PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

PSEB 7th Class Science Guide ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 73 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਪੇਖ ਨਮੀ ਮਾਪਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਿੱਲੇ ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਬਲਬ ਵਾਲੇ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਯੰਤਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਰਖਾ ਮਾਪੀ ਯੰਤਰ (ਰੇਨ ਗਾਜ਼) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੌਸਮ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਸ੍ਰੋਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਲੈਬੋਰੇਟਰੀ ਤੋਂ ਮੌਸਮ ਦੇ ਆਂਕੜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Guide ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਾ …………. ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ,

(ii) ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਰੁਵੀ ਖੇਤਰ,

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

(iii) ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਜਲ-ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ……….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਮੀ,

(iv) ……… ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡਾ ਮਾਰੂਥਲ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਂਟਾਰਕਟਿਕ,

(v) ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ……….. ਅਤੇ ……….. ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਦੱਸੋ –

(i) ਕਟੀਬੰਧੀ (Tropical) ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਜੀਵ ਰੈਂਡੀਅਰ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦਾ ਅਰਥ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਊਠ ਆਪਣੇ ਕੁਹਾਣ (Hump) ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ (Fat) ਜਮਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਵੇਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜੀਵ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ॥

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

3. ਕਾਲਮ ‘’ ਅਤੇ ‘ਅ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉੱ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਇਹ ਧਰੁਵੀ ਭਾਲੂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੁਚਾਲਕ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਨਿੱਘਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ । (ਉ) ਜਲ-ਸਮੀਰ
(ii) ਇਸ ਯੰਤਰ ਨਾਲ ਹਵਾ ਦੀ ਨਮੀ ਮਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । (ਅ) ਗਰਮ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ
(iii) ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਲ ਤੇ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰੇਖਾਵਾਂ (ਈ) ਚਮੜੀ ਹੇਠਾਂ ਚਰਬੀ ਦੀ ਪਰਤ
(iv) ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਤਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵੱਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਠੰਡੀ ਹਵਾ (ਸ) ਸੁੱਕਾ ਅਤੇ ਗਿੱਲਾ ਬਲਬ ਬਰਮਾਮੀਟਰ
(v) ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਹੈ (ਹ) ਰੇਖਾਂਸ਼ |

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉੱ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਇਹ ਧਰੁਵੀ ਭਾਲੂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੁਚਾਲਕ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਨਿੱਘਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ । (ਈ) ਚਮੜੀ ਹੇਠਾਂ ਚਰਬੀ ਦੀ ਪਰਤ
(ii) ਇਸ ਯੰਤਰ ਨਾਲ ਹਵਾ ਦੀ ਨਮੀ ਮਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । (ਸ) ਸੁੱਕਾ ਅਤੇ ਗਿੱਲਾ ਬਲਬ ਥਰਮਾਮੀਟਰ
(iii) ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਲ ਤੇ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰੇਖਾਵਾਂ (ਹ) ਰੇਖਾਂਸ਼ |
(iv) ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਤਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵੱਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਠੰਢੀ ਹਵਾ (ਉ) ਜਲ-ਸਮੀਰ
(v) ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਹੈ । (ਅ) ਗਰਮ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ।

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

(i) ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਹਵਾ ।
(ਅ) ਤਾਪਮਾਨ
(ਇ) ਨਮੀ
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ।

(ii) ਤਟੀ-ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਗਰਮ ਤੇ ਖੁਸ਼ਕ
(ਅ) ਸੁਹਾਵਣਾ
(ਇ) ਠੰਡਾ ਤੇ ਖੁਸ਼ਕ
(ਸ) ਅਤਿ ਡੰਡਾ |
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸੁਹਾਵਣਾ ।

(iii) ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡਾ ਮਾਰੂਥਲ
(ਉ) ਅਰਬ ਮਾਰੂਥਲ
(ਅ) ਸਹਾਰਾ ਮਾਰੂਥਲ
(ਈ) ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ
(ਸ) ਲੱਦਾਖ
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਲੱਦਾਖ ॥

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

(iv) ਆਰਕਟਿਕ ਖੇਤਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ਉ) 23°N
(ਅ) 23°S
(ਇ) 0°
(ਸ) 85°N ਤੋਂ 90° s
ਉੱਤਰ-
(ਸ) 85°N ਤੋਂ 90° S

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋ ਕਾਰਕ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕ-

  1. ਸੂਰਜ,
  2. ਪੌਣ,
  3. ਪਾਣੀ/ਮੀਂਹ/ਨਮੀ,
  4. ਤਾਪਮਾਨ,
  5. ਸਮੁੰਦਰ ਜਾਂ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਲਵਾਯੂ-ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦੀਆਂ 25 ਤੋਂ 30 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਨੂੰ ਜਲਵਾਯੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਰੇਤਲੇ ਟਿੱਬੇ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਤਲਾ ਟਿੱਬਾ-ਜਦੋਂ ਪੌਣ ਵਗਦੀ ਹੈ ਉਸ ਵੇਲੇ ਰੇਤ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪੌਣ ਵਗਣਾ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਰੇਤ ਇੱਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਕੇ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਕੇ ਨੀਵੀਂ ਪਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੇਤੀਲੇ ਟਿੱਬੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਧਰੁਵੀ ਖੇਤਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰੁਵੀ ਖੇਤਰ-ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਧਰੁਵੀ ਖੇਤਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਧਰੁਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਧਰੁਵੀ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਟੋਪੀਆਂ ਹਨ ।ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਰਕਟਿਕ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਐਂਟਾਰਕਟਿਕ ਮਹਾਂਦੀਪ ‘ਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਜਲ-ਸਮੀਰ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਲ-ਸਮੀਰ-ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਛੇਤੀ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਤਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣਾ ਨੇੜੇ ਦੀ ਹਵਾ ਗਰਮ ਅਤੇ ਹਲਕੀ ਹੋ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਉੱਠਦੀ ਹੈ | ਧਰਤੀ ਉੱਪਰਲੀ ਹਵਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਘੱਟ ਦਬਾਓ ਖੇਤਰ ਉੱਪਰਲੀ ਹਵਾ ਠੰਢੀ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਉੱਚ ਦਬਾਓ ਖੇਤਰ ਜਲ ਸਮੀਰ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਹਵਾ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਧਰਤੀ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਗਰਮ ਨੂੰ ਚੱਲਦੀ ਹੈ । ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਜਲ-ਸਮੀਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਜਲੀ-ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅਨੁਕੂਲਤਾਵਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੁਲੀ-ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਅਨੁਕੂਲਤਾਵਾਂ-

  1. ਧਾਰਾ ਰੇਖੀ ਸਰੀਰ ਜੋ ਤੈਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਗਲਫੜਿਆਂ (Gills) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨਾਲ ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚਲੀ ਆਕਸੀਜਨ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  3. ਖੰਭੜਿਆਂ (Fins) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਤੈਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਹਰਾ ਹਿ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰਾ ਹਿ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨਫਰਾ-ਰੈੱਡ ਅਤੇ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਉਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖਿਤ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਇਨਫਰਾਰੈੱਡ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਹੋ ਕੇ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੁਆਰਾ ਸੋਖ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਨਫਰਾ-ਰੈੱਡ ਕਿਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸੋਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਹਰਾ ਘਰ (ਹਿ) ਪ੍ਰਭਾਵ ਆਖਦੇ ਹਨ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

  1. ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵਤਾਪਨ-ਅੰਨੇਵਾਹ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਪਥਰਾਟ ਬਾਲਣਾਂ ਦੀ ਬਲਣ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਵੱਧਦੀ ਹੈ । ਕਾਰਬਨਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਗਲਾਸ ਹਾਊਸ (Glass House) ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਇਨਫਰਾ-ਰੈਂਡ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਹਰਾ ਹਿ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ (ਬਰਫ ਦੇ ਤੋਦੇ) ਪਿਘਲ ਰਹੇ ਹਨ । ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ ਜਲੀ-ਜੀਵਾਂ ਲਈ, ਖਤਰੇ ਦੀ ਘੰਟੀ ਹੈ ।
  2. ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲਣ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦਾ ਲੈਵਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਤਟੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਉਠ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਊਠ ਦਾ ਰੇਗਿਸਤਾਨ (ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲਣ ਉਠ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਬਨਾਵਟ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਰਮ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿਣ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ । ਊਠ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਕੂਲਣ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ –

  1. ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਪੈਰ ਚਪਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  2. ਇਸਦਾ ਨੱਕ, ਨਾਸਿਕਾ ਪਰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਰੇਤ ਨੱਕ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ ।
  3. ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਣ ਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪਾਣੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਤਕਾਂ (ਟਿਸ਼ੂਆਂ) ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਠ ਨੂੰ ਕਈ ਦਿਨ ਬਿਨਾਂ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  4. ਇਹ ਆਪਣੇ ਕੁਹਾਣ (ਕੁੱਬ) ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ ਜਮਾਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਇਸ ਚਰਬੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  5. ਇਹ ਪਿਸ਼ਾਬ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਿਸਰਜਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  6. ਇਸ ਦੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੇਤ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਚਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ 1 ਕੋਈ ਦੋ ਕਾਰਕਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕ

  1. ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਦੂਰੀ
  2. ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਗਰਮ ਹਵਾ ਦਾ
  3. ਵਿਥਕਾਰ ਭਾਵ ਸੋਥਾਨ ਦੀ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣਾ ਤੋਂ ਦੂਰੀ
  4. ਉਚਾਣ ਭਾਵ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ ਉਚਾਈ

1. ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਦੂਰੀ-ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਜਲਵਾਯੁ ਸੁਹਾਵਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਮੁੰਦਰ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਠੰਢੀ ਨਾਲ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ 3
ਤਲ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਪੌਣ ਵੱਗਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਲ-ਸਮੀਰ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਛੇਤੀ ਠੰਡੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਉਪਰਲੀ ਹਵਾ ਗਰਮ ਅਤੇ ਹਲਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਦੀ ਹਵਾ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਚਲਦੀ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਲ ਉੱਪਰ ਜਿਹੜੀ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਥਲ-ਸਮੀਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

2. ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਜਾਂ ਵਿਥਕਾਰ-ਧਰਤੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੋਲਾਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਥੋੜੀ ਉੱਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਨੇੜੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦਾ ਰੇਖਾਂਸ਼ (Latitude) 0° ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਧਰੁਵਾਂ ਵੱਲ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਦਾ ਰੇਖਾਂਸ਼ 90°N ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਦਾ ਰੇਖਾਂਸ਼ 90°S ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਰੇਖਾਂਸ਼ ਵੱਧਣ ਨਾਲ ਜਲਵਾਯੂ ਠੰਡਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ 4

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਧਰੁਵੀ ਭਾਲੂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਨੁਕੂਲਤਾਵਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਰੁਵੀ ਭਾਲੂ ਦਾ ਅਨੁਕੂਲਣ-ਧਰੁਵੀ ਭਾਲੂ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਕੂਲਣ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

  • ਇਸ ਦੀ ਜੱਤ ਵਾਲ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬਰਫ਼ੀਲੇ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਭੁਲਾਂਦਰਾ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਲੰਬੀ ਜੱਤ ਇਸ ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਠੰਡ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਚਮੜੀ ਹੇਠਾਂ ਚਰਬੀ ਦੀ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿੱਘਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਰਫ ‘ਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦੌੜ ਸਕੇ ।

PSEB Solutions for Class 7 Science ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

(i) ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦਾ ਔਸਤ ………….. ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਲਵਾਯੁ,

(ii) ਕਿਸੇ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਥਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਸਾਲ ਭਰ ਉੱਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ………….. ਅਤੇ …………. ਹੋਵੇਗੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ, ਖੁਸ਼ਕ,

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

(iii) ਅੱਤ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਾਲੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੋ ਖੇਤਰ ………… ਅਤੇ …………. ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਰੁਵੀ, ਉਸ਼ਣ ਕਟੀਬੰਧੀ ਖੇਤਰ,

(iv) ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ………….. ਸਮੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੁਪਹਿਰ,

(v) ………….. ਯੰਤਰ ਨਾਲ ਵਰਖਾ ਮਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਰਖਾ ਮਾਪੀ ।

2. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਦੇ ਕਥਨਾਂ ਦਾ ਕਾਲਮ ‘ਅ’ ਦੇ ਕਥਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡਾ ਮਾਰੂਥਲ (ਉ) ਨਮੀ
(ii) ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (ਅ) ਅਨ੍ਹੇਵਾਹ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਟ ਬਾਲਣ ਦਾ ਬਾਲਣਾ
(iii) ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ (ਇ) ਐਂਟਾਰਕਟਿਕ
(iv) ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ (ਸ) ਰਾਜਸਥਾਨ ॥

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲੇਮ ‘ਅ’
(i) ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡਾ ਮਾਰੂਥਲ (ਈ) ਐਂਟਾਰਕਟਿਕ
(ii) ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (ਉ) ਨਮੀ
(iii) ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ (ਸ) ਰਾਜਸਥਾਨ
(iv) ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ (ਅ) ਅਨ੍ਹੇਵਾਹ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਟ ਬਾਲਣ ਦਾ ਬਾਲਣਾ |

3. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਸ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਚੰਦਰਮਾ
(ਅ) ਹਿ
(ਈ) ਉਪਗ੍ਰਹਿ
(ਸ) ਸੂਰਜ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸੁਰਜ ।

(ii) ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਲ੍ਹੀ
(ਅ) ਗਰਮ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ
(ਇ) ਮੱਧਮ ਗਰਮ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਖੁਸ਼ਕ
(ਸ) ਸਿੱਲ੍ਹੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਮੱਧਮ ਗਰਮ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ।

(iii) ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਗਰਮ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ
(ਅ) ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਲੀ
(ਇ) ਸਿੱਲੀ
(ਸ) ਮੱਧਮ ਗਰਮ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਸਿੱਲ੍ਹੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਗਰਮ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ।

(iv) ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮੌਸਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ
(ਅ) ਰੇਡੀਓ
(ਇ) ਅਖ਼ਬਾਰ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ।

(v) ਦਿਨ ਦੇ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਤਾਪ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ
(ਅ) ਭੋਰ ਵੇਲੇ
(ਇ) ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਭੋਰ ਵੇਲੇ ।

(vi) ਦਿਨ ਦਾ ਅਧਿਕਤਮ ਤਾਪਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਸਮੇਂ
(ਅ) ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ
(ਇ) ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
(ਸ) ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਵੇਲੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

4. ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕਥਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨ ਦੱਸੋ

(i) ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਸੂਰਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਦਿਨ ਦਾ ਉੱਚਤਮ ਤਾਪਮਾਨ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ,

(iii) ਵਿਭਿੰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਧਰੁਵੀ ਖੇਤਰ, ਧਰੁਵਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(v) ਪੈਨਗੁਇਨ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ,

(vi) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮੌਸਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ, ਰੇਡੀਓ, ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੌਸਮ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਕਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ, ਨਮੀ, ਵਰਖਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨਮੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਮੀ-ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਮਾਪ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਹੜਾ ਵਿਭਾਗ ਮੌਸਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਰਖਾ ਮਾਪਣ ਦੀ ਯੁਕਤੀ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਰਖਾ-ਮਾਪੀ ਯੰਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕੀ ਅਧਿਕਤਮ ਅਤੇ ਨਿਊਨਤਮ ਤਾਪਮਾਨ ਕਿਸੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਊਸ਼ਮਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਰਜ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਉਰਜਾ ਕਿੱਥੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਊਰਜਾ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਸੋਖਿਤ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜਲਵਾਯੂ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਲੰਬੀ ਅਵਧੀ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦਾ ਪੈਟਰਨ ਹੈ । ਇਹ ਅਵਧੀ ਲਗਭਗ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
25 ਸਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਲੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮਾਰੂਥਲੀ ਜਲਵਾਯੂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਖੇਤਰ ਸਿੱਲ੍ਹਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਤਰੀ-ਧਰੁਵ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਜੰਤੂਆਂ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲਨ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਊਣ ਦੇ ਲਈ ।

ਬਾਰ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ:

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਨ੍ਹਾਂ ਘਟਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ, ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੌਸਮ ਦੇ ਘਟਕ-ਤਾਪਮਾਨ, ਨਮੀ, ਹਵਾ ਗਤੀ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਚਤਮ ਤਾਪਮਾਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਊਨਤਮ ਤਾਪਮਾਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਰਖਾਮਾਪੀ ਯੰਤਰ ਕੀ ਹੈ ? .
ਉੱਤਰ-
ਵਰਖਾਮਾਪੀ ਯੰਤਰ-ਵਰਖਾ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਇੱਕ ਯੰਤਰ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਮਾਪਕ ਸਿਲੰਡਰ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਉੱਤੇ ਵਰਖਾ ਜਲ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕੀਪ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੌਸਮ-ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ, ਨਮੀ, ਵਰਖਾ, ਹਵਾ ਗਤੀ ਆਦਿ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਾਯੁਮੰਡਲ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਦੀ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਉਸ ਥਾਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਊਸ਼ਣ-ਕਟੀਬੰਧੀ ਵਰਖਾ ਵਣ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਆਵਾਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਮਝਾਓ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਊਸ਼ਣ-ਕਟੀਬੰਧੀ ਵਰਖਾ ਵਣਾਂ ਦੀਆਂ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗਰਮ ਹੈ । ਇਹ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਦਾ ਨਿਊਨਤਮ ਤਾਪਮਾਨ 15°Cਤੋਂ ਉੱਪਰ, ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਠੰਡਾ ਮਾਰੂਥਲ ਕਿਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਠੰਡੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਯਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਅਨੁਕੂਲਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਤਾਪਮਾਨ-20° cਤੋਂ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਹਾੜ ਪਥਰੀਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਬਨਸਪਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਮਾਰੂਥਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਠੰਡਾ ਮਾਰੂਥਲ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਲਾਹੋਲ ਅਤੇ ਸਪਿਤੀ ਘਾਟੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ । | ਠੰਡੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਯਾਕ ਦਾ ਅਨੁਕੂਲਨ-ਠੰਡੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਯਾਕ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਕੂਲਨ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ :

  • ਇਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਲੰਬੇ ਵਾਲਾਂ ਜਾਂ ਜੱਤ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੱਤ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਰਮੀ ਸੋਖ ਸਕੇ ।
  • ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਖੁਰ ਤਿੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚੇ-ਨੀਵੇਂ ਰਸਤਿਆਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
  • ਚਮੜੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਚਰਬੀ ਦੀ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਤ ਦੀ ਠੰਢ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਸ਼ਣ-ਕਟੀ ਬੰਧੀ ਵਰਖਾ ਵਣਾਂ ਦੀ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ? ਅਜਿਹੇ ਵਰਖਾ ਵਣ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੰਤੁ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਇਹਨਾਂ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਊਸ਼ਣ-ਕਟਿ ਬੰਧੀ ਵਰਖਾ ਵਣਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ-ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਅਤੇ ਮਕਰ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਟੀਬੰਧੀ ਖੇਤਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ! ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਗਰਮ ਅਤੇ ਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਾਪਮਾਨ 15°C ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰਮ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 40°C ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਸਥਾਨ ਉਸ਼ਣ-ਕਟੀ ਬੰਧੀ ਵਰਖਾ ਵਣ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਚੰਦੋਆ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਰਖਾ ਵਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ-ਹਾਥੀ, ਬਾਘ, ਤੇਂਦੁਆ, ਸੱਪ, ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਕੀਟ ॥
ਵਰਖਾ ਵਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ :

  • ਰੀਂਗਣਾ-ਸੱਪ, ਛਿਪਕਲੀਆਂ, ਗੋਹ (Monitor) ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੈੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  • ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰੀਰ-ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਾਥੀ, ਗੋਰੀਲਾ, ਬਾਘ, ਤੇਂਦੂਆ ਆਦਿ ਦੇ ਸਰੀਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਖਾਸ ਇੰਦਰੀਆਂ-ਕਈ ਉਸ਼ਣ-ਕਟੀ ਬੰਧੀ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤੀਬਰ ਸੁਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ-ਜੁਲਦਾ ਭੁਲਾਂਦਰਾ (Camouflage) ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ।
  • ਮਜ਼ਬੂਤ ਪੂੰਛ
  • ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼
  • ਤਿੱਖੇ ਪੈਟਰਨ
  • ਫਲਾਂ ਦੇ ਆਹਾਰ
  • ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਚੁਝ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 7 ਮੌਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕੂਲਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ-ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ ਜਲਵਾਯੂ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ-

  1. ਜਨਸੰਖਿਆ ‘ ਚ ਵਾਧਾ-ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਪਥਰਾਟ ਬਾਲਣ ਦੀ ਖਪਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
  2. ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ-ਵਧਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਜਿਵੇਂ-ਘਰਾਂ, ਇਮਾਰਤਾਂ, ਉਦਯੋਗਾਂ, ਸੜਕਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਜੰਗਲ ਕੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  3. ਖਾਨਾਂ ਪੁੱਟਣੀਆਂ-ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਖਾਨਾਂ ਪੁੱਟਣ ਨਾਲ ਹੜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ।
  4. ਵਿਸ਼ਵਤਾਪਨ ਜਾਂ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਪਥਰਾਟ ਬਾਲਣਾਂ ਦੀ ਬਲਣ ਕਿਰਿਆ ਕਾਰਨ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਇੰਫਰਾਰੈਡ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਹਰਾ ਹਿ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਿਰੰਤਰ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਣਾਮਸਰੂਪ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਪਿਘਲ ਰਹੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

PSEB 7th Class Science Guide ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 58 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੱਸੋ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਾਂ ਅਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਟੁੱਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਮੂਲ ਟੁਕੜਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ! ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਅਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਕਿਹੜਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਟੁੱਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 58)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਤੋਂ ਚਾਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਚਾਕ ਪਾਉਡਰ ਤੋਂ ਚਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਲਈ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੇਸਟ ਬਣਾ ਲਓ। ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਲ ਕੇ ਚਾਕ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸੁਕਾ ਲਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ ਚਾਕ ਪਾਉਡਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਣਘੁਲ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਭੌਤਿਕ ਹੈ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਤੋਂ ਚਾਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਤੁਸੀਂ ਮੁੱਢਲੇ ਪਦਾਰਥ (ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮੁਲ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਿਸ ਦੇ ਗੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਕੇ ਦੋਬਾਰਾ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 59)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ………. ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਕੇ ਪਾਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਕੇ ਪਾਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ……… ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੰਮ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਘੱਟਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 60).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ-ਇਹ ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਰਲ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤਾਪਮਾਨ ਤੱਕ ਗਰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗੈਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸੰਘਣਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਘਣਨ-ਇਹ-ਉਹ-ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਪ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਤੇ ਤਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਤੋਂ ਉਲਟ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਭਾਫ਼ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ………. ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਤਰਲ ਤੋਂ ਗੈਸੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਵੱਧਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਤਰਲ ਤੋਂ ਗੈਸੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ …….. ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਗੈਸ ਤੋਂ ਤਰਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਘੱਟਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਗੈਸ ਤੋਂ ਤਰਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 60)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਬਲੇਡ ਦੇ ਅਗਲੇ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਗ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇਖਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ ਹੋਣ ਤੇ ਬਲੇਡ ਦਾ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਠੰਡਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਮੁਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵਾਪਿਸ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪਰਤਵਾਂ ਹੈ ਜਾਂ ਅਪਰਤਵਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਬਦਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਉਲਟਾਉਣ ਨਾਲ ਇਹ ਵਾਪਿਸ ਮੁਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 61)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ/ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਸਤੂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰੰਗ, ਆਕਾਰ, ਲੰਬਾਈ, ਅਵਸਥਾ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੋਂ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ/ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ-

  1. ਮੋਮ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ,
  2. ਬਰਫ਼ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ,
  3. ਪਾਣੀ ਦਾ ਜੰਮਣਾ,
  4. ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਦਾ ਘੋਲਣਾ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 63)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਜਲਣ ਸਮੇਂ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਧਾਤੁ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਜਲਣ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਦੀ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਰੰਗ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਜਲਣ ਮਗਰੋਂ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਚਿੱਟੇ ਸੁਆਹ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਊਡਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੁਸੀਂ ਘੋਲ ਦੀ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਜਾਂ ਖਾਰੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਪੇਪਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਪੇਪਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇਹ ਘੋਲ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂ ਜੋ ਇਹ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 64)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਲਫੇਟ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ) ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਲਫੇਟ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਨਾਮ ਨੀਲਾ ਥੋਥਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਇਰਨ ਸਲਫ਼ੇਟ ਦਾ ਰੰਗ-ਹਰਾ । ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ-FeSO4.

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 65)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੁਤਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੂਤਰ : Ca(OH)2.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਿਰਿਆ (ਸਿਰਕਾ + ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ → ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ + ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ) ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (CO2) ਗੈਸ ਦਾ ਪਤਾ ਕਿਵੇਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ੇ ਬਣੇ ਚੁਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਬਣਨ ਨਾਲ ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 1

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 66)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਪਹਿਲੇ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ/ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ, ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਦੋ ਨਿਰੀਖਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਬਣਨਾ ।
  • ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ (ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਘੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਬਣਨ ਕਾਰਨ ਚੁਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੁਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜਦੋਂ ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ (ਸਿਰਕਾ) ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਸਿਰਕਾ (ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ) ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ (ਮਿੱਠਾ ਸੋਡਾ) ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ ਅਤੇ ਫਾਰਮੂਲਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ : ਨੀਲਾ । ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ : CuSO4.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵੱਜੋਂ ਬਣੇ ਕੁੱਝ ਯੌਗਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਣੇ ਕੁੱਝ ਯੌਗਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ –

  1. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ,
  2. ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ,
  3. ਸੋਡੀਅਮ ਨਾਈਟਰੇਟ,
  4. ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ,
  5. ਪਾਣੀ,
  6. ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ,
  7. ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਅਧਿਆਇ 5 ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖ਼ਾਰ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਉਦਾਸੀਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ? ਕੀ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ?
ਉੱਤਰ-
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਤਪਾਦ ਵਜੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਲੁਣ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਹਨ ਜੋ ਨਾ ਤਾਂ ਤੇਜ਼ਾਬ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਖਾਰ ਨਾਲ | ਅਰਥਾਤ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸੰਰਚਨਾ ਵਾਲਾ ਪਦਾਰਥ ਲੂਣ ਬਣਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 68)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਉਤਪਾਦ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਅਵਸਥਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤੁਸੀਂ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲਣਾ ਕਦੋਂ ਬੰਦ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਪਾਊਡਰ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਾਂਗੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲਣਾ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਅਵਸਥਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਹੋਰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਨਾ ਘੁਲ ਸਕੇ ਉਦੋਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ ਅਤੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿਉ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

PSEB 7th Class Science Guide ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

(i) ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣ ਬਦਲਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ …………. ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ,

(ii) ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ …………. ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ,

(iii) ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ ਬਾਲਣ ਜਲਣ ਉਪਰੰਤ ………… ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ,

(iv) ਜਦੋਂ CO2 ਗੈਸ ਨੂੰ ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ……… ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਿੱਟਾ,

(v) ………… ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ।

2. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਉ) ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਅ) ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ
(iii) ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਓ (ੲ) ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣਾ
(iv) CO2 ਦਾ ਨਿਕਲਣਾ (ਸ) ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਬਣਨਾ ।

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਅ) ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ੲ) ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣਾ
(iii) ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਓ (ਉ) ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ
(iv) CO2 ਦਾ ਨਿਕਲਣਾ (ਸ) ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਬਣਨਾ ।

3. ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਚੁਣੋ

(i) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ
(ਉ) ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਫਟਣਾ
(ਅ) ਮੋਮਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ
(ਏ) ਭੋਜਨ ਦਾ ਪੱਕਣਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਮੋਮਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ ।

(ii) ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਾਈਡਰੋਜਨ ,
(ਅ) ਆਕਸੀਜਨ
(ਈ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਸ) ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ।

(iii) ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਵਾ (ਆਕਸੀਜਨ)
(ਅ ਨਮੀ (ਪਾਣੀ)
(ਇ) ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੜਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

(iv) ਜੰਗ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
(ਉ) ਤੇਲ ਜਾਂ ਗਰੀਸ ਲਗਾ ਕੇ
(ਅ) ਪੇਂਟ ਕਰਕੇ (ਈ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

(v) ਜੰਗ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ …………
(ਉ) Fe2O3
(ਅ) FeCO3
(ੲ) Fe2O3xH2O
(ਸ) FeCO3.xH2O.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) Fe2O3xH2O .

4. ਸਹੀ/ਗਲਤ ਚੁਣੋ –

(i) ਲੱਕੜ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣਾ ਇਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ॥
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਦ ਦਾ ਬਣਨਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਲੋਹੇ ਦੇ ਪਾਈਪਾਂ ਉੱਪਰ ਜਿਸਤ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਨਾਲ, ਇਸਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਜੰਗਾਲ ਇੱਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਭਾਫ਼ ਦਾ ਸੰਘਣਨ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੂਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜੋ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੇ ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵਸਤੂਆਂ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਆਕਸੀਜਨ (ਹਵਾ) ਅਤੇ ਨਮੀ ਦੋਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਬਣੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਸਤਿਹ ਤੇ ਲਾਲ, ਭੂਰੇ ਜਾਂ ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਦੀ ਪਰਤ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪਰਤ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੰਗਾਲ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੂਤਰ-Fe2O3xH2O.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ

  1. ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਖੁੱਲੀ ਸਤਹਿ
  2. ਹਵਾਂ (ਆਕਸੀਜਨ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ
  3. ਨਮੀ/ਸਿਲ੍ਹ (ਪਾਣੀ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਕਿਉਂ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤੇ ਪੇਂਟ ਕਰਕੇ ਸਤਹਿ ਨੂੰ ਹਵਾ (ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਸਤਹਿ ‘ਤੇ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ-ਕਿਸੇ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਜਾਂ ਜਿੰਕ ਦੀ ਇੱਕ ਪਰਤ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਦੋ ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜੋ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਜਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਾਤਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਦੌਰਾਨ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਉੱਪਰ ਜਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-

  • ਕ੍ਰੋਮੀਅਮ,
  • ਨਿੱਕਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi)
ਮੋਮਬੱਤੀ ਜਲਾਉਣਾ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ? ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੋਮਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੋਮਬੱਤੀ, ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਹਾਈਡੋਜਨ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਮੋਮਬੱਤੀ ਜਲਣ ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਪਜਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮੋਮਬੱਤੀ ਦੀ ਮੋਮ ਪਿਘਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii)
ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣਾ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਤਿਸ਼ਬਾਜੀ ਦਾ ਵਿਸਫੋਟ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਵਿਸਫੋਟ ਵਿੱਚ ਤਾਪ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਦਾ ਆਨੰਦ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਟਾਖੇ ਨਾ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii)
ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਰਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਰਵੇ ਬਣਾਉਣਾ (ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਣ) ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦਾ ਮਿਲਾਉਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਾਂ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ । ਚਰਚਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਰਕਾ ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ ਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ (ਸੋਡੀਅਮ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ) ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਸੋਡੀਅਮ ਐਸੀਟੇਟ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਜਾਂ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਮੁਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਸਿਰਕਾ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਲੱਗ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ਕਿ ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੱਟਣਾ ਅਤੇ ਜਲਣਾ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੱਟਣਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲੱਕੜ ਦਾ ਜਲਣਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਕੜ ਦੇ ਜਲਣ ਮਗਰੋਂ ਅਸੀਂ ਦੋਬਾਰਾ ਲੱਕੜ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਲੰਘਾਉਣ ’ਤੇ ਕੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਚੁਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਬਣਨ ਵਜੋਂ ਦੁਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਪਾਉਣ ਤੇ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ (CuSO4) ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਉਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵੀ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲੇ ਤੋਂ ਹਰੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਿਆ ਰਹਿਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਉੱਪਰ ਭੂਰੀ ਪਰਤ ਜਮਾਂ ਹੋ ਜਾਏਗੀ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਅਤੇ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਵਿਚਕਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ :
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 4
ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ਅਤੇ ਕਾਪਰ (ਤਾਂਬਾ) ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉੱਤਰ ਦਿਓ- . ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿੱਬਨ ਦੇ ਜਲਣ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਵਾਹ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
1. ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਜਲਣ ਦੀ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਲਿਖੋ ।
2. ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਵਾਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(a) ਨੀਲਾ ਲਿਟਮਸ
(b) ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ।
3. ਸਵਾਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੋਲ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਖਾਰੀ ?
ਉੱਤਰ-
1. 2Mg +O → 2MgO ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ)

2. ਜਦੋਂ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਨੀਲਾ ਟਮਸ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਲਾਲ ਲਿਟਸ ਪਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਲਿਟਮਸ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਨੀਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

3. ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਰਸਾਇਣਿਕ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਰਸਾਇਣਿਕ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਉਹ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕੇਵਲ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ (ਰੰਗ, ਆਕਾਰ, ਲੰਬਾਈ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਰਤਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣ ਨਾਲ ਮੁੱਢਲਾ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ । ਉਦਾਹਰਨ-ਮੋਮ ਦਾ ਪਿਘਲਨਾ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਜੰਮ ਕੇ ਬਰਫ਼ ਬਣਨਾ, ਲੋਹੇ ਦਾ ਚੁੰਬਕੀਕਰਨ ਆਦਿ ।

ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉਦਾਹਰਨ-ਕੋਲੇ ਜਾਂ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਜਲਣਾ, ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਦਹੀਂ ਬਣਨਾ, ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਰਿਬਨ ਦਾ ਜਲਣਾ, ਭੋਜਨ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਗਲ-ਸੜ ਜਾਣਾ ਆਦਿ ।

ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
(i) ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ । (i) ਇਹ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
(ii) ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਉਪਜਦੇ ਹਨ । (ii) ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ, ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ।
(iii) ਉਪਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਤਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । (iii) ਉਪਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਬਣਾਵਟ (ਸੰਰਚਨਾ) ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਧਿਕ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (iv) ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਬਣਾਵਟ (ਸੰਰਚਨਾ) ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
(v) ਕੋਈ ਉਰਜਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (v) ਉਰਜਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਭਾਵ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ? ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਹਵਾ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਨਮੀ (ਸਿਲ/ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮ ਵਜੋਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਸਤਹਿ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਲਾਲ ਭੂਰੀ ਪਰਤ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲੋਹੇ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਹੇ ਦੀ ਇਸ ਲਾਲ ਪਰਤ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ-

  1. ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਖੁੱਲੀ ਸਤਹਿ ।
  2. ਹਵਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ (ਆਕਸੀਜਨ
  3. ਨਮੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ (ਪਾਣੀ) ।

ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਪਾਅ-ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਕੇ ਅਸੀਂ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ –

  • ਗਰੀਸ ਜਾਂ ਤੇਲ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜਾ ਕੇ-ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੜਾ ‘ਤੇ ਗਰੀਸ/ਤੇਲ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਚੜਾ ਕੇ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਪੇਂਟ ਕਰਕੇ-ਸੜਾ ਉੱਤੇ ਇਕਸਾਰ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪੇਂਟ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਕਰਕੇ-ਕਿਸੇ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤੂ ਦੀ ਲੋਹੇ ਦੀ ਸਤਹਿ ਉੱਪਰ ਪਰਤ ਜਮਾਂ ਕਰਕੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਸਤਹਿ । ਨੂੰ ਹਵਾ ਅਤੇ ਸਿਲ੍ਹ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਲੋਹੇ ਦਾ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕ੍ਰੋਮੀਅਮ ਅਤੇ ਨਿੱਕਲ ਆਦਿ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ (CuSO4) ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ (ਰਵੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ-ਇੱਕ ਬੀਕਰ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੋ । ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਸਲਫਿਊਰਿਕ ਐਸਿਡ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਉ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਪਿਰਿਟ ਲੈਂਪ ਤੇ ਗਰਮ ਕਰੋ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਾਣੀ ਉਬਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਘੋਲ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ (ਨੀਲੇ ਥੋਥੇ ਦਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾਉ ਅਤੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ । ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੁਲ ਜਾਣ ’ਤੇ ਹੋਰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਪਾਉਡਰ ਮਿਲਾਉ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪਾਉਡਰ ਘੋਲਣਾ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਹ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਸੰਤਿਪਤ ਘੋਲ ਹੈ । ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿਉ । ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਵੇਖੋਗੇ । ਇਸ ਨੂੰ ਫਿਲਟਰ ਕਰ ਲਉ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕਣ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਰਹਿਣ ਦਿਉ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 5

PSEB Solutions for Class 7 Science ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ Important Questions and Answers

1.ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ-

(i) ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਚੁਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ………. ਬਣਨ ਕਾਰਨ ਦੁਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ,

(ii) ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਨਾਂ …………… ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੋਡੀਅਮ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ,

(iii) ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੋ ਵਿਧੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ………… ਅਤੇ ……….. ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੇਂਟ ਕਰਨਾ, ਗੈਲਵੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ,

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

(iv) ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ………. ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ,

(v) ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ …………. ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ।

2. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕਾਲਮ ‘ਅ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ  (ਉ) ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਅ) ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੁਧੀਆ
(ii) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਤਾਰ ਦਾ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਣਾ ( ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ
(iv) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਸ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
(v) ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਾਫ਼ ਬਣਨਾ । (ਹ) ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਨਾ ॥

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (ਅ) ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੁਧੀਆ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਹ) ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਨਾ
(iii) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਤਾਰ ਦਾ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਣਾ (ਸ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
(iv) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (ਉ) ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ
(v) ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਾਫ਼ ਬਣਨਾ ( ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ।

3. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ –

(i) ਜੰਗਾਲ ਹੈ
(ਉ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਆਇਰਨ
(ਈ) ਆਕਸੀਜਨ
(ਸ) ਆਇਰਨ ਆਕਸਾਈਡ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਆਇਰਨ ਆਕਸਾਈਡ ।

(ii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ
(ਅ) ਬਰਫ਼ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ
(ਇ) ਬਰਫ ਦਾ ਜੰਮਣਾ
(ਸ) ਚੀਨੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਣਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ ॥

(iii) …………… ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
(ਉ) ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ
(ਅ) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਦਾ ਜਲਣਾ
(ਇ) ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦਾ ਜਗਣਾ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦਾ ਜਗਣਾ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

(iv) ਕਿਸ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ?
(ਉ) ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ
(ਅ) ਕਾਰਬਨ
(ਇ) ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ
(ਸ) ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕਾਰਬਨ ।

(v) ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਦੀ ਆਪਸੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ
(ੳ) ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ
(ਅ) ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਤੂ
(ਈ) ਗੈਲਵੇਨੀਕਰਨ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ।

(vi) ਲੋਹੇ ਦੀ ਸ਼ੀਟ ‘ ਤੇ ਜਿਸਤ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ
(ਉ) ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਤ ਬਣਾਉਣਾ
(ਅ) ਗੈਲਵੇਨੀਕਰਨ
(ਇ) ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ
(ਸ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਗੈਲਵੇਨੀਕਰਨ ।

4. ਦੱਸੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨ ਠੀਕ ਹਨ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ-

(i) ਲੱਕੜ ਦੇ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਦ ਦਾ ਬਨਣਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਜਿਸਤ (ਜ਼ਿੰਕ) ਲੇਪਿਤ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਪਾਈਪਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਜੰਗ ਇੱਕ ਹੀ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ,

(v) ਭਾਫ਼ ਦਾ ਸੰਘਣਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ ॥

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਬੜ ਬੈਂਡ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੀਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਵਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਬਾਰੇ ਨੂੰ ਫੁਲਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੰਗ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੰਗ-ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤੇ ਸਿਲ੍ਹ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਲਾਲ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਲੋਹ ਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਪਰਤ ਨੂੰ ਢੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਦੋ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਢੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ-

  • ਹਵਾ ਜਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ
  • ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਸਿਲ੍ਹ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਫੀਤੇ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ ਸੁਆਹ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਣ ‘ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਸਾਈਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਸਾਈਡ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਕਿੱਲਾਂ ਨੂੰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲੇ ਤੋਂ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾਉਣ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਬਣਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ॥

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰੋ :
(ਉ) ਕੱਚ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ
(ਅ) ਅਗਰਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ
(ਇ) ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਫਾੜਨਾ
(ਸ) ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਬੀਜ ਦਾ ਬਨਣਾ
(ਹ) ਖਾਣਾ ਪੱਕਣਾ
(ਕ) ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਬਣਨਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਕੱਚ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ, ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਫਾੜਨਾ, ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਬਣਨਾ । ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਅਗਰਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ, ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਬੀਜ ਦਾ ਬਣਨਾ, ਖਾਣਾ ਪੱਕਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ :

  • ਅੰਤਮ ਉਪਜਾਂ, ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ (ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀਆਂ-ਜੁਲਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
  • ਪਰਿਵਰਤਨ ਪਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਉਰਜਾ ਦਾ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ-

  1. ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਨਵੀਆਂ ਉਪਜਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  2. ਇਹ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਲਟਾਇਆ ਪਰਤਿਆ) ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਊਰਜਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਧਿਕ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  4. ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਸਮਾਨ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਫੀਤੇ ਦਾ ਜਲਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਫੀਤੇ ਦਾ ਜਲਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਫੀਤੇ ਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਚਮਕੀਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਜਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਆਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸੁਆਹ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਗੁਣ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਫ਼ੀਤੇ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ (ਖੰਡ) ਦਾ ਘੁਲਣਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਚੀਨੀ (ਖੰਡ) ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਾਫ਼ ਘੋਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨ ਹਨ :

  • ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਅਤੇ ਘੋਲ ਦੇ ਗੁਣ ਚੀਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹਨ ।
  • ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਚੀਨੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕੋਈ ਉਰਜਾ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਰਜਾ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਚੀਨੀ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਪੁੰਜ ਸਮਾਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜਦੋਂ ਨਿੰਬੂ ਦੇ ਰਸ ਵਿੱਚ ਮਿੱਠਾ ਸੋਡਾ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੁਲਬੁਲੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੈਸ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ? ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ (ਸੋਡੀਅਮ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ) ਵਿੱਚ ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਰਸ ਹਲਕਾ ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ) ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬੁਲ-ਬੁਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਮਝਾਉ ਕਿ ਲੱਕੜ ਦੇ ਜਲਣ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟਣ ਨੂੰ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਉਂ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੱਕੜ ਦਾ ਜਲਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਕੜ ਜਲ ਕੇ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਗੈਸ ਉਤਪੰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ । , ਲੱਕੜ ਦਾ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਕੜ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਅਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਮਝਾਉ ਕਿ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੇਟ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਟ ਦੁਆਰਾ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ-ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ (ਹਵਾ) ਅਤੇ ਸਿਲ ਪਾਣੀ) ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੇਟ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਹਵਾ ਅਤੇ ਸਿਲ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਮਝਾਉ ਕਿ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਵਧੇਰੇ ਕਿਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਹਵਾ ਸਿਲ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ੰਗ ਲੱਗਣ ਦੀ ਦਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਗਰਮ ਜਲਵਾਯੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸਿਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ‘ਤੇ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਦੀ ਦਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਸਟਲੀਕਰਨ ਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੈ ? ਫਿਟਕੜੀ ਦੇ ਕਿਸਟਲ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ-ਕਿਸੇ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਉਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਟਕੜੀ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇ) ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ-ਇੱਕ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ੀਦਤ ਪਾਣੀ ਲਉ । ਇਸ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਫਿਟਕੜੀ ਦਾ ਪਾਉਡਰ ਪਾਉ ਅਤੇ ਘੋਲ ਲਉ । ਹੁਣ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸਪਿਰਿਟ ਲੈਂਪ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਕੇ ਗਰਮ ਕਰੋ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ । ਜਦੋਂ ਫਿਟਕੜੀ ਘੁਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਫਿਟਕੜੀ ਪਾਉਡਰ ਪਾ ਦਿਉ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ 6
ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹੋਰ ਫਿਟਕੜੀ ਘੁਲਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਫਿਟਕੜੀ ਦਾ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ । ਗਰਮ ਘੋਲ ਨੂੰ ਛਾਣ ਲਉ ਅਤੇ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿਉ । ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਫਿਟਕੜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਬਣੇ ਹੋਏ ਦੇਖੋਗੇ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

PSEB 7th Class Science Guide ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 52)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖਾਰੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਪਾਉਣ ‘ਤੇ ਇਸਦਾ ਰੰਗ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਰੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਰੰਗ ਗੁਲਾਬੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਤਪਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Guide ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

(i) ਤੇਜ਼ਾਬ ਸੁਆਦ ਵਿਚ …………. ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੱਟੇ,

(ii) ਟਮਸ ਅਤੇ ਹਲਦੀ ………… ਸੂਚਕ ਹਨ । ‘
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤੀ,

(iii) ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ……….. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਲਾਬੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

(iv) ਇੱਕ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਇੱਕ ……… ਦੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਖਾਰ,

(v) ਕੀੜੀ ਦੇ ਡੰਗ ਵਿੱਚ ……….. ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਰਮਿਕ,

(vi) ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਉੱਤਪਤੀ ਨੂੰ ………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਸੀਡਿਟੀ,

(vii) ਮਿਲਕ ਆਫ਼ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਆ ………. ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਸੀਡਿਟੀ ।

2. ਮਿਨਾਨ ਕਰੋ-

ਕਾਲਮ ‘ਏ’ ਕਾਲਮ ‘ਬੀ’
(i) ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ੳ) ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ
(ii) ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਅ) ਜ਼ਿੰਕ ਕਾਰਬੋਨੇਟ
(iii)ਇੱਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ (ੲ) ਖਾਰੀ ਘੋਲ
(iv) ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਸ) ਕੀੜੀ ਦਾ ਡੰਗ
(v) ਕੈਲਾਮਾਇਨ (ਹ) ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਘੋਲ ।

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ (ੲ) ਕਾਲਮ ‘ਬੀ
(i) ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ੲ) ਖਾਰੀ ਘੋਲ
(ii), ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਹ) ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਘੋਲ
(iii) ਇੱਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਤੀਕਿਰਿਆ (ੳ) ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ
(iv) ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਸ) ਕੀੜੀ ਦਾ ਡੰਗ
(v) ਕੈਲਾਮਾਇਨ (ਅ) ਜ਼ਿੰਕ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ।

3. ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਚੁਣੋ

(i) ਸਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ਅ) ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ਈ) ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ
(ਸ) ਟਾਰਟੈਰਿਕ ਐਸਿਡ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ ਨੂੰ

(ii) ਇਮਲੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ਅ) ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ਈ) ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ
(ਸ) ਟਾਰਟੈਰਿਕ ਐਸਿਡ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਟਾਰਟੈਰਿਕ ਐਸਿਡ ।

(iii) ਕੁਦਰਤੀ ਸੂਚਕ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ
(ਉ) ਲਿਟਮਸ .
(ਅ) ਹਲਦੀ
(ਈ) ਚਾਈਨਾ ਰੋਜ਼ ਦੀਆਂ ਪੰਖੜੀਆਂ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਹਲਦੀ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

(iv) ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਲਿਟਮਸ ਦਾ ਰੰਗ
(ਉ) ਜਾਮਣੀ
(ਅ) ਨੀਲਾ
(ਇ) ਲਾਲ
(ਸ) ਗੁਲਾਬੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਲਾਲ ।

(v) ਔਲੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਐਸਕੌਰਬਿਕ ਐਸਿਡ
(ਅ) ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ੲ) ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਐਸਕੌਰਬਿਕ ਐਸਿਡ ।

4. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ –

(i) ਇਮਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਕੀੜੀ ਦੇ ਡੰਗ ਵਿੱਚ ਔਗਜ਼ੈਲਿਕ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਹਲਦੀ ਦਾ ਸੱਤ ਖਾਰੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਭੂਰਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਲਈ ਜੈਵ ਪਦਾਰਥ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ॥

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਸਾਡੇ ਮਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਮਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਲੋਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਕਈ ਦੋ ਐੱ ਸਿਡਸ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਐਂਟੀਸਿਡਸ ਦੇ ਨਾਂ-

  • ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ
  • ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਕੀੜੀ ਡੰਗ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੀੜੀ ਡੰਗ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਲਈ ਕੈਲਮਾਈਨ ਦਾ ਘੋਲ ਜਾਂ ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਕੋਈ ਦੋ ਸਿਟਰਿਕ ਫਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਟਰਸ ਫਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ

  • ਸੰਤਰਾ,
  • ਨੀਂਬੂ,
  • ਅੰਗੁਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਅਤੇ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਸੁਭਾਵਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਜੇਕਰ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਉਪਚਾਰ ਦੇ ਸਿੱਧਿਆਂ ਹੀ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ਜਲ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਖਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਲਿਟਮਸ ਦਾ ਘੋਲ ਕਿਹੜੇ ਸੋਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਘੋਲ ਦੀ ਕੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਿਟਮਸ ਦਾ ਘੋਲ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਲਾਈਕੇਨਜ਼ ਨਾਮਕ ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲਿਟਸ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਈ ਗਈ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਪੱਟੀ ਸਟਰਿਪ ਨੂੰ ਲਿਟਸ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਿਟਮਸ ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੀਲੇ ਜਾਂ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਨੀਲਾ ਲਿਟਮਸ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣ ‘ਤੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਦਾ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣ ‘ਤੇ ਨੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ (ii)
ਕੀ ਕਸ਼ੀਦਤ ਪਾਣੀ ਤੇਜ਼ਾਬੀ, ਖਾਰੀ ਜਾਂ ਉਦਾਸੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਸ਼ੀਦਤ ਪਾਣੀ ਉਦਾਸੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਲਿਟਮਸ ਪਾ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਮਾਵ (Mauve) ਰੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਨੀਲੇ ਅਤੇ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਘੋਲ ਨਾਲ ਕਸ਼ੀਦਤ ਪਾਣੀ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਦਾਹਰਣ ਸਹਿਤ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ-ਕਿਸੇ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪਤੀਕਿਰਿਆ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਕਿਰਿਆ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਊਰਜਾ ਨਿਰਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਤਪਾਦ (ਉਪਜ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਦੇ ਹਨ ।
ਤੇਜ਼ਾਬ + ਖਾਰ » ਲੂਣ + ਪਾਣੀ + ਤਾਪ (ਊਰਜਾ)
ਉਦਾਹਰਣ-ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ + ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ → ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ + ਪਾਣੀ + ਊਰਜਾ | ਪ੍ਰਯੋਗ-ਇੱਕ ਪਰਖਨਲੀ ਦੇ ਚੌਥੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਹਲਕੇ । ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਨਾਲ ਭਰੋ । ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਫੀਨਾਲਥੈਲੀਨ ਘੋਲ (ਸੂਚਕ) ਦੀਆਂ 2-3 ਬੂੰਦਾਂ ਮਿਲਾਉ ਅਤੇ ਪਰਖਨਲੀ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਨੋਟ ਕਰੋ । ਹੁਣ ਡਰਾਪਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ (ਖਾਰ) ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਰਖਨਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਰਖਨਲੀ ਨੂੰ ਹਿਲਾਓ | ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ (ਖਾਰ) ਦਾ ਘੋਲ ਤੇਜ਼ਾਬ ਬੰਦ-ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਉਦੋਂ ਤਕ ਪਾਉ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹਲਕਾ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਨਾ ਆ ਜਾਵੇ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ 1
ਹੁਣ ਇਸ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਦੀ ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਡਰਾਪਰ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉ । ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਦੋਬਾਰਾ ਅਲੋਪ ਰੰਗਹੀਣ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਫੀਨਾਲਥੈਲੀਨ ਦਾ ਰੰਗ ਗੁਲਾਬੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਘੋਲ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਘੋਲ ਰੰਗਹੀਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਖਾਰ ਦਾ ਘੋਲ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਇਹ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਅਰਥਾਤ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਤਪਾਦ ਵਜੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਕਿਸੇ ਦੋ ਆਮ ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਆਮ ਖਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਮ ਸਧਾਰਨ) ਤੇਜ਼ਾਬ-

  • ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ,
  • ਸਲਫਿਊਰਿਕ ਐਸਿਡ ।

ਆਮ ਸਧਾਰਨ ਖਾਰ-

  1. ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ,
  2. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਸੂਚਕ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੂਚਕ-ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਉਹ ਘੋਲ ਜੋ ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ, ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਰੰਗ ਬਦਲਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਚਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੂਚਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ-ਸੂਚਕ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

  • ਕੁਦਰਤੀ ਸੂਚਕ-ਇਹ ਉਹ ਸੂਚਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਲਿਟਸ, ਹਲਦੀ, ਚਾਈਨਾ ਰੋਜ਼ ਦੀਆਂ ਪੰਖੜੀਆਂ ਆਦਿ ।
  • ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਸੂਚਕ-ਇਹ ਉਹ ਸੂਚਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਅਤੇ ਮਿਥਾਈਲ ਔਰੇਂਜ ਆਦਿ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਅਤੇ ਖਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਤੇ ਖਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ

ਤੇਜ਼ਾਬ ਖਾਰ
(i) ਇਹ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਖੱਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । (i) ਇਹ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਕੌੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਇਹ ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਾਲ ਰੰਗ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । (ii) ਇਹ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਇਹ ਛਹਣ ਤੇ ਸਾਬਣ ਵਰਗੇ ਚੀਕਣੇ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੇ ਹਨ । (iii) ਇਹ ਛੂਹਣ ਤੇ ਸਾਬਣ ਵਰਗੇ ਚੀਕਣੇ ਜਾਪਦੇ ਹਨ ।
(iv) ਇਹ ਫੀਨੌਫਥੈਲੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਕੋਈ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । (iv) ਇਹ ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ  ਉਸਦਾ ਰੰਗ ਗੁਲਾਬੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
(v) ਇਹ ਖਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਕੇ ਲਣ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਤਾਪ ਉਤਪੰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । (v) ਇਹ ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਲੂਣ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਤਾਪ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸਿਰਕਾ, ਇਮਲੀ, ਸਿਟਰਿਕ ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਦਹੀਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

ਪਦਾਰਥ ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਦਾ ਨਾਂ
(1) ਸਿਰਕਾ (1) ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ
(2) ਇਮਲੀ (2) ਰਟੈਰਿਕ ਐਸਿਡ
(3) ਸਿਟਰਿਕ ਫਲ (3) ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ
(4) ਦਹੀਂ (4) ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੋਤਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ, ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਪਰਖ ਕਰੋਗੇ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਬੋਤਲ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਤਿੰਨ ਪਰਖਨਲੀਆਂ ਲਉ । ਹਰੇਕ ਬੋਤਲ ਵਿੱਚੋਂ ਘੋਲ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਪਰਖਨਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲਉ । ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਪਰਖਨਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਘੋਲ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਉ । ਜਿਸ ਪਰਖਨਲੀ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਖਾਰ (ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ) ਕਾਰਨ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਦੋਨਾਂ ਪਰਖਨਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਬਦਲੇਗਾ ।
  2. ਪਰਖਨਲੀਆਂ ਨੂੰ ਧੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹਰੇਕ ਘੋਲ ਦੀਆਂ 5-5 ਬੂੰਦਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰਖਨਲੀ ਵਿੱਚ ਲਉ ॥ ਹੁਣ ਇਹਨਾਂਪਰਖਨਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਦੀਆਂ ਦੋ-ਦੋ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਓ । ਜਿਸ ਪਰਖਨਲੀ ਵਿੱਚ ਨੀਲਾ ਲਿਟਸ ਲਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ਾਬ (ਹਾਈਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਕਾਰਨ ਹੈ ।
  3. ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲ ਗਿਆ ਕਿ ਤੀਸਰੀ ਪਰਖਨਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਅਤੇ ਨੀਲਾ ਲਿਟਮਸ ਬਤੌਰ ਸੂਚਕ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸ ਬੋਤਲ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਘੋਲ (ਪਦਾਰਥ) ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 7 Science ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਆਮਲੇ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ………….. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਸਕਾਰਬਿਕ ਐਸਿਡ,

(ii) ਅਪਚਨ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ………….. ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਂਟਐਸਿਡ,

(iii) ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀਪਨ ਦਾ ਉਪਚਾਰ …………… ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੁਝਿਆ ਹੋਇਆ ਚੂਨਾ,

(iv) …………… ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਗੁਲਾਬੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਉੱਤਰ-
ਖਾਰ,

(v) ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ………… ਅਤੇ ……….. ਉਤਪਾਦ ਵਜੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੂਣ, ਪਾਣੀ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

2. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਲਈ (ਉ) ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ii) ਅਪਚਨ (ਅ) ਬੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਚੂਨਾ
(iii) ਸਿਰਕਾ (ਇ) ਮਿਲਕ ਆਫ਼ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਆ
(iv) ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀਪਨ ਦਾ ਉਪਚਾਰ (ਸ) ਐਸਕਾਰਬਿਕ ਐਸਿਡ

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਔਲੇ (ਸ) ਐਸਕਾਰਬਿਕ ਐਸਿਡ
(ii) ਅਪਚਨ (ਇ) ਮਿਲਕ ਆਫ਼ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਆ
(iii) ਸਿਰਕਾ (ਉ) ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ
(iv) ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀਪਨ ਦਾ ਉਪਚਾਰ (ਅ) ਬੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਚੂਨਾ

3. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ਦਹੀਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਖੱਟਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਹੈ –
(ਉ) ਖਾਰੀ
(ਅ) ਤੇਜ਼ਾਬੀ ।
(ਈ) ਲੂਣੀ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨ ਗੀ |
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਤੇਜ਼ਾਬੀ ।

(ii) ਖਾਰ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
(ੳ) ਖੱਟੇ
(ਅ) ਨਸਦੀਨ
(ਇ) ਕੜਵੇ (ਕੌੜੇ)
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨ ਗੀ |
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕੜਵੇ (ਕੌੜੇ) ।

(iii) ਸਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ
(ਉ) ਫਾਰਮਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
(ਅ) ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
(ਇ) ਐਸਿਟਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
(ਸ) ਲੈਕਟਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਐਸਿਟਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ।

(iv) ਦਹੀਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ
(ਉ) ਐਸਿਟਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
(ਅ) ਫਾਰਮਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
(ਇ) ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
(ਸ) ਲੈਕਟਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਲੈਕਟਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

(v) ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਖਾਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡਰੋਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡਰੋਆਕਸਾਈਡ
(ਈ) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡਰੋਆਕਸਾਈਡ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡਰੋਆਕਸਾਈਡ |

(vi) ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਘੋਲ
(ਉ) ਲਾਲ ਲਿਮਸ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਨੀਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਅ) ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਈ) ਨੀਲੇ ਲਿਟਸ ਅਤੇ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਪੇਪਰ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਕਥਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ

(i) ਨਾਈਟਿਕ ਐਸਿਡ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਨੀਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ,

(ii) ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਕਸਾਈਡ ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਕੇ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਸੂਚਕ ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਹੈ, ਜੋ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਅਤੇ ਖਾਰੀ ਘੋਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਰੰਗ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(v) ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣਾ, ਖਾਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਗ਼ਲਤ ॥

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ ਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

  1. ਤੇਜ਼ਾਬ
  2. ਖਾਰ
  3. ਉਦਾਸੀਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਕਿਰਤਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਹੀਂ, ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਰਸ, ਸੰਤਰੇ ਦਾ ਰਸ, ਸਿਰਕਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲਾ ਸੋਡਾ, ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਸ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿਹੜਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਯੌਗਿਕਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਚਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਤਿਕ ਸੂਚਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਹਲਦੀ
  • ਟਮਸ
  • ਚਾਈਨਾ ਰੋਜ਼ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਹੜਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦਹੀਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ ਦਾ ਸਾਧਾਰਨ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿਰਕਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਆਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਐਸਕਾਰਬਿਕ ਐਸਿਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਨਾਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਸਾਈਡ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਖਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਾਬਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸ ਖਾਰ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੋਕਸਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਅਮੋਨੀਅਮ ਹਾਈਡੁਕਸਾਈਡ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਿੜਕੀਆਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਅਪਮਾਜਕ ਡਿਟਰਜੈਂਟ) ਵਜੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਲਿਟਮਸ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਈਕੇਨਜ਼ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਦਾਸੀਨ ਪਦਾਰਥ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਦਾਸੀਨ ਪਦਾਰਥ-ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਨੀਲੇ ਜਾਂ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਦਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੇ, ਉਦਾਸੀਨ ਪਦਾਰਥ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ |

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖਾਰਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖਾਰਾਂ ਦੇ ਗੁਣ –

  1. ਖਾਰ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਕੌੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  2. ਸਾਰੀਆਂ ਖਾਰਾਂ ਛੂਹਣ ਤੇ ਸਾਬਣ ਵਾਂਗ ਚੀਕਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  3. ਖਾਰ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਨੀਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
  4. ਖਾਰ ਫੀਨੌਲਫਥੈਲੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਦੇ ਗੁਣ

  • ਤੇਜ਼ਾਬ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਖੱਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਇਹ ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਪਰਮਾਣੂ ਉਪਸਥਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਅਭਿਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸੂਚਕ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸੂਚਕ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੂਚਕ-ਉਹ ਰਸਾਇਣ ਜਾਂ ਪਦਾਰਥ, ਜੋ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਨਾਲ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਰੰਗ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਸੂਚਕ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਲਾਈਕੇਨ ਇੱਕ ਸੂਚਕ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਕਿਰਿਆ-ਕਿਸੇ ਤੇਜ਼ਾਬ (ਐਸਿਡ) ਅਤੇ ਖਾਰ (ਐਲਕਲੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਕਿਰਿਆ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੀ ਉਪਜ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਦੇ ਨਿਰਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲਨਾਲ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਬਣਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਲੂਣ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੂਣ-ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਦੀ ਪਰਸਪਰ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਉਪਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉਦਾਹ ਰਨ-
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦ੍ਰਵ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਇੱਕ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਹੈ, ਦੂਜਾ ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡੁਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਖੰਡ ਦਾ ਘੋਲ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਹਲਦੀ ਨੂੰ ਸੂਚਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਲਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਕਿਰਤਕ ਸੂਚਕ ਹੈ । ਹਲਦੀ ਪਾਊਡਰ ਦੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਖਾਰ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀਨ ਘੋਲ ਦਾ ਇਸ ਤੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਹਲਦੀ ਵਿੱਚ ਖਾਰ ਪਾਉ । ਹਲਦੀ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਹੁਣ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਦੋ ਘੋਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਘੋਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਉ । ਜੇਕਰ ਹਲਦੀ ਦਾ ਪੀਲਾ ਰੰਗ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਘੋਲ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਘੋਲ ਚੀਨੀ ਦਾ ਘੋਲ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਨੀਲਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਘੋਲ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਕੀ ਹੈ ? ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤੇਜ਼ਾਬ ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਕਿਉਂਕਿ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਨੀਲੇ ਲਿਟਮਸ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਡੁਬਾਉਣ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਘੋਲ ਤੇਜ਼ਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਘੋਲ ਖਾਰ ਜਾਂ ਉਦਾਸੀਨ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ 8.
ਸਮਝਾਓ, ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
(ਉ) ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਐਸਡਿਟੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਐੱ ਸਿਡ ਦੀ ਗੋਲੀ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ।
(ਅ) ਜਦੋਂ ਕੀੜੀ ਲੜਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਕੈਲਾਮਾਈਨ ਦਾ ਘੋਲ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ੲ) ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਦੇ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਹਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਐਸਡਿਟੀ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਲਈ ਐਂਟਐਸਿਡ ਦੀ ਗੋਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਐਸਡਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਐਂਟੀਸਿਡ (ਮਿਲਕ ਆਫ਼ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਗੋਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡੋਕਸਾਈਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਐਸਿਡ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਕੀੜੀ ਦੇ ਲੜ ਜਾਣ ਤੇ ਕੈਲਾਮਾਈਨ ਦਾ ਉਪਯੋਗ-ਕੀੜੀ ਦੇ ਡੰਗ ਵਿੱਚ ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੈਲਾਮਾਈਨ (ਜ਼ਿੰਕ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ੲ) ਕਾਰਖਾਨੇ ਦੇ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਵਹਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਨਾ-ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲੇ ਹੋਏ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜਲੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖਾਰੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਉਦਾਸੀਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਸਾਡੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀਕਰਨ ਦੇ ਕੀ-ਕੀ ਉਪਯੋਗ ਹਨ ? ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਐਂਟਾਸਿਡਸ ਵਜੋਂ-ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੇਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਿਹਦਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਪਰੰਤੁ ਇਸਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਤੇ ਬਦਹਜ਼ਮੀ, ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਅਤੇ ਜਲਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਐਸਿਡਿਟੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਵਾਧੂ ਐਸਿਡ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਕੁੱਝ ਹਲਕੇ ਖਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਰਦ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਮਿਲ ਸਕੇ । ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਐੱਸਿਡਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿਲਕ ਆਫ਼ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਆ (ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡੋਕਸਾਈਡ), ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ ਆਦਿ ।

2. ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਡੰਗ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਵਜੋਂਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੇ ਕੀਟ ਜਿਵੇਂ-ਕੀੜੇ, ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ, ਭੰਡ, ਮੱਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀੜੀਆਂ ਆਦਿ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਡੰਗ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਹਲਕੇ ਖਾਰ, ਜਿਵੇਂ ਬੈਂਕਿੰਗ ਸੋਡਾ ਜਾਂ ਕੈਮਿਨ ਘੋਲ ਨਾਲ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਣ ਦੁਆਰਾ ਬੇਅਸਰ ਕਰਕੇ ਐਸਿਡ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

3. ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀਪਨ ਅਤੇ ਖਾਰੀਪਨ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਵਜੋਂ-ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਮਿੱਟੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ, ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਉਦਾਸੀਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਖ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਇਹ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਚੁਨਾ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ), ਬੁਝਿਆ ਹੋਇਆ ਚੂਨਾ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡੋਕਸਾਈਡ ਆਦਿ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਜੇਕਰ ਮਿੱਟੀ ਖਾਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤੇਜ਼ਾਬ ਛੱਡਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਖਾਰ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 5 ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ

4. ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲੇ ਅਪਸ਼ਿਸ਼ਟਾਂ ਦੇ ਉਪਚਾਰ ਵਜੋਂ-ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਅਤੇ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦੇ ਅਪਸ਼ਿਸ਼ਟ ਸੁਭਾਵਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਧਿਆਂ ਹੀ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਜਲ-ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਕੇ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਉਪਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੱਝ ਖਾਰਾ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 4 ਤਾਪ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 4 ਤਾਪ

PSEB 7th Class Science Guide ਤਾਪ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 36 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਮ ਤਾਪਮਾਨ ……… °C ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਮ ਤਾਪਮਾਨ 37°C ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ 45°C ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪ ਸਕਦਾ ਹੈ । (ਠੀਕ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 37)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਬਲਬ ਤੋਂ ਪਕੜੋ । (ਠੀਕ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਬੀਕਰ ਦੇ ………. ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੂਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਬੀਕਰ ਦੇ ਤਲੇ ਜਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੂਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 39)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲੇ ਬਰਤਨਾਂ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਤਾਪ ਦੇ ਚਾਲਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੱਪੜੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰੈਸ ਦਾ ਹੈਂਡਲ ਤਾਪ ਦਾ ਸੁਚਾਲਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 40)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ । (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ ਗਰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (ਠੀਕ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 43)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਸੀਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਾਂ । (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ-ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਗਰਮੀ ਬਹੁਤ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ-ਗਲਤ ॥

PSEB 7th Class Science Guide ਤਾਪ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

(i) ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਉਸਦੇ ………. ਦੁਆਰਾ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ,

(ii) ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਤਾਪ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਢੰਗ ……. ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਕਿਰਣ,

(iii) ਹਵਾ ਤਾਪ ਦੀ ………… ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਚਾਲਕ,

(iv) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਮ ਤਾਪਮਾਨ ……… °C ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
32°C ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

2. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ਦੱਸੋ

(i) ਧਾਤਾਂ ਤਾਪ ਦੀਆਂ ਕੁਚਾਲਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਜਲ ਸਮੀਰ ਚਾਲਣ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਸਾਨੂੰ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਤਾਪ ਵਿਕਿਰਣ ਰਾਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਉੱਨ ਤਾਪ ਦੀ ਵਧੀਆ ਚਾਲਕ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਕਲੀਨੀਕਲ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ਼ 35°C ਤੋਂ 42°C ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ॥

3. ਢੁੱਕਵੇਂ/ਉੱਚਿਤ ਵਿਕਲਪਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋਕਾਲਮ ‘ੳ’ ਕਾਲਮ ਅ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਥਲ ਸਮੀਰ ਵੱਗਦੀ ਹੈ (ੳ) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ
(ii) ਜਲ ਸਮੀਰ ਵੱਗਦੀ ਹੈ (ਅ) ਰਾਤ ਨੂੰ
(iii) ਹਲਕੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ (ਈ) ਦਿਨ ਵੇਲੇ
(iv) ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ (ਸ) ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ।

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਥਲ ਸਮੀਰ ਵੱਗਦੀ ਹੈ (ਇ) ਦਿਨ ਵੇਲੇ
(ii) ਜਲ ਸਮੀਰ ਵੱਗਦੀ ਹੈ (ਅ) ਰਾਤ ਨੂੰ
(iii) ਹਲਕੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ (ਸ) ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ
(iv) ਗੂੜੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ (ਉ) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ।

4. ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

(i) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਔਸਤ ਤਾਪਮਾਨ
(ਉ) 100°C
(ਅ) 0°C
(ਏ) 37°C
(ਸ) 98°C.
ਉੱਤਰ-
(ਏ) 37°C.

(ii) ਤਾਪ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ
(ਉ) ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ
(ਅ) ਲੋਹਾ
(ਏ) ਤਾਂਬਾ
(ਸ) ਲੱਕੜ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਲੱਕੜ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

(iii) 30°C ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਲੀਟਰ. ਮਾਤਰਾ 50°C ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਲੀਟਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੁਣ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਕਿੰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ?
(ਉ) 80°C
(ਅ) 50°C ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਰ 80°C ਤੋਂ ਘੱਟ
(ਏ) 20°C
(ਸ) 30°C ਅਤੇ 50°Cਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) 30°C ਅਤੇ 50°C ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ।

(iv) ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦਾ ਚਮਚਾ ਇੱਕ ਆਈਸ ਕਰੀਮ ਦੇ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਚਮਚੇ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਸਿਰਾ
(ਉ) ਚਾਲਣ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।
(ਅ) ਸੰਵਹਿਣ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।
(ਇ) ਵਿਕਿਰਣ ਕਿਰਿਆ ਕਰ ਕੇ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।
(ਸ) ਇਹ ਠੰਢਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਇਹ ਠੰਢਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ।

(v) ਬਲ ਸਮੀਰ ਵਗਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ।
(ਅ) ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ।
(ਈ) ਗਰਮ ਹਵਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ।
(ਸ) ਗਰਮ ਹਵਾ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ।

5. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਉ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਬਿਆਨ ਕਰੋ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਤਾਪ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਦੋ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤਾਪ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਵੱਲ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦੀ ਰੇਂਜ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ (ਜਾਂ ਕਲੀਨੀਕਲ ਥਰਮਾਮੀਟਰ) ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ 35°C ਤੋਂ 42°C ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਗੰਢ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਗੰਢ (ਅਰਥਾਤ ਟੇਢਾਪਨ) (Kink) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੰਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰੇ (ਮਰਕਰੀ) ਦਾ ਲੇਵਲ ਉਸ ਦੇ ਵਜ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੇਠਾਂ ਨਾ ਆ ਜਾਵੇ । ਜੇ ਗੰਢ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਪਾਰੇ ਦੇ ਭਾਰ ਕਰਕੇ ਪਾਰੇ ਦਾ ਲੇਵਲ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਮਾਪਿਆ ਜਾਵੇਗਾ |

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਚਾਲਕ ਅਤੇ ਰੋਧਕ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਲਕ-ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਾਪ ਦਾ ਵਧੀਆ ਸੰਚਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਅਰਥਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਾਪ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਲਕ ਜਾਂ ਸੁਚਾਲਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਚਾਲਕ ਹਨ ।
ਰੋਧਕ-ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਸੌਖਿਆਂ (ਆਸਾਨੀ ਜਾਂ ਵਧੀਆ ਤੌਰ ‘ਤੇ) ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਧਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਰਬੜ, ਲੱਕੜ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਲੈਬ ਬਰਮਾਮੀਟਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸਦੀ ਰੇਂਜ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੈਬ ਬਰਮਾਮੀਟਰ-ਮਨੁੱਖ ਜਾਂ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਯੰਤਰ ਲੈਬ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਲੈਬ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 10°C ਤੋਂ 110°C ਹੁੰਦੀ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi)
ਅਸੀਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੜੇ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਕਿਉਂ ਪਹਿਨਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤਾਪ ਨੂੰ ਵੱਧ ਸੋਖਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪ ਸੋਖ ਕੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਿੱਘਾ ਰੱਖਣ, ਜਦਕਿ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਘੱਟ ਤਾਪ ਦੇ ਸੋਖਕ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਪਰਾਵਰਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਰਮੀ ਨਹੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii)
ਅਸੀਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਕਿਉਂ ਪਹਿਨਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣਾ-ਉੱਨ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਫਸੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਹਵਾ ਤਾਪ ਦੀ ਕੁਚਾਲਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਤਾਪ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਠੰਢੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵੱਲ ਤਾਪ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਨਿੱਘ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

6. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲਗਭਗ 40-50 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਓ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਤਾਪ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗ-ਤਾਪ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਢੰਗ ਹਨ

  1. ਚਾਲਣ,
  2. ਸੰਵਹਿਣ,
  3. ਵਿਕਿਰਣ ।

1. ਚਾਲਣ-ਇਹ ਉਹ ਤਾਪ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਢੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਵਸਤ ਦੇ ਗਰਮ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਠੰਢੇ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਵਸਤੂ ਦੇ ਕਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਕਣ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਥਿਰ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਚਾਲਣ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਗਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

2. ਸੰਵਹਿਣ-ਇਹ ਤਾਪ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਉਹ ਢੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਰਲ ਜਾਂ ਗੈਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਗਰਮ ਹੋਏ ਕਣਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸੰਵਹਿਣ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਤਰਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਸੰਵਹਿਣ ਢੰਗ ਰਾਹੀਂ ਗਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |

3. ਵਿਕਿਰਣ-ਇਹ ਉਹ ਢੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ਵਸਤੁ ਦੁਆਰਾ ਤਾਪ ਵਿਕਿਰਣਾਂ ਛੱਡਣ ਕਾਰਨ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਠੰਢੀ ਵਸਤੂ ਵੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤਾਪ ਵਿਕਿਰਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਲ ਸਮੀਰ ਅਤੇ ਥਲ ਸਮੀਰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਲ ਸਮੀਰ-ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਥਲ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਥਲ ਦੀ ਹਵਾ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਹੈ, ਫੈਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਉੱਠਦੀ ਹੋਠ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਸਥਾਨ ਲੈਣ ਲਈ ਸਮੁੰਦਰ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ | ਤੋਂ ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਤੱਟ ਵੱਲ ਵਗਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਲ ਸਮੀਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੰਵਹਿਣ ਧਾਰਾਵਾਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਤੱਟ ਵੱਲ ਵਗਦੀ ਇਹ ਹਵਾ ਜਲ ਸਮੀਰ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ 1

ਥਲ ਸਮੀਰ-ਵੱਧ ਤਾਪ ਸੋਖਣ ਸਮਰੱਥਾ ਕਾਰਨ ਜਲ, ਥਲ ਨਾਲੋਂ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਥਲ ਦੀ ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਲ ਵੱਲ ਗਰਮ ਹਵਾ ਵਗਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਥਲ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ।
ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਸਮੀਰ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ 2

PSEB Solutions for Class 7 Science ਤਾਪ Important Questions and Answers

1.ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਕੋਈ ਵਸਤੁ ਕਿੰਨੀ ਗਰਮ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ………….. ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ,

(ii) ਉਬਲਦੇ ਹੋਏ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ………….. ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਡਾਕਟਰੀ ਜਾਂ ਕਲੀਨੀਕਲ,

(iii) ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਡਿਗਰੀ ………….. ਵਿੱਚ ਮਾਪਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੈਲਸੀਅਸ,

(iv) ਸਟੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਠੰਡਾ ਚਮਚਾ ਗਰਮ ਦੁੱਧ ਦੇ ਪਿਆਲੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਆਪਣੇ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਤਾਪ ਦਾ ਸਥਾਨ ਅੰਤਰਣ ………. ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕਰੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਲਣ,

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

(v) ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ………….. ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਤਾਪ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸੋਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੂੜੇ ।

2. ਢੁੱਕਵੇਂ ਵਿਕਲਪਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ – 

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ (ਉ) ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਲ
(ii) ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ (ਅ) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ
(iii) ਉਨੀ ਕੱਪੜੇ (ਏ) ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ।
(iv) ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਾਰ (ਸ) ਵਧੀਆ ਸੋਖਕ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਵਿਕੀਰਿਕ
(v) ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣੇ ਚਾਹੀਦੇ (ਹ) ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪਣ ਲਈ

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ (ਹ) ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪਣ ਲਈ ।
(ii) ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ (ਸ) ਵਧੀਆ ਸੋਖਕ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਵਿਕੀਰਿਕ
(iii) ਉਨੀ ਕੱਪੜੇ (ਅ) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ
(iv) ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਾਰ (ਉ) ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਲ
(v) ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ (ਏ) ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ

3. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ-

(i) ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੁਆਰਾ ਅਸੀਂ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪ ਸਕਦੇ ਹਾਂ
(ਉ) 30°C ਤੋਂ 42°C ਤੱਕ
(ਅ) 35°C ਤੋਂ 42°C ਤੱਕ
(ਈ) 35°C ਤੋਂ 45°C ਤੱਕ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) 35°C ਤੋਂ 42°C ਤੱਕ ।

(ii) ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਦਾ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਮਾਪ ਹੈ
(ੳ) ਉਸ ਵਸਤੂ ਦਾ ਤਾਪ
(ਅ) ਉਸ ਵਸਤੂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਦਾ ਅੰਸ਼
(ਈ) ਇੰਦਰੀ ਸਪਰਸ਼ .
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਉਸ ਵਸਤੂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਦਾ ਅੰਸ਼ ।

(iii) ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਤਾਪਮਾਪੀ ਦਾ ਪਰਿਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) -10°C ਤੋਂ 100°C
(ਆ) 35°C ਤੋਂ 42°C
(ਇ) -10°C ਤੋਂ 110°C
(ਸ) -94°F ਤੋਂ 108°F
ਉੱਤਰ-
(ੲ) -10°C ਤੋਂ 110°C ।

(iv) ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਤਕ ਤਾਪ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਰਮ ਦੁਆਰਾ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚਾਲਨ
(ਅ) ਸੰਵਹਿਣ
(ਈ) ਵਿਕਿਰਣ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਵਿਕਿਰਣ ॥

(v) ਦਵ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪ ਦਾ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਚਾਲਨ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ।
(ਅ ਵਿਕਿਰਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ
(ੲ) ਸੰਵਹਿਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਸੰਵਹਿਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

(vi) ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਪਾਣੀ
(ਅ) ਸਿੱਕਾ
(ਇ) ਪਾਰਾ
(ਸ) ਹਵਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਪਾਰਾ ।

(vii) ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਸੂਤੀ
(ਅ) ਰੇਸ਼ਮੀ
(ਇ) ਸਿਲਕੀ
(ਸ) ਊਨੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਸੂਤੀ ॥

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ-

(i) ਅਸੀਂ ਗਰਮੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਦੋਨੋਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਤਟਵਰਤੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਤੱਟ ਵੱਲ ਵੱਗਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਥਲ ਸਮੀਰ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਉੱਨ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿੱਘ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਨ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਫਸੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਤਾਪ ਦੀ ਕੁਚਾਲਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਤਰਲ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਸੰਵਹਿਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(v) ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਨੂੰ ਤਾਪ ਮਾਪਣ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਸੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ॥

ਸਾਬ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤਾਪ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪ-ਤਾਪ ਗਰਮੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦੀ ਕੋਟੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਜਾਂ ਤਾਪਮਾਪੀ) ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਥਰਮਾਮੀਟਰ-ਇਹ ਉਹ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੇ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  • ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ,
  • ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਧਾਤ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਰਾ (Hg) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਸਕੇਲ ਤਾਪ ਮਾਪਣ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਕੇਲ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪਣ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲਿਆਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-

  1. ਸੈਲਸੀਅਸ ਸਕੇਲ,
  2. ਫਾਰਨਹਾਈਟ ਸਕੇਲ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
35°C ਤੋਂ 42°C ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਕਿਉਂ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਰੇ ਦਾ ਤਲ 35°C ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇੱਕ ਤੰਦਰੁਸਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਾਧਾਰਨ ਤਾਪਮਾਨ ਕਿੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
37°C.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਚਤਮ ਅਤੇ ਨਿਊਨਤਮ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੀ ਰੱਜ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
10°C ਤੋਂ 110°C ਤਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਰੋਗਾਣੂ ਰੋਧਕ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਪਾਰੇ ਦਾ ਤਲ ਸਥਿਰ ਕਿਸ ਕਰਕੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੀ ਨਲੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਕ ਟੇਢਾਪਣ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ।

ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਦੋਂ ਗਰਮ ਚਾਹ ਵਿੱਚ ਠੰਡਾ ਦੁੱਧ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਗਰਮ ਚਾਹ ਵਿੱਚ ਠੰਡਾ ਦੁੱਧ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦ੍ਰਵਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਗਰਮ ਅਣੂ ਠੰਡੇ ਅਣੂਆਂ ਵੱਲ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸੰਵਹਿਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ :

  • ਦੋਨੋਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸੰਪਰਕ ॥
  • ਦੋਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ।
  • ਤਾਪ ਦਾ ਉੱਚੇ ਤਾਪਮਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਿਮਨ) ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਲ ਵਹਿਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੇਕਰ ਚਮਚ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸਦੇ ਗਰਮ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਣੂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਨੇੜੇ ਵਿਵਸਥਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਚਮਚ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਅੱਗ ‘ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਣੁ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ ਕੰਬਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਗਰਮ ਅਣੂ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਅਣੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਬਣੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਰਣ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਹੀ ਚਾਲਕ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਚਮਚ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਸਿਰਾ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ੈਦ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਗੂੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣਾ ਕਿਉਂ ਉੱਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਤਾਪ ਸੋਖਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤਾਪ ਸੋਖਕ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਤਾਪ ਨੂੰ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਤਾਪ ਦਾ ਵਿਕਾਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਾਲਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ । ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਪਰੋਧੀ ਕਿਉਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਲਨ-ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਦੀ ਉਹ ਵਿਧੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਾਪ ਵਸਤੂ ਦੇ ਗਰਮ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਠੰਡੇ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਚਾਲਨ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਅਣੂਆਂ ਦਾ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਤਾਰੋਧੀ ਇਸ ਲਈ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਾੜੇ । ਤਾਰੋਧੀ ਵਸਤੂਆਂ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਤਾਪ ਦਾ ਸੰਚਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਿਕਿਰਣ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਕਿਰਣ-ਇਹ ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਦੀ ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਾਪ ਗਰਮ ਵਸਤੂ ਤੋਂ ਠੰਡੀ ਵਸਤੁ ਵੱਲ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਲਈ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਾਪ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ :

ਤਾਪ ਤਾਪਮਾਨ
(i) ਇਹ ਊਰਜਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ । (ii) ਇਹ ਗਰਮੀ (ਤਾਪ) ਦਾ ਅੰਸ਼ (ਡਿਗਰੀ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਇਹ ਵਸਤ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਹੈ| (ii) ਇਹ ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸੰਵਹਿਣ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਉਪਯੋਗ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਵਹਿਣ-ਇਹ ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਦੀ ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਾਪ ਕਣਾਂ ਦੀ ਵਾਸਤਵਿਕ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ | ਸਾਰੇ ਦਵ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਗਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉਦਾਹਰਨ-

  1. ਜਦੋਂ ਸਟੋਵ ਨੂੰ ਜਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਲਾਟ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ ਹਲਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  2. ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੰਵਹਿਣ ਵਿਧੀ ਹੈ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਰਮ ਹਵਾ ਜਿਹੜੀ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਹਾਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਭਾਰੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਕਮਰੇ ਅੰਦਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਪਾਰੇ ਦਾ ਤਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੇਠਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਡਾਕਟਰੀ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਨੂੰ ਤਾਪ ਦੇ ਸਰੋਤ ਅਰਥਾਤ ਮੁੰਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਾਰੇ ਦਾ ਤਲ ਆਪਣੇ ਭਾਰ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੇਠਾਂ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗਦਾ । ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਥਰਮਾਮੀਟਰ ਦੇ ਬਲਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਲੀ ਅੰਦਰ ਮੋੜ (ਕਿਕ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਰੇ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਟਾ ਕੱਪੜਾ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਮੋਟਾਈ ਦਾ ਕਈ ਪਰਤਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਕੱਪੜਾ ਵਧੇਰੇ ਤਾਪ ਕਿਉਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਈ ਪਰਤਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਫਸੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਹਵਾ ਤਾਰੋਧੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਰੀਰ ਦੀ ਗਰਮੀ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੰਦੀ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਰੀਰ ਗਰਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਕਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤਾਪ ਦੀਆਂ ਵਧੀਆ ਸੋਖਕ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਵਿਕੀਰਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਯੋਗ-ਦੋ ਟੀਨ ਦੇ ਡੱਬੇ ਲਓ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਡੱਬੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਕਾਲਾ ਪੇਂਟ ਕਰ ਦਿਓ । ਦੋਨੋਂ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸਮਾਨ ਮਾਤਰਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਾ ਦਿਓ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ 3
ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਲਈ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਓ : ਹੁਣ ਦੋਨਾਂ ਡੱਬਿਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪ ਲਉ । ਤੁਸੀਂ ਵੇਖੋਗੇ ਕਿ ਕਾਲੇ ਡੱਬੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪਮਾਨ ਅਧਿਕ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤਾਪ ਦੀਆਂ ਵਧੀਆ ਸੋਖਕ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਦੁਬਾਰਾ ਦੋਨਾਂ ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਮਾਤਰਾ ਲਉ ਅਤੇ ਦੋਨਾਂ ਡੱਬਿਆਂ ਨੂੰ 15 ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਛਾਇਆ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ । 15 ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਦੋਨਾਂ ਡੱਬਿਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਪੋ । ਕਾਲੇ ਟੀਨ ਦੇ ਡੱਬੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਦੂਜੇ ਡੱਬੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘੱਟ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤਾਪ ਦੀਆਂ ਵਧੀਆ ਵਿਕੀਰਕ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਤਾਪ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਣ ਦੀ ਚਾਲਨ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉ !
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਯੋਗ-ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਜਾਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਛੜ ਉੱਪਰ ਮੋਮ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਟੁੱਕੜੇ ਬਰਾਬਰ ਦੂਰੀਆਂ ਤੇ ਲਗਾਉ ! ਹੁਣ ਛੜ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਮੋਮਬੱਤੀ ਦੀ ਲਾਟ ਦੁਆਰਾ ਗਰਮ ਕਰੋ ! ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਮੋਮ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਮੋਮਬੱਤੀ ਦੇ ਦੁਰ ਵੱਲ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਡਿੱਗਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣਗੇ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਾਪ ਛੜ ਦੇ ਗਰਮ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਠੰਡੇ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਚਾਲਨ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਨ-ਅੰਤਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਛੜ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 4 ਤਾਪ 4
ਚਾਲਨ ਵਿਧੀ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ-

  • ਤਾਪ ਦਾ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਗਰਮ ਅਤੇ ਠੰਡੀ ਵਸਤੁ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ।
  • ਦੋਨਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੋਵੇ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

PSEB 7th Class Science Guide ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਉ : (ਪੇਜ 24)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਸੇ ਦੋ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜੋ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੇ-

  • ਕਪਾਹ,
  • ਪਟਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਦੋ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੇ-

  1. ਉੱਨ,
  2. ਰੇਸ਼ਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੋਈ ਵੀ ਤਿੰਨ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਿਓ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਉੱਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਾਨਵਰ ਜਿਹੜੇ ਉੱਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ :

  • ਭੇਡ,
  • ਯਾਕ,
  • ਬੱਕਰੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੁੱਝ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸੰਘਣੀ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁੱਝ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸੰਘਣੀ ਕਿਉਂ-ਉੱਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਠੰਢੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਸੰਘਣੀ ਜੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰ ਸਕਣ । ਇਹਨਾਂ ਵਾਲਾਂ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਹਵਾ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਹਵਾ ਤਾਪ ਦੀ ਕੁਚਾਲਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਲਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਭੇਡ ਦਾ ਸਰੀਰ ਗਰਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 29)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਿਲਕ ਦੇ ਧਾਗੇ, ਸੂਤੀ ਧਾਗੇ ਅਤੇ ਉੱਨ ਦੇ ਧਾਗੇ ਦੇ ਜਲਣ ਦੀ ਗੰਧ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਅੰਤਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿਲਕ ਦੇ ਧਾਗੇ ਦੇ ਜਲਣ ‘ਤੇ ਮੀਟ ਦੇ ਜਲਣ ਵਰਗੀ ਗੰਧ ਆਉਂਦੀ ਹੈ | ਸੂਤੀ ਧਾਗੇ ਦੇ ਜਲਣ ’ਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਜਲਣ ਜਿਹੀ ਗੰਧੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਉੱਨ ਦੇ ਜਲਣ ’ਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਲਣ ਜਿਹੀ ਤਿੱਖੀ ਗੰਧ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਹ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਕਿਸਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਤੀ ਧਾਗੇ ਦੇ ਜਲਣ ਉਪਰੰਤ ਬਚੀ ਸਵਾਹ ਹਲਕੀ ਸਲੇਟੀ (grey) ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰੇਸ਼ਮੀ ਧਾਗੇ ਅਤੇ ਉੱਨੀ ਧਾਗੇ ਦੇ ਜੁਲਮ ਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਖੋਖਲੇ ਮਣਕੇ (bead) ਜਿਹੀ ਸਵਾਹ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੀ ਜਲਦੇ ਹੋਏ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਦੀ ਗੰਧ ਉਹੀ ਸੀ ਜੋ ਗੰਧ ਜਲਦੇ ਹੋਏ ਉੱਨ ਦੇ ਧਾਗੇ ਦੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ । ਜਲਦੇ ਹੋਏ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਦੀ ਗੰਧ ਜਲਦੇ ਹੋਏ ਵਾਲਾਂ ਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਜਲਦੇ ਹੋਏ ਉੱਨ ਦੇ ਧਾਗੇ ਦੀ ਗੰਧ ਧੁੱਖਦੇ ਹੋਏ ਮੀਟ ਦੀ ਗੰਧ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Guide ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ-

(i) ਉੱਨ ਭੇਡ, ਬੱਕਰੀ ਅਤੇ ਯਾਕ ਦੇ …………….ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਲਾਂ,

(ii) ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਲੰਬੇ ਵਾਲ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ …………… ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰਦੀ,

(iii) ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਤੋਂ ਉੱਨ ਕੱਟਣ ਨੂੰ…………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਟਾਈ (ਸ਼ੀਅਰਿੰਗ),

(iv) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਪਾਲਣ ਨੂੰ …………… ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੇਰੀ-ਕਲਚਰ,

(v) ਉਬਾਲੇ ਹੋਏ ਕੋਕੂਨਾਂ ਤੋਂ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ…………… ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੀਲਿੰਗ ।

2. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਸਕੋਰਿੰਗ (ਉ) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ
(ii) ਸੇਰੀ-ਕਲਚਰ (ਅ) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ‘ਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭੇਡਾਂ
(iii) ਪ੍ਰੋਟੀਨ (ਇ) ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਰੇਸ਼ਾ ਇਸ ਤੋਂ ਬਣਿਆ
(iv) ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਪੱਤੇ (ਸ) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼
(v) ਲੋਹੀ (ਹ) ਕੱਟੇ ਗਏ ਉੱਨ ਨੂੰ ਧੋਣਾ ।

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਸਕੋਰਿੰਗ (ਹ) ਕੱਟੇ ਗਏ ਉੱਨ ਨੂੰ ਧੋਣਾ
(ii) ਸੋਰੀ-ਕਲਚਰ (ਸ) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼
(iii) ਪ੍ਰੋਟੀਨ (ਇ) ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਰੇਸ਼ਾ ਇਸ ਤੋਂ ਬਣਿਆ
(iv) ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਪੱਤੇ (ਉ) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ
(v) ਲੋਹੀ (ਅ) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ‘ਚ’ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ।

3. ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

(i) ਫਾਈਬਰ, ਜੋ ਕਿ ਜਾਨਵਰ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ
(ਉ) ਅੰਗੋਰਾ ਉੱਨ .
(ਅ) ਉੱਨ
(ਇ) ਜੂਟ
(ਸ) ਰੇਸ਼ਮ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਜੁਟ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

(ii) ਉੱਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਭੇਡ
(ਅ) ਬੱਕਰੀ
(ਇ) ਯਾਕ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਭੇਡ ।

(iii) ਕੱਟੇ ਗਏ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਧੋਣਾ
(ਉ) ਸਕੋਰਿੰਗ
(ਅ) ਸੋਰਟਿੰਗ
(ਇ) ਬੀਅਰਿੰਗ
(ਸ) ਡਾਇੰਗ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸਕੋਰਿੰਗ ।

(iv) ਉੱਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹੈ
(ਉ) ਚਰਬੀ .
(ਅ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(ਇ) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ‘ਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ।

(v) ਜਾਨਵਰ ਇਹ ਉੱਨ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ
(ਉ) ਅਲਪਾਕਾ
(ਅ) ਬੁਲੀ ਕੁੱਤਾ
(ੲ) ਉਠ
(ਸ) ਬੱਕਰੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਬੁਲੀ ਕੁੱਤਾ ।

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ਦੱਸੋ-

(i) ਹਵਾ ਤਾਪ ਦੀ ਬੁਰੀ ਚਾਲਕ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸੀ ਹਵਾ ਸਰੀਰ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੰਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(ii) ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਯਾਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iii) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਪਾਲਣ ਨੂੰ ਐਪੀਕਲਚਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਕੈਟਰਪਿਲਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਖੋਲ ਨੂੰ ਕੋਕੂਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(v) ਕੋਸਾ ਰੇਸ਼ਮ ਅਤੇ ਮੂਗਾ ਰੇਸ਼ਮ ਗੈਰ-ਮਲਬੇਰੀ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ॥

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਿਸੇ ਦੋ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਰੇਸ਼ੇ :

  • ਪਟਸਨ,
  • ਕਪਾਹ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸੇਰੀਕਲਚਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੇਰੀਕਲਚਰਰੇਸ਼ਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਸੇਰੀਕਲਚਰ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਉੱਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਮ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ :

  1. ਯਾਕ,
  2. ਭੇਡ,
  3. ਊਠ,
  4. ਬੱਕਰੀ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (1)
ਅੰਗੋਰਾ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਉੱਨ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗੋਰਾ ਉੱਨ ਪਹਾੜੀ ਸਥਾਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੱਕਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬੱਕਰੀ ਦੇ ਵਾਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਉੱਨ ਤੋਂ ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਸ਼ਾਲ ਬਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਉਹਨਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ਜਿੱਥੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਲੋਹੀ, ਬਖਰਵਾਲ, ਨਾਲੀ, ਮਾਰਵਾੜੀ ।
ਉੱਤਰ
ਭੇਡ ਦੀ ਨਸਲ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਜ ਜਿੱਥੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ

  • ਲੋਹੀ
  • ਬਖਰਵਾਲ
  • ਨਾਲੀ
  • ਮਾਰਵਾੜੀ

ਰਾਜਸਥਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਜੰਮੂ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਰਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਗੁਜਰਾਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਉੱਨ ਬਣਨ ਦੀ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਪੜਾਅ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਉੱਨ ਬਣਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਅ –

  1. ਸ਼ੀਅਰਿੰਗ ਜਾਂ ਕਟਾਈ
  2. ਸਕੋਰਿੰਗ
  3. ਸੌਰਟਿੰਗ
  4. ਕੌਂਬਿੰਗ ਕੰਘੀ ਕਰਨਾ)
  5. ਡਾਇੰਗ ਜਾਂ ਰੰਗਾਈ ।
  6. ਸਪਿਨਿੰਗ ਜਾਂ ਬੁਣਾਈ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਕੁੱਝ ਕੁ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਜੱਤ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁੱਝ ਕੁ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਜੱਤ ਕਿਉਂ-ਉੱਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਠੰਢੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਸੰਘਣੀ ਜੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰ ਸਕਣ । ਇਹਨਾਂ ਵਾਲਾਂ (ਸੱਤ) ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਹਵਾ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਹਵਾ ਤਾਪ ਦੀ ਕੁਚਾਲਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਭੇਡ ਦਾ ਸਰੀਰ ਗਰਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਕੀੜਾ ਕਿਵੇਂ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ-ਮਾਦਾ ਰੇਸ਼ਮ ਕੀੜਾ ਇਕ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਅੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਕੱਪੜੇ ਦੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜਾਂ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਥਿਤੀਆਂ, ਉੱਚਿਤ ਤਾਪ ਅਤੇ ਨਮੀ ਦੀਆਂ ਅਨੁਕੂਲ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹਨ | ਅੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਢੁੱਕਵੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਤੱਕ ਗਰਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਰਵਾ ਨਿਕਲ ਆਵੇ । ਲਾਰਵਾ ਜੋ ਕੈਟਰ ਪਿੱਲਰ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਕੀੜਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਇਹਨਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਈਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਤਾਜ਼ੇ ਕੱਟੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਸਾਫ਼ ਟਰੇਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 25-30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕੈਟਰ ਪਿੱਲਰ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਖਾਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਕੂਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਬਾਂਸ ਦੇ ਬਣੇ ਚੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਟਰੇਅ ਵਿੱਚ ਟਾਹਣੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੋਕੁਨ ਚਿੰਬੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੈਟਰ-ਪਿੱਲਰ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਕੋਕੂਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਿਊਪਾ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਕੋਕੂਨ ਤੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਾਰੇ ਕਦਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੋਕੂਨ ਤੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ-ਕੋਕੂਨ ਵਿਚ ਕੀੜੇ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਕੋਕੂਨ ਤੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਧਾਗਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਧਾਗੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਬਣਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਨਰਮ ਰੇਸ਼ਮੀ ਧਾਗੇ, ਸਟੀਲ ਦੇ ਧਾਗੇ ਜਿੰਨੇ ਹੀ ਮਜਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ (ਖੁਰਦਰੇ, ਮੁਲਾਇਮ, ਚਮਕਦਾਰ ਆਦਿ) ਰੇਸ਼ਮ ਜਿਵੇਂ ਟੱਸਰ ਰੇਸ਼ਮ, ਮੁਗਾ ਰੇਸ਼ਮ, ਕੌਸਾ ਰੇਸ਼ਮ ਆਦਿ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਕੋਨਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਕੀੜਾ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਰੇਸ਼ਮੀ ਕੀੜਾ ਹੈ । ਇਸ ਕੀੜੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਰੇਸ਼ਮ ਬਹੁਤ ਨਰਮ, ਚਮਕਦਾਰ ਅਤੇ ਲਚੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਰੰਗਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸੇਰੀ-ਕਲਚਰ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਿੱਤਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਰੇਸ਼ਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਦਾ ਇੱਕ ਲੇਬਲ ਕੀਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ-ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਦਾ ਸਾਰ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮਾਂ (ਸਟੈਂਪਾਂ) ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ
ਸਟੈਪ 1. ਮਾਦਾ ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਕੀੜਾ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
ਸਟੈਪ 2. ਅੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਲਾਰਵਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਗਲੇ ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੀੜੇ ਦੇ ਵਰਗੀ ਸੰਰਚਨਾ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੈਟਰਪਿਲਰ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਕੀੜਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ 1

PSEB Solutions for Class 7 Science ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਸਕੋਰਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਧੀਆ ਕੁਆਲਟੀ ਵਾਲੇ ਲੰਮੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਉੱਨ ਨੂੰ ਅਗਲੇਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ……….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਰਟਿੰਗ,

(ii) ਕੈਟਰਪਿਲਰ ਦੁਆਲੇ ਬਣੇ ਖੋਲ ਨੂੰ …………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੋਕੂਨ,

(iii) ਕੋਕੂਨ ਨੂੰ ਭਾਫ਼ ਦੇ ਕੇ ਰੇਸ਼ੇ ਕੱਢਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ . ……. ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੀਲਿੰਗ,

(iv) ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ………….. ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਯਾਕ ॥

2. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕਾਲਮ ‘ਅ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਾਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋਕਾਲਮ ‘ਉ’

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(ਉ) ਸਕੋਰਿੰਗ (i) ਰੇਸ਼ਮ ਰੇਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਪੱਤੇ (ii) ਉੱਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਜੰਤੁ
(ੲ)  ਯਾਕ (iii) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦਾ ਭੋਜਨ
(ਸ) ਕੋਕੂਨ (iv) ਰੀਲਿੰਗ
(v) ਕੱਟੀ ਗਈ ਉੱਨ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ॥

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(ਉ) ਸਕੋਰਿੰਗ (v) ਕੱਟੀ ਗਈ ਉੱਨ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ
(ਅ) ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਪੱਤੇ (iii) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦਾ ਭੋਜਨ
(ਇ) ਯਾਕ । (ii) ਉੱਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਜੰਤੁ
(ਸ) ਕੋਕੂਨ (i) ਰੇਸ਼ਮ ਰੇਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

3. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ਯਾਕ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਰੇਸ਼ਮ
(ਅ) ਕਪਾਹ
(ੲ) ਉੱਨ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਉੱਨ ।

(ii) ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਸ਼ਾਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਯਾਕ
(ਅ) ਊਠ
(ਇ) ਭੇਡ
(ਸ) ਅੰਗੋਰਾ ਬੱਕਰੀ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਅੰਗੋਰਾ ਬੱਕਰੀ ।

(iii) ਦੱਖਣ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਅੰਗੋਰਾ ਤੋਂ
(ਅ) ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਯਾਕ ਤੋਂ
(ਈ) ਭੇਡ ਅਤੇ ਲਾਮਾ ਤੋਂ
(ਸ) ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਐਲਪੇਕਾ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਐਲਪੇਕਾ ਤੋਂ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

(iv) ਬਾਖਰਵਾਲ ਨਸਲ ਦੀ ਭੇਡ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ
(ਈ) ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ।

(v) ਭੇਡ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ੳ) ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ
() ਦੋਵੇਂ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਨਾ ਘੱਟ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਾ ਘੱਟ ਸਰਦੀ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ।

(vi) ਕੋਕੂਨ ਵਿੱਚੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਕੱਢਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ
(ਉ) ਰੇਸ਼ਮ ਕੀਟ ਪਾਲਨ –
(ਅ) ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਖੇਤੀ
(ਇ) ਰੀਲਿੰਗ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਰੀਲਿੰਗ ।

(vii) ਲੋਹੀ ਨਸਲ ਦੀ ਭੇਡ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ –
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਵਿੱਚ
(ਇ) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਵਿੱਚ ।

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ-

(i) ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਸ਼ਾਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉੱਨ ਲਾਮਾ ਅਤੇ ਐਲਪੇਕਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(ii) ਉੱਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਕੋਸਾ ਰੇਸ਼ਮ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਪੱਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਮਾਰਵਾੜੀ ਭੇਡ ਦੀ ਨਸਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਉੱਨ ਬਹੁਤ ਮੁਲਾਇਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਵਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਗਰਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਤਾਪ ਦੀ ਕੁਚਾਲਕ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਵਾਲ ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਨ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਚਮੜੀ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਯਾਕ, ਭੇਡ, ਬੱਕਰੀ, ਲਾਮਾ, ਐਲਪੇਕਾ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਸ਼ਮੀਨਾ ਨਰਮ ਉੱਨ (ਮੁਲਾਇਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬੱਕਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਯਾਕ ਉੱਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਸਾਧਾਰਨ ਜੰਤੁ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੇਡ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਉੱਨ ਦੇ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭੇਡਾਂ ਨੂੰ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਭੋਜਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤਿਆਂ, ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਸੁੱਕਾ ਚਾਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਉੱਨ ਦੀ ਕਟਾਈ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਮਸ਼ੀਨ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਾਰਬਰ (ਨਾਈ) ਦੁਆਰਾ ਵਾਲ ਕੱਟਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉੱਨ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਿਸ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੀ, ਰਾਮਪੁਰ, ਬੁਸ਼ਾਯਰ, ਨਾਲੀ, ਬਾਖਰਵਾਲ, ਮਾਰਵਾੜੀ, ਪਾਟਨਵਾੜੀ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੇਡ ਤੋਂ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਭਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਭਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਪੜਾਅ :

  • ਉੱਨ ਦੀ ਕਟਾਈ,
  • ਅਭਿਮਾਰਜਨ,
  • ਛੰਟਾਈ,
  • ਰੰਗਾਈ,
  • ਕਤਾਈ,
  • ਬੁਣਾਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਭੇਡਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਸ਼ਮੀਰ, ਹਿਮਾਚਲ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਅਰੁਣਾਚਲ, ਸਿੱਕਿਮ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਡਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਨ ਦੀ ਕਟਾਈ ਸਮੇਂ ਭੇਡਾਂ ਦਰਦ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੇਡ ਦੇ ਵਾਲ ਚਮੜੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ‘ਤੇ ਉੱਗਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਚਮੜੀ ਦੀ ਪਰਤ ਮਰੇ ਹੋਏ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਵਾਲ ਕੱਟਦੇ ਸਮੇਂ ਭੇਡਾਂ ਦਰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੇਡ ਦੀ ਗੂੰਦਾਰ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਧੋਇਆ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਚਿਕਨਾਈ, ਧੂੜ-ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਧੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਅਭਿਮਾਰਜਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜਦੋਂ ਉੱਨ ਦੇ ਧਾਗੇ ਅਤੇ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਮ ਨੂੰ ਜਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਨ ਦੇ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਗੰਧ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਬਚਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਮ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਦਬੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੁੱਲਿਆ ਹੋਇਆ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰੇਸ਼ਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਕੂਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਧਾਗਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦੋ ਪੜਾਅ ਹਨ-
1. ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ
2. ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਸੰਸਾਧਨ ।

1. ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ – ਦਾ ਰੇਸ਼ਮ ਕੀੜਾ ਇਕ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਅੰਡੇ ਸੈਂਕੜੇ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਅੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਕੱਪੜੇ ਦੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜਾਂ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਥਿਤੀਆਂ, ਉੱਚਿਤ ਤਾਪ ਅਤੇ ਨਮੀ ਦੀਆਂ ਅਨੁਕੂਲ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹਨ | ਅੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਢੁੱਕਵੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਤੱਕ ਗਰਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਰਵਾ ਲਾਰਵਾ ਜੋ ਕੈਟਰ ਪਿੱਲਰ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਕੀੜਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਹਨਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਈਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦੇ ਤਾਜ਼ੇ ਕੱਟੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਸਾਫ਼ ਟਰੇਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 25-30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕੈਟਰ ਪਿੱਲਰ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਖਾਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਕੂਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਬਾਂਸ ਦੇ ਬਣੇ ਚੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਟਰੇਅ ਵਿੱਚ ਟਾਹਣੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੋਕੁਨ ਚਿੰਬੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੈਟਰ-ਪਿੱਲਰ ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਕੋਕੂਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਿਊਪਾ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ 2

2. ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਸੰਸਾਧਨ-ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ (ਫਾਈਬਰ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਕੁਨਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਢੇਰੀ ਨੂੰ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਫਾਈਬਰ ਅਲੱਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੋਕੂਨ ਵਿੱਚੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਕੱਢਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਰੀਲਿੰਗ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਰੀਲਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬੁਣਕਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹਨਾਂ ਰੇਸ਼ਿਆਂ (ਧਾਗਿਆਂ) ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਬੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੇਡ ਤੋਂ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਰਮ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਡਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਦਾਰ ਚਮੜੀ ਕੱਟ ਕੇ ਉੱਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਰਮ ਦੇ ਦੋ ਪੜਾਅ ਹਨ :
(ਉ) ਭੇਡਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣਾ ।
(ਅ) ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਨ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਧਿਤ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ) ਕਰਨਾ ।
(ਉ) ਭੇਡਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣਾ-ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਡਾਂ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਗਡਰੀਏ ਆਪਣੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚਰਾਉਣ ਲਈ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦਾਲਾਂ, ਮੱਕੀ, ਜਵਾਰ ਅਤੇ ਖਲ ਖੁਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਪਾਲੀ ਹੋਈ ਭੇਡ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਪਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਨ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਧਿਤ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ) ਕਰਨਾ-ਸਵੈਟਰ ਬੁਣਨ ਜਾਂ ਸ਼ਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਉੱਨ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਟੈਂਪ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ :
ਸਟੈਂਪ 1. ਭੇਡ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਚਮੜੀ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਚਿੱਤਰ a) ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉੱਨ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਭੇਡ ਦੇ ਵਾਲ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਬਾਰਬਰ ਦੁਆਰਾ ਵਾਲ ਕੱਟਣ ਦੇ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਧਿਤ ਕਰਕੇ ਧਾਗਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੱਕ 3
ਸਟੈਂਪ 2. ਚਮੜੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰੇ ਗਏ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਟੈਂਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਧੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਿਕਨਾਈ, ਧੂੜ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਵਿਧੀ ਅਭਿਮਾਰਜਨ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਹ ਕੰਮ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (ਚਿੱਤਰ b ਅਤੇ ੦..

ਸਟੈਂਪ 3. ਅਭਿਮਾਰਜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੰਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਰੋਮਿਲ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗਠਨ ਵਾਲੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਟੈੱਪ 4. ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁਣ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਬਰ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਅਭਿਮਾਰਜਨ ਕਰਕੇ ਸੁਕਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਇਹ ਉੱਨ ਧਾਗਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਸਟੈਂਪ 5. ਹੁਣ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । |

ਸਟੈਂਪ 6. ਹੁਣ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਕੇ ਸੁਲਝਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਲਪੇਟ ਕੇ ਧਾਗਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (ਚਿੱਤਰ d) ਲੰਬੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਤ ਕੇ ਸਵੈਟਰਾਂ ਲਈ ਉੱਨ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਤ ਕੇ ਉੱਨੀ ਕੱਪੜੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

PSEB 7th Class Science Guide ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਉ : (ਪੇਜ 12)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੂੰਹ ਵਿਚਲੀਆਂ ਲਾਰ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜੋ ਰਸ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁੰਹ ਵਿੱਚ ਲਾਰ ਗੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੇ ਗਏ ਰਸ ਦਾ ਨਾਂ ਲਾਰ ਰਸ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਇਓਡੀਨ ਦਾ ਘੋਲ ਸਟਾਰਚ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ‘ ਤੇ ਕੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਇਓਡੀਨ ਦਾ ਘੋਲ ਸਟਾਰਚ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਆਇਓਡੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਜਾਮਣੀ ਜਾਂ ਨੀਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾਚਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਟਾਰਚ ਕਿਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁੰਹ ਵਿੱਚ ਲਾਰ ਗੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਰ ਰਸ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਮਾਈਲੇਜ਼ ਨਾਂ ਦਾ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਸਟਾਰਚ ਨੂੰ ਖੰਡ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਉ : (ਪੇਜ 13 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਿਸ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਤਿੱਖੇ ਦੰਦ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਸ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪੀ-ਮੋਲਰ ਅਤੇ ਮੋਲਰ ਦਾੜਾਂ ਟੁੱਟਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
50 ਸਾਲ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੀ-ਮੋਲਰ ਅਤੇ ਮੋਲਰ ਦਾੜਾਂ ਟੁੱਟਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਾਲਗਾਂ ਦੇ ਮੁੰਹ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿੰਨੇ ਦੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਾਲੇ ਬਾਲਗਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁੱਲ 32 ਦੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਉ : (ਪੇਜ 14)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੀਭ ਦੇ ਕਿਸ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਖੱਟਾ ਸੁਆਦ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਭ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਭਾਗ ਅਰਥਾਤ ਮੱਧ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਪਿਛਾਂਹ ਕਰਕੇ ਖੱਟਾ ਸੁਆਦ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੀਭ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਕੌੜਾ ਸੁਆਦ ਕਿਉਂ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਭ ਦਾ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਗ ਕੇਵਲ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਚਬਾਉਣ ਅਤੇ ਲਾਰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜੀਭ ਉੱਤੇ ਚਾਰ ਗੰਥੀਆਂ ਮਿੱਠਾ, ਨਮਕੀਨ, ਖੱਟਾ ਅਤੇ ਕੌੜਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੀਭ ਦੇ ਅਗਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਮਿੱਠੇ ਸੁਆਦ ਦਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਜੀਭ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅੰਤਿਮ ਭਾਗ ‘ਤੇ ਕੌੜੇ ਸੁਆਦ ਦਾ ਹੀ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Guide ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰਬ-ਆਹਾਰੀ,

(ii) ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਦਾ ………. ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ……… ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਚਨ, ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ,

(iii) …….. ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਰੰਥੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਿਗਰ,

(iv) ਵੱਡੀ ਆਂਦਰ ਵਿੱਚ ਅਣਪਚੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚੋਂ …….. ਅਤੇ …….. ਸੋਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ, ਲੂਣ ।

2. ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ਦੱਸੋ

(i) ਜੀਭ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਲਾਰ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(ii) ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਮਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

(iii) ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਰੂਮੀਨੈਂਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਅਮੀਬਾ ਝੂਠੇ ਪੈਰਾਂ ਸੂਡੋਪੋਡੀਆ) ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਣ ਫੜਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਅਤੇ ‘ਅ’ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋਕਾਲਮ ‘ੴ

ਕਾਲਮ ‘ੳ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ (ਰੁਮੀਨੈਂਟ) (ੳ)  ਪਿੱਤ ਰਸ।
(ii) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ (ਅ) ਅਣਪਚਿਆ ਭੋਜਨ ਜਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(iii) ਪਿੱਤਾ (ਇ) ਗੁਲੂਕੋਜ਼
(iv) ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ (ਸ) ਗਊ
(v) ਮਲ ਨਲੀ (ਹ) ਭੋਜਨ ਦਾ ਪਾਚਨ ਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉਂ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ (ਰੂਮੀਨੈਂਟ) (ਸ) ਗਊ
(ii) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ (ੲ) ਗੁਲੂਕੋਜ਼
(iii) ਪਿੱਤਾ (ਉ) ਪਿੱਤ ਰਸ
(iv) ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ (ਹ) ਭੋਜਨ ਦਾ ਪਾਚਨ ਪੂਰਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(v) ਮਲ ਨਲੀ (ਅ) ਅਣਪਚਿਆ ਭੋਜਨ ਜਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

4 ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ-

(i) ਜਿਹੜੇ ਜੰਤੁ ਕੇਵਲ ਪੌਦੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਮਾਸਾਹਾਰੀ
(ਅ) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ
(ੲ)ਸਰਬ-ਆਹਾਰੀ
(ਸ) ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ॥

(ii) ਸੈੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪਾਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਪਰਜੀਵੀ
(ਅ) ਮਾਸਾਹਾਰੀ
(ੲ) ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ
(ਸ) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਮਿਤਜੀਵੀ ।

(iii) ਜੰਤੂ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਭੋਜਨ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ
(ੳ) ਭੋਜਨ ਗ੍ਰਹਿਣ
(ਅ ਪਾਚਨ
(ੲ) ਸੋਖਣ
(ਸ) ਮਲ ਤਿਆਗ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਭੋਜਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

(iv) ਜਿਗਰ ਦਾ ਰਿਸਾਵ
(ਉ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(ਅ) ਪਿੱਤ ਰਸ
(ੲ) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ
(ਸ) ਲਾਰ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪਿੱਤ ਰਸ ।

(v) ਅਮੀਬਾ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਕਿਸਮ
(ਉ) ਪਰਜੀਵੀ
(ਅ) ਪ੍ਰਾਣੀਵਤ
(ੲ) ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ
(ਸ) ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪ੍ਰਾਣੀਵਤ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪ੍ਰਾਣੀਵਤ ਪੋਸ਼ਣ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀਵਤ ਪੋਸ਼ਣ-ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਗੁੰਝਲਦਾਰ (ਜਟਿਲ) ਭੋਜਨ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਐਨਜ਼ਾਈਮਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਧਾਰਣ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਯੋਗਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ : ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੁਆਰਾ ਸੋਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ- ਅਮੀਬਾ, ਮਨੁੱਖ ਆਦਿ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸੋਖਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਚਿੱਤਰ-
ਅਮੀਬਾ ਉੱਤਰ-ਸੋਖਣ-ਇਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪਚੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੋਖ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਚਿਆ ਭੋਜਨ ਲਹੂ ਵਹਿਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉੱਗਲੀ ਵਰਗੇ ਉਭਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਸ-ਅੰਕੁਰ ਜਾਂ ਵਿਲਈ (Villi) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰਸਅੰਕੁਰ ਆਂਦਰ ਦੇ ਸੋਖਣ ਖੇਤਰਫਲ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਸਵੈ-ਅੰਗੀਕਰਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈ-ਅੰਗੀਕਰਨ-ਆਂਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸੋਖਿਤ ਕੀਤਾ ਭੋਜਨ ਲਹੂ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਅੰਗੀਕਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਪਾਚਨ ਨਲੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਚਨ ਨਲੀ ਦੇ ਭਾਗ-ਪਾਚਨ ਨਲੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

  1. ਮੂੰਹ ਦੀ ਖੋੜ੍ਹ,
  2. ਭੋਜਨ ਨਾਲ,
  3. ਪੇਟ,
  4. ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ,
  5. ਵੱਡੀ ਆਂਦਰ,
  6. ਰੈਕਟਮ,
  7. ਮਲ ਦੁਆਰ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਦੁੱਧ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਦੰਦਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

  • ਦੁੱਧ ਦੇ ਦੰਦ-ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸੈੱਟ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਹਿਲਾ ਸੈੱਟ 20 ਛੋਟੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦੇ ਦੰਦ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਾਲ-ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਉੱਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 06 ਤੋਂ 08 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੌਰਾਨ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਸਥਾਈ ਦੰਦ-6 ਤੋਂ 8 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੌਰਾਨ ਦੁੱਧ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਥਾਈ ਦੰਦ (32) ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਸਥਾਈ ਦੰਦ 50 ਤੋਂ 60 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਿੱਗਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਦੰਦ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਦੰਦ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ-ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਦੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨਦੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ-

  • ਤਿੱਖੇ ਦੰਦ (Incisors) : ਇਹ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਸੂਏ (Canines) : ਇਹ ਫਾੜਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਪ੍ਰੀ-ਮੋਲਰ ਦਾੜਾਂ (Premolars) : ਇਹ ਦੰਦ ਭੋਜਨ ਚਬਾਉਣ ਅਤੇ ਪੀਸਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਮੋਲਰ ਦਾੜਾਂ (Molars) : ਇਹ ਵੀ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪੀਸਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 2

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਅੰਕਿਤ ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਮੀਬਾ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਦਾ , ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਮੀਬਾ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ- ਅਮੀਬਾ ਇੱਕ ਸੈੱਲੀ ਸਖ਼ਮਜੀਵ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੈੱਲ ਝਿੱਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਆਭਾਸੀ ਪੈਰਾਂ (ਜਾਂ ਸੁਡੋਪੋਡੀਆ) ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉੱਗਲਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਗਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅਮੀਬੇ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਫੜਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੌਰਾਨ ਭੋਜਨ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਦੋਵਾਂ ਆਭਾਸੀ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਝਿੱਲੀ ਵਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਕਣ, ਭੋਜਨ ਵੈਕਯੂਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਾਚਕ ਰਸਾਂ ਦਾ ਰਿਸਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕ ਸ਼ੋਖ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਅਣਪਚੇ ਭੋਜਨ ਕਣ ਅਮੀਬਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 4
ਉੱਤਰ-
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 5

PSEB Solutions for Class 7 Science ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਮਨੁੱਖੀ ਪਾਚਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੜਾਅ ………….. ਅਤੇ ……. ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੂੰਹ ਖੋੜ, ਭੋਜਨ ਨਲੀ, ਮਿਹਦਾ, ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ, ਗੁਦਾ,

(ii) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੰਥੀ ਦਾ ਨਾਂ ……… ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਿਗਰ,

(iii) ਮਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ……….. ਦਾ ਰਿਸਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਉੱਤੇ ਕਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਚਨ ਰਸ,

(iv) ਛੋਟੀ ਆਂਦਰਾਂ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਝਿੱਤੀ ਉੱਤੇ ਉਂਗਲੀ ਵਰਗੇ ਕਈ ਉਭਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ………. ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਅੰਕੁਰ,

(v) ਅਮੀਬਾ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਪਾਚਨ …….. ਵਿੱਚ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਨਲੀ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

2. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਕਥਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨ ਦੱਸੋ

(i) ਸਟਾਰਚ ਦਾ ਪਾਚਨ ਮਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ,

(ii) ਜੀਭ ਲੁਆਬ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iii) ਪਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪਿੱਤ ਰਸ ਅਸਥਾਈ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਰੂਮੀਨੈਂਟ ਨਿਗਲੇ ਹੋਏ ਘਾਹ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਲਿਆ ਕੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚਬਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ ।

3. ਕਾਲਮ ‘ੴ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕਥਨਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਾਲਮ ‘ੴ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਕਥਨਾਂ ਨਾਲ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ (ਭੋਜਨ ਘਟਕ) ਕਾਲਮ “ਅ” (ਪਾਚਨ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਂ)
(1) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ (ਉ) ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਗਲਿਸਰੋਲ
(2) ਪ੍ਰੋਟੀਨ (ਅ) ਚੀਨੀ ।
(3) ਚਰਬੀ (ੲ) ਐਮੀਨੋ ਐਸਿਡ |

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ‘(ਭੋਜਨ ਘਟਕ) ਕਾਲਮ ‘ਅ’ (ਪਾਚਨ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਂ)
(1) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ (ਅ) ਚੀਨੀ
(2) ਪ੍ਰੋਟੀਨ (ੲ) ਐਮੀਨੋ ਐਸਿਡ
(3) ਚਰਬੀ (ਉ) ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਗਲਿਸਰੋਲ

4. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ਜਟਿਲ (ਗੁੰਝਲਦਾਰ) ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸਰਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋਣ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਸਵੈਅੰਗੀਕਰਨ
(ਅ) ਅੰਤਰ ਹਿਣ
(ਇ) ਪਾਚਨ
(ਸ) ਨਿਸ਼ਕਾਸਨ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਪਾਚਨ ॥

(ii) ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਾਚਨ ਗੰਥੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਲਾਰ ਗ੍ਰੰਥੀ
(ਅ) ਮਿਹਦਾ ।
(ਇ) ਲਿਵਰ
(ਸ) ਆਂਦਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਲਿਵਰ ।

(iii) ਮਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਲਫਿਊਰਿਕ ਐਸਿਡ
(ਅ) ਨਾਈਟਿਕ ਐਸਿਡ
(ੲ) ਹਾਈਡੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ
(ਸ) ਫਾਸਫੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ !

(iv) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੇ ਪਸ਼ੂ ਵਿੱਚ ਰੁਮੇਨ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਗਾਂ
(ਆ) ਕੁੱਤਾ
(ੲ) ਸ਼ੇਰ
(ਸ) ਚੀਤਾ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਗਾਂ ।

(v) ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) 10.5 ਮੀਟਰ
(ਅ) 4 ਮੀਟਰ
(ਏ) 3 ਮੀਟਰ
(ਸ) 7.5 ਮੀਟਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) 7.5 ਮੀਟਰ ।

(vi) ਪਾਚਨ ਨਲੀ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਦੀ ਗਤੀ ਹੈ
(ਉ) ਚਲਨ ।
(ਅ) ਪੰਪਿੰਗ
(ੲ) ਸੰਕੁਚਨ
(ਸ) ਫਿਸਲਨਾ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਸੰਕੁਚਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

(vii) ਸਭ ਤੋਂ ਸਰਲ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਗੁਲੂਕੋਜ਼ .
(ਅ).ਸੁਕਰੋਜ਼
(ੲ) ਸਟਾਰਜ
(ਸ) ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ॥

(viii) ਲਾਰ ਕਿੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਿਹਦਾ
(ਅ) ਭੁੱਬਾ
(ੲ) ਲਾਰ ਗੰਥੀ ।
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਲਾਰ ਗ੍ਰੰਥੀ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉਸ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਹਾਰ ਨਲੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਹਾਰ ਨਲੀ-ਮੁੰਹ ਖੋੜ, ਭੋਜਨ ਨਲੀ, ਮਿਹਦਾ, ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ, ਵੱਡੀ ਆਂਦਰ, ਮਲ ਦੁਆਰ ਜਾਂ ਗੁੱਦਾ ਆਦਿ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਆਹਾਰ ਨਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਪਾਚਨ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਾਰ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਜਿਗਰ, ਲੁੱਬਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਾਚਕ ਤੰਤਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਚਕ ਰਸ ਅਤੇ ਆਹਾਰ ਨਲੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਸਥਾਈ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਦੰਦ ਕਦੋਂ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੇ ਤੋਂ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਛੋਟੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
7.5 ਮੀਟਰ (ਲਗਪਗ) ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵੱਡੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
1.5 ਮੀਟਰ (ਲਗਪਗ) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਿੱਥਣ ਦੰਦ, ਅਗਲੀ ਦਾੜ੍ਹ, ਕੈਨਾਈਨ, ਸੂਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭੋਜਨ ਕੱਟਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਦੰਦ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਗਲੇ ਦੰਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੀਰਨ ਅਤੇ ਪਾੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਿਹੜੇ ਦੰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਏ ਦੰਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਅਗਲੀ ਦਾੜ੍ਹ ਅਤੇ ਕੈਨਾਈਨ ਦੇ ਕੀ ਕੰਮ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਬਾਉਣਾ ਅਤੇ ਪੀਸਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜੀਭ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਭ-ਜੀਭ, ਇੱਕ ਮਾਸ ਦਾ ਪੇਸ਼ੀਦਾਰ ਅੰਗ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੀਭ ਸੁਆਦ ਕਿਵੇਂ ਚੱਖਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਆਦ ਕਲਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਦੰਦ-ਖੈ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਕਲੇਟ, ਠੰਡੇ ਪਿਆਓ, ਚੀਨੀ ਮਿਲੀਆਂ ਮਿਠਾਈਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਮਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ, ਜੋ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਈਡਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ॥

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਸ ਅੰਕੁਰ ਕੀ ਹੈ ? ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸ ਅੰਕੁਰ (Villi)-ਉਂਗਲੀਆਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਉੱਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਜੋ ਛੋਟੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਝਿੱਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਰਸ ਅੰਕੁਰ ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਰਸ ਅੰਕੁਰ ਛੋਟੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ (ਕਾਰਜ) ਪਚੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸੋਖਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਿੱਤ ਰਸ ਕਿੱਥੇ ਬਣਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਿਸ ਘਟਕ ਦੇ ਪਾਚਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਿੱਤ ਰਸ, ਜਿਗਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਅਸਥਾਈ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਚਰਬੀ ਦਾ ਪਾਚਨ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਸ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ਜਿਸ ਦਾ ਪਾਚਨ ਰੂਮੀਨੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੈਲੂਲੋਜ ਦਾ ਪਾਚਨ ਰੂਮੀਨੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸੈਲੂਲੋਜ ਨੂੰ ਪੁਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਰੂਮੀਨੈਂਟ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਥੈਲੀ ਵਰਗੀ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਤੋਂ ਊਰਜਾ ਤੁਰੰਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਰਲ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੋਖਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਘੁਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

5. ਆਹਾਰ ਨਲੀ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ :

(i) ਪਚੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸੋਖਣ …………. |
ਉੱਤਰ-
ਛੋਟੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਦੁਆਰਾ

(ii) ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਚਬਾਉਣਾ …………. ।
ਉੱਤਰ-
ਮੂੰਹ ਖੋੜ ਦੁਆਰਾ

(iii) ਜੀਵਾਣੂ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ………….।
ਉੱਤਰ-
ਮਿਹਦੇ ਦੁਆਰਾ

(iv) ਭੋਜਨ ਦਾ ਸੰਪੂਰਣ ਪਾਚਨ ………….
ਉੱਤਰ-
ਛੋਟੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਦੁਆਰਾ

(v) ਮਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ …………. !
ਉੱਤਰ-
ਵੱਡੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਅਮੀਬਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇੱਕ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਅਮੀਬਾ ਵਿੱਚ ਪਾਚਨ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ
(ੳ) ਆਹਾਰ ਦਾ ਸੋਖਣ
(ਅ) ਉਰਜਾ ਦਾ ਸੋਖਣ ।
ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਅਮੀਬਾ ਦੇ ਪਾਚਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਕਸਿਤ ਪਾਚਨ ਤੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਅਮੀਬਾ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਭੋਜਨ ਸਧਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਸਬਜ਼ੀਆਂ/ਘਾਹ ਦਾ ਭੋਜਨ ਕਰਕੇ ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ? ਚਰਚਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੱਚੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਸ਼ਬਜ਼ੀਆਂ/ਘਾਹ ਤੇ ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ-ਕੱਚੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਲੂਣ ਸੈਲੂਲੋਜ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ, ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਕੇਵਲ ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਪਰ ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਚਨ-ਜਟਿਲ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟਣਾ ਜਾਂ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋਣਾ ਵਿਘਟਨ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਪਾਚਨ ਹੈ ।
ਪਾਚਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼-

  • ਵੱਡੇ ਕਣਾਂ ਦਾ ਛੋਟੇ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟਣਾ ਤਾਂ ਕਿ ਬਿੱਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਲੰਘ ਸਕੇ ।
  • ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਤਾਂ ਕਿ ਘੋਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ ।
  • ਜਟਿਲ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਕਿ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੋਖਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਦੰਦ ਖੋੜ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੰਦ ਖੋੜ-ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿੱਠੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਖਾਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬੈਕਟੀਰੀਆ (ਜੀਵਾਣੂਆਂ) ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਤਾਂ ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਣ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭੋਜਨ ਕਣਾਂ ਦਾ ਅਪਘਟਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਤੇਜ਼ਾਬ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਇਨੈਮਲ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋੜਾਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਮਿੱਠਾ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਨੁੱਖੀ ਦੀ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨਮੂੰਹ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਖੋੜ-ਇਹ ਭੋਜਨ ਨਲੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ , ਜੀਭ, ਦੰਦ ਅਤੇ ਲਾਰ ਗੰਥੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਲਾਰ ਗੰਥੀਆਂ ਲਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਮਾਈਲੇਜ਼ ਨਾਂ ਦਾ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਟਾਰਚ ਨੂੰ ਖੰਡ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਨਰਮ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੰਦ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਲੁੱਬਾ ਵਿੱਚ ਚਬਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਜੀਭ ਸੁਆਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚਬਾਏ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਅੰਨ ਨਲੀ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਅੰਨ ਨਲੀ-ਇਹ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੀਦਾਰ ਗੋਲਾਕਾਰ ਨਲੀ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਰੈਕਟਮ ਮਿਹਦੇ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ੀਦਾਰ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚਲੀ ਗਤੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁੰਹ ਤੋਂ ਮਿਹਦੇ ਤਕ ਧੱਕਣਾ ਹੈ । ਮਿਹਦਾ-ਇਹ ਇੱਕ U-ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਥੈਲੀ ਨੁਮਾ ਪੇਸ਼ੀਦਾਰ ਅੰਗ ਹੈ । ਮਿਹਦੇ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਮਿਊਕਸ, ਹਾਈਡਰੋਲੋਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਪਾਚਕ ਰਸਾਂ ਦਾ ਰਿਸਾਵ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਤੇਜ਼ਾਬ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਪਾਚਨ ਲਈ ਪਾਚਕ ਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਐਨਜ਼ਾਈਮਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ਾਬ ਮਾਧਿਅਮ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 6

ਛੋਟੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ-ਇਹ ਇੱਕ 7.5 ਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਕੁੰਡਲਿਤ ਨਲੀ ਹੈ । ਭੋਜਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸੋਖਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਿਗਰ ਅਤੇ ਲੁੱਬੇ ਦੇ ਰਸ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ ਵਿੱਚ ਪਾਚਨ ਉਪਰੰਤ ਪਚਿਆ ਭੋਜਨ ਲਹੂ ਵਹਿਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੋਖਣ (Absorption) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਕੰਧ ਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਉਂਗਲਾਂ ਵਰਗੇ ਉਭਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਸ ਅੰਕੁਰ ਜਾਂ ਵਿਲਈ (Villi) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰਸ-ਅੰਕੁਰ ਆਂਦਰ ਦੇ ਸੋਖਣ ਖੇਤਰਫਲ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਰਸ-ਅੰਕੁਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਲਹੂ ਵਹਿਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਆਂਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸੋਖਿਤ ਕੀਤਾ ਭੋਜਨ ਲਹੂ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੈਅੰਗੀਕਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਵੱਡੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ-ਇਹ ਅਣਪਚੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚੋਂ ਜਲ ਦਾ ਸੋਖਣ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਮਲ-ਨਲੀ ਜਾਂ ਰੈਕਟਮ ਵਿੱਚ ਅਰਧ ਠੋਸ ਮਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮਲ-ਦੁਆਰ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੈ ? ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਚਨ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਾਹ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੁ ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੁਮੀਨੈਂਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਗਾਂ, ਮੱਝ, ਉਠ ਅਤੇ ਹਿਰਨ ਰੂਮੀਨੈਂਟ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਹਦਾ ਚਾਰ ਖਾਨਿਆਂ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਹਿਲਾ ਖਾਨਾ ਰੂਮੇਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਿਹਦੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੰਤੁ ਪਹਿਲਾਂ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਰੁਮੇਨ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਇੱਥੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਅੰਸ਼ਕ ਪਾਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅੱਧੇ ਪਚੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਕੱਡ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੱਡ ਜੰਤੁ ਦੇ ਮੁੰਹ ਵਿੱਚ ਗੋਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੰਤੁ ਇਸ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚਬਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ” ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਰੁਮੀਨੈਂਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਭੋਜਨ ਵਿਚਲਾ ਸੈਲੂਲੋਜ਼ ਸਧਾਰਨ ਯੌਗਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਇਹ ਬਾਕੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੱਚਦਾ ਹੈ । ਰੂਮੀਨੈਂਟ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਭੋਜਨ ਨਲੀ ਦੀ ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਆਂਦਰ ਦੇ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਵਿਚਕਾਰ ਥੈਲੀਨੁਮਾ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੀਕਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕੁੱਝ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਘਾਹ ਤੂੜੀ ਦੇ ਪਾਚਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 2 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 7

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

PSEB 7th Class Science Guide ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ Textbook Questions, and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ-

(i) ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨੂੰ …………………………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੋਸ਼ਣ

(ii) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਲਈ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਤਾ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸੂਖ਼ਮ ਛੇਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਵਾ ਤੋਂ …………………….. ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨਡਾਈਆਕਸਾਈਡ

(iii) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਉਤਪਾਦ ………………… ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਲੂਕੋਜ਼ (ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ)

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

(iv) ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ, ਦੂਸਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ …………………….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਪੋਸ਼ੀ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਦੱਸੋ-

(i) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਭੋਜਨ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ

(ii) ਸਾਰੇ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ

(iii) ਯੂਗਲੀਨਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਜੀਵ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ

(iv) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਸੂਰਜੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ । ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ

3. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਦਾ ਕਾਲਮ ‘ਅ’ ਨਾਲ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ-

‘ਉ’ ‘ਅ’
(i) ਖੰਭ (ਉ) ਪੱਤੇ
(ii) ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ (ਅ) ਪਰਜੀਵੀ
(iii) ਕਲੋਰੋਫਿਲ (ੲ) ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ
(iv) ਅਮਰਵੇਲ (ਸ) ਫ਼ਲੀਦਾਰ ਪੌਦੇ ।

ਉੱਤਰ-

‘ਉ’ ‘ਅ’
(i) ਖੰਭ (ੲ) ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ
(ii) ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ (ਸ) ਫ਼ਲੀਦਾਰ ਪੌਦੇ
(iii) ਕਲੋਰੋਫਿਲ (ਉ) ਪੱਤੇ
(iv) ਅਮਰਵੇਲ (ਅ) ਪਰਜੀਵੀ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ-

(i) ਅਜਿਹਾ ਸੂਖਮਜੀਵ ਜੋ ਹਵਾ ਵਿਚਲੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਕਰਦਾ ਹੈ-
(ਉ) ਅਮਰਵੇਲ
(ਅ) ਖੁੰਭ
(ੲ) ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ
(ਸ) ਕਲੋਰੋਫਿਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

(ii) ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ-
(ਉ) ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ
(ਅ) ਪਰਪੋਸ਼ੀ
(ੲ) ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ
(ਸ) ਖਣਿਜ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪਰਪੋਸ਼ੀ ।

(iii) ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਭੋਜਨ ਦਾ ਕਾਰਖ਼ਾਨਾ-
(ਉ) ਪੱਤਾ
(ਅ) ਤਣਾ
(ੲ) ਜੜ੍ਹ ।
(ਸ) ਫੁੱਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਪੱਤਾ ।

(iv) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਤੇ ਜੀਵੀ ਹੈ-
(ਉ) ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ
(ਅ) ਖੁੰਭ
(ੲ) ਅਮਰਵੇਲ
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਖੰਭ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੋਸ਼ਣ-ਜੀਵ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਜਿਹੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੂਰਜੀ ਉਰਦ ਭੋਜਨ (ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸੁਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਰਜਾ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪਦਾਰਥ (ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਵਰਣਕ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਗੁਲੂਕੋਜ਼ (ਸਰਲ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ) ਵਿੱਚ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪੌਦੇ ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਉਰਜਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 1
ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਰਜਾ ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮੱਗਰੀ-

  1. ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ,
  2. ਪਾਣੀ,
  3. ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਊਰਜਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਕੀਟ ਆਹਾਰੀ ਪੌਦੇ ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੀਟ ਆਹਾਰੀ ਪੌਦੇ – ਅਜਿਹੇ ਪੌਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਅਤੇ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕੀਟ ਆਹਾਰੀ ਪੌਦੇ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘੜਾ ਬੂਟੀ (ਪਿੱਚਰ ਪਲਾਂਟ) । ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਘੜੇ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪਰਜੀਵੀ ਪੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਜੀਵੀ ਪੋਸ਼ਣ – ਪੋਸ਼ਣ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਜੀਵੀ ਜੀਵ ਦੂਜੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰਜੀਵੀ ਪੋਸ਼ਣ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸਹਿਜੀਵੀ ਸੰਬੰਧ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹਿਜੀਵੀ ਸੰਬੰਧ – ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੀਵ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿ-ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਿਜੀਵੀ ਸੰਬੰਧ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਦੋਨਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਦੂਜੇ ਤੋਂ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਕਈ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ‘ਤੇ ਉੱਲੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਉੱਲੀ ਪੌਦੇ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੋਸ਼ਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਸੋਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਹਿਜੀਵੀ ਸੰਬੰਧ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਉੱਲੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਸੋਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਕਾਈ (Algae) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਘੜਾ-ਬੂਟੀ ਪੌਦਾ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਫੜਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੜਾ-ਬੂਟੀ (Pitcher Plant) ਪੌਦਾ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਪਕੜਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਘੜੇ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਘੜੇ ਵਰਗੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਮੁੰਹ ’ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਵਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕੀਟ ਇਸ ਉੱਤੇ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਤਿਲਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੜ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਘੜੇ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਤਲ ‘ਤੇ ਡਿਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤਲ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਪਾਚਕ ਰਸਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਕੀਟ ਦਾ ਪਾਚਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 3

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਪੂਰਤੀ – ਪੌਦੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ, ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਸੋਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣੀ ਰਹੇ । ਕਿਸਾਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਰੁੜੀਖਾਦ (Manure) ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦ (Fertilizers), (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵੱਧ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਹੋਈ ਘਾਟ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਖੇੜਕ, ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਸਰਲ ਅਣੂਆਂ ਵਿੱਚ ਨਖੇੜ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੋਸ਼ਕ – ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ, ਚਰਬੀ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਭੋਜਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਸ਼ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਵਿਧੀ ਲਈ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਢੰਗ-ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ-
(i) ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ
(ii) ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ ।

(i) ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ – ਜਿਹੜੇ ਪੌਦੇ ਸਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਵਰਣਕ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਹਵਾ ਤੋਂ ਕਾਰਬਨਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਲੈ ਕੇ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਉਰਜਾ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਸਾਰੇ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ।

(ii) ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ – ਕੁੱਝ ਪੌਦੇ ਅਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਵਰਣਕ (ਕਲੋਰੋਫਿਲ) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਭੋਜਨ ਲਈ ਦੂਜੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਪੌਦੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਇਸ ਢੰਗ ਨੂੰ ਪਰਪੋਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ | ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਉਦਾਹਰਨ-ਅਮਰਵੇਲ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

PSEB Solutions for Class 7 Science PSEB Solutions for Class 6 Science ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ Important Questions and Answers 

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :-

(i) ਕਿਉਂਕਿ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ……………………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ

(ii) ਪੰਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸ਼ਸ਼ਤ ਭੋਜਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰਣ …………………… ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਉੱਤਰ-
ਸਟਾਰਚ

(iii) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਵਰਣਕ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ……….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਰੋਫਿਲ

(iv) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਪੌਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚੋਂ …………………….. ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ …………………….. ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਆਕਸੀਜਨ ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਅਤੇ ਦੱਸੋ :-

(i) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ

(ii) ਅਜਿਹੇ ਪੌਦੇ, ਜੋ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ

(iii) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਉਪਜ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ

(iv) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜੀ ਉਰਜਾ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਉਰਜਾ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤਰਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

3. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਾਲਮ ‘ਅ’ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਕਰੋ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਕਲੋਰੋਫਿਲ (ਉ) ਜੀਵਾਣੂ
(ii) ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ (ਅ) ਘੜਾ ਬੁਟੀ
(iii) ਅਮਰਵੇਲ (ੲ) ਪੱਤੇ
(iv) ਜੰਤੂ (ਸ) ਪਰਜੀਵੀ
(v) ਕੀਟ ਖਾਣ ਵਾਲੇ (ਹ) ਪਰਪੋਸ਼ਿਤ ।

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਕਲੋਰੋਫਿਲ (ੲ) ਪੱਤੇ
(ii) ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ (ਉ) ਜੀਵਾਣੂ
(iii) ਅਮਰਵੇਲ (ਸ) ਪਰਜੀਵੀ
(iv) ਜੰਤੂ (ਹ) ਪਰਪੋਸ਼ਿਤ
(v) ਕੀਟ ਖਾਣ ਵਾਲੇ (ਅ) ਘੜਾ ਬੁਟੀ

4. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ-

(i) ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਭੋਜਨ ਲਈ ਦੁਸਰੇ ਜੀਵਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੀ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਸਹਿਜੀਵੀ
(ਅ) ਪਰਜੀਵੀ
(ੲ) ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ
(ਸ) ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪਰਜੀਵੀ ।

(ii) ਸਟੋਮੈਟਾ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਜੜ੍ਹ
(ਅ) ਤਣਾ
(ੲ) ਪੱਤੇ
(ਸ) ਫੁੱਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਪੱਤੇ ।

(iii) ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਆਕਸੀਜਨ
(ਅ) ਕਾਰਬਨਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ੲ) ਨਾਈਟਰੋਜਨ
(ਸ) ਹਾਈਡਰੋਜਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਆਕਸੀਜਨ ।

(iv) ਸਜੀਵਾਂ ਦੀ ਇਕਾਈ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਅੰਗ
(ਅ) ਅੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ
(ੲ) ਸੈੱਲ
(ਸ) ਟਿਸ਼ੂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਸੈੱਲ ।

(v) ਸਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਦਾ ਚਰਮ ਸੋਮਾ ਹੈ-
(ਉ) ਚੰਦਰਮਾ
(ਅ) ਸੂਰਜ
(ੲ) ਤਾਰੇ
(ਸ) ਹਿ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸੂਰਜ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

(vi) ਇਕ ਖਾਣਯੋਗ ਕਵਕ ਹੈ
(ਉ) ਸ਼ੈਵਾਲ
(ਅ) ਜੀਵਾਣੂ
(ੲ) ਰਾਈਜ਼ੋਪਸ
(ਸ) ਮਸ਼ਰੂਮ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਮਸ਼ਰੂਮ ।

(vii) ਪੌਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸ ਅੰਗ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਐਪੀਡਰਮਿਸ
(ਅ) ਝਲੀ
(ੲ) ਸਟੋਮੈਟਾ
(ਸ) ਰੇਸਿਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਸਟੋਮੈਟਾ ।

(vii) ਤਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਉੱਪਰ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਉੱਲੀ
(ਅ) ਕਾਈ
(ੲ) ਅਮੀਬਾ
(ਸ) ਪੈਰਾਮੀਸ਼ੀਅਮ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕਾਈ ।

(ix) ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਸ ਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਮੁਲਰੋਮ
(ਅ) ਸਟੋਮੈਟਾ
(ੲ) ਪੱਤਾ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ
(ਸ) ਸੈਪਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸਟੋਮੈਟਾ ।

(x) ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦੇ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਹਨ-
(ਉ) ਜੜ੍ਹ
(ਅ) ਤਣਾ
(ੲ) ਫੁੱਲ
(ਸ) ਪੱਤੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਪੱਤੇ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਕਰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਚਰਬੀ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਖਣਿਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੌਦੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ , ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਿਭਿੰਨ ਪੋਸ਼ਣ ਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ, ਪਰਪੋਸ਼ੀ, ਤਜੀਵੀ, ਪਰਜੀਵੀ ।’

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਪਰ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੇਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਟੋਮੈਟਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਰੋਫਿਲ, ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਰਜਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪੌਦੇ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰੇ ਤਣੇ ਅਤੇ ਹਰੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਹਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ, ਭੂਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸ਼ੈਵਾਲ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਲਾਬਾਂ ਜਾਂ ਠਹਿਰੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਅਵਪੱਕੀ (ਕਾਈ ਵਰਗੇ ਪੌਦੇ) ਹੀ ਸ਼ੈਵਾਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕੀ, ਸ਼ੈਵਾਲ ਭੋਜਨ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ? ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਨਾਮ ਦਾ ਹਰਾ ਵਰਣਕ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ, ਹਾਈਡਰੋਜ਼ਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕੋਈ ਚਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਪਰਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

  1. ਮੱਛਰ
  2. ਜੂ
  3. ਖਟਮਲ
  4. ਸੌਂਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਇੱਕ ਖਾਣਯੋਗ ਉੱਲੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੁੰਬਾਂ (ਜਾਂ ਮਸ਼ਰੂਮ) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉੱਲੀ ਕਿੱਥੇ ਉੱਗਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਮੀ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਕ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ :-
(ਉ) ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਣੇ ਵਾਲਾ ਪਰਜੀਵੀ ਪੌਦਾ
(ਅ) ਇੱਕ ਪੌਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪਰਪੋਸ਼ਣ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ੲ) ਉਹ ਛਿੱਦਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਅਮਰਵੇਲ (Cuscuta)
(ਅ) ਘੜਾ ਬੂਟੀ (Pitcher plant)
(ਇ) ਸਟੋਮੈਟਾ (Stomata) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ :-

ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ (Autotroph) ਪਰਪੋਸ਼ੀ (Heterotrophy)
ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਉਦਾਹਰਣ-ਹਰੇ ਪੌਦੇ, ਨੀਲੀ ਹਰੀ ਸ਼ੈਵਾਲ ।

ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਪੌਦਿਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਉਦਾਹਰਣ-ਪਰਜੀਵੀ, ਉੱਲੀ, ਜੀਵਾਣੂ, ਜੰਤੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੰਗਦਾਰ ਪੱਤੇ ਹਰੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਫਿਰ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੰਗਦਾਰ ਪੱਤੇ (ਲਾਲ, ਭੂਰੇ) ਵਿੱਚ ਹਰਾ ਵਰਣਕ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਦੂਸਰੇ ਰੰਗ ਹਰੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ | ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਰੰਗਦਾਰ ਪੱਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਲੀ ਵਸਤੁਆਂ ਉੱਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਨਪਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਲੀ ਦੇ ਬੀਜਾਣੂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਮ ਅਤੇ ਗਰਮ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਅੰਕੁਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਲਾਈਕੇਨ ਸਹਿਜੀਵੀ-ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਈਕੇਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਇੱਕ ਵਾਲ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਉੱਲੀ । ਉੱਲੀ ਆਵਾਸ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ ਸ਼ੈਵਾਲ ਨੂੰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਵਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਉੱਲੀ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਸਹਿਜੀਵੀ-ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਪਰਿਜੀਵੀ ਸੰਬੰਧ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ ਇੱਕ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਹੈ ਜੋ ਫ਼ਲੀਦਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਗੰਢਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ . ਹਵਾ ਵਿਚਲੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਯੋਗ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੌਦੇ ਵਲੋਂ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੇ ਇਸ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨੂੰ ਆਸਰਾ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 4

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪਰਜੀਵੀ, ਸਹਿਜੀਵੀ ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਪਰਜੀਵੀ – ਉਹ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੰਤੂ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਲਈ ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਜੀਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
    ਉਦਾਹਰਨ-ਅਮਰਵੇਲ, ਉੱਲੀ, ਜੀਵਾਣੁ ਆਦਿ ।
  • ਸਹਿਜੀਵੀ-ਸੰਬੰਧ – ਇਹ ਇੱਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਨੋਂ ਸਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਜੀਵ ਆਵਾਸ, ਜਲ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਦੂਸਰਾ ਜੀਵ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਣ-ਲਾਈਕੇਨ ।
  • ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ-ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਹੜੇ ਮ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਵਿਘਟਨਕਾਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਉੱਤੇ ਪਾਚਕ ਰਸਾਂ ਦਾ ਰਿਸਾਅ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਣ-ਉੱਲੀ, ਜੀਵਾਣੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਰਜੀਵੀ ਅਤੇ ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਜੀਵੀ ਅਤੇ ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਪਰਜੀਵੀ (Parasites) ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ (Saprophytes)
(i) ਇਹ ਜੀਵ ਦੂਸਰੇ ਸਜੀਵਾਂ ਉੱਪਰ ਭੋਜਨ ਦੇ ਲਈ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । (i) ਇਹ ਜੀਵ ਮ੍ਰਿਤ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਭੋਜਨ ਸਮੱਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਇਹ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਲਈ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਗ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਉਦਾਹਰਣ-ਅਮਰਵੇਲ, ਫੀਤਾਰਮ, ਗੋਲਾਕਿਰਮ ।

(ii) ਇਹ ਕੁੱਝ ਐਨਜਾਈਮਾਂ ਦਾ ਰਿਸਾਵ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਉਦਾਹਰਣ-ਉੱਲੀ, ਜੀਵਾਣੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਰਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁਢਲੇ ਅਤੇ ਸਹਿ-ਉਤਪਾਦ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਰਸਥਿਤੀਆਂ ਹਨ-

  1. ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼
  2. ਕਲੋਰੋਫਿਲ (ਹਰਾ ਵਰਣਕ)
  3. ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ
  4. ਪਾਣੀ ।

ਮੁੱਢਲੇ ਉਤਪਾਦ – ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਉਤਪਾਦ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਹਨ | ਗਲੂਕੋਜ਼ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਟਾਰਚ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਸਹਿ-ਉਤਪਾਦ – ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਹਿ-ਉਤਪਾਦ ਹਨ : ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ।

PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਹਿਜੀਵੀ-ਸੰਬੰਧ ਦੋਨੋਂ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ । ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਸੰਬੰਧ ਜਿਹੜਾ ਦੋਨੋਂ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇ, ਸਹਿਜੀ-ਸੰਬੰਧ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਲਾਈਕੇਨ ਵਰਗੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ੈਵਾਲ ਦੋਨੋਂ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਹ ਸ਼ੈਵਾਲ ਨੂੰ ਆਵਾਸ (ਥਾਂ), ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ-ਤੱਤ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਸ਼ੈਵਾਲ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 1 ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ 5

PSEB 7th Class Hindi रचना कहानी-लेखन (2nd Language)

Punjab State Board PSEB 7th Class Hindi Book Solutions Hindi Rachana Kahani Lekhan कहानी-लेखन Exercise Questions and Answers, Notes.

PSEB 7th Class Hindi Rachana कहानी-लेखन (2nd Language)

कहानी – रचना

1. प्यासा कौआ
गर्मियों के दिन थे। दोपहर के समय बहुत सख्त गर्मी पड़ रही थी। एक कौआ पानी की तलाश में इधर – उधर भटकता रहा लेकिन कहीं भी पानी न मिला। अन्त में वह थका हुआ एक बाग में पहुँचा। वह पेड़ की शाखा पर बैठा हुआ था कि अचानक उसकी नज़र वृक्ष के नीचे पड़े एक घड़े पर गई। वह उड़कर वहाँ गया उसने देखा कि घड़े में पानी है। वह पानी पीने के लिए नीचे झुका लेकिन उसकी चोंच पानी तक न पहुँच सकी, क्योंकि घड़े में पानी बहुत कम था।

वह हताश नहीं हुआ बल्कि पानी पीने के लिए उपाय सोचने लगा। तभी उसे एक उपाय सूझा। उसने आस – पास बिखरे हुए कंकर उठाकर घड़े में डालने शुरू कर दिये। कंकड़ पड़ने से पानी ऊपर आ गया। उसने पानी पिया और उड़ गया।

शिक्षा – जहाँ चाह वहाँ राह।
अथवा
आवश्यकता आविष्कार की जननी है।

PSEB 7th Class Hindi रचना कहानी-लेखन (2nd Language)

2. चालाक लोमड़ी
एक लोमड़ी बहुत भूखी थी। वह भोजन की खोज में इधर – उधर घूमने लगी। जब उसे सारे जंगल में भटकने के बाद भी कुछ न मिला तो वह गर्मी और भूख से परेशान होकर एक पेड़ के नीचे बैठ गई। अचानक उसकी नज़र ऊपर गई। वृक्ष पर एक कौआ बैठा हुआ था। उसके मुँह में रोटी का टुकड़ा था। लोमड़ी के मुँह में पानी भर आया। वह कौए से रोटी छीनने का उपाय सोचने लगी।

तभी उसने कौए को कहा, “क्यों भई कौआ भैया ! सुना है तुम गीत बहुत अच्छे गाते हो। क्या मुझे गीत नहीं सुनाओगे ?’ कौआ अपनी प्रशंसा को सुनकर बहुत खुश हुआ। वह उसकी बातों में आ गया। गाना गाने के लिए उसने जैसे ही मुँह खोला, रोटी का टुकड़ा नीचे गिर गया। लोमड़ी ने झट से वह टुकड़ा उठाया और नौ दो ग्यारह हो गई। अब कौआ अपनी मूर्खता पर पछताने लगा।

शिक्षा – झूठी प्रशंसा से बचो।

3. दो बिल्लियाँ और बन्दर
किसी नगर में दो बिल्लियाँ रहती थीं। एक दिन उन्हें रोटी का टुकड़ा मिला। वे आपस में लड़ने लगीं। वे उसे आपस में समान भागों में बाँटना चाहती थीं लेकिन उन्हें कोई ढंग न मिला।

उसी समय एक बन्दर उधर आ निकला। वह बहुत चालाक था। उसने बिल्लियों से लड़ने का कारण पूछा। बिल्लियों ने उसे सारी बात सुनाई। वह तराजू ले आया और बोला, “लाओ, मैं तुम्हारी रोटी को बराबर बाँट देता हूँ।” उसने रोटी के दो टुकड़े लेकर एक – एक पलड़े में रख दिये। जिस पलड़े में रोटी अधिक होती, बन्दर उसे थोड़ी – सी तोड़ कर खा लेता।

इस प्रकार थोड़ी – सी रोटी रह गई। बिल्लियों ने अपनी रोटी वापस मांगी। लेकिन बन्दर ने शेष बची रोटी भी मुँह में डाल ली। बिल्लियाँ मुँह देखती रह गईं।

शिक्षा – आपस में लड़ना – झगड़ना अच्छा नहीं।

4. एकता में बल
किसी गाँव में एक बूढा किसान रहता था। उसके चार पुत्र थे। वे चारों बहुत आलसी थे। आपस में लड़ते – झगड़ते रहते थे। किसान ने उन्हें बहुत समझाया लेकिन व्यर्थ । एक दिन उसने अपने चारों पुत्रों को अपने पास बुलाया तथा एक लकड़ियों का गट्ठा लाने को कहा। वे . लकड़ियों का गट्ठा ले आए। उसने हर एक लड़के को वह गट्ठा तोड़ने के लिए दिया लेकिन कोई भी उसे न तोड़ सका । तब उसने गट्ठा खोलकर एक – एक लकड़ी सभी को तोड़ने को दी। अब सभी ने तोड़ दी। तब उसने उन्हें समझाया कि “अगर तुम इन लकड़ियों की तरह इकटे रहोगे तो तुम्हारा कोई कुछ बिगाड़ नहीं सकता। अगर तुम अकेले – अकेले रहोगे तो लोग तुम्हें नष्ट कर देंगे। अतः तुम सब इकट्ठे रहो। लड़ना, झगड़ना नहीं। एकता में ही बल है।” यह सुनकर वे सब मिल – जुल कर रहने लगे।

शिक्षा – मिल – जुल कर रहना चाहिए
अथवा
एकता में बल है।

PSEB 7th Class Hindi रचना कहानी-लेखन (2nd Language)

5. अंगूर खट्टे हैं
एक बार एक लोमड़ी बहुत भूखी थी। वह भोजन की तलाश में इधर – उधर भटकती रही लेकिन कहीं से भी उसे कुछ भी खाने को नहीं मिला। अन्त में थक हार कर वह एक बाग में गई। वहाँ उसने अंगूर की बेल पर कुछ अंगूरों के गुच्छे देखे। वह उन्हें देखकर बहुत प्रसन्न हुई। वह अंगूरों को खाना चाहती थी। अंगूर बहुत ऊँचे थे। वह उन्हें पाने के लिए ऊँची – ऊँची छलांगें लगाने लगी। किन्तु वह उन तक पहुँच न सकी। वह बहुत थक चुकी थी। आखिर वह बाग से बाहर जाती हुई कहने लगी कि अंगूर खट्टे हैं। यदि मैं इन्हें खाऊँगी तो बीमार हो जाऊँगी।

शिक्षा – जो चीज़ प्राप्त न कर सको, उसे बुरा मत कहो।

6. लालची कुत्ता
एक कुत्ता था। वह बहुत लालची था। वह भोजन की खोज में इधर – उधर गया। परन्तु कहीं भी उसे भोजन न मिला। अन्त में उसे एक होटल में से मांस का एक टुकड़ा मिला। वह उसे अकेले में बैठकर खाना चाहता था। वह उसे लेकर भाग गया। एकान्त स्थान की खोज करते – करते वह एक नदी के किनारे पहुँचा। अचानक उसने अपनी परछाईं नदी में देखी। उसने समझा कि कोई दूसरा कुत्ता है जिसके मुँह में भी मांस का टुकड़ा है। उसने सोचा क्यों न इसका टुकड़ा भी छीन लिया जाए। वह ज़ोर से भौंका। भौंकने से उसका अपना मांस का टुकड़ा भी नदी में गिर पड़ा। अब वह अपना टुकड़ा भी खो बैठा। अब वह बहुत पछताया तथा मुंह लटकाता गाँव को वापस आ गया।

शिक्षा – लालच बुरी बला है,
अथवा
लालच अच्छा नहीं होता।

7. शेर और चुहिया
एक जंगल में एक शेर रहता था। एक दिन वह एक वक्ष के नीचे सो रहा था। पास ही एक चुहिया का बिल था। अचानक चुहिया बाहर निकली और शेर को सोया देखकर उस पर कूदने लगी। शेर की नींद उचट गई। वह जाग पड़ा। उसने चुहिया को अपने पंजे में पकड़ लिया। वह उसे मारने लगा था कि चुहिया ने विनय की कि मुझे क्षमा कर दो। मैं भी कभी आपके काम आऊँगी। शेर ने हँसकर उसे छोड़ दिया।

एक दिन जंगल में एक शिकारी आया। उसने वहाँ जाल बिछा दिया। अचानक शेर उस जाल में फँस गया। शेर ने वहाँ से छूटने का बहुत प्रयत्न किया परन्तु वह अपने आपको छुड़ा न पाया और ज़ोर – ज़ोर से गरजने लगा। शेर की गरज को सुनकर चुहिया बिल से निकल कर उसकी सहायता के लिए दौड़ी। चुहिया ने अपने मित्र को जाल में फँसा देखकर सारा जाल काट दिया और शेर आज़ाद हो गया। उसने चुहिया का धन्यवाद किया और चला गया।

शिक्षा – किसी को छोटा मत समझो।

PSEB 7th Class Hindi रचना कहानी-लेखन (2nd Language)

8. हाथी और दर्जी
किसी राजा के पास एक हाथी था। हाथी प्रतिदिन स्नान करने के लिए नदी पर जाया करता था। रास्ते में एक दर्जी की दुकान पड़ती थी। दर्जी बहुत दयालु तथा उदार था। उसकी हाथी से मित्रता हो गई। वह हाथी को प्रतिदिन कुछ – न – कुछ खाने के लिए देता था।

एक दिन दर्जी क्रोध में बैठा हुआ था। हाथी आया और कुछ प्राप्त करने के लिए अपनी सूंड आगे की। दर्जी ने उसे कुछ खाने के लिए नहीं दिया, परन्तु उसकी सूंड में सूई चुभो दी। हाथी को क्रोध आ गया। वह नदी पर गया। उसने स्नान किया और लौटते समय अपनी सूंड में गन्दा पानी भर लिया। दर्जी की दुकान पर पहुँच कर उसने सारा गन्दा पानी उसके कपड़ों पर फेंक दिया। दर्जी के सारे कपड़े खराब हो गए। इस तरह हाथी ने दर्जी से बदला लिया।

शिक्षा – जैसे को तैसा।

9. नकलची बन्दर और सौदागर
एक सौदागर था। वह टोपियाँ बेचकर अपना पेट पाला करता था। एक दिन वह टोपियाँ बेचने दूसरे गाँव में गया। गर्मी से व्याकुल होकर वह वृक्ष के नीचे बैठ गया। बैठते ही उसे नींद आने लगी। वह टोपियों से भरा सन्दूक पास रखकर सो गया। उसी वृक्ष पर कुछ बन्दर बैठे थे। वे झट नीचे उतरे, सौदागर के सन्दूक से टोपियाँ निकाल कर उन्होंने अपने सिर पर पहन लीं और छलांगें लगाते हुए वृक्ष पर चढ़ गए। नींद तथा रचना भाग खुलने पर सौदागर ने सन्दूक खुला देखा और टोपियाँ उसमें से गुम पाईं। क्या मेरी टोपियाँ कोई चुरा ले गया है ? वह यह सोच ही रहा था कि तभी उसकी निगाह वृक्ष के ऊपर टोपियाँ पहने बन्दरों पर पड़ी।

सौदागर ने बन्दरों को बहुत डराया लेकिन टोपियाँ प्राप्त करने में उसे सफलता न मिली। अन्त में उसने एक उपाय सोचा और सोचते ही अपने सिर से टोपी उतार कर नीचे फेंक दी। इस पर बन्दरों ने भी अपनी – अपनी टोपियाँ सिर से उतार कर ज़मीन पर फेंक दी। सौदागर ने टोपियाँ इकट्ठी की और अपने घर की ओर चल पड़ा।

शिक्षा – जो काम बुद्धि से हो सकता है, वह ताकत से नहीं।

PSEB 7th Class Hindi रचना कहानी-लेखन (2nd Language)

10. झूठा गडरिया
किसी गाँव में एक गडरिया रहता था। वह प्रतिदिन भेड़ों को चराने के लिए जंगल में ले जाता था। सायँकाल को वह सब भेड़ों के साथ गाँव को लौट आता था। एक दिन गडरिया बालक को गाँव वालों से मज़ाक करने की सूझी। उसने भेड़िया ! भेड़िया ! की आवाज़ दी। गाँव वाले हाथ में लाठियाँ लिए दौड़े आए। उनको देखकर गडरिया बालक हँस पड़ा। उसने कहा, मैंने तो मज़ाक किया था। वे नाराज होकर चले गए। एक – दो बार उसने फिर वैसा ही किया।

एक दिन सचमुच भेड़िया वहाँ आ गया। बालक ने बड़ा शोर मचाया। पर उसकी सहायता के लिए कोई नहीं आया। भेड़िये ने बहुत – सी भेड़ें मार दी। गडरिये ने वृक्ष पर चढ़कर अपनी जान बचाई।

शिक्षा – झूठे व्यक्ति पर कोई विश्वास नहीं करता।

11. ईमानदार लकड़हारा
एक गाँव में एक गरीब लकड़हारा रहता था। वह जंगल से लकड़ियाँ काट कर लाता और उन्हें बेचकर अपना गुजारा करता था।

एक दिन वह नदी के किनारे वृक्ष पर चढ़कर लकड़ियाँ काट रहा था। अचानक उसके हाथ से कुल्हाड़ा छूटकर नदी में गिर पड़ा। लकड़हारा सोचने लगा कि अब मैं अपना निर्वाह कैसे करूंगा ? सोचते – सोचते उसकी आँखों में आँसू आ गए। वह कुछ देर तक रोता रहा। इतने में वहाँ एक देवता प्रकट हुआ। उसने लकड़हारे से पूछा तुम रो क्यों रहे हो ? लकड़हारे ने सारी बात बताई। देवता पानी में कूद पड़ा और सोने का कुल्हाड़ा निकाल कर बाहर लाया। उसने लकड़हारे से पूछा क्या यही तुम्हारा कुल्हाड़ा है ? लकड़हारे ने कहा – नहीं श्रीमान् जी, यह कुल्हाड़ा मेरा नहीं है। देवता ने फिर पानी में डुबकी लगाई और एक चाँदी का कुल्हाड़ा निकाल लाया। परन्तु लकड़हारे ने वह भी नहीं लिया। अन्त में देवता ने लोहे का कुल्हाड़ा बाहर निकाला। इसे देखकर लकड़हारे ने कहा – श्रीमान् जी, यही मेरा कुल्हाड़ा है। देवता उसकी ईमानदारी पर बहुत प्रसन्न हुआ और उसे तीनों कुल्हाड़े दे दिए।

शिक्षा –

  • मनुष्य को ईमानदार बनना चाहिए।
  • ईमानदारी सबसे अच्छी नीति है।

PSEB 7th Class Hindi रचना कहानी-लेखन (2nd Language)

12. दो मित्र और रीछ
एक बार दो मित्र इकटे व्यापार करने घर से चले। दोनों ने एक – दूसरे को वचन दिया कि वे मुसीबत के समय एक – दूसरे की सहायता करेंगे। चलते – चलते दोनों एक भयंकर जंगल में जा पहँचे।

जंगल बहुत विशाल तथा घना था। दोनों मित्र सावधानी से जंगल में से गुजर रहे थे। एकाएक उन्हें सामने से एक रीछ आता हुआ दिखाई दिया। दोनों मित्र भयभीत हो गए। उस रीछ को पास आता देखकर एक मित्र जल्दी से वृक्ष पर चढ़कर पत्तों में छिप कर बैठ गया। दूसरे मित्र को वृक्ष पर चढ़ना नहीं आता था। वह घबरा गया, परन्तु उसने सुना था कि रीछ मरे हुए आदमी को नहीं खाता। वह झट अपना साँस रोक कर भूमि पर लेट गया। – रीछ ने पास आकर उसे सूंघा और मरा हुआ समझकर वहाँ से चला गया। कुछ देर बाद पहला मित्र वृक्ष से नीचे उतरा। उसने दूसरे मित्र से कहा – “उठो, रीछ चला गया। यह तो बताओ कि उसने तुम्हारे कान में क्या कहा था ?” भूमि पर लेटने वाले मित्र ने कहा कि रीछ केवल यही कह रहा था कि स्वार्थी मित्र पर विश्वास मत करो।

शिक्षा –

  1. मित्र वह है जो विपत्ति में काम आए।
  2. स्वार्थी मित्र से हमेशा दूर रहो।

13. खरगोश और कछुआ
किसी वन में खरगोश और कछुआ पक्के मित्र रहते थे। खरगोश अपनी तेज़ दौड़ का अभिमान करता था। एक दिन दोनों सैर को निकले। खरगोश तेज़ चलता तो कछुआ धीरे धीरे। खरगोश ने कछुए से कहा – भाई कछुए तुम तो बहुत सुस्त हो। यदि मेरे साथ दौड़ लगाओ तो मैं तुम्हें बुरी तरह हरा सकता हूँ। कछुआ भी अपनी बुराई सहन न कर सका। उसने दौड़ लगाना स्वीकार कर लिया।

दोनों की दौड़ शुरू हो गई। खरगोश इतना तेज़ भागा कि कछुआ बहुत पीछे रह गया। रास्ते में एक सुन्दर बगीचे को देखकर खरगोश ने सोचा क्यों न कुछ देर यहाँ आराम कर लिया जाए। जब कछुआ यहाँ आएगा फिर दौड़ लगा लूँगा और उससे पहले तालाब पर पहुँच जाऊँगा। यह सोचकर खरगोश वहाँ लेट गया। ठण्डी – ठण्डी वायु चल रही थी। लेटते ही उसे नींद आ गई। थोड़ी देर के बाद कछुआ भी वहाँ आ गया। खरगोश को सोता देखकर वह चुपके से आगे निकल गया। धीरे – धीरे वह तालाब पर पहले पहुँच गया।

PSEB 7th Class Hindi रचना कहानी-लेखन (2nd Language)

खरगोश की जब नींद खुली तो उसने सोचा कछुआ अभी पीछे ही होगा। उसने फिर दौड़ना शुरू कर दिया। जब वह तालाब पर पहुँचा तो कछुआ पहले ही वहाँ पहुँचा हुआ था। यह देखकर वह बहुत लज्जित हुआ।

शिक्षा –

  1. सहज पके सो मीठा होय।
  2. घमण्डी का सिर नीचा।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

Punjab State Board PSEB 7th Class Hindi Book Solutions Hindi Rachana Nibandh Lekhan निबंध-लेखन Exercise Questions and Answers, Notes.

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

निबंध सूची :

  1. श्री गुरु नानक देव जी
  2. श्री गुरु तेग़ बहादुर का बलिदान
  3. श्री गुरु गोबिन्द सिंह जी
  4. गुरु रविदास
  5. महाराजा रणजीत सिंह
  6. लाला लाजपत राय
  7. महात्मा गांधी
  8. पं० जवाहर लाल नेहरू
  9. अमर शहीद सरदार भगत सिंह
  10. हमारा देश
  11. मेरा पंजाब
  12. मेरा गाँव
  13. मेरी पाठशाला (स्कूल)
  14. मेरा प्रिय अध्यापक
  15. मेरा मित्र
  16. लोहड़ी
  17. दशहरा
  18. दीवाली
  19. वैशाखी
  20. होली
  21. बसंत ऋतु
  22. प्रातः काल की सैर
  23. स्वतंत्रता दिवस (15 अगस्त)
  24. गणतन्त्र दिवस (26 जनवरी)
  25. समाचार पत्र 26. विद्यार्थी जीवन
  26. पर्यावरण प्रदूषण की समस्या
  27. टेलीविज़न के लाभ-हानियां
  28. मेरी पर्वतीय यात्रा
  29. आँखों देखी प्रदर्शनी
  30. जनसंख्या की समस्या
  31. देशभक्त/स्वदेश प्रेम
  32. आँखों देखा मैच

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

1. श्री गुरु नानक देव जी

श्री गुरु नानक देव जी सिक्खों के पहले गुरु थे। इनका जन्म सन् 1469 में तलवण्डी नामक गाँव में हुआ। इनके पिता जी का नाम मेहता कालू राय जी और माता का नाम तृप्ता देवी जी था।

वह बचपन से ही प्रभु भक्ति में लीन रहते थे। इसलिए इनका मन पढ़ने में नहीं लगता था। एक बार पिता जी ने इनको कुछ रुपए दिए और सौदा ले आने को कहा। मार्ग में इन्होंने भूखे साधुओं को देखा, इन्होंने उनको भोजन करा दिया और खाली हाथ लौट आए। पिता जी इन पर बहुत गुस्से हुए। फिर उन्होंने गुरु नानक जी को सुल्तानपुर लोधी के मोदी खाने में नौकरी दिलवा दी। यहाँ भी वे अपना वेतन गरीबों और साधुओं में बाँट देते थे।

14 वर्ष की आयु में इनका विवाह सुलक्षणी देवी से हो गया। इनके दो पुत्र हुए श्री चन्द और लखमी दास। लेकिन घर में मन न लगने पर वह घर छोड़कर स्थान-स्थान पर घूमे। इन्होंने अपना सारा जीवन लोगों की भलाई में लगा दिया। लोगों को उपदेश देने के लिए इन्होंने कई यात्राएँ कीं। वह मक्का मदीना भी गए। इन्होंने ईश्वर को निराकार बताया और कहा कि ईश्वर एक है। हम सब भाई-भाई हैं। सदा सच बोलना चाहिए। इनकी वाणी गुरु ग्रन्थ साहिब में है। अन्त में वह करतारपुर में आ गए और वहीं ईश्वर का भजन करते स्वर्ग सिधार गए।

2. श्री गुरु तेग़ बहादुर का बलिदान

सिक्खों के नवम् गुरु श्री गुरु तेग़ बहादुर का आत्म-बलिदान इतिहास की एक अद्भुत घटना है। गुरु जी का जन्म 1 अप्रैल, सन् 1621 ई० को अमृतसर में हुआ। आपके पिता श्री गुरु हरगोबिन्द जी थे। आप शुरू से ही प्रभु के भक्त थे। आप में भलाई की भावना कूट-कूट कर भरी हुई थी।

एक बार कश्मीर का शासक ब्राह्मणों पर घोर अत्याचार कर रहा था। वह ब्राह्मणों को ज़बरदस्ती मुसलमान बनाना चाहता था। तब दुःखी ब्राह्मण गुरु जी के पास आए और उन्हें अपने दुःख का कारण बताया। कारण सुनकर गुरु तेग़ बहादुर जी भी चिन्ता में डूब गए। तभी पुत्र गोबिन्द राय ने चिन्ता का कारण पूछा। तब गुरु तेग बहादुर ने कहा कि किसी बड़े भारी बलिदान की आवश्यकता है। तब गोबिन्द राय ने कहा कि आप से बढ़कर कौन महान् है। अपने पुत्र के इस कथन से गुरु जी बहुत प्रसन्न हुए।

गुरु जी दिल्ली में औरंगजेब के दरबार में पहुंचे। उन्होंने औरंगजेब को काफ़ी समझाया। लेकिन इनके महान् उपदेश का उस पर कोई प्रभाव न पड़ा। उसने गुरु जी को मौत के घाट उतारने का हुक्म दे दिया। जैसे ही जल्लाद ने तलवार से गुरु जी पर प्रहार किया, आँधी चलने लगी। भाई जैता जी गुरु जी का शीश उठाकर आनन्दपुर गुरु गोबिन्द सिंह जी के पास ले गया। यहाँ शीश का अन्तिम संस्कार किया गया। भाई लखी शाह गुरु जी के शव को उठाकर अपने घर ले गया और घर को आग लगाकर उनका अन्तिम संस्कार कर दिया। दिल्ली में गुरुद्वारा शीश गंज उनके बलिदान की याद दिलाता है।

इस प्रकार गुरु जी ने अपने बलिदान से लोगों को यह प्रेरणा दी कि मौत से नहीं डरना चाहिए। सत्य की रक्षा के लिए उन्होंने अपनी जान की बाज़ी लगा दी। इनका बलिदान सदैव अमर रहेगा।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

3. श्री गुरु गोबिन्द सिंह जी

श्री गुरु गोबिन्द सिंह जी सिक्खों के दसवें गुरु थे। आपका जन्म सन् 1666 ई० में पटना में हुआ था। आपके पिता का नाम श्री गुरु तेग बहादुर और माता का नाम माता गुजरी देवी जी था। आपको बचपन से ही तीर चलाने और घुड़सवारी का शौक था। आपने फ़ारसी और संस्कृत की शिक्षा प्राप्त की। आप बहुत निडर और शक्तिशाली योद्धा थे।

9 वर्ष की आयु में पिता के बलिदान के बाद आप गुरुगद्दी पर बैठे। समाज में फैले अत्याचारों को रोकने के लिए आपने सन् 1699 ई० में खालसा पंथ की स्थापना की तथा पाँच प्यारों को अमृत छकाया। धर्म की रक्षा के लिए आपके चारों पुत्रों ने अपने प्राण तक न्योछावर कर दिए। आप सारे सिक्खों को अपने पुत्रों के समान समझते थे तथा उनसे प्रेम का व्यवहार करते थे।

अपने अन्तिम समय में आप नंदेड़ चले गए। वहाँ पर गुलखां नामक पठान ने अपनी पुरानी शत्रुता के कारण आपको छुरा घोंप दिया। घाव गहरा था। यहीं पर आपने बन्दा बैरागी को अपने उत्तराधिकारी के रूप में, बुराई के विरुद्ध लड़ने का संदेश देकर भेजा। सन् 1708 ई० में गुरु जी ज्योति जोत समा गए। आपने देश व धर्म के लिए अपना सब कुछ न्योछावर कर दिया। इतिहास में आपका नाम हमेशा अमर रहेगा।

4. गुरु रविदास जी

आचार्य पृथ्वीसिंह आजाद के अनुसार भक्तिकाल के महान् संत कवि रविदास (रैदास) जी का जन्म विक्रमी संवत् 1433 ई० में माघ की पूर्णिमा को रविवार के दिन बनारस के निकट मंडुआडीह नामक गाँव में हुआ।

गुरु जी बचपन से ही संत स्वभाव के थे। उनका अधिकांश समय साधु संगति और ईश्वर भक्ति में व्यतीत होता था। गुरु जी जातिपांति या ऊँच-नीच में विश्वास नहीं रखते थे। उन्होंने अहंकार के त्याग, दूसरों के प्रति दया भाव रखना तथा नम्रता का व्यवहार करने का उपदेश दिया। उन्होंने लोभ, मोह को त्याग कर सच्चे हृदय से ईश्वर भक्ति करने की सलाह दी।

गुरु जी की वाणी में ऐसी शक्ति थी कि लोग उनके उपदेश सुनकर सहज ही उनके अनुयायी बन जाते थे। उनके अनुयायियों में महारानी झालाबाई और कृष्ण भक्त कवयित्री मीरा बाई का नाम उल्लेखनीय है। गुरु जी की वाणी के 40 पद आदिग्रन्थ श्री गुरु ग्रन्थ साहब में संकलित हैं जो समाज कल्याण के लिए आज भी अपनी महत्त्वपूर्ण भूमिका निभा रहे हैं। रहती दुनिया तक गुरु जी की अमृतवाणी लोगों का मार्ग दर्शन करती रहेगी।

5. महाराजा रणजीत सिंह

महाराजा रणजीत सिंह पंजाब के एक महान् और वीर सपूत थे। इतिहास में वे ‘शेरे पंजाब’ के नाम से मशहूर है। उनका जन्म 2 नवम्बर, सन् 1780 ई० को गुजराँवाला में हुआ। आपके पिता सरदार महासिंह सुकरचकिया मिसल के मुखिया थे। आपकी माता राज कौर जींद की फुलकिया मिसल के सरदार की बेटी थी। आपका बचपन का नाम बुध सिंह था। सरदार महासिंह ने जम्मू को जीतने की खुशी में बुध सिंह की जगह अपने बेटे का नाम रणजीत सिंह रख दिया।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

महाराजा रणजीत सिंह को वीरता विरासत में मिली थी। उन्होंने दस साल की उम्र में गुजरात के भंगी मिसल के सरदार साहिब सिंह को लड़ाई में करारी हार दी थी। महासिंह के बीमार होने के कारण सेना की बागडोर रणजीत सिंह ने सम्भाली थी।

महाराजा रणजीत सिंह के पिता की मौत इनकी छोटी उम्र में ही हो गई थी। इसी कारण ग्यारह साल की उम्र में उन्हें राजगद्दी सम्भालनी पड़ी। पन्द्रह साल की उम्र में महाराजा रणजीत सिंह का विवाह कन्हैया मिसल के सरदार गुरबख्श सिंह की बेटी महताब कौर से हुआ। इन्होंने दूसरा विवाह नकई मिसल के सरदार की बहन से किया।

महाराजा रणजीत सिंह ने बड़ी चतुराई से सभी मिसलों को इकट्ठा किया और हुकूमत अपने हाथ में ले ली। 19 साल की उम्र में आपने लाहौर पर अधिकार कर लिया और उसे अपनी राजधानी बनाया। धीरे-धीरे जम्मू-कश्मीर, अमृतसर, मुलतान, पेशावर आदि सब इलाके अपने अधीन करके एक विशाल राज्य की स्थापना की। आपने सतलुज की सीमा तक सिक्ख राज्य की जडें पक्की कर दी।

महाराजा अनेक गुणों के मालिक थे। वे जितने बड़े बहादुर थे, उतने ही बड़े दानी और दयालु भी थे। छोटे बच्चों से उन्हें बहुत प्यार था। चेचक के कारण उनकी एक आँख खराब हो गई थी। इस पर भी उनके चेहरे पर तेज था। वे प्रजा-पालक थे। उनकी अच्छाइयाँ आज भी हमारे दिलों में उत्साह भर रही हैं। उनमें एक आदर्श प्रशासक के गुण थे, जो आज के प्रशासकों को रोशनी दिखा सकते हैं।

6. लाला लाजपत राय

पंजाब केसरी लाला लाजपत राय भारत के वीर शहीदों में सबसे आगे हैं। लाला जी का जन्म जगराओं के समीप दुढिके ग्राम में 28 जनवरी, सन् 1865 में हुआ। इनके पिता लाला राधाकृष्ण एक अध्यापक थे। मैट्रिक परीक्षा में वज़ीफा प्राप्त कर वे गवर्नमैंट कॉलेज में प्रविष्ट हुए। एम० ए० पास करके फिर इन्होंने वकालत पास की। फिर हिसार में वकालत शुरू की।

इनमें देश-भक्ति की भावना कूट-कूट कर भरी हुई थी। देश की स्वतन्त्रता के लिए इन्होंने आन्दोलनों में बढ़-चढ़ कर भाग लिया। वे इंग्लैण्ड भी गए। वहाँ से वापस आकर इन्होंने बंग-भंग आन्दोलन में भाग लिया जिस कारण इनको जेल में बन्दी बना लिया गया। फिर यूरोप और अमेरिका की यात्रा की।

सन् 1928 ई० में साइमन कमीशन भारत आया तब इन्होंने उसका काली झण्डियों से स्वागत किया। पुलिस ने इन पर लाठियाँ बरसाईं। लाला जी की छाती पर कई चोटें आईं। इन घावों के कारण वे 17 नवम्बर, सन् 1928 को संसार से सदा के लिए विदा हो गए। इन्होंने देश की आज़ादी के लिए अपने जीवन का बलिदान कर दिया। भारत इनके महान् बलिदान को हमेशा याद रखेगा।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

7. महात्मा गांधी

महात्मा गांधी भारत के महान नेताओं में से एक थे। इनका जन्म 2 अक्तूबर, सन् 1869 को पोरबन्दर (गुजरात) में हुआ। इनके पिता का नाम कर्मचन्द गांधी और माता का नाम पुतली बाई था जो एक धार्मिक स्वभाव की स्त्री थी। इन्होंने मैट्रिक परीक्षा पोरबन्दर में ही पास की। 13 वर्ष की आयु में आपका विवाह हो गया। उच्च शिक्षा के लिए आप विदेश गए। फिर आप बैरिस्टर बनकर भारत में आए तथा बम्बई (मुम्बई) में वकालत शुरू की। किसी मुकद्दमे के सिलसिले में ये दक्षिणी अफ्रीका गए। वहाँ भारतीयों के साथ अंग्रेज़ों का दुर्व्यवहार देखकर ये बहुत दुःखी हुए।

सन् 1915 में भारत वापस आकर सत्याग्रह आन्दोलन चलाया। सन् 1920 में असहयोग आन्दोलन चलाया। सन् 1928 में साइमन कमीशन का बायकॉट किया। देश के आन्दोलनों में बढ़-चढ़ कर भाग लेने के कारण कई बार जेल गए। सन् 1947 में अपने अहिंसा के शस्त्र से इन्होंने देश को आजाद करवाया। सारा देश इन्हें बापू गांधी कहता है। वे सारे राष्ट्र के पिता थे। 30 जनवरी, सन् 1948 को वे नाथू राम गोडसे की गोली का शिकार हो गए जिससे इनकी मृत्यु हो गई। गांधी जी मर कर भी अमर हैं। हमें गांधी जी के जीवन से शिक्षा लेनी चाहिए।

8. पं० जवाहर लाल नेहरू

पं० जवाहर लाल नेहरू भारत के पहले प्रधानमन्त्री थे। इनका जन्म 14 नवम्बर, सन् 1889 को इलाहाबाद में हुआ था। इनके पिता का नाम मोती लाल नेहरू तथा माता का नाम स्वरूप रानी था। इनका बचपन बड़े लाड़-प्यार से बीता। 15 वर्ष की आयु में ये इंग्लैण्ड गए। पहले ये हैरो स्कूल में पढ़े फिर कैम्ब्रिज में। वहाँ से बैरिस्टरी पास करके ये भारत लौटे।

वापस आने पर इनका विवाह कमला नेहरू से हुआ। दोनों पति-पत्नी ने बढ़-चढ़ कर देश के कार्यों में भाग लेना शुरू कर दिया। इनमें शुरू से ही देश-प्यार कूट कूट कर भरा हुआ था। देश को स्वतन्त्र कराने के लिए इन्हें कई बार कारावास का दण्ड मिला। सन् 1942 में कांग्रेस ने ‘भारत छोड़ो’ का नारा लगाया। अन्य नेताओं के साथ नेहरू जी भी कारावास में बन्द कर दिए गए। सन् 1947 में जब भारत आज़ाद हुआ तो ये प्रधानमन्त्री बने।

ये सादगी को पसन्द करते थे। ये शान्ति के अवतार और प्रसिद्ध राजनीतिज्ञ थे। बच्चे प्यार से इन्हें ‘चाचा नेहरू’ कहते थे। 27 मई, सन् 1964 को पं० जवाहर लाल नेहरू स्वर्ग सिधार गए। उन्होंने देश के लिए जितने कष्ट सहन किए, उनकी कोई तुलना नहीं हो सकती। वे भारत के सर्वाधिक लोकप्रिय नेता थे।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

9. अमर शहीद सरदार भगत सिंह

सरदार भगत सिंह पंजाब के महान सपूत थे। उन्होंने देश को आजाद करवाने के लिए क्रान्तिकारी रास्ता अपनाया। देश की खातिर हँसते-हँसते फाँसी के तख्ने पर झूल गए। उनकी कुर्बानी रंग लाई और आजादी के लिए तड़प पैदा की। उनका जन्म 28 सितम्बर, सन् 1907 को जन्म हुआ था। इनके पिता सरदार किशन सिंह और चाचा सरदार अजीत सिंह कट्टर देशभक्त थे। उन्होंने शिक्षा गाँव में तथा लाहौर के डी० ए० वी० स्कूल में प्राप्त की।

उनमें देशभक्ति और क्रान्ति के संस्कार बचपन से थे। सन् 1919 में सारे भारत में रौलेट-एक्ट का विरोध हुआ था। भगत सिंह सातवीं में पढ़ते थे, जब जलियाँवाला बाग का हत्याकाण्ड हुआ था। सन् 1920 में असहयोग आन्दोलन शुरू हुआ। भगत सिंह पढ़ाई छोड़कर कांग्रेस के स्वयं सेवकों में भर्ती हो गए। इन्होंने अपना जीवन देश को अर्पण करने की प्रतिज्ञा ली। सन् 1926 में ‘नौजवान भारत सभा’ की स्थापना हुई।

भगत सिंह उसके जनरल सैक्रेटरी बने। इस सभा का उद्देश्य क्रान्तिकारी आन्दोलन को बढ़ावा देना था। अक्तूबर, सन् 1927 में लाहौर में दशहरे के अवसर पर किसी ने बम फेंका। पुलिस ने सरदार भगत सिंह को गिरफ्तार कर लिया। वे दो सप्ताह हवालात में रहे। 30 अक्तूबर, सन् 1928 को ‘साइमन कमीशन’ लाहौर पहुँचा तो इसके विरोध का नेतृत्व “नौजवान भारत सभा” ने अपने हाथ में लिया। कांग्रेसी नेता लाला लाजपत राय साइमन कमीशन के विरुद्ध निकाले गए जुलूस में सबसे आगे थे। वे पुलिस द्वारा किए गए लाठीचार्ज से बुरी तरह घायल हो गए। कुछ दिन बाद उनकी मृत्यु हो गई।

भगत सिंह ने अपने प्यारे नेता की हत्या का बदला सांडर्स की जान लेकर किया। 8 अप्रैल, सन् 1929 को केन्द्रीय विधानसभा में एक काला कानून बनाया जा रहा था। सरदार भगत सिंह और उनके साथी बटुकेश्वर दत्त ने अपना रोष प्रकट करने के लिए केन्द्रीय विधानसभा में बम फेंका। उन्होंने ‘इन्कलाब ज़िन्दाबाद’ के नारे लगाते हुए अपने आपको गिरफ्तारी के लिए पेश किया। उन पर मुकद्दमा चला। 17 अक्तूबर, सन् 1930 को उन्हें फाँसी की सजा हुई।

23 मार्च, सन् 1931 को अंग्रेज़ सरकार ने सरदार भगत सिंह तथा उनके दो साथियों सुखदेव और राजगुरु को फाँसी के तख्ते पर चढ़ा दिया। सरदार भगत सिंह अपनी शहादत से भारतीय नौजवानों के सामने एक महान् आदर्श कायम कर गए। सदियों तक भारत की आने वाली पीढ़ियाँ भगत सिंह और उनके साथियों की कुर्बानी से प्रेरणा लेती रहेंगी।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

10. हमारा देश

हमारे देश का नाम भारत है। यह हमारी मातृभूमि है। दुष्यन्त और शकुन्तला के पुत्र भरत के नाम पर इसका भारत नाम पड़ा। यह एक विशाल देश है। जनसंख्या की दृष्टि से यह संसार में दूसरे स्थान पर है। इसकी जनसंख्या 125 करोड़ से ऊपर पहुँच चुकी है। यहाँ पर अलग-अलग जातियों के लोग रहते हैं।

भारत के उत्तर में हिमालय है और शेष तीनों ओर समुद्र है। इस पर अनेक पर्वत, नदियाँ, मैदान और मरुस्थल हैं। स्थान-स्थान पर हरे-भरे वन इसकी शोभा हैं। यह एक कृषि-प्रधान देश है। यहाँ की अधिकतर जनता गाँवों में रहती है। यहाँ गेहूँ, मक्का, बाजरा, ज्वार, गन्ना आदि फसलें होती हैं। यहाँ की धरती बहुत उपजाऊ है। यहाँ गंगा, यमुना जैसी पवित्र नदियाँ बहती हैं। इसकी भूमि से लोहा, कोयला, सोना आदि कई प्रकार के खनिज पदार्थ निकलते हैं।

यहाँ पर कई धर्मों के लोग निवास करते हैं। सभी प्रेम से रहते हैं। यहाँ पर अनेक तीर्थ स्थान हैं। ताजमहल, लाल किला, सारनाथ, शिमला, मसूरी, श्रीनगर आदि प्रसिद्ध स्थान हैं जो देखने योग्य हैं। यहाँ पर कई महापुरुषों ने जन्म लिया। श्री राम, श्री कृष्ण, गुरु नानक, स्वामी दयानन्द, रामतीर्थ, तिलक, महात्मा गाँधी आदि इस देश की शोभा हैं। यह देश दिन दुगुनी रात चौगुनी उन्नति कर रहा है।

11. मेरा पंजाब

पौराणिक ग्रंथों में पंजाब का पुराना नाम ‘पंचनद’ मिलता है। मुस्लिम शासन के आगमन पर इसका नाम पंजाब अर्थात् पाँच पानियों (नदियों) की धरती पड़ गया। किन्तु देश के विभाजन के पश्चात् अब रावी, ब्यास और सतलुज तीन ही नदियाँ पंजाब में रह गई हैं। 15 अगस्त, 1947 को इसे पूर्वी पंजाबी की संज्ञा दी गई। 1 नवम्बर 1966 को इसमें से हिमाचल प्रदेश और हरियाणा प्रदेश अलग कर दिए गए किन्तु फिर से इस प्रदेश को पंजाब पुकारा जाने लगा।

आज के पंजाब का क्षेत्रफल 50,362 वर्ग किलोमीटर तथा सन् 2001 की जनगणना के अनुसार इसकी जनसंख्या 2.42 करोड़ है।।

पंजाब के लोग बड़े मेहनती हैं। यही कारण है कि कृषि के क्षेत्र में यह प्रदेश सबसे आगे है। औद्योगिक क्षेत्र में भी यह प्रदेश किसी से पीछे नहीं है। पंजाब का प्रत्येक गाँव पक्की सड़कों से जुड़ा है। शिक्षा के क्षेत्र में भी पंजाब देश में दूसरे नम्बर पर है। यहाँ छ: विश्वविद्यालय हैं।

गुरुओं, पीरों, वीरों की यह धरती. उन्नति के नए शिखरों को छू रही है।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

12. मेरा गाव

मेरे गाँव का नाम…….है। यह होशियारपुर का सबसे बड़ा गाँव है। यहाँ की जनसंख्या पन्द्रह हज़ार है। यह होशियारपुर से छ: मील की दूरी पर स्थित है। यह पक्की सड़कों द्वारा शहर के साथ जुड़ा हुआ है। यहाँ पर रेल लाइन भी बिछी है जिस कारण यहाँ के रहने वालों को आने-जाने में कोई मुश्किल नहीं होती।

इस गाँव में एक हाई स्कूल तथा एक प्राइमरी स्कूल भी है। यहाँ लड़के और लड़कियाँ शिक्षा प्राप्त करते हैं। यहाँ पर अधिकतर लोग खेती-बाड़ी करते हैं। वे नए ढंगों से खेती करते हैं। यहाँ सब लोग मिल-जुलं कर रहते हैं।

मेरे गाँव में एक सरकारी अस्पताल भी है जहाँ पर रोगियों की देखभाल की जाती है। एक पंचायत घर भी है जहाँ लोगों को सच्चा न्याय मिलता है। यहाँ पर ट्यूबवैल और कुओं आदि से खेती की जाती है। पीने के पानी का विशेष प्रबन्ध है।

अधिकतर मकान कच्चे हैं। कुछ पक्के भी हैं। गाँव की गलियाँ पक्की बनी हुई हैं। लोग आपस में मिल-जुल कर रहते हैं। गाँव की सफाई का पूर्ण ध्यान रखते हैं। मुझे अपने गाँव की मिट्टी के कण-कण से प्यार है तथा मैं इस पर गर्व करता हूँ।

13. मेरी पाठशाला (स्कूल)

मेरी पाठशाला का नाम………..है। यह एक बहुत बड़ी इमारत है। यह जी० टी० रोड पर स्थित है। इसमें 20 कमरे हैं। सभी कमरे खुले और हवादार हैं। प्रत्येक कमरे में दो खिड़कियाँ और दो-दो दरवाज़े हैं। ये बहुत साफ़-सुथरे हैं।

पानी पीने के लिए यहाँ पर चार नलके लगे हुए हैं। पुस्तकें पढ़ने के लिए एक पुस्तकालय है। यहाँ पर लगभग 12 हज़ार पुस्तकें हैं। पाठशाला के सामने ही एक वाटिका है। यहाँ पर कई प्रकार के फूल लगे हैं जो पाठशाला की शोभा को चार चाँद लगा देते हैं।

पाठशाला में अन्दर आते ही मुख्याध्यापक का दफ्तर है और दूसरी तरफ अध्यापकों का कमरा है। इनके साथ ही एक साईंस-रूम है। यहाँ बच्चों को क्रियात्मक कार्य करवाया जाता है।

मेरी पाठशाला में पच्चीस अध्यापक हैं जो बहुत योग्य हैं और परिश्रम से बच्चों को पढ़ाते हैं। वे मुख्याध्यापक का सम्मान करते हैं और बच्चों के साथ भी प्रेम का व्यवहार करते हैं। पाठशाला के पीछे एक खेल का मैदान है जहाँ पर बच्चे शाम को खेलते हैं। मेरी पाठशाला का परिणाम हर साल बहुत अच्छा निकलता है। अनुशासन और प्रेम का व्यवहार यहाँ पर सिखाया जाता है। मुझे अपनी पाठशाला पर गर्व है।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

14. मेरा प्रिय अध्यापक

मेरे स्कूल में बहुत से अध्यापक हैं लेकिन उन सबमें से मुझे श्री वेद प्रकाश जी बहुत अच्छे लगते हैं। वह हमें हिन्दी पढ़ाते हैं। उनके पढ़ाने का ढंग बहुत अच्छा है। उन्होंने बी० ए० और प्रभाकर किया हुआ है। वह ओ० टी० भी हैं। वह सभी विद्यार्थियों से स्नेह का व्यवहार करते हैं और पाठ को अच्छी तरह से समझाते हैं।

वह एक उच्च विचारों वाले और नम्र स्वभाव के व्यक्ति हैं। वह सादगी को बहुत पसन्द करते हैं और बच्चों को भी सादा रहने का उपदेश देते हैं। वह सदा सच बोलते हैं। वह हमेशा समय पर स्कूल आते हैं। वह अन्य सभी अध्यापकों का तथा मुख्याध्यापक का बहुत सम्मान करते हैं। उनकी वाणी में मिठास है। वह किसी बच्चे को पीटते नहीं हैं बल्कि उन्हें प्यार से समझाते हैं। वे किसी भी बुरी आदत के शिकार नहीं हैं।

वह बहुत रहम दिल हैं और वह कमज़ोर और ग़रीब बच्चों की सहायता करते हैं। वह बच्चों के सच्चे हित को चाहने वाले हैं। वह एक खिलाड़ी हैं और बच्चों को भी खेलने की प्रेरणा देते हैं। बच्चे उनकी शिक्षाओं से अच्छे बन सकते हैं। सभी विद्यार्थी उनका बहुत सम्मान करते हैं। मुझे उन पर गर्व है।

15. मेरा मित्र

रमेश मेरा बहुत अच्छा मित्र है। वह मेरे साथ ही सातवीं कक्षा में पढ़ता है। उसकी आयु बारह साल के लगभग है। उसके पिता जी एक डॉक्टर हैं। उसकी माता जी एक धार्मिक स्वभाव की स्त्री हैं। वह उसे सदाचार की शिक्षा देती हैं।

रमेश पढ़ने में बहुत होशियार है। परीक्षा में वह सदा प्रथम रहता है। वह हमारे घर के पास ही रहता है। उसके पिता जी उसे और मुझे सुबह सैर करने ले जाते हैं। वह सुबह जल्दी ही उठ जाता है। वह प्रतिदिन स्नान करता है और समय पर स्कूल जाता है। वह सभी के साथ बड़ा नम्र व्यवहार करता है। वह हमेशा सादे कपड़े पहनता है और सदा सत्य बोलता है। उसका चेहरा हँसमुख और स्वभाव सरल है। वह किसी बुरे और शरारती लड़के की संगति नहीं करता है और मुझे भी बुरी संगति करने से रोकता है। वह कमजोर विद्यार्थियों की सहायता करता है।

रमेश खेलों में भी बहुत रुचि लेता है। वह स्कूल की हॉकी टीम में खेलता है। वह शाम को खेलने जाता है। वह बड़ा स्वस्थ दिखाई देता है। वह रात को पढ़ता है। वह बड़ा मन व्याकरण तथा रचना भाग लगाकर पढ़ाई करता है। इसी कारण वह हमेशा प्रथम रहता है। उसे कई इनाम भी मिल चुके हैं। सभी अध्यापक उसे बहुत प्यार करते हैं। मुझे अपने इस मित्र पर गर्व है।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

16. लोहड़ी

लोहड़ी का त्योहार विक्रमी संवत् के पौष मास के अन्तिम दिन अर्थात् मकर संक्रान्ति से एक दिन पहले मनाया जाता है। अंग्रेज़ी महीने के अनुसार यह दिन प्राय: 13 जनवरी को पड़ता है। इस दिन सामूहिक तौर पर या व्यक्तिगत रूप में घरों में आग जलाई जाती है और उसमें मूंगफली, रेवड़ी और फूल-मखाने की आहुतियाँ डाली जाती हैं। लोग एक दूसरे को तिल, गुड़ और मूंगफली बाँटते हैं।

पता नहीं कब और कैसे इस त्योहार को लड़के के जन्म के साथ जोड़ दिया गया। प्रायः उन घरों में लोहडी विशेष रूप से मनाई जाती है जिस घर में लड़का हआ हो। किन्तु पिछले वर्ष से कुछ जागरूक और सूझवान लोगों ने लड़की होने पर भी लोहड़ी मनाना शुरू कर दिया है।

लोहड़ी, अन्य त्योहारों की तरह ही पंजाबी संस्कृति के साँझेपन का, प्रेम और भाईचारे का त्योहार है। खेद का विषय है कि आज हमारे घरों में ‘दे माई लोहडी-तेरी जीवे जोडी’ या ‘सुन्दर मुन्दरिये हो, तेरा कौन बेचारा’ जैसे गीत कम ही सुनने को मिलते हैं। लोग लोहड़ी का त्योहार भी होटलों में मनाने लगे हैं जिससे इस त्योहार की सारी गरिमा कम होती जा रही है।

17. दशहरा

दशहरा प्रधान त्योहारों में से एक है। यह आश्विन मास की शुक्ला दशमी तिथि को मनाया जाता है। इस दिन श्री राम ने लंका के सम्राट् रावण पर विजय पाई थी। भगवान् राम के वनवास के दिनों में रावण छल से सीता को हर कर ले गया था। राम जी ने हनमान और सुग्रीव आदि मित्रों की सहायता से लंका पर हमला किया तथा रावण को मार कर लंका पर विजय पाई। तभी से यह दिन मनाया जाता है।

दशहस रामलीला का आखिरी दिन होता है। भिन्न-भिन्न स्थानों में अलग-अलग प्रकार से यह दिन मनाया जाता है। बड़े-बड़े नगरों में रामायण के पात्रों की झांकियाँ निकाली जाती हैं। दशहरे के दिन रावण, कुम्भकर्ण तथा मेघनाद के कागज़ के पुतले बनाए जाते हैं। सायँकाल के समय राम और रावण के दलों में बनावटी लड़ाई होती है। राम रावण को मार देते हैं। रावण, कुम्भकर्ण तथा मेघनाद के पुतले जलाए जाते हैं। पटाखे आदि छोड़े जाते हैं। बाजारों में दुकानें खूब सजी होती हैं और बाजारों में खूब रौनक होती है। लोग मिठाइयाँ तथा खिलौने लेकर घरों को लौटते हैं।

इस दिन कुछ लोग शराब पीते हैं और जुआ आदि भी खेलते हैं। यह सब ठीक नहीं है। यदि ठीक ढंग से इस त्योहार को मनाया जाए तो बहुत लाभ हो सकता है।

18. दीवाली

दीवाली हमारे देश का एक पवित्र और प्रसिद्ध त्योहार है। यह त्योहार कार्तिक मास की अमावस्या को मनाया जाता है। यह दशहरे के बीस दिन बाद आता है। इस दिन भगवान् राम लंका के राजा रावण को मार कर तथा वनवास के चौदह वर्ष खत्म कर अयोध्या लौटे थे। तब लोगों ने उनके स्वागत में रात को दिये जलाए थे। उनकी पवित्र याद में यह दिन बड़े सम्मान से मनाया जाता है।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

इसी दिन सिक्खों के छठे गुरु हरगोबिन्द जी ग्वालियर के किले से जहाँगीर की कैद से मुक्त होकर लौटे थे। लोगों ने उनके स्वागत में घर-घर दीपमाला की थी।

दीवाली से कई दिन पूर्व तैयारी आरम्भ हो जाती है। लोग घरों की लिपाई-पुताई करते हैं। कमरों को सजाते हैं। घरों का कूड़ा-कर्कट बाहर निकालते हैं। अमावस को दीपमाला की जाती है।

इस दिन लोग मित्रों को बधाई देते हैं और मिठाइयाँ बाँटते हैं। बच्चे नए-नए कपड़े पहनते हैं। रात को लक्ष्मी पूजा के बाद बच्चे आतिशबाजी चलाते हैं। कई लोग दुर्गा सप्तशती का पाठ भी करते हैं।

दीवाली हमारा धार्मिक त्योहार है। इसे उचित रीति से मनाना चाहिए। विद्वान लोगों को जन-साधारण को उपदेश देकर अच्छे रास्ते पर चलाना चाहिए। कुछ लोग इस दिन जुआ खेलते और शराब पीते हैं जो कि बहुत बुरा है, लोगों को इससे बचना चाहिए। आतिशबाजी पर अधिक खर्च नहीं करना चाहिए।

19. वैशाखी

भारत में हर साल अनेक प्रकार के उत्सव बड़ी धूमधाम से मनाए जाते हैं। वैशाखी भी ऐसा ही पर्व है जिसमें लोग अपनी खुशी प्रकट करते हैं। यह त्योहार हर साल नवीन उत्साह एवं उमंग लेकर आता है तथा लोगों में एक नई चेतना भरता है। वैशाखी वैशाख मास की संक्रान्ति को होती है। 13 अप्रैल को यह मेला मनाया जाता है। सूर्य के गिर्द वर्ष भर का चक्कर काट कर पृथ्वी जब दूसरा चक्कर आरम्भ करती है तो उस दिन वैशाखी होती है। वैशाख महीने से नया साल शुरू होता है। इसी दिन वर्ष भर के कामों का लेखा-जोखा किया जाता है। इस समय नई फसल पक कर तैयार हो जाती है। किसान अपनी फसल को पाकर झूम उठते हैं। वे कहते हैं –

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

फसलां दी मुक गई राखी
ओ जट्टा, आई वैशाखी

इस प्रकार इस पर्व का सम्बन्ध मौसम से माना जाता है। ऐतिहासिक दृष्टि से भी यह एक महत्त्वपूर्ण त्योहार है। इस दिन अर्थात् 13 अप्रैल, सन् 1699 ई० को दशम गुरु श्री को गुरु गोबिन्द सिंह जी ने आनंदपुर साहिब में खालसा पंथ की नींव रखकर पाँच प्यारों को अमृत छकाया था। सन् 1919 में वैशाखी वाले दिन ही अमृतसर में जलियाँवाले बाग में अंग्रेज़ हाकिम डायर ने निहत्थे भारतीयों पर गोली चलाई थी और सैंकड़ों लोगों को मौत की नींद सुला दिया था।

वैशाखी के दिन पंजाब के कई स्थानों पर मेले लगते हैं। लोग नए-नए रंग-बिरंगे कपड़े पहन कर मेला देखने आते हैं। वहाँ कई प्रकार की दुकानें सजी होती हैं जहाँ से लोग अपनी मन पसंद चीजें खरीदते हैं। लोगों की बहत भीड होती है। पशुओं की मंडियाँ लगती हैं। जगह-जगह पर कुश्तियाँ होती हैं। मदारी अपने करतब दिखाते हैं। बच्चे तो बड़े खुश दिखाई देते हैं। गीत गाते हैं और झूम-झूम कर अपनी मस्ती और खुशी प्रकट करते हैं। किसानों के दल खुशी से अपने लहलहाते खेतों को देखकर भंगड़ा डालते हैं। ढोल की आवाज़ सबको अपनी ओर आकर्षित करती है।

इस दिन लोग पवित्र नदियों और सरोवरों में स्नान करते हैं। इसके बाद वे श्रद्धा अनुसार दान-पुण्य करते हैं और मित्रों में मिठाई बाँटते हैं। अमृतसर में वैशाखी का मेला देखने योग्य होता है।

20. होली

होली बसन्त का उल्लासमय पर्व है। इसे ‘बसन्त का यौवन’ कहा जाता है।

होली प्रकृति की सहचरी है। बसन्त में जब प्रकृति के अंग-अंग में यौवन फूट पड़ता है तो होली का त्योहार उसका श्रृंगार करने आता है। होली ऋतु सम्बन्धी त्योहार है। शीत की समाप्ति पर किसान आनन्द विभोर हो जाते हैं। खेती पक कर तैयार होने लगती है। इसी कारण सभी मिल कर हर्षोल्लास में खो जाते हैं।

कहते हैं कि भक्त प्रह्लाद भगवान् का नाम लेता था। उसका पिता हिरण्यकश्यप ईश्वर को नहीं मानता था। वह प्रह्लाद को ईश्वर का नाम लेने से रोकता था। प्रह्लाद इसे किसी भी रूप में स्वीकार करने को तैयार न था। हिरण्यकश्यप की बहन होलिका को वरदान था कि आग उसे जला नहीं सकती। वह प्रह्लाद को गोद में लेकर आग में बैठ गई। इसमें होलिका जल गई और प्रह्लाद बच गया। इसी कारण होली के दिन होलिका दहन होता है।

आज कुछ लोगों ने होली का रूप बिगाड़ कर रख दिया है। सुन्दर एवं कच्चे रंगों के स्थान पर कुछ लोग काली स्याही व तवे की कालिमा का प्रयोग करते हैं। कुछ मूढ़ व्यक्ति एक-दूसरे पर गन्दगी फेंकते हैं। प्रेम और आनन्द के त्योहार को घृणा और दुश्मनी का त्योहार बना दिया जाता है। इन बुराइयों को समाप्त करने का प्रयत्न किया जाना चाहिए।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

होली के पवित्र अवसर पर हमें ईर्ष्या, द्वेष, कलह आदि बुराइयों को दूर भगाना चाहिए। समता और भाईचारे का प्रचार करना चाहिए।

21. वसंत ऋतु

वसंत ऋतु को ऋतुओं का राजा कहा जाता है। यह ऋतु विक्रमीसंवत के महीने चैत्र और वैशाख महीने में आती है। इस ऋतु के आगमन की सूचना हमें कोयल की कूहू-कूहू की आवाज़ से मिल जाती है। वृक्षों पर, लताओं पर नई कोंपलें आनी शुरू हो जाती हैं। प्रकृति भी सरसों के फूले खेतों में पीली चुनरिया ओढ़ें प्रतीत होती है। इसी ऋतु में शुक्ल पक्ष की पंचमी तिथि को वसंत पंचमी का त्योहार मनाया जाता है। जो पूर्णमासी तक कौमदी महोत्सव तक मनाया जाता है इस त्योहार में लोग पीले वस्त्र पहनते हैं। घरों में पीला हलवा या पीले चावल बनाया जाता है। कुछ लोग वसंत पंचमी वाले दिन व्रत भी रखते हैं।

पुराने जमाने में पटियाला और कपूरथला की रियासतों में यह दिन बड़ी धूमधाम से मनाया जाता था। पतंगबाजी के मुकाबले होते थे। कुश्तियों और शास्त्रीय संगीत का आयोजन किया जाता था। पुराना मुहावरा था कि आई वसंत तो पाला उड़त किंतु पर्यावरण दूषित होने के कारण अब तो पाला वसंत के बाद ही पड़ता है। पंजाबियों को ही नहीं समूचे भारतवासियों को अमर शहीद सरदार भगत सिंह का मेरा रंग दे वसंती चोला इस दिन की सदा याद दिलाता रहेगा।

22. प्रातः काल की सैर

प्रात:काल की सैर मनुष्य के लिए बहुत आवश्यक है। यह स्वास्थ्य के लिए बड़ी लाभदायक होती है। सुबह के समय सैर करना वैसे भी मनोरंजन करने के समान है। सुबह के समय प्राकृतिक छटा निराली होती है। सुबह की लाली चारों ओर फैली होती है। पक्षियों के कलरव हो रहे होते हैं जो बहुत अच्छे लगते हैं। शीतल हवा चल रही होती है। खिले हुए फूल बड़े सुन्दर लगते हैं। पेड़-पौधों का दृश्य बड़ा लुभावना होता है।

सुबह की सैर के लाभ भी बहुत होते हैं। शरीर में फुर्ती आती है। स्वच्छ वायु के सेवन से खून साफ़ होता है। शरीर की कसरत होती है। शारीरिक रोगों से बचाव होता है। दिमाग की ताकत बढ़ती है। आलस्य दूर भागता है। सदाचार की वृद्धि होती है। काम करने में मन लगता है।

अत: हमें नियमित रूप से प्रातः भ्रमण करना चाहिए।

23. स्वतन्त्रता दिवस (15 अगस्त)

पन्द्रह अगस्त, 1947 का दिन भारत के इतिहास में स्वर्ण अक्षरों में लिखा जाने योग्य है। इस दिन भारत माता की गुलामी के बन्धन टूटे थे। इस आज़ादी को प्राप्त करने के लिए अनेक देशभक्तों ने अपने प्राण न्योछावर कर दिए थे। पण्डित जवाहर लाल जी स्वतन्त्र भारत के पहले प्रधानमन्त्री बने। संसद् भवन पर तिरंगा झण्डा लहराया गया। उस दिन दिल्ली के लाल किले पर पं० जवाहर लाल नेहरू जी ने अपने हाथों से तिरंगा झण्डा लहराया। लाखों लोगों ने इसमें भाग लिया।

तब से लेकर अब तक यह त्योहार हर वर्ष सारे भारतवर्ष में बड़ी धूम-धाम से मनाया जाता है। दिल्ली में वायुयानों द्वारा फूलों की वर्षा की जाती है। उसके बाद तीन सेनाओं के जवान सलामी देते हैं। इस दिन लाल किले के सामने विशाल जन समूह इस शोभा को देखता है। प्रधानमन्त्री जी का भाषण होता है। इण्डिया गेट की शोभा निराली ही होती है। देश के सभी नगरों में यह उत्सव बड़े धूम-धाम से मनाया जाता है। रात को समस्त सरकारी भवन बिजली के बल्बों से जगमगा रहे होते हैं।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

आज हमें आजादी तो मिल गई है परन्तु हमें देश के प्रति कर्त्तव्यों को निभाना चाहिए। हमें उन शहीदों को याद रखना चाहिए जिन्होंने अपनी कुर्बानी देकर हमें आजादी दिलवाई।

24. गणतन्त्र दिवस (26 जनवरी)

भारत पर्यों तथा त्योहारों की भूमि है। भारत में साल-भर में भिन्न-भिन्न ऋतुओं में भिन्न-भिन्न पर्व मनाए जाते हैं। 26 जनवरी का दिन भारत के लिए विशेष महत्त्व का दिन है। यह एक राष्ट्रीय त्योहार है। इस दिन अर्थात् 26 जनवरी, सन् 1950 के दिन हमारे देश का संविधान लागू हुआ था और इसी दिन भारत एक गणराज्य घोषित किया गया था। भारत की सभी जातियाँ-हिन्दू, मुस्लिम, सिक्ख, ईसाई, बौद्ध तथा जैनी बिना किसी भेदभाव के इसे बड़े उत्साह से मनाती हैं।

26 जनवरी का दिन प्रतिवर्ष भारत के प्रत्येक प्रांत में बड़े उत्साह से मनाया जाता है। नगर-नगर में सभाएँ तथा जुलूस निकलते हैं। राष्ट्रीय झण्डे लहराए जाते हैं। किन्तु दिल्ली में यह दिन जिस धूमधाम से मनाया जाता है, उसकी तुलना किसी से नहीं की जा सकती। वहां इस त्योहार की शान तो निराली ही होती है। यह समारोह भारत के राष्ट्रपति की सवारी से शुरू होता है।

राष्ट्रपति की सवारी को सलामी देने के लिए स्थल सेना, जल सेना और वायु सेना तीनों की चुनी हुई टुकड़ियाँ सवारी के साथ-साथ चलती हैं। सवारी इण्डिया गेट से शुरू होती है और नई दिल्ली के खास-खास स्थानों से होती हुई आगे बढ़ती है। अनगिनत नर-नारी सवारी को देखने के लिए इकट्ठे हो जाते हैं। सवारी के पीछे-पीछे अलग-अलग प्रान्तों के लोग अपने कार्यक्रम की झांकियाँ दिखाते हैं। राष्ट्रपति को 21 तोपों से सलामी दी जाती है।

26 जनवरी का दिन मनोरंजन का दिन ही नहीं मानना चाहिए बल्कि इस दिन हमें कुछ प्रतिज्ञाएँ करनी चाहिए ताकि देश में बढ़ती हुई रिश्वतखोरी, लूटमार, पक्षपात आदि दूर किए जा सकें। हमें उन वीरों का कर्जा चुकाना होगा जिन्होंने अपनी कुर्बानियों द्वारा हमें आजादी से साँस लेने का अवसर दिया। तभी हमारी आज़ादी सफल तथा पूर्ण होगी।

25. समाचार-पत्र

मनुष्य एक जिज्ञासु प्राणी है। वह अपने आस-पास घटने वाली घटनाओं की जानकारी प्राप्त करना चाहता है। प्राचीन काल में उसकी यह जिज्ञासा पूरी न हो पाती थी। विज्ञान ने जहाँ हमें अन्य प्रकार की सुविधाएँ दी हैं, उनमें समाचार-पत्र के द्वारा हम घर पर बैठे ही देश-विदेश के समाचारों को जान लेते हैं। संसार के किसी कोने में घटने वाली घटना तार, टेलीफोन अथवा टेलीप्रिंटर के द्वारा समाचार-पत्रों के कार्यालयों में पहुँच जाती है।

समाचार-पत्रों से हमें अनेक लाभ हैं। नगर, प्रान्त, देश तथा विदेश आदि के समाचारों को हम समाचार-पत्र द्वारा घर बैठे जान लेते हैं। इससे हमारे ज्ञान में भी वृद्धि होती है। समय-समय पर इनमें अनेक प्रकार के चित्र भी छपते रहते हैं। इन चित्रों के द्वारा जहाँ हमारा मनोरंजन होता है, वहाँ इनसे अनेक प्रकार के ऐतिहासिक, धार्मिक, प्राकृतिक स्थानों की भी जानकारी होती है।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

समाचार-पत्रों में कहानियाँ, कविताएँ, जीवनियाँ तथा हास्य की सामग्री भी छपती रहती हैं। इन्हें पढ़कर हमारा मनोरंजन होता है। इनमें नौकरी सम्बन्धी विज्ञापन भी छपते हैं। पाठक अपने विचारों को भी समाचार-पत्र में छपवा सकते हैं। इस प्रकार ये समाचार-पत्र हमारे लिए वरदान का काम करते हैं। उनके द्वारा हमें घर बैठे ही बहुत-सी जानकारी प्राप्त होती है।

26. विद्यार्थी जीवन

विद्यार्थी जीवन मनुष्य के जीवन का सबसे महत्त्वपूर्ण भाग है। यह मानव जीवन की नींव है। इसी पर उसके जीवन की सफलता-असफलता निर्भर करती है। यह जीवन तैयारी का जीवन है।

विद्यार्थी जीवन विद्या प्राप्ति का समय है। विद्यार्थी का यह कर्त्तव्य है कि वह पढ़ाई में अपना मन लगाए। उसे घर के अन्य छोटे-छोटे कामों में हाथ बँटाना चाहिए। विद्यार्थी जीवन की सफलता अच्छी बातों के पालन पर निर्भर करती है। उसे अपने अध्यापकों के उपदेश के अनुसार चलना चाहिए। माता-पिता की आज्ञा का पालन करना भी उसका प्रमुख कर्त्तव्य है। उसे स्वभाव का नम्र और मधुरभाषी होना चाहिए। उसे अपने स्वास्थ्य की ओर विशेष ध्यान देना चाहिए। स्वस्थ शरीर में ही स्वस्थ मन का वास होता है। उसे हमेशा अच्छे छात्रों का संग करना चाहिए। अच्छी संगति स्वयं में एक शिक्षा है। समय का पालन करना चाहिए।

विद्यार्थी जीवन में खूब परिश्रम करना चाहिए। परिश्रम के द्वारा ही मनुष्य उन्नति कर सकता है। आलसी व्यक्ति तो अपने लिए ही बोझ बनकर जीता है। अतः प्रत्येक विद्यार्थी का यह कर्त्तव्य है कि वह अपने विद्यार्थी जीवन का सदुपयोग करे। अच्छा विद्यार्थी ही अच्छा नागरिक तथा अच्छा नेता बन सकता है।

27. पर्यावरण प्रदूषण की समस्या

वनस्पति जगत् से मानव का बहुत प्राचीन सम्बन्ध है। आम, तुलसी, केला, आँवला, बरगद आदि वृक्षों की लोग पूजा करते रहे हैं। प्रकृति और मानव का मधुर सम्बन्ध था, इसी कारण मानव-समाज सुखी था। आज प्रकृति पर विजय पाने की इच्छा से प्रदूषण फैल रहा है। इसके कारण अनेक समस्याएं जन्म ले रही हैं।

जनसंख्या की वृद्धि के साथ-साथ वनों को काटकर उद्योग-धंधों के विस्तार से कल कारखानों से दूषित विषैले पदार्थ बाहर निकलने लगे हैं। इससे वायुमण्डल दूषित हो रहा है तथा पर्यावरण संतुलन भी बिगड़ रहा है। प्रदूषण के कारण ही समय पर वर्षा नहीं होती, कहीं कम होती है तो कहीं बाढ़ें आती हैं।

भीड़-भाड़ वाले बड़े नगरों में वाहनों से निकलने वाले धुएँ तथा पेट्रोल की गंध से कार्बन डाइऑक्साइड, नाइट्रोजन, सीसा के तत्व आदि हानिकारक पदार्थ निकलते हैं। इनसे साँस, फेफड़े आदि के रोग तथा दमा, जुकाम, कैंसर जैसे अन्य रोग फैलते हैं। गंदी वायु में साँस लेने से खून शुद्ध नहीं रह पाता। आँखों की रोशनी कमजोर हो जाती है और चर्म रोग भी हो जाते हैं। वायु का प्रदूषण ‘धीमा विष’ जो धीरे-धीरे स्वास्थ्य को प्रभावित करता है।

वायु प्रदूषण की तरह जल प्रदूषण भी होता है। गंदा पानी, नालियों में प्रवाहित मल तथा कल-कारखानों से निकलने वाले अवशिष्ट पदार्थ नदियों में बहा दिए जाते हैं जिससे पानी पीने योग्य नहीं रहता तथा फसलों तथा फलों को भी हानि पहुंचाता है। सुख के लिए काम मानव के दुःख के कारण बन गए। पेड़, पौधों की कटाई से हरियाली समाप्त हो गई, सुन्दरता नष्ट हो गई।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

कृषि योग्य भूमि की कमी हो जाने से लोगों को शहरों की तंग गलियों में रहना पड़ रहा है। विज्ञान का वरदान उसके लिए अभिशाप बन गया। प्रदूषण के कारण गंगा का जल विषैला बन गया। विश्व प्रसिद्ध ताजमहल, मथुरा तेल शोधक कारखाने की चिमनियों के धुएँ तथा आगरा के चमड़ा उद्योगों से अपना सौन्दर्य खो रहा है।

प्रदूषण की समस्या भारत में ही नहीं सम्पूर्ण विश्व में बढ़ रही है। इसे रोकना हमारा परम कर्त्तव्य है। इसे रोकने के लिए हम गंदगी न फैलाएँ तथा वृक्ष लगाएँ।

28. टेलीविज़न के लाभ-हानियाँ

टेलीविज़न का आविष्कार सन् 1926 ई० में स्काटलैण्ड के इन्जीनियर जान एल० बेयर्ड ने किया। भारत में इसका प्रवेश सन् 1964 में हुआ। दिल्ली में ऐशियाई खेलों के अवसर पर टेलीविज़न रंगदार हो गया। टेलीविज़न को आधुनिक युग का मनोरंजन का सबसे बड़ा साधन माना जाता है। केवल नेटवर्क के आने पर इस में क्रान्तिकारी परिवर्तन हो गया है। आज देश भर में दूरदर्शन के अतिरिक्त 300 से अधिक चैनलों द्वारा कार्यक्रम प्रसारित किये जा रहे है। इन में कुछ चैनल तो केवल समाचार, संगीत या नाटक ही प्रसारित करते हैं।

टेलीविज़न के आने पर हम दुनिया के किसी भी कोने में होने वाले मैच का सीधा प्रसारण देख सकते हैं। आज व्यापारी वर्ग अपने उत्पाद की विक्री बढ़ाने के लिए टेलीविज़न पर प्रसारित होने वाले विज्ञापनों का सहारा ले रहे हैं। ये विज्ञापन टेलीविजन चैनलों की आय का स्रोत भी है। शिक्षा के प्रचार प्रसार में टेलीविज़न का महत्त्वपूर्ण योगदान है।

टेलीविज़न की कई हानियाँ भी हैं। सबसे बड़ी हानि छात्र वर्ग को हुई है। टेलीविज़न उन्हें खेल के मैदान से तो दूर ले जाता ही है अतिरिक्त पढ़ाई में भी रूचि कम कर रहा है। टेलीविज़न अधिक देखना छात्रों की नेत्र ज्योति को भी प्रभावित कर रहा है। हमें चाहिए कि टेलीविज़न के गुणों को ही ध्यान में रखें, इसे बीमारी न बनने दें।

29. मेरी पर्वतीय यात्रा

मनुष्य एक सामाजिक प्राणी है। एक स्थान पर रहते-रहते मनुष्य का मन ऊब जाता है। वह इधर-उधर घूम कर अन्य प्रदेशों के रीति-रिवाजों आदि से परिचित होना चाहता है और इस प्रकार अपना ज्ञान बढ़ाता है। – दशहरे की छुट्टियां आने वाली थीं। मेरे मित्र सुरेन्द्र ने आकर शिमला चलने की बात कही। माता जी से परामर्श करने के पश्चात् बात पक्की हो गई। अगले दिन प्रात:काल ही हम दोनों मित्र रेलगाड़ी में जा बैठे। मैदान तो मैंने देखे ही थे पर जब पर्वतीय क्षेत्र आया तो मैं देख रहा था कि नदियां कलकल ध्वनि के साथ इठलाती बहुत सुन्दर लग् रही थीं। रास्ते का दृश्य बड़ा मनोहारी था।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

हम प्रसन्न मुद्रा में शिमला पहुंचे। शिमला हिमाचल प्रदेश की राजधानी है। अधिकतर मकान आधुनिक ढंग से बने हुए हैं। शहर के अन्दर आधुनिक ढंग के कई होटल तथा सिनेमा गृह हैं जो कि वहां की सुन्दरता को चार चांद लगाते हैं।

मुझे स्केटिंग रिंक बहुत सुन्दर लगा। सुरेन्द्र के पिता जी ने मुझे बताया कि शरद् ऋतु में युवक तथा युवतियां इस ऋतु का आनन्द लूटने के लिये यहां पर आते हैं। सुरेन्द्र को यह सब सुनने में कोई आनन्द नहीं आ रहा था। वह तो राजभवन देखने का इच्छुक था। अतः कुछ समय के पश्चात् हम लोग विशाल भवन के सम्मुख थे। इस दो दिवसीय यात्रा से हमने इस विशाल नगरी का प्रत्येक ऐतिहासिक स्थान देख लिया।

दो दिवसीय यात्रा के पश्चात् हम सब वहां से चल पड़े। मैं और सुरेन्द्र तो वहां से चलना नहीं चाहते थे। कारण कि हमें पर्वतीय छटा ने अत्यधिक आकृष्ट कर लिया था। वहां का शान्त एवं सुन्दर वातावरण मुझे अधिक प्रिय लग रहा था। पर सुरेन्द्र के पिता केवल चार दिन का अवकाश लेकर ही चले थे। अत: मन को मार कर हम सब वापस लौट पड़े। यह यात्रा सदा स्मरण रहेगी।

30. आँखों देखी प्रदर्शनी

हमारे देश में हर साल अनेक प्रदर्शनियां आयोजित होती हैं। लाखों लोग इनसे मनोरंजन प्राप्त करते हैं। प्रदर्शनियां देख-कर व्यक्ति का ज्ञान भी बढ़ता है। दिल्ली में लगी उद्योग प्रदर्शनी मझे कभी नहीं भल सकती। मेरे मन-मस्तिष्क पर इस की छाप आज भी ज्यों की त्यों बनी हुई है। इस अन्तर्राष्ट्रीय प्रदर्शनी का विवरण इस प्रकार है –

विगत मास दिल्ली में एक अन्तर्राष्ट्रीय उद्योग प्रदर्शनी आयोजित की गई थी। यह प्रदर्शनी एक विशाल उद्योग मेला ही था। क्योंकि इसमें विश्व के लगभग साठ विकसित और विकासशील देशों ने भाग लिया था। तीन किलोमीटर की परिधि में फैली इस महान् एवं आकर्षक प्रदर्शनी में प्रत्येक देश ने अपने मंडप सजाए थे, जिनमें अपने देश की औद्योगिक झांकी प्रदर्शित की थी। मुख्य द्वार पर प्रदर्शनी में भाग लेने वाले देशों के झंडे फहरा रहे थे। जिधर भी नज़र उठती दूर तक मंडप ही दिखाई देते। इतनी बड़ी प्रदर्शनी को कुछ समय में देखना असम्भव था।

छात्रों को यह प्रदर्शनी दिखाने की विशेष व्यवस्था की गई थी। सब से पहले हमारी टोली भारतीय मंडप में पहुँची। यह मंडप क्या था मानो एक विशाल भारत का लघु रूप था। देश में तैयार होने वाले छोटे-से-छोटे पुर्जे से लेकर युद्ध पोत तक का प्रदर्शन किया गया था। कहीं आधुनिक राडार युक्त तोपें थीं। कहीं नेट-जेट विमान और कहीं टैंक। वहां स्वदेश निर्मित साइकिलों, स्कूटरों, विभिन्न तरह की कारों, बसों का मॉडल देखकर आश्चर्य होने लगा था।

अमेरिका, रूस, इंग्लैंड, पश्चिमी जर्मनी, जापान आदि विकसित देशों में मंडप देखकर हमारी टोली का प्रत्येक सदस्य चकित रह गया। एक से बढ़िया इलैक्ट्रानिक उपकरण। हर काम मिनटों-सैकिंडों में करने वाली मशीनें मनुष्य की दास बनी प्रतीत हुईं। मिनटों में मैले कपड़े धुल कर प्रैस होकर और तह लगकर आपके सामने लाने वाली धुलाई मशीनें। धड़कते दिल का साफ चित्र लेने वाले श्रेष्ठतम उपकरण चिकित्सा क्षेत्र में एक नई उपलब्धि है।

दिन भर हमारी टोली औद्योगिक प्रदर्शनी का कोना-कोना झांकती रही। इधर से उधर घूमते-घूमते हमारी टांगें जवाब देने लगी थीं, परन्तु दिल नहीं भरे थे। आँखें हर नई चीज़ देखने को तरस रही थीं। शाम तक बहुत कुछ देखा, बहुत कुछ सुना। ज्ञान के नये चूंट पीने को मिले। इसलिये यह अन्तर्राष्ट्रीय औद्योगिक प्रदर्शनी सदा याद रहेगी।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

31. जनसंख्या की समस्या

बढ़ती हुई जनसंख्या देश के लिए एक भयानक समस्या बन गई है। प्राचीन काल में लोग अधिक संतान की इच्छा करते थे। आज स्थिति बदल गई है। आज बड़े परिवार का पालन-पोषण एक समस्या है। अधिक आबादी किसी भी देश के लिए लाभकारी नहीं। भारत इस समय जनसंख्या की दृष्टि से चीन के बाद दूसरे स्थान पर आता है। इस समय भारत की जनसंख्या 121 करोड़ से अधिक है।

बढ़ती हुई जनसंख्या ने अनेक समस्याओं को जन्म दिया है। बेकारी की समस्या, महंगाई की समस्या तथा अन्न का संकट इसी की देन है। यही कारण है कि आज जनसंख्या के नियन्त्रण की ज़रूरत समझी जा रही है। छोटा परिवार सुखी परिवार का नारा लगाया जा रहा है।

जिस परिवार के पास आय के साधन कम हों और बच्चों की संख्या अधिक होगी, वहां अनेक प्रकार की कठिनाइयां जन्म लेंगी। न तो बच्चों का ठीक तरह से पालन-पोषण हो पाएगा और न ही उनकी शिक्षा-दीक्षा का प्रबन्ध हो सकेगा। जीवन स्तर भी ऊँचा उठने की बजाए गिर जाएगा। ऐसे परिवार में निर्धनता अपना अड्डा जमा लेगी। देश और समाज भी तो परिवारों का योग है।

यदि देश के लोगों का स्तर ऊंचा न होगा तो देश का स्तर भी ऊंचा न हो सकेगा। यदि इसी तरह जनसंख्या बढ़ती गई तो एक दिन ऐसा आएगा कि न तो रोगियों के लिए अस्पताल में जगह रहेगी और न ही जीवन की अन्य आवश्यकताएं पूरी हो सकेंगी।

अतः जीवन को सुखी बनाने के लिए जनसंख्या की वृद्धि पर रोक लगाना ज़रूरी है। सरकार की ओर से इस दिशा में कई कदम उठाए गए हैं। लोगों को परिवार नियोजन का महत्त्व बताएं। सरकार को चाहिए कि वह परिवार नियोजन का पालन करने वालों को प्रोत्साहन दे। यदि हम स्वयं को तथा अपने देश को उन्नति के पथ पर ले जाना चाहते हैं तो बढ़ती हुई जनसंख्या पर रोक लगानी होगी।

32. देश-भक्ति अथवा स्वदेश-प्रेम

देश-भक्ति का अर्थ है अपने देश से प्यार अथवा अपने देश के प्रति श्रद्धा। जो मनुष्य जिस देश में पैदा होता है, उसका अन्न-जल खा पीकर बड़ा होता है, उसकी मिट्टी में खेल कर हृष्ट-पुष्ट होता है, वहीं पढ़-लिख कर विद्वान् बनता है, वही उसकी जन्म-भूमि है। – प्रत्येक मनुष्य तथा प्राणी अपने देश से प्यार करता है। वह कहीं भी चला जाए, संसार भर की खुशियों तथा महलों के बीच में क्यों न विचरण कर रहा हो उसे अपना देश, अपना स्थान ही प्रिय लगता है।

देश-भक्त सदा ही अपने देश की उन्नति के बारे में सोचता है। हमारा इतिहास इस बात का साक्षी है कि जब-जब देश पर विपत्ति के बादल मंडराए, जब-जब हमारी आजादी को खतरा रहा, तब-तब हमारे देश-भक्तों ने अपनी भक्ति भावना दिखाई। सच्चे देश-भक्त अपने सिर पर लाठियां खाते हैं, जेलों में जाते हैं, बार-बार अपमानित किए जाते हैं तथा हँसते-हँसते फांसी के फंदे चूम जाते हैं। जंगलों में स्वयं तो भूख से भटकते हैं और साथ ही अपने बच्चों को भी बिलखते देखते हैं।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

महाराणा प्रताप के नाम को कौन भूल सकता है। जो अपने देश की आजादी के लिए.. दर-दर भटकते रहे परन्तु शत्रु के सामने सिर नहीं झुकाया। हमारे देश के न जाने कितने वीरों ने अपना बलिदान दे कर अंग्रेजों की गुलामी से मुक्ति प्राप्त की थी। वे कट मरे लेकिन शत्रु के सामने उन्होंने सिर नहीं झुकाया। आज हम जो भी हैं वे सब उन देशभक्तों के कारण ही हैं। उन्हीं के त्याग के कारण हम सब स्वतन्त्र देश में सुख-चैन भरी सांस ले रहे हैं। हमें उन वीरों से प्रेरणा लेकर नि:स्वार्थ भाव से अपने देश की सेवा करने का वचन लेना चाहिए।

33. आँखों देखा हॉकी मैच

भले ही आज लोग क्रिकेट के दीवाने बने हुए हैं। परन्तु हमारा राष्ट्रीय खेल हॉकी ही है। लगातार कई वर्षों तक भारत हॉकी के खेल में विश्वभर में सबसे आगे रहा किन्तु खेलों में भी राजनीतिज्ञों के दखल के कारण हॉकी के खेल में हमारा स्तर दिनों दिन गिर रहा है। 70 मिनट की अवधि वाला यह खेल अत्यन्त रोचक, रोमांचक और उत्साहवर्धक होता है। मेरा सौभाग्य है कि मुझे ऐसा ही एक हॉकी मैच देखने को मिला।

यह मैच नामधारी एकादश और रोपड़ हॉक्स की टीमों के बीच रोपड़ के खेल परिसर में खेला गया। दोनों टीमें अपने-अपने खेल के लिए पंजाब भर में जानी जाती हैं। दोनों ही टीमों में राष्ट्रीय स्तर के कुछ खिलाड़ी भाग ले रहे थे। रोपड़ हॉक्स की टीम क्योंकि अपने घरेलू मैदान पर खेल रही थी इसलिए उसने नामधारी एकादश को मैच के आरम्भिक दस मिनटों में दबाए रखा। उसके फारवर्ड खिलाड़ियों ने दो-तीन बार विरोधी गोल पर आक्रमण किये।

परन्तु नामधारी, एकादश का गोलकीपर बहुत चुस्त और होशियार था। उसने अपने विरोधियों के सभी आक्रमणों को विफल बना दिया। तब नामधारी एकादश ने तेजी पकड़ी और देखते ही देखते रोपड़ हॉक्स के विरुद्ध एक गोल दाग दिया। गोल होने पर रोपड़ हॉक्स की टीम ने भी एक जुट होकर दो-तीन बार नामधारी एकादश पर कड़े आक्रमण किये परन्तु उनका प्रत्येक आक्रमण विफल रहा।

इसी बीच रोपड़ हॉक्स को दो पेनल्टी कार्नर भी मिले पर वे इसका लाभ न उठा सके। नामधारी एकादश ने कई अच्छे मूव बनाये उनका कप्तान बलजीत सिंह तो जैसे बलबीर सिंह ओलंपियन की याद दिला रहा था। इसी बीच नामधारी एकादश को भी एक पेनल्टी कार्नर मिला जिसे उन्होंने बड़ी खूबसूरती से गोल में बदल दिया। इससे रोपड़ हॉक्स के खिलाड़ी हताश हो गये। रोपड़ के दर्शक भी उनके खेल को देख कर कुछ निराश हुए। मध्यान्तर के समय नामधारी एकादश दो शून्य से आगे थी। मध्यान्तर के बाद खेल बड़ी तेज़ी से शुरू हुआ।

रोपड़ हॉक्स के खिलाड़ी बड़ी तालमेल से आगे बढ़े और कप्तान हरजीत सिंह ने दायें कोण से एक बढ़िया हिट लगाकर नामधारी एकादश पर एक गोल कर दिया। इस गोल से रोपड़ हॉक्स के जोश में जबरदस्त वृद्धि हो गयी। उन्होंने अगले पाँच मिनटों में दूसरा गोल करके मैच बराबरी पर ला दिया। दर्शक खुशी के मारे नाच उठे। मैच समाप्ति की सीटी के बजते ही दर्शकों ने अपने खिलाड़ियों को मैदान में जाकर शाबाशी दी। मैच का स्तर इतना अच्छा था कि मैच देख कर आनन्द आ गया।

PSEB 7th Class Hindi रचना निबंध-लेखन (2nd Language)

34. मेरी कक्षा का कमरा

मैं सातवीं कक्षा का छात्र हूँ। मेरे विद्यालय का नाम राजकीय सीनियर सैकण्डरी विद्यालय है। हमारा विद्यालय चार मंजिला इमारत का है। मेरी कक्षा का कमरा तीसरी मंजिल पर है। इसकी लम्बाई 20 फुट तथा चौड़ाई 15 फुट है। इसमें 20 बैंच हैं। बैंच और डैस्क एक साथ जुड़े हैं। कमरे में दो दरवाजें हैं। एक आगे की तरफ तथा दूसरा पीछे की तरफ। इसमें हवादार खिड़कियाँ भी हैं। कमरे की दीवार पर एक बुलेटिन बोर्ड भी है।

दूसरी तरफ डिस्पले बोर्ड है। इस पर हम हर महीने नई-नई चीजें लगाते रहते हैं। इसमें अध्यापक के लिए एक लैक्चर स्टैण्ड है। एक श्यामपट्ट भी है। हमारी कक्षा की दीवारों पर सुंदर-सुंदर चित्र लगे हुए हैं। पढ़ाई करने का एक उपयुक्त वातावरण हमें यहाँ मिलता है। मेरी कक्षा का कमरा मुझे बहुत अच्छा लगता है। हम इसे कभी गंदा नहीं करते। इसकी स्वच्छता का हम पूरा ध्यान रखते हैं।

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

Punjab State Board PSEB 7th Class Hindi Book Solutions Hindi Rachana Patra Lekhan पत्र-लेखन Exercise Questions and Answers, Notes.

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 1.
अपने मुख्याध्यापक को बीमारी के कारण छुट्टी के लिए प्रार्थना-पत्र लिखो।
उत्तर :
सेवा में
मुख्याध्यापक महोदय,
खालसा हाई स्कूल,
जालन्धर।

श्रीमान् जी,
सविनय निवेदन यह है कि मुझे कल रात सख्त बुखार हो गया है। डॉक्टर ने दवा देने के साथ-साथ आराम करने को कहा है। इसलिए मैं आज स्कूल नहीं आ सकता। कृपा करके मुझे दो दिन 14-4-20….. से 15-4-20…… की छुट्टी देकर कृतार्थ करें। मैं आपका बहुत धन्यवादी रहूँगा।

आपका आज्ञाकारी शिष्य,
विजय सिंह।
कक्षा सातवीं ‘ए’।

तिथि : 14 अप्रैल, 20……

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 2.
आवश्यक काम के कारण छुट्टी के लिए प्रार्थना-पत्र लिखो।
उत्तर :
सेवा में
मुख्याध्यापक महोदय,
गवर्नमैंट हाई स्कूल,
नकोदर।

श्रीमान् जी,
विनम्र निवेदन यह है कि आज मुझे घर पर एक अति आवश्यक कार्य पड़ गया है। इसलिए मैं स्कूल में उपस्थित नहीं हो सकता। कृपा करके मुझे एक दिन का अवकाश देकर कृतार्थ करें। आपका बहुत-बहुत धन्यवाद होगा।

आपका आज्ञाकारी शिष्य,
बलदेव सिंह।
तिथि : 5 मई, 20……
कक्षा सातवीं ‘बी’।

प्रश्न 3.
बड़े भाई/बड़ी बहन के विवाह के कारण अवकाश के लिए प्रार्थना-पत्र लिखो।
उत्तर :
सेवा में
मुख्याध्यापिका महोदया,
गुरु तेग बहादुर हाई स्कूल,
फिरोज़पुर।

श्रीमती जी,
सविनय प्रार्थना यह है कि मेरे बड़े भाई/बड़ी बहन का विवाह 12 अक्तूबर को होना निश्चित हुआ है। मेरा इसमें सम्मिलित होना आवश्यक है। इसलिए इन दिनों मैं स्कूल में उपस्थित नहीं हो सकती। कृपया आप मुझे 11 अक्तूबर से 13 अक्तूबर तक का अवकाश प्रदान करें।

आपकी अति कृपा होगी।

आपकी आज्ञाकारिणी शिष्या,
निर्मल कौर।
रोल नं05
कक्षा सातवीं ‘ए’।

तिथि : 11 अक्तूबर, 20……

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 4.
फीस माफी के लिए मुख्याध्यापक को प्रार्थना-पत्र लिखो।
उत्तर :
सेवा में
मुख्याध्यापक महोदय,
गवर्नमैंट हाई स्कूल,
नवांशहर।

श्रीमान् जी,
सविनय निवेदन है कि मैं आपके स्कूल में सातवीं श्रेणी में पढ़ता हूँ। मैं एक निर्धन विद्यार्थी हूँ। मेरे पिता जी एक छोटे से दुकानदार हैं। उनकी मासिक आमदनी केवल चार हज़ार रुपये है। इस आय से परिवार का गुजारा बहुत मुश्किल से होता है। अत: मेरे पिता जी मेरी फीस नहीं दे सकते। मुझे पढ़ने का बहुत शौक है, परन्तु आपके सहयोग की आवश्यकता है। कृपा करके मेरी पूरी फीस माफ करने का कष्ट करें। इस हेतु मैं आपका जीवन भर आभारी रहूँगा।

आपका आज्ञाकारी शिष्य,
महेन्द्र सिंह।
कक्षा सातवीं ‘ए’
रोल नं0 15

तिथि : 10 मई, 20……

प्रश्न 5.
जुर्माना माफ करवाने के लिए मुख्याध्यापिका को प्रार्थना-पत्र लिखो।
उत्तर :
सेवा में
मुख्याध्यापिका महोदया,
खालसा हाई स्कूल,
अमृतसर।

श्रीमती जी,
सविनय प्रार्थना है कि इस शनिवार को मेरी अंग्रेजी विषय की अध्यापिका जी ने हमारा टैस्ट लेना था। उस दिन मेरे माता जी बीमार थे। घर में मेरे अलावा कोई नहीं था। अत: उस दिन मैं स्कूल में उपस्थित नहीं हो सकी। मेरी अध्यापिका ने मुझे बीस रुपए विशेष जुर्माना किया। मेरे पिता जी बहुत गरीब हैं। मैं यह जुर्माना नहीं दे सकती। वैसे मैं अंग्रेज़ी विषय में बहुत अच्छी हूँ। इस बार त्रैमासिक परीक्षा में मेरे 100 में से 80 अंक आए थे।

आपसे सविनय प्रार्थना है कि आप कृपया मेरा जुर्माना माफ कर दीजिए। मैं आपकी अत्यन्त आभारी रहूँगी।

आपकी आज्ञाकारिणी शिष्या,
सिमरन,
कक्षा सातवीं ‘ए’।

तिथि : 12 अगस्त, 20……

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 6.
स्कूल छोड़ने का प्रमाण-पत्र लेने के लिए मुख्याध्यापक को प्रार्थना-पत्र लिखो।
उत्तर :
सेवा में
मुख्याध्यापक महोदय,
गुरु नानक मिंटगुमरी हाई स्कूल,
कपूरथला।

श्रीमान् जी,
सविनय प्रार्थना यह है कि मेरे पिता जी की बदली फिरोज़पुर की हो गई है। इसलिए हम सबको यहाँ से जाना पड़ रहा है। मेरा यहाँ अकेला रहना मुश्किल है। अत: मुझे स्कूल छोड़ने का प्रमाण-पत्र देने की कृपा करें ताकि फिरोज़पुर जाकर मैं अपनी पढ़ाई जारी रख सकूँ। मैं आपका बहुत आभारी रहूँगा।

आपका आज्ञाकारी शिष्य,
सुखबीर सिंह,
कक्षा सातवीं ‘बी’
रोल नं0 18

तिथि : 15 सितम्बर, 20……..

प्रश्न 7.
पुस्तकें मँगवाने के लिए पुस्तक विक्रेता को पत्र लिखो।
उत्तर :
सेवा में
प्रबन्धक महोदय,
मल्होत्रा बुक डिपो,
रेलवे रोड,
जालन्धर।

श्रीमान् जी,
कृपया निम्नलिखित पुस्तकें वी०पी०पी० द्वारा शीघ्र भेज दें। पुस्तकें भेजते समय इस बात का ध्यान रखें कि कोई पुस्तक मैली और फटी न हो। आपके नियमानुसार दो सौ रुपए मनीआर्डर द्वारा भेज रहा हूँ।

ये सब पुस्तकें सातवीं श्रेणी के लिए और नए संस्करण (एडीशन) की होनी चाहिएँ।
1. MBD हिन्दी गाइड 10 प्रतियाँ
2. MBD इंग्लिश गाइड 12 प्रतियाँ
3. MBD पंजाबी गाइड 8 प्रतियाँ

भवदीय,
मोहन सिंह (मुख्याध्यापक),
माता गुजरी स्कूल,
तिथि : 15 मई, 20…..
अबोहर।

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 8.
रुपए मँगवाने के लिए पिता जी को पत्र लिखो।
उत्तर :
गवर्नमैंट हाई स्कूल,
गढ़दीवाला।
15 मई, 20….
पूज्य पिता जी,

सादर प्रणाम।
आपको यह जानकर बड़ी खुशी होगी कि मैं छठी कक्षा में से अच्छे अंक लेकर उत्तीर्ण अब मैंने सातवीं श्रेणी में दाखिला लेना है। इस श्रेणी की मैंने पुस्तकें एवं कापियाँ भी खरीदनी हैं। इसलिए कृपा करके मुझे पाँच सौ रुपए मनीआर्डर द्वारा शीघ्र भेज दें ताकि मैं ठीक समय पर सातवीं श्रेणी में दाखिला ले सकूँ। माता जी को प्रणाम। बिट्ट और मधु को प्यार।

आपका आज्ञाकारी बेटा,
राजीव कुमार

प्रश्न 9.
अपने जन्म-दिन पर चाचा जी को निमन्त्रण पत्र लिखो।
उत्तर :
205, मॉडल टाऊन,
जालन्धर शहर।
20 अप्रैल, 20……
पूज्य चाचा जी,

सादर प्रणाम।
आपको यह जानकर प्रसन्नता होगी कि 23 अप्रैल को मेरा जन्म-दिन है। इसलिए मैं अपने मित्रों को शाम को चाय पार्टी दे रहा हूँ। आप भी चाची जी एवं रिंकू और नीतू को लेकर इस छोटी-सी चाय पार्टी पर आएँ।

चाची जी को प्रणाम। रिंकू और नीतू को प्यार।

आपका भतीजा,
विजय सिंह

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 10.
मित्र के प्रथम आने पर बधाई पत्र लिखो।
उत्तर :
208, प्रेमनगर,
लुधियाना।
11 अप्रैल, 20…..

प्रिय मित्र प्रताप,
कल ही तुम्हारा पत्र मिला। यह पढ़कर बहुत खुशी हुई कि तुम पाँचवीं कक्षा में प्रथम श्रेणी में उत्तीर्ण हो गए हो। मेरी ओर से अपनी इस शानदार सफलता पर हार्दिक बधाई स्वीकार करो। मैं कामना करता हूँ कि तुम अगली परीक्षा में भी इसी प्रकार सफलता प्राप्त करोगे। मैं एक बार फिर तुम्हें बहुत-बहुत बधाई देता हूँ।

अपने माता-पिता को मेरा प्रणाम कहना।

तुम्हारा मित्र,
मनोहर सिंह

प्रश्न 11.
चाचा जी को जन्म-दिन पर भेजे गए उपहार का धन्यवाद देते हुए पत्र लिखो।
उत्तर :
16, जवाहर नगर,
जालन्धर शहर।
24 अगस्त, 20…..
पूज्य चाचा जी,

सादर प्रणाम।
आपका भेजा हुआ उपहार मुझे परसों मिल गया था। जब मैंने उसे खोला तो उसमें अपने लिए एक पैन देखकर बहुत खुश हुआ। यह बहुत बढ़िया पैन है। यह बहुत सुन्दर लिखता है। मैं इसे हर रोज़ अपने स्कूल लेकर जाता हूँ। मेरे मित्रों को यह बहुत पसन्द है। मैं इस सुन्दर उपहार के लिए आपका बहुत आभारी हूँ। चाची जी को प्रणाम। रमा और बिट्ट को प्यार।

आपका भतीजा,
बलवन्त सिंह

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 12.
अपने मित्र को बड़े भाई के विवाह पर निमन्त्रण-पत्र लिखो।
उत्तर :
105, आदर्श नगर,
लुधियाना।
12 सितम्बर, 20…..

प्रिय मित्र दिनेश,
तुम्हें यह जानकर बड़ी खुशी होगी कि मेरे बड़े भाई का विवाह 15 सितम्बर को होना निश्चित हुआ है। बारात गुरदासपुर जा रही है। इसी खुशी के मौके पर मैं तुम्हें भी विवाह पर आने का निमन्त्रण देता हूँ। कृपया इस शुभ अवसर पर आकर मंडप की शोभा बढ़ाएँ। तुम्हें बारात के साथ भी चलना पड़ेगा। सचमुच अगर तुम साथ होगे तो बड़ा मज़ा आएगा। भैया और माता-पिता जी को साथ लाना न भूलना।

तुम्हारा मित्र,
उदय सिंह

प्रश्न 13.
अपने मित्र को पत्र लिखकर बतायें कि आपका नया स्कूल किन-किन बातों में अच्छा है।
उत्तर :
81, विजय नगर,
पटियाला।
17 मई, 20…..
प्रिय मित्र सुरेश,

सादर प्रणाम!
तुम्हारी इच्छा के अनुसार मैं इस पत्र में अपने स्कूल के बारे में कुछ पंक्तियां लिख रहा हूं। मेरे स्कूल का नाम राजकीय हाई स्कूल है। यह अपने नगर के सभी स्कूलों में सबसे अच्छा स्कूल है। यहां खेलों का बहुत ही अच्छा प्रबंध है। प्रत्येक छात्र किसी-न-किसी खेल में अवश्य भाग लेता है। इसका भवन बहुत बड़ा है। इसमें लगभग 1500 छात्र पढ़ते हैं तथा 50 अध्यापक पढ़ाते हैं। इसके चारों और सुंदर बाग हैं, जिसमें कई प्रकार के फूल खिले रहते हैं। हमारे अध्यापक बहुत ही सदाचारी तथा मेहनती हैं। मुख्याध्यापक तो बहुत ही योग्य, शांत तथा अनुशासन-प्रिय व्यक्ति हैं। मुझे अपने स्कूल पर गर्व है।

तुम्हारा मित्र,
गुरदेव।

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

प्रश्न 14.
मान लो आपका नाम गणेश है। आप 15, पटेल नगर, दिल्ली में रहते हैं। अपने मित्र, जिसका नाम हरीश है, को गर्मी की छुट्टियाँ किसी पर्वत पर बिताने के लिए निमन्त्रण-पत्र लिखें।
अथवा
अपने मित्र को एक पत्र लिखें, जिसमें उसे गर्मी की छुट्टियाँ शिमला में बिताने के लिए कहा गया हो।
उत्तर :
15, पटेल नगर,
दिल्ली।
20 मार्च, 20…..
प्रिय मित्र हरीश,

सप्रेम नमस्ते।
तुम्हारा पत्र मिला। तुमने ग्रीष्मावकाश में मेरा कार्यक्रम जानने की इच्छा प्रकट की। तुम्हें याद होगा कि मैंने गत गर्मियों की छुट्टियाँ तुम्हारे साथ जयपुर में बिताई थीं। इस समय तुमने वायदा किया था कि अगली गर्मी की छुट्टियाँ किसी पर्वतीय स्थान पर बिताएंगे। इस बार मेरा विचार शिमला जाने का है। अपने वचन के अनुसार तुम्हें भी मेरे साथ चलना है। मेरे मामा जी वहाँ अध्यापक हैं। अत: वहाँ मनोरंजन के साथ-साथ पढ़ाई भी हो सकेगी।

इस प्रकार शिमला में गर्मियों की छुट्टियाँ बिताने में एक पंथ और दो काज होंगे। तुम तो जानते ही होगे कि शिमला को पहाड़ों की रानी कहा जाता है। गर्मियों में वहाँ का मौसम बहुत ही सुहावना होता है। वहाँ का प्राकृतिक सौन्दर्य तो अद्भुत हैं। चीड़ और देवदार के ऊँचे-घने पेड़ उसकी शोभा को चार चाँद लगाते हैं। वहाँ जब शाम के समय हम रिज और माल रोड पर घूमेंगे तो मज़ा आ जाएगा।

आशा है कि तुम मेरा शिमला चलने का सुझाव अवश्य स्वीकार करोगे। तुम्हारी स्वीकृति आने पर मैं मामा जी को पत्र लिखूगा। पूज्य माता-पिता जी को मेरी चरण वन्दना कहना। पत्रोत्तर की प्रतीक्षा में –

तुम्हारा अभिन्न मित्र,
गणेश।

प्रश्न 15.
खिड़की का शीशा टूट जाने पर क्षमा माँगते हुए प्रार्थना पत्र लिखिए।
उत्तर :
सेवा में
मुख्याध्यापक महोदय,
राजकीय हाई स्कूल,
जालन्धर।

श्रीमान् जी,
सविनय निवेदन है कि मैं आपके स्कूल में सातवीं श्रेणी में पढ़ता हूँ। मैं एक निर्धन विद्यार्थी हूँ। आधी छुट्टी के समय मैं अपने सहपाठियों के साथ खेल रहा था। अचानक मेरे हाथ से गेंद छूटकर खिड़की के शीशे पर लगी और शीशा टूट गया। मेरे कारण विद्यालय की संपत्ति को नुकसान पहुँचा है। इस नुकसान के लिए मुझं पर ₹ 500 का जुर्माना किया गया है। मुझे अपनी गलती पर दुख एवं शर्मिंदगी है। मेरे पिता जी की मासिक आमदनी बहुत कम है। वह यह जुर्माना नहीं भर पाएँगे। अत: आपसे मेरी करबद्ध प्रार्थना है कि मेरी इस भूल तथा मुझ पर लगाए जुर्माने को क्षमा करने का कष्ट करें। इस हेतु मैं आपका जीवन भर आभारी रहूँगा।

PSEB 7th Class Hindi रचना पत्र-लेखन (2nd Language)

आपका आज्ञाकारी शिष्य,
प्रेम कुमार,
कक्षा सातवीं बी,
तिथि : 10 दिसंबर, 20.
रोल नं0 25