Class 10

Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 7 ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 7 ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ’
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਅਜਿਹੀ ਮਿਲੀ-ਜੁਲੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤ ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਜ਼, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਆਦਿ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੋਣ । ਭੋਜਨ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮਾਪ-ਤੋਲ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹੋਵੇ, ਸਗੋਂ ਗੁਣਕਾਰੀ ਵੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਾਧਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕੇ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਬਣੀ ਰਹੇ । ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਰੀਰਕ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਜਿਹੜਾ ਭੋਜਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋ , ਉਹ ਇਕ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਜਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਜ਼, ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੋਣ । ਪਰ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ।

ਇਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ –

1. ਅਨਾਜ
2. ਦਾਲਾਂ
3. ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ
4. ਸਬਜ਼ੀਆਂ
5. ਫੋਲ
6. ਦੁੱਧ ਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ
7. ਮੱਖਣ, ਘਿਓ, ਤੇਲ
8. ਮੀਟ, ਮੱਛੀ, ਅੰਡੇ
9. ਸ਼ੱਕਰ, ਗੁੜ
10. ਮਸਾਲੇ, ਚੱਟਣੀਆਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੋਜਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਅਸੀਂ ਖਾਂਦੇ ਪੀਂਦੇ ਹਾਂ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਬਣਦਾ ਅਤੇ ਵੱਧਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਾਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਮੂੰਗੀ, ਮੋਠ, ਮਾਂਹ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਛੋਲੇ ਆਦਿ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ 20-25 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’, ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਕਰਕੇ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਵੀ ਚੰਗੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਸੁੱਕੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਪੁੰਗਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਦਾਲਾਂ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸਰੋਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੋਟੀਨ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ । ਇਹ ਕਈ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੀਵ ਪ੍ਰੋਟੀਨ-ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੀਟ, ਮੁਰਗੇ, ਮੱਛੀ, ਅੰਡੇ, ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਸੁੱਕਾ ਪਾਊਡਰ ਅਤੇ ਘਿਓ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ । ਬਨਸਪਤੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ-ਇਹ ਬਨਸਪਤੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਨਾਜ ਦਾਲਾਂ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਸੋਇਆਬੀਨ ਆਦਿ । ਜੀਵ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨੂੰ ਬਨਸਪਤੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਕਾਰਬਨ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ । ਆਕਸੀਜਨ ਤੇ ਹਾਈਡਰੋਜਨ 1 : 2 ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਵਿਚ 75 ਤੋਂ 80 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਊਰਜਾ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਤੋਂ ਹੀ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇਕ ਮਾਸਤਾ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਸੋਮਾ ਹੈ ।

ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ ਦੇ ਸਰੋਤ-ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੇ ਸਰੋਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ –

1. ਅਨਾਜ।
2. ਦਾਲਾਂ।
3. ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ; ਜਿਵੇਂ-ਆਲੂ, ਕਚਾਲੂ, ਅਰਬੀ, ਜਿਮੀਕੰਦ, ਅਤੇ ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਆਦਿ ।
4. ਸ਼ਹਿਦ, ਖੰਡ ਅਤੇ ਗੁੜ ।
5. ਜੈਮ ਅਤੇ ਜੈਲੀ ॥
6. ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ਜਿਵੇਂ ਬਦਾਮ, ਅਖਰੋਟ, ਖਜੂਰ, ਸੌਗੀ ਅਤੇ ਮੁੰਗਫਲੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੱਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸਰੋਤ ਹਨ, ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’, ‘ਬੀ’, ‘ਸੀ’ ਅਤੇ ਲੋਹਾ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਫਲੀਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸਰੋਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਮਿਰਚ ਮਸਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਦਾ ਸਵਾਦ ਅਤੇ ਮਹਿਕ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਸਾਲੇ ; ਜਿਵੇਂ-ਜ਼ੀਰਾ, ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ, ਧਨੀਆ, ਲੌਂਗ, ਇਲਾਇਚੀ ਆਦਿ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਮਸਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸਵਾਦ ਵਧਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭੋਜਨ ਦੇ ਜਲਦੀ ਪਚਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਾਚਕ ਰਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਜਲਦੀ ਹਜ਼ਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਆਹਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੈਂਬਰਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੋਚ-ਸਮਝ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸੋਚ-ਸਮਝ, ਨਿਯੋਜਨ, ਵਿਉਂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਆਹਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਰਮ ਭੋਜਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਅਤਿ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਗਰਭਵਤੀ, ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਨੌਕਰੀ ਜਾਣ ਵਾਲੇ, ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਵੀ ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੋਜਨ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਸਿਆਣੀ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ –

1. ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
2. ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਚੋਣ ।
3. ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ।
4. ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਸਹੀ ਢੰਗ ਅਤੇ
5. ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਣ ਦੇ ਢੰਗ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕਿਨ੍ਹਾਂ-ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦਾ ਨਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ ਤੀਸਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ।

ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ –

• ਗ਼ਰੀਬੀ-ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਪਯੁਕਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦੇ, ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਖ਼ਰੀਦ ਸਕਦੇ । ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫਲ, ਦੁੱਧ ਆਦਿ ਇਹਨਾਂ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ ।
• ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਘਾਟ-ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕ ਹੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਕਈ ਵਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕਮੀ ਕਰਕੇ ਚੰਗੀ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਕਈ ਅਮੀਰ ਲੋਕ ਵੀ ਜੰਕ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ (ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ-ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ –

• ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਭਿਉਂ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਤੱਤ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਛਿਲਕੇ ਨਹੀਂ ਉਤਾਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਛਿਲਕਿਆਂ ਦੇ ਥੱਲੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਖਣਿਜ ਲਵਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੱਟਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹਵਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਟਾਮਿਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਕੱਟਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਘੱਟ ਸੜ੍ਹਾ ਪਾਣੀ ਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਉਬਾਲਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ, ਸੁਆਦ ਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ।
• ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’ ਤੇ ‘ਸੀ’ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਮੀਟ, ਆਂਡੇ ਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਸੇਕ ਉੱਤੇ ਪਕਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਭੋਜਨ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਣਦੇ ਵਕਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਵਾ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਬਰਤਨ ਤੇ ਰਸੋਈ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਸਾਲਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ
• ਇੱਕੋ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ।
• ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਹੋਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ, ਦਾਲਾਂ ਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁਕਰ ਵਿਚ ਪਕਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਾਂ, ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਅਜਿਹਾ ਭੋਜਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ, ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਆਦਿ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣ । ਇਹ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਗਹਿਣੀ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਵੇ । ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮਹਿੰਗੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਹੋਣ ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਸਤਾ ਸੋਮਾ ਸੋਇਆਬੀਨ ਹੈ । ਮੁੰਗਫਲੀ ਨੂੰ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦੇ ਬਦਾਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੇਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਤੇ ਸਸਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਸੋਮੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਫਲਾਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਸਸਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਚੰਗੀ ਹਿਣੀ ਆਪਣੇ ਸੀਮਿਤ ਸੋਮਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਤਾਂ ਹੀ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਸੋਮੇ ਸਸਤੇ ਹਨ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੜ੍ਹ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ : ਜਿਵੇਂ-ਆਲੂ, ਕਚਾਲੂ, ਸ਼ਲਗਮ, ਅਰਬੀ ਆਦਿ । ਗਾਜ਼ਰ ਅਤੇ ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ “ਏ” ਦਾ ਚੰਗਾ ਸੋਮਾ ਹਨ । ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ, ਬੀ, ਸੀ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਲੋਹਾ ਆਦਿ ਹਨ । ਮਟਰ ਅਤੇ ਫਰੈਂਚ ਬੀਜ ਆਦਿ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’, ‘ਏ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ? ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
मां
ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੋਜਨਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਹੈ | ਅੰਡੇ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖ਼ੁਰਾਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ | ਪਰ ਰੋਜ਼ ਇੱਕੋ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਇਸ ਨਾਲ ਮਨ ਅੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੋਜਨਾਂ ਦੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ-ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖੋਗੇ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣਾ (Planning Balanced Diet for the Family)-ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ

1. ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਗਿਆਨ (Knowledge of diet nutritional requirements)
2. ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਚੋਣ (Knowledge of food stuffs that can provide essential nutrients.)
3. ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ (Planning of meals)
4. ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਢੰਗ (Methods of Cooking)
5. ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਣ ਦਾ ਢੰਗ (Method of Serving Food) ।

1. ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਗਿਆਨ (Knowledge of daily nutritional requirements)-ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਭੋਜਨ ਲੋੜ ਉਸ ਦੀ ਉਮਰ, ਲਿੰਗ, ਕਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਰੀਰਕ ਹਾਲਤ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਭਾਰਾ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਤੇ ਦਿਮਾਗੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਤੇ ਉਰਜਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਲੜਕਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

2. ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ (Knowledge of food stuff that can provide essential nutrients)-ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੰਜ ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਪਰ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ | ਹਰ ਸਮੂਹ ਵਿਚੋਂ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । | ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਮਰ, ਲਿੰਗ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਅਵਸਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

3. ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ (Planning of meals)-ਭੋਜਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ‘ਤੇ ਚੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਲਈ ਜਾਵੇ । ਕਿੰਨੇ ਫ਼ਰਕ ਪਿੱਛੋਂ ਭੋਜਨ ਖਾਧਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਹੋ ਸਕੇ । ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ –

• ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।
• ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਉਮਰ, ਕਿੱਤਾ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਅਵਸਥਾ ।
• ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚੀ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ।
• ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਰਸਮ-ਰਿਵਾਜ ।
• ਭੋਜਨ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਖ਼ਰਚਾ ਤੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਮਹੱਤਤਾ ।

ਪਿੱਛੇ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਵਿਚ ਖਾਧੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ –

1. ਸਵੇਰ ਦਾ ਨਾਸ਼ਤਾ (Breakfast)
2. ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਭੋਜਨ (Lunch)
3. ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ (Evening Tea)
4. ਰਾਤ ਦਾ ਭੋਜਨ (Dinner)

1. ਸਵੇਰ ਦਾ ਨਾਸ਼ਤਾ (Breakfast)-ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਚੌਥਾ ਹਿੱਸਾ ਸਵੇਰ ਦੇ ਨਾਸ਼ਤੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਚੰਗਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਨਾਸ਼ਤੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ –

• ਸਰੀਰਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਨਾਸ਼ਤਾ ਠੋਸ ਤੇ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਯੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਦ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਹਲਕਾ ਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਨਾਸ਼ਤਾ ਚੰਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
• ਜੇ ਨਾਸ਼ਤੇ ਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਾਸ਼ਤਾ ਭਾਰਾ ਅਤੇ ਫ਼ਰਕ ਘੱਟ ਜਾਂ ਸਮਾਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਾਸ਼ਤਾ ਹਲਕਾ ਤੇ ਜਲਦੀ ਹਜ਼ਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਨਾਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਭੋਜਨ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਭਾਰੇ ਨਾਸ਼ਤੇ ਲਈ ਭਰਵਾਂ ਪਰੌਂਠਾ, ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ ਜਾਂ ਲੱਸੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਫਲ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਨਾਸ਼ਤੇ ਵਾਸਤੇ ਪੁੰਗਰੀ ਦਾਲ, ਟੋਸਟ, ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਫਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

2. ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਭੋਜਨ (Lunch)-ਪੁਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਹਿੱਸਾ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਦਹੀਂ, ਪਨੀਰ ਜਾਂ ਮਾਸ, ਮੌਸਮੀ ਫਲ ਅਤੇ ਹਰੇ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਕੱਚੀਆਂ ਤੇ ਕੁੱਝ ਪੱਕੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਬਹੁਤੇ ਕੰਮ-ਕਾਜੀ ਲੋਕ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਭੋਜਨ ਵੀ ਪੰਸ਼ਟਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਫੁਲਕੇ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਕੋਈ ਸਬਜ਼ੀ, ਰਾਇਤਾ ਅਤੇ ਸਲਾਦ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪੁਦੀਨੇ ਦੀ ਚਟਨੀ ਆਦਿ ਤੇ ਸੈਂਡਵਿਚ, ਗਚਕ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਫਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

3. ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਚਾਹ (Evening tea)-ਇਸ ਸਮੇਂ ਚਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਮਕੀਨ ਜਾਂ ਮਿੱਠੀ ਚੀਜ਼ ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਿਸਕੁਟ, ਕੇਕ, ਬਰਫ਼ੀ, ਪਕੌੜੇ, ਸਮੋਸੇ ਆਦਿ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

4. ਰਾਤ ਦਾ ਭੋਜਨ (Dinner)-ਇਸ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਵੀ ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਪਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਰਾਤ ਦੇ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ

• ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਨਾਲੋਂ ਰਾਤ ਦਾ ਭੋਜਨ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਜਲਦੀ ਪਚ ਸਕੇ ।
• ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਕਰਦਿਆਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਰਾਤ ਦਾ ਭੋਜਨ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

5. ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਢੰਗ (Method of Cooking) -ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦਾ ਤਾਂ ਹੀ ਫਾਇਦਾ ਹੈ ਜੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਹੋ ਸਕੇ । ਭੋਜਨ ਖ਼ਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ

• ਸੁੱਕੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ, ਜਿਵੇਂ-ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਖਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉੱਨੀ ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਜਿਸ ਦੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲ ਹੋ ਸਕੇ ।
• ਫਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਖਰੀਦਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬੇਹੇ ਫਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਖਣਿਜ ਲਵਣ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭੋਜਨ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ

1. ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਭਿਉਂ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਤੱਤ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
2. ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਛਿਲਕੇ ਨਹੀਂ ਉਤਾਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਛਿਲਕਿਆਂ ਦੇ ਥੱਲੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਖਣਿਜ ਲਵਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
3. ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੱਟਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹਵਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਟਾਮਿਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
4. ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਕੱਟਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਘੱਟ ਸੜਾ ਪਾਣੀ ਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਉਬਾਲਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ, ਸੁਆਦ ਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ।
6. ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’ ਤੇ ‘ਸੀਂ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
7. ਮੀਟ ਆਂਡੇ ਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਸੇਕ ਤੇ ਪਕਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
8. ਭੋਜਨ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਣਦੇ ਵਕਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਵਾ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
9. ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਬਰਤਨ ਤੇ ਰਸੋਈ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
10. ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਸਾਲੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ।
11. ਇਕੋ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ।
12. ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ, ਦਾਲਾਂ ਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
13. ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਹੋ ਸਕੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁਕਰ ਵਿਚ ਪਕਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਵੀ ਬਚਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਣ ਦਾ ਢੰਗ (Method of serving food)-

• ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਤੇ ਹਵਾਦਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਖਾਣਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿਚ ਪਰੋਸਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ ਤਰੀ ਵਾਲੀ ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਸਤੇ ਡੂੰਘੀ ਪਲੇਟ ਅਤੇ ਸੁੱਕੀ ਸਬਜ਼ੀ ਲਈ ਚਪਟੀ ਪਲੇਟ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਇਕੋ ਵਾਰ ਹੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਪਰੋਸਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਹੋਰ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਸਲਾਦ ਅਤੇ ਫਲ ਵੀ ਭੋਜਨ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਪਰੋਸਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਰੰਗ ਅਤੇ ਭਿੰਨਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਇਸ ਲਈ ਧਨੀਏ ਦੇ ਹਰੇ ਪੱਤੇ, ਨਿੰਬੂ ਤੇ ਟਮਾਟਰ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਖ਼ੁਸ਼ ਮਨ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਖਾ ਕੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੰਤਵ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਉੱਚਿਤ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਵਾਲੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉੱਚਿਤ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਵਾਲੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੁੰਗਰੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
20-25%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ 90% ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ …………… ਸੇਵਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਣਕ-ਮੱਕੀ ਆਦਿ ਅਨਾਜਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
6-12%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
18-28%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਛਿਲਕਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਉਤਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹਨਾਂ ਥੱਲੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ ਤੇ ਸੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ, ਦਾਲਾਂ, ਸੋਇਆਬੀਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਫਲੀਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ॥

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(ਅ) ਆਹਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
(ਈ) ਭੋਜਨ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।
(ਇ) ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਜਨ ਖਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਖਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ

1. ਸੁੱਕੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ, ਜਿਵੇਂ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਖਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਉੱਨੀ ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਜਿਸ ਦੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲ ਹੋ ਸਕੇ ।
2. ਫਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਖਰੀਦਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬੇਹੇ ਫਲ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਖਣਿਜ ਲਵਣ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
3. ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭੋਜਨ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੋਜਨ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਵੀ ਸੋਹਣਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤੱਥ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ? ਜੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਂ ਜੀ ; ਇਹ ਤੱਥ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਭੋਜਨ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਲੱਗਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਹੜਾ ਭੋਜਨ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਵੀ ਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭੋਜਨ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਭਾਵੇਂ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਦਾ ਸਵਾਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ । ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਵੱਧਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਭੋਜਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
(ii) ਵਧਣ ਵਾਲਿਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਵੱਧ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਬਣੇ ਸੈਲਾਂ ਅਤੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਜ਼ ਆਦਿ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਤੰਤੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੋ ਸਕੇ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੱਜਣ-ਦੌੜਨ ਅਤੇ ਖੇਡਣ ਨਾਲ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਵੀ ਵੱਧ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਮੱਖਣ, ਘਿਉ, ਤੇਲ, ਖੰਡ, ਸ਼ੱਕਰ, ਦੁੱਧ, ਅੰਡਾ, ਮੀਟ, ਪਨੀਰ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

(ii) ਦੇਖੋ ਭਾਗ (i).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਂਦੀ ਮਾਂ ਲਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਂਦੀ ਮਾਂ, ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਭੋਜਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਪਰ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਲੋੜਾਂ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਤੇ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਬੱਚੇ ਦੀ ਪੂਰਨ ਖ਼ੁਰਾਕ ਲਈ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੁੱਧ ਤਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇ ਮਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿਚ ਦੁੱਧ, ਮੀਟ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਅੰਡਾ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਪਨੀਰ, ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੋਣਗੇ । ਪਹਿਲੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੁੱਖ ਖ਼ੁਰਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਂਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਵਾਲਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਵਸਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਕਰਾ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਵਸਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਕਰਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਗਰਾਮ ਸ਼ਰਕਰਾ ਤੋਂ 4 ਕੈਲੋਰੀ ਅਤੇ 1 ਗਰਾਮ ਵਸਾ ਤੋਂ 9 ਕੈਲੋਰੀ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਨਿਮਨ ਲਈ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
(i) ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਾਤਾ
(ii) ਵਧਦਾ ਹੋਇਆ ਬੱਚਾ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਾਤਾ ਲਈ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਹੈ 1000 ਮਿ.ਗਾਮ ॥
(ii) ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ 4 ਤੋਂ 9 ਸਾਲ ਤੱਕ 400 ਮਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 15 ਸਾਲ ਤਕ 600 ਮਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਨਿਮਨ ਵਿੱਚ ਲੋਹ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਲੋੜ ਦੱਸੋ ।
(i) ਵਿਅਸਕ ਆਦਮੀ
(ii) ਗਰਭਵਤੀ ਮਹਿਲਾ
(iii) ਕਿਸ਼ੋਰ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਵਿਅਸਕ ਆਦਮੀ ਲਈ 28 ਮਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਲੋਹੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
(ii) ਗਰਭਵਤੀ ਮਹਿਲਾ ਲਈ 38 ਮਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਲੋਹੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
(iii) ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਲਈ ਉਮਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 20 ਤੋਂ 50 ਮਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ? ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਗੀਤਾ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਘੱਟ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ । ਉਸਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਉਹ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਰੋਗ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ A ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਅੰਧਰਾਤਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਕਮੀ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵਿਟਾਮਿਨ A ਦੀ ਕਮੀ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਮੱਖਣ, ਗਾਜਰ, ਦੁੱਧ, ਅੰਡੇ ਦੀ ਜਰਦੀ, ਜਿਗਰ, ਮੱਛੀ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਨੰਨਹੀ ਰਿਧੀ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਥਕਾਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਠੀਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? (P.S.E.B. Mar. 2011)
ਜਾਂ
ਸੁਨੀਤਾ ਦੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉਸਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਥਕਾਨ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣਾ, ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ (ਅਨੀਮੀਆ) ਰੋਗ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਹੇ ਵਾਲੇ ਖਾਦ ਪਦਾਰਥ ਵਧੇਰੇ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਦਾਲਾਂ, ਛੋਲੇ, ਲੋਬੀਆ, ਪੁਦੀਨਾ, ਪਾਲਕ, ਮੱਛੀ, ਮੁਰਗੀ ਦੇ ਅੰਡੇ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸੋਨੂੰ ਦੇ ਮਸੂੜੇ ਸੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੂਨ ਵਗਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਉਹ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰੋਗ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਸਨੂੰ ਸਕਰਵੀ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਰੋਗ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਰੋਗ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਖੱਟੇ ਫਲ ਜਿਵੇਂ ਨਿੰਬੂ, ਸੰਤਰਾ, ਗਲਗਲ, ਅੰਕੁਰਿਤ ਦਾਲਾਂ, ਟਮਾਟਰ, ਅਮਰੂਦ ਆਦਿ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਮਨੀਸ਼ ਨੂੰ ਗਲਗੰਢ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਰੋਗ ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਖੁਰਾਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰੋਗ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਆਇਓਡੀਨ ਤੱਤ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਇਓਡੀਨ ਯੁਕਤ ਨਮਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਅਨਾਜਾਂ, ਦਾਲਾਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਇਹ ਤੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਵੰਨਗੀ ਕਿਵੇਂ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਖਾ-ਖਾ ਕੇ ਮਨ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸੋ ਖਾਣੇ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੰਨਗੀ ਲਿਆਉਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕਈ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

• ਨਾਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਪਰੌਂਠੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰੌਂਠਾ ਬਣਾ ਕੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਵੰਨਗੀ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-ਮੂਲੀ ਦਾ ਪਰੌਂਠਾ, ਮੇਥੀ ਵਾਲਾ, ਗੋਭੀ ਵਾਲਾ, ਮਿੱਸਾ ਆਦਿ ।
• ਸਾਰੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਇਕੋ ਰੰਗ ਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਰੇਕ ਸਬਜ਼ੀ, ਦਾਲ ਜਾਂ ਸਲਾਦ ਦਾ ਰੰਗ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਧ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਵੀ ਖਾਣੇ ਵਿਚ ਵੰਨਗੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ : ਜਿਵੇਂਤਵੇ ਦੀ ਰੋਟੀ, ਤੰਦੂਰ ਦੀ ਰੋਟੀ, ਪੂਰੀਆਂ ਆਦਿ ਬਣਾ ਕੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਵੰਨਗੀ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੁਖਾਰ ਵਿਚ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੁਖ਼ਾਰ ਵਿਚ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

1. ਉਰਜਾ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀ-ਬੁਖ਼ਾਰ ਵਿਚ ਮੈਟਾਬੋਲਿਕ ਦਰ ਵਧਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਕਰਕੇ 50% ਵੱਧ ਉਰਜਾ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਵਾਲੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
2. ਪ੍ਰੋਟੀਨ-ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਨਾਲ ਤੰਤੂਆਂ ਦੀ ਭੰਨ-ਤੋੜ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
3. ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ-ਬੁਖ਼ਾਰ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਕਮੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ !
4. ਵਿਟਾਮਿਨ-ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵੱਧ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
5. ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ-ਸੋਡੀਅਮ ਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਪਸੀਨੇ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਦੁੱਧ ਤੇ ਜੂਸ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
6. ਪਾਣੀ-ਬਿਮਾਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਯੋਗ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪੀਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪਸੀਨੇ ਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਕਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬਾਲਿਗ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦਾ ਇਕ ਚਾਰਟ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ-ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਹੈ । ਰੋਗੀ ਹੋਣ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤੰਤੁ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।1°F ਤੱਕ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਹੋਣ ਤੇ ਰੋਗ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ 7% ਤੱਕ B.M.R. ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕੁੱਝ ਰੋਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਕਰ ਦੇ ਰੋਗ, ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਘੱਟ ਊਰਜਾ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ-ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਦਾ ਅਸਰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਕਮਜ਼ੋਰ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਲੋਕ ਸਸਤੀਆਂ ਖਾਦ ਵਸਤਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ |

ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਰਦੇ ਵੀ ਹਨ ਉਹ ਸਪਰੇਟਾ ਦੁੱਧ, ਗੁੜ, ਸਸਤੇ ਅਨਾਜ, ਸਸਤੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਵਾਰ ਵਧੇਰੇ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਂਦੇ । ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕ ਘਿਉ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇਲ, ਮੀਟ, ਮੱਛੀ ਦੀ ਥਾਂ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅਮੀਰ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਵਸਤਾਂ, ਜਿਵੇਂ-ਦੁੱਧ, ਘਿਓ, ਮੱਖਣ, ਪਨੀਰ ਆਦਿ ਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਉਮਰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਮਰ ਦਾ ਅਸਰ-ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਉਮਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ, ਭਾਰ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਿਸ਼ੋਰ ਹੋਣ ਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦੌੜ ਭੱਜ, ਖੇਡ-ਕੁੱਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬੁਢਾਪੇ ਵਿੱਚ ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸਰੀਰਕ ਵਾਧਾ ਵੀ ਰੁਕ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਘਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਜਲਵਾਯੂ ਦਾ ਅਸਰ-ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਜਲਵਾਯੂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਹੈ । ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਭੋਜਨ, ਜਿਵੇਂ-ਪਰੌਂਠਾ, ਸਾਗ, ਮੱਖਣ, ਘਿਓ, ਬਾਦਾਮ, ਆਦਿ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਰਦ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਪ੍ਰੋਟੀਨਾਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਨਾਲ ਉਪ-ਪਾਚਨ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਾਲਿਗ ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਚਾਰਟ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਆਹਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਆਹਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਖਾਧ ਵਰਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤੱਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੁਦ ਉੱਤਰ ਦਿਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਵਿਟਾਮਿਨ D ਦੇ ਕੰਮਾਂ, ਘਾਟ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੁਦ ਉੱਤਰ ਦਿਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਭੋਜਨ ਸਮੂਹਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਚ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੁਦ ਉੱਤਰ ਦਿਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਵਿਟਾਮਿਨ A ਦੇ ਕੰਮਾਂ, ਘਾਟ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੁਦ ਉੱਤਰ ਦਿਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਉਮਰ, ਲਿੰਗ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਹਾਲਤ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਕਠਿਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਨਾਲ ਹੀ ਭੋਜਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵੀ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਇਕ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਦੀ ਕਮੀ ਵੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਾਲੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ।

ਵਸਤੁਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਖਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ਵਿਚ …….. ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
18-28,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਰਬੋਜ਼ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ …….. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
2,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਸਮੇਂ …….. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦਾਲਾਂ …….. ਦਾ ਸੋਮਾ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗਰਭਵਤੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ……………. ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤੁਲਿਤ ।

II. ਠੀਕ / ਗਲਤ ਦੱਸੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ 90% ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸੇਵਨ ਨਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਫਲੀਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੁੰਗਰੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਿਅਸਕ ਆਦਮੀ ਲਈ 28 ਮਿ. ਗਾ. ਲੋਹੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ ਅਤੇ ਸੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ ।

III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ-ਮੱਕੀ ਵਿਚ ……………. ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) 6-12
(ਅ) 20-25
(ੲ) 40-50
(ਸ) 0.
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 6-12

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੁੰਗਰੀ ਦਾਲ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ –
(ੳ) ਸੀ
(ਅ) ਏ
(ੲ) ਬੀ.
(ਸ) ਕੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤੱਤ ਹਨ –
(ਉ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ
(ਅ) ਲੋਹਾ
(ੲ) ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੋਜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ
(ਉ) ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
(ਅ) ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਉਮਰ
(ੲ) ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚੀ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ PSEB 10th Class Home Science Notes

ਪਾਠ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ

1. ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
2. ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਜ਼, ਵਿਟਾਮਿਨ,ਚਿਕਨਾਈ, ਲੂਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
3. ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੀ ਭੋਜਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ।
4. ਦਾਲਾਂ ਤੇ ਮੀਟ, ਦੁੱਧ, ਅੰਡੇ ਆਦਿ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
5. ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਗੁੜ, ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਆਲੂ, ਫਲ ਆਦਿ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ ।
6. ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
7. ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣੀ ਇਕ ਚੰਗੀ ਹਿਣੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ।
8. ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਤੇ ਆਕਾਰ ਖਾਣੇ ਦੇ ਨਿਯੋਜਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ |
9. ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਹੀ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
10. ਬੁਖਾਰ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੇ ਹਲਕਾ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਭੋਜਨ ਹੈ । ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਚੰਗਾ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨਾਜ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫਲਾਂ, ਦੁੱਧ, ਦਹੀ, ਮੀਟ, ਮੱਛੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 6 ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 6 ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦੇ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ-

1. ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ – ਮਸ਼ੀਨ ਵਾਂਗ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
2. ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ – ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜਵਾਨੀ ਤਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਾਧੇ ਪਿੱਛੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
3. ਟੁੱਟੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ – ਭੋਜਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋਏ ਤੰਤੂਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਨਵੇਂ ਤੰਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਉਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਵਿਚਲੇ ਕਾਰਬੋਜ਼, ਚਿਕਨਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਤੋਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੋਜਨ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਟੁੱਟ ਭੱਜ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਰਜਾ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਉਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਕਤੀ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-

1. ਕਾਰਬੋਜ਼ ਯੁਕਤ ਪਦਾਰਥ – ਗੁੜ, ਸ਼ੱਕਰ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ।
2. ਚਿਕਨਾਈ ਯੁਕਤ ਪਦਾਰਥ – ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਜਿਵੇਂ ਮੱਖਣ, ਘਿਓ, ਤੇਲ ਅਤੇ ਤਲੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ।
3. ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ – ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਮੱਖਣ ਅਤੇ ਮੀਟ, ਪਨੀਰ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਰੀਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਟੁੱਟੇ-ਭੱਜੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੈੱਲ ਟੁੱਟਦੇ, ਘਸਦੇ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਨਵੇਂ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਆਂਡਾ, ਦੁੱਧ, ਮੀਟ, ਮੱਛੀ, ਅਨਾਜ । ਸੋਇਆਬੀਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਇਕ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਸਸਤਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹਨ ।ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ| ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਜ਼, ਚਿਕਨਾਈ, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਕਾਰਬਨ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਆਕਸੀਜਨ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਅਤੇ ਕਈ ਸਲਫਰ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਨਾਲ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਹੜਾ ਤੱਤ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਤੱਤ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਸਤਾ ਸੋਮਾ ਹੈ । ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਕਣਕ, ਚਾਵਲ, ਮੱਕੀ, ਜੌ, ਫਲ, ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ, ਗੁੜ, ਸ਼ੱਕਰ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਤੱਤ ਕਿਉਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ । ਇਹ ਵਧੀਆ ਸਿਹਤ, ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ |।ਪਰ ਸਰੀਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੁਲਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਚਰਬੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ।
ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਗਰੁੱਪ ‘ਬੀ’ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਅਤੇ ‘ਕੇ’ ਵੀ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-

• ਅੰਧਰਾਤਾ (Night Blindness) – ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਵੇਖਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ : ਚਾਨਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਹਨੇਹੇ ਜਾਂ ਅੰਦਰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਹਿਚਾਨਣ ਵਿਚ ਵੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਜ਼ੀਰੋਸਿਸ (Kerosis) – ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਅੱਥਰੂ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਧੁੰਦਲਾਪਨ ਅਤੇ ਕਾਰਨੀਆ (Cornea) ’ਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਦਾਣੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚਿੱਟਾ ਚਿਪਚਪਾ ਪਦਾਰਥ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਲਕਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਤਕ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਅੰਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਚਮੜੀ ਦਾ ਖੁਰਦਰਾਪਨ (Toad’s skin)
• ਪ੍ਰਜਨਣ ਕਿਰਿਆ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effect on reproductive system)
• ਗੁਰਦੇ ਵਿਚ ਪੱਥਰੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ (Chances of stone formation in kidney)
• ਵਾਧੇ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ (Effect on growth)
• ਦੰਦਾਂ ਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effects on teeth and bones) ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਰਭ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਸਮੇਂ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਲੋੜ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਬਾਸੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਵਿਟਾਮਿਨ “ਏ” ਮਿਲਦਾ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਵੱਧ ਹੋਣਾ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਮੁੱਖ ਸੋਤ – ਮੱਛੀ, ਦੁੱਧ, ਮੱਖਣ, ਦੇਸੀ ਘਿਓ, ਅੰਬ, ਪਪੀਤਾ, ਗਾਜਰ, ਟਮਾਟਰ, ਅਨਾਨਾਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕੀ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੈ ? ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਸਤਾ ਸੋਮਾ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਚਰਬੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੈ । ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਨਸਪਤੀ ਵਰਗ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਥੁੜ੍ਹ ਨਾਲ ਵਗਦੇ ਖ਼ੂਨ ਦਾ ਬੰਦ ਹੋਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਕਠਿਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਜੰਮਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਸਤਾ ਸਰੋਤ ਫੁੱਲ-ਗੋਭੀ, ਬੰਦ-ਗੋਭੀ ਅਤੇ ਗੰਢ ਗੋਭੀ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਕਿਹੜੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਜਲਦੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਈਬੋਫਲੇਵਿਨ (ਵਿਟਾਮਿਨ B₂) ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਛੇਤੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ ? ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਮਾਕਰੋਮਿਨਰਲਜ਼, ਜਿਵੇਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਸਲਫਰ, ਸੋਡੀਅਮ ਅਤੇ ਕਲੋਰੀਨ ਆਦਿ । ਦੂਸਰੇ ਮਾਈਕਰੋਮਿਨਰਲ ਹਨ , ਲੋਹਾ, ਆਇਓਡੀਨ, ਤਾਂਬਾ, ਜ਼ਿੰਕ, ਰੋਬਾਲਟ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਆਇਓਡਾਈਜ਼ਡ ਲੂਣ ਲੈਣ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਵੇ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਇਓਡਾਈਜ਼ਡ ਲੂਣ (Iodised salt) ਹੀ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਆਇਓਡੇਟ ਨਾਲ ਲੂਣ ਨੂੰ ਆਇਓਡਾਈਜ਼ਡ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਇਹੀ ਨਮਕ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬਾਲਗਾਂ ਵਿਚ 100-150 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗਾਮ ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਲੋੜ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਗਿਲ੍ਹੜ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆਇਓਡੀਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਅਸਰ (Effects of deficiency of water) – ਜਿਸ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਸਰੀਰ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਉੱਨੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੇ ਪੂਰਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੋਕਟ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਜੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਵਧਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਧ ਰਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਵੱਧ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਵੀ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਨਵੇਂ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਟੁੱਟੇ-ਭੱਜੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹਨ ਅਤੇ ਘਾਟ ਦਾ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Protein)-ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ

1. ਸਰੀਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਕੰਮ
2. ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ
3. ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣਾ
4. ਖ਼ੂਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ
5. ਅਮਲ ਅਤੇ ਖਾਰ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਰੱਖਣਾ।
6. ਹਾਰਮੋਨਜ਼ ਅਤੇ ਐਂਜ਼ਾਇਮਜ਼ (Enzymes) ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ
7. ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ (Effect of deficiency of Protein) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਅਸਰ ਬੱਚਿਆਂ, ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਵੱਧ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

• ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ – ਪੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਵਾਧਾ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣਾ – ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦੀ ਘਾਟ (Anemia) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ (Anti bodies) ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਕਮੀ – ਪੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਰੋਗ ਤੀਰੋਧਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ | ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਹੱਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ – ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੇਤੀ ਟੁੱਟਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
• ਚਮੜੀ ਦਾ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋਣਾ – ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਚਮੜੀ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਝੁਰੜੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਬੱਚੇ ਦਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ – ਗਰਭਵਤੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬੱਚਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵਾਧਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਕਵਾਸ਼ਿਓਰਕਰ ਅਤੇ ਮਰਾਸਮਸ (ਸੋਕੜਾ) ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਸਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਰੋਤ (Sources of Protein)-

• ਪਸ਼ੂ ਜਗਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Animal Sources) – ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ | ਪਦਾਰਥ, ਪਨੀਰ, ਦਹੀਂ, ਖੋਆ, ਮੱਖਣ ਆਦਿ ਮੀਟ ਤੇ ਮੀਟ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ।
• ਬਨਸਪਤੀ ਜਗਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ
  MAIZE (Vegetable Sources) – ਜਿਵੇਂ ਦਾਲਾਂ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਤਿਲ, ਬਾਦਾਮ, ਚਿੱਤਰ-ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਪਿਸਤਾ, ਨਾਰੀਅਲ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ-

• ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ – ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਸਰੀਰਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਇਕ ਗ੍ਰਾਮ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਤੋਂ 4 ਕਲੋਰੀਆਂ ਉਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਵਸੀਲਾ ਹੈ । ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ 50% ਤੋਂ 60% ਹਿੱਸਾ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਇਕ ਮਹਿੰਗਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਬੱਚਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੇ ।
• ਇਹ ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾਈ ਦੇ ਉਪਾਚਨ ਵਿਚ ਵੀ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਵੀ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸੁਆਦੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
• ਸੈਲੂਲੋਜ਼ ਫੋਕ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਮਲ ਕੱਢਣ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਚਿਕਨਾਈ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਭੁੱਖ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਪਤੀ (Satiety) ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਭੁੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਚਰਬੀ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲਗਾਤਾਰ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰਕ ਵਾਧਾ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰਾਸਮਸ ਨਾਂ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੋ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਦਾ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਅਸਰ (Effect of deficiency of Carbohydrates) – ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਘੱਟ ਹੀ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਕਦੀ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

1. ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਅਸਰ (Effect of deficiency of Carbohydrates on Children) – ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਛੁਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂ ਬਹੁਤੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ‘ਤੇ ਹੀ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਵੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦੀ ਥਾਂ ਊਰਜਾ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਮਰਾਸਮਸ (Marasmus) ਜਾਂ ਸੋਕੜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਭਾਰ ਵਿਚ ਕਮੀ (Loss of Weight) – ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਭਾਰ ਘਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

3. ਕਿਟੋਸਿਸ (Ketosis) – ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੀਟੋਨਬੌਡੀਜ਼ (Ketone Bodies) ਵੱਧ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਖੂਨ ਵਿਚ ਅਮਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

4. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਢਿੱਲਾ ਪੈਣਾ (Loosening of Muscles) – ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਅਸਰ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਚਮੜੀ ਢਿੱਲੀ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਝੁਰੜੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਚਮਕ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । | ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਹੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਖਾਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਚਰਬੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਵਿਚ ਜਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਟਾਪਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਆਦਮੀ ਆਲਸੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਤੇਜ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਤੱਤ ਹੋਰ ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਅਨਾਜਾਂ, ਜੜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਕੰਦਮੂਲ ; ਜਿਵੇਂ-ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਅਤੇ ਆਲੂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਚਰਬੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਚਿਕਨਾਈ ਦੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
मां
ਚਰਬੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
ਵਸਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਰਬੀ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Fat) – ਚਰਬੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ | ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ

1. ਉਰਜਾ ਦਾ ਸਾਧਨ (Source of energy)
2. ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਾ ਅਮਲਾਂ ਦਾ ਸਾਧਨ (Source of Essential fatty acids)
3. ਚਰਬੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦਾ ਸਾਧਨ (Source of fat Soluble vitamins)
4. ਕੋਮਲ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ (Protection of sensitive body organs)
5. ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸੁਆਦ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ (Help in making food tasty)
6. ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ (Give Satisfaction)
7. ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ (Helps in regulation of body temperature)
8. ਚਮੜੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ (For healthy skin) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਚਰਬੀ ਜਾਂ ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਅਧਿਕਤਾ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਰਬੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਹਾਨੀਆਂ (Effects of deficiency of fats)ਚਰਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

1. ਚਰਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਚਿਕਨਾਈ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
2. ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਾ ਅਮਲਾਂ (fatty acids) ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਰ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਚਮੜੀ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਦੰਦ ਅਤੇ ਖੁਜਲੀ ਰੋਗ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਚਰਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰਕ ਊਰਜਾ ਵਾਸਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਸ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਵੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਬਜ਼ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਚਰਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰ ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਕ ਗੱਲ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਚਰਬੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੋਟਾਪਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਾਜ਼ਮਾ ਵੀ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਚਿਕਨਾਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੋਲੈਸਟਰੋਲ ਸਿਹਤ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਿਲ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਬਨਸਪਤੀ ਤੇਲਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
(ੳ) ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਭੋਜਨ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ?
(ਅ) ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Vitamin A) – ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-

1. ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ (For Physical growth)
2. ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ (For healthy eyes)
3. ਸਿਹਤਮੰਦ ਚਮੜੀ ਲਈ (For healthy skin)
4. ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਿਰਿਆ ਲਈ (For procreation)
5. ਛੂਤ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਲਈ (For Protection against contagious diseases).
6. ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਲਈ (For healthy bones and teeth) ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਦੇ ਸਰੋਤ (Sources of Vitamin ‘A’)

• ਮੱਛੀ ਦੇ ਜਿਗਰ ਦਾ ਤੇਲ, ਕੁੱਝ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮੱਛੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਾਰਕ, ਕਾਡ, ਹੈਲੀਬੁਲ ਦੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿਚ ਇਸ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਾਤਰਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

• ਦੁੱਧ, ਮੱਖਣ ਤੇ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ।
• ਆਂਡੇ ਤੇ ਕਲੇਜੀ ।
• ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ।
• ਪੀਲੇ, ਸੰਤਰੀ ਤੇ ਲਾਲ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ; ਜਿਵੇਂ-ਅੰਬ, ਪਪੀਤਾ, ਅਨਾਨਾਸ, ਬੇਰ, ਗਾਜਰ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰ ਵਿਚ ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੈਰੋਟੀਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਭਾਗ (ਉ) ਦੇਖੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਅਤੇ ਕਮੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਡੀ’ ਸਰੀਰ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ-

1. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਜ਼ਜਬ ਹੋਣ ਵਿਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । (Helps in absorption of calcium and phosphours)
2. ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ (For development of bones).
3. ਸਰੀਰ ਦੇ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਲਈ (For development of body) ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਡੀ’ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਅਸਰ (Effects of the Deficiency of Vitamin D) – ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਡੀ’ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-

1. ਸੋਕਾ ਰੋਗ (Rickets)
2. ਔਸਟੋਮਲੇਸ਼ੀਆ (Osteomalacia)
3. ਔਸਟੀਓਪਰੋਸਿਸ (Osteoporosis) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਈਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਈਂ’ ਦੇ ਕੰਮ-
ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ-

1. ਪਜਣਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
3. ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੇ ਬਣਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਈ’ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਅਸਰ-

1. ਪ੍ਰਜਣਨ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਕਾਰ (Effect on reproductive system)
2. ਗਰਭਪਾਤ (Miscarriage)
3. ਭਰੂਣ ਦੀ ਮੌਤ (Death of the foetus)
4. ਦਿਲ ਦਾ ਰੋਗ (Heart Disease) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ’ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ’ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਖੂਨ ਨੂੰ ਜਮਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ’ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Vitamin K) – ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਖੂਨ ਨੂੰ ਜਮਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ’ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਅਸਰ-ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ’ ਦੀ ਕਮੀ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਛੋਟੀ ਅੰਤੜੀ ਵਿਚ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਸਲਫਾ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੇ ਖੂਨ ਵਹਿਣ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੰਮਦਾ ਨਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 31.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ? ਨਾਂ ਦੱਸੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਿਆਰ੍ਹਾਂ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’ ਕੰਪਲੈਕਸ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 7 ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਥਾਇਆਮਿਨ, ਰਾਈਬੋਫਲੇਵਿਨ, ਨਿਕੋਟਿਨਿਕ ਐਸਿਡ, ਪੈਂਟੋਥਿਨਿਕ ਐਸਿਡ, ਪਿਰੀਡਾਕਸਿਨ, ਫੌਲਿਕ ਐਸਿਡ, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’₁₂ ਕੋਲੀਨ, ਇਨੌਸੀਟੋਲ ਅਤੇ ਬਾਇਓਟਿਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 32.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਲਿਖੋ-
(i) ਥਾਇਆਮੀਨ
(ii) ਰਾਈਬੋਫਲੇਵਿਨ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਥਾਇਆਮੀਨ (B₁) ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਪਨੀਰ, ਸਾਬਤ ਦਾਲਾਂ, ਅਨਾਜ, ਅੰਕੁਰਿਤ ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੰਤਰਿਕਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Nervous System) ਲਈ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਤੇ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਲਈ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਰੋਗ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-ਸੁੱਕੀ ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਤੇ ਗਿੱਲੀ ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ । ਸੁੱਕੀ ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਵਿਚ ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਕਬਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਲੱਤਾਂ ਬਾਹਾਂ ਸੁੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿਚ ਦਰਦ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਗਿੱਲੀ ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਵਿਚ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਦਿਲ ਦੀ ਗਤੀ ਰੁਕ ਜਾਣ ਦੀ ਵੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਖ਼ਤ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ, ਗਰਭਵਤੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਲੋੜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਚਾਵਲ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਥਾਇਆਮੀਨ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਾਬਤ ਦਾਲਾਂ ਤੇ ਅਣ-ਛਾਣੇ ਆਟੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਥਾਇਆਮੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਖਾਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤਕ ਪਕਾਉਣ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਸੋਡੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਥਾਇਆਮੀਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ii) ਰਾਈਬੋਫਲੇਵਿਨ (B₂) ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੈ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਛੇਤੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਉਬਾਲਣ ਤੇ ਭੰਨਣ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਪੱਠਿਆਂ ਤੇ ਨਸਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਚਮੜੀ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਬੁੱਲਾਂ ਦੇ ਕੋਨੇ ਫੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਚਮੜੀ ਸੁੱਕੀ ਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੁੱਧ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਖਮੀਰ, ਦਾਲਾਂ, ਮਾਸ, ਆਂਡਾ ਅਤੇ ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 33.
ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ ਦੇ ਕੰਮ, ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਕਮੀ ਦਾ ਅਸਰ ਦੱਸੋ ।
ਜਾਂ
ਵਿਟਾਮਿਨ C ਦੇ ਕੰਮਾਂ, ਘਾਟ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।

ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਐਸਕਾਰਬਿਕ ਐਸਿਡ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ ਦੇ ਕੰਮ-
ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ-

• ਇਹ ਕੋਲੇਜਨ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । (It helps in the formation and maintenance of collagen) | ਕੋਲੇਜਨ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਸੀਮਿੰਟ ਵਰਗਾ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਪਦਾਰਥ ਮੈਟਰਿਕ ਤੇ ਡੈਨਟਾਈਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੇ ਜਲਦੀ ਭਰਨ ਅਤੇ ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵੀ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਫੌਲਿਕ ਅਮਲ ਦੇ ਪਾਚਨ ਲਈ (For the metabolism of folic acid)
• ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਜ਼ਜਬ ਕਰਨ ਲਈ (For the absorption of calcium and iron).
• ਟਾਈਰੋਸਿਨ ਦੇ ਆਕਸੀਕਰਨ ਲਈ (For the oxidation of tyrosine)
• ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । (Give resistance against diseases)

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਦੇ ਸਰੋਤ-

• ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ਆਂਵਲੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖੱਟੇ ਫਲ ਜਿਵੇਂ ਨਿੰਬੂ, ਸੰਤਰਾ, ਗਲਗਲ, ਚਕੋਤਰਾ ਆਦਿ ।

• ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਟਮਾਟਰ ਆਦਿ ।
• ਅੰਕੁਰਿਤ ਦਾਲਾਂ ਤੇ ਅਨਾਜ ।
• ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ-

1. ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਕਰਵੀ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਸੂੜੇ ਸੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਖੂਨ ਵਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਦੰਦਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈਓਰੀਆ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੰਦ ਹਿੱਲਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ।
3. ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੇਤੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।
4. ਖੂਨ ਘੱਟ ਤੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
5. ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
6. ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 34.
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹਨ, ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ – ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਲਵਣ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁੱਲ ਲਵਣਾਂ ਦਾ 75% ਹਿੱਸਾ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਵਿਚਲੇ ਕੁੱਲ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦਾ 99% ਹਿੱਸਾ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਕੰਮ – ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਦੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਹਨ-
1. ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ (Building bones and teeth) – ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੋਵੇਂ ਮਿਲ ਕੇ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਡੈਨਟਿਨ (Dentin) ਵਿਚ 27 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਇਨੈਮਲ (Enamel) ਵਿਚ 36 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣਾ (Regulating body Processes) – ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ-
(ਉ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਖੂਨ ਨੂੰ ਜਮਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੁੰਗੜਨ ਤੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ – ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

• ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ ।
• ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਪਾਲਕ, ਸਰੋਂ, ਪੂਦੀਨਾ, ਮੂਲੀ ਤੇ ਗਾਜਰ ਆਦਿ ।
• ਛੋਟੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਜੋ ਹੱਡੀਆਂ ਸਮੇਤ ਖਾਧੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effects of deficiency of Calcium)-

• ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਦੰਦ ਦੇਰ ਨਾਲ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦੇ ।
• ਹੱਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਕੇ ਵਿੰਗੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਰਿਕਟਸ (Rickets) ਅਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਵਿਚ ਔਸਟੋਮਲੇਸ਼ੀਆ (Osteomalacia) ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਡੀ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹਾਨੀਆਂ (ਸਫ਼ਾ 71) ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਫਾਸਫੋਰਸ (Phosphorus) – ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ । ਫਾਸਫੋਰਸ ਲਗਪਗ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਦਾ 1 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Phosphorus) – ਸਰੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ

• ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ (Building bones and teeth)
• ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ (Formation of cells)
• ਐਨਜ਼ਾਈਮਜ਼ ਬਣਾਉਣਾ (Formation of Enzymes)

ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਸਰੋਤ – ਅਨਾਜ, ਅੰਡਾ, ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਦੁੱਧ ।
ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਅਸਰ (Effects of deficiency of Phosphorus) – ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਕਮੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਨਾਜ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਜੇ ਕਿਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੇ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਵਿਗਾੜ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 35.
ਲੋਹੇ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੋੜ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਕਿਵੇਂ ?
ਜਾਂ
ਲੋਹਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹਾ (Iron) – ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਲੋਹਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ।

ਲੋਹੇ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Iron) – ਲੋਹਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ-

1. ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ।
2. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤ ।
3. ਆਕਸੀਕਰਨ ਦੇ ਅਵਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਇਹ ਫੇਫੜਿਆਂ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤਕ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਲੋਹੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ (Sources of Iron) – ਲੋਹੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

1. ਆਂਡੇ ਦਾ ਪੀਲਾ ਹਿੱਸਾ, ਕਲੇਜੀ ਜਾਂ ਮਾਸ ।
2. ਗੁੜ, ਸ਼ੱਕਰ ਤੇ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ।
3. ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 36.
ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

• ਗਿੱਲੜ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਥਾਇਆਰਾਈਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਥਾਇਰਾਕਸਿਨ ਘੱਟ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ | ਬਾਲਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਸੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਢਿੱਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਿਕਸੋਡੀਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਖਾਂ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਭੇਟਿਨਿਸਮ (Creinism) ਭਾਵ ਬੱਚੇ ਬੌਣੇ ਤੇ ਭੱਦੇ ਜਿਹੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਚਮੜੀ ਮੋਟੀ ਅਤੇ ਖੁਰਦਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੀਭ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਮੂੰਹ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਆਇਉਡੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ – ਆਇਉਡੀਨ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ 75% ਹਿੱਸਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਉੱਗੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੀ ਪਾਣੀ ਤੋਂ । ਪਰ ਕਈ ਪਹਾੜੀ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਆਇਓਡੀਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉੱਥੇ ਜ਼ਰੂਰ ਆਇਉਡਾਈਜ਼ਡ ਨਮਕ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 37.
ਪਾਣੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ (Water-ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਭੋਜਨ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਹਰ ਕੋਸ਼ (Cell) ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਪਾਣੀ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਦਾ ਲਗਪਗ 613 ਹਿੱਸਾ ਪਾਣੀ ਹੀ ਹੈ ।

ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Water) – ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ

1. ਘੋਲਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ (Water act as a solvent)
2. ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ (Helps in the process of digestion)
3. ਫੋਕ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ (Helps in the removal of waste products)
4. ਕੋਮਲ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ (Helps in the protection of sensitive organs)
5. ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ (Helps in temperature regulation)
6. ਚਿਕਨਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ (Act as a lubricant) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 38.
ਫੋਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਕੀ ਸਰੋਤ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਫੋਕ ਦੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੋਕ (Roughage) – ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਅਤੇ ਅਨਾਜਾਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ਫੋਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਟਾਰਚ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪਦਾਰਥ ਆਪ ਨਹੀਂ ਪਚਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੇ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਪਚਾਇਆ ਜਾਵੇ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਘਲਦੇ ਨਹੀਂ ।

ਫੋਕ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Roughage) – ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ।

1. ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
2. ਫੋਕ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
3. ਆਂਤੜੀਆਂ ਤੇ ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
4. ਪਾਚਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
5. ਕਬਜ਼ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
6. ਇਹ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੇ ਬਣਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪਿੱਤ ਐਸਿਡ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹਨ ।

ਫੋਕ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ (Sources of Roughage)-

1. ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਜਿਵੇਂ-ਬੰਦਗੋਭੀ, ਗਾਜਰ ਦੇ ਪੱਤੇ, ਹਰਾ ਧਨੀਆਂ, ਕੜੀ ਪੱਤਾ, ਪੂਦੀਨਾ ਆਦਿ ।
2. ਫਲ ਜਿਵੇਂ-ਅੰਜੀਰ, ਸੰਤਰਾ, ਅਨਾਰ, ਟਮਾਟਰ, ਅੰਗੂਰ ਅਤੇ ਅਮਰੂਦ ।
3. ਸੰਪੂਰਨ ਅਨਾਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 39.
ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਲੋਹੇ ਦੇ ਸਾਡੇ | ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੀ ਕੰਮ ਹਨ ? ਇਹ ਹੀ ਰੋਗ ਕੁੱਝ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
मां
ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉੱਪਰ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਅਨੀਮੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਖੂਨ ਵਿਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਲੱਗਣਾ, ਸਾਹ ਦਾ ਚੜ੍ਹਨਾ, ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਵਧਣਾ, ਨਹੁੰ ਸਫ਼ੈਦ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਇਹ ਰੋਗ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 40.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਕੰਮ, ਘਾਟ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ, ਉਹ ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੱਤ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸਾਨੂੰ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਕੋਸ਼ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

1. ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Protein)
2. ਕਾਰਬੋਹਾਈਟਸ (Carbohydrates)
3. ਚਰਬੀ (Fat)
4. ਵਿਟਾਮਿਨ (Vitamin)
5. ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ( Mineral)
6. ਪਾਣੀ (Water)
7. ਫੋਕ (Roughage) ।

ਭਾਵ – ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਇਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਟਾਂ, ਸੀਮਿੰਟ ਅਤੇ ਗਾਰੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਕੋਸ਼ਾਂ (Cells) ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰੋਟੋਪਲਾਜ਼ਮ (Protoplasm) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰੋਟੋਪਲਾਜ਼ਮ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲਾਂ (Amino-acids) ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਕਾਰਬਨ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਆਕਸੀਜਨ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਅਤੇ ਕਈ ਸਲਫਰ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਨਾਲ ਬਣਦੇ ਹਨ ! ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-
(ਉ) ਜ਼ਰੂਰੀ (Essential)
(ਅ) ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ (Non-essential) ।

(ਉ) ਜ਼ਰੂਰੀ Essential – ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਮੀਨੋ-ਅਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਵਿਚੋਂ ਲੈਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਸਤੇ 10 ਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਲਈ 8 ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ 8 ਅਮੀਨੋ ਅਮਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿਸਟੀ-ਡੀ (Histidi) ਅਤੇ ਆਰਜਨੀਨ (Argnine) ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਇਹ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

(ਅ) ਗੈਰ – ਜ਼ਰੂਰੀ (Non-essential) – ਇਹ ਅਮਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਵਿਚੋਂ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਪਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਤਿੰਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ-

1. ਸਾਧਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ
2. ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ
3. ਭੌਤਿਕ ’ਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ।

1. ਸਾਧਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ (On the basis of Source)-
(ਉ) ਬਨਸਪਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Vegetables Protein) – ਜਿਵੇਂ ਦਾਲਾਂ, ਅਨਾਜ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਤਿਲ ਤੇ ਮਟਰ ਆਦਿ ।
(ਅ) ਪਸ਼ੂ ਜਗਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Animal Protein) – ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਧ ਅਤੇ | ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਮੀਟ ਤੇ ਮੀਟ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ ਆਦਿ ।

2. ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ (On the basis of Qualities)
(ੳ) ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Complete Protein-ਇਹ ਦੁੱਧ, ਆਂਡੇ, ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਮਾਸ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ‘ਏ’ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਅਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Incomplete Protein-ਇਹ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵਿਆਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ‘ਬੀ’ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ੲ) ਅੱਧ-ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Partial Protein-ਇਹ ਘਟੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੱਕੀ ਦੀ ਜ਼ੀਨ ਅਤੇ ਜੈਲੇਟਿਨ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

3. ਭੌਤਿਕ ਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ (On the basis of Physical and Chemical properties)-
(ੳ) ਸਧਾਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Simple Protein) – ਇਹ ਆਂਡੇ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਹਿੱਸੇ (Albumin) ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(ਅ) ਮਿਸ਼ਰਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Conjugated Protein) – ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਗੈਰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਧ ਵਿਚ ਏਜੀਨ (ਫਾਸਫੋਰਸ + ਪ੍ਰੋਟੀਨ), . ਖੂਨ ਦੀ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ (ਲੋਹਾ+ ਪ੍ਰੋਟੀਨ) ।
(ੲ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Derivated Protein) – ਇਹ ਪੈਪਟੋਨ, ਪੈਪਟਾਈਡ ਅਤੇ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲਾਂ ਵਰਗੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Protein) – ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ-

1. ਸਰੀਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਕੰਮ
2. ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ
3. ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣਾ
4. ਖੂਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ
5. ਅਮਲ ਅਤੇ ਖਾਰ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਰੱਖਣਾ
6. ਹਾਰਮੋਨਜ਼ ਅਤੇ ਐਨਜ਼ਾਇਮਜ਼ (Enzymes) ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ
7. ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਰੋਤ (Sources of Protein)-

• ਪਸ਼ੂ ਜਗਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Animal Sources) ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਪਨੀਰ, ਦਹੀਂ, ਖੋਆ, ਮੱਖਣ ਆਦਿ ਤੇ ਮੀਟ ਤੇ ਮੀਟ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਆਂਡੇ ਤੇ ਮੱਛੀ ।
• ਬਨਸਪਤੀ ਜਗਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ (Vegetable Sources), ਜਿਵੇਂਦਾਲਾਂ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਤਿਲ, ਬਾਦਾਮ, ਪਿਸਤਾ, ਨਾਰੀਅਲ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ (Effects of deficiency of Protein) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਅਸਰ ਬੱਚਿਆਂ, ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਵੱਧ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

• ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ – ਪੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਵਾਧਾ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣਾ – ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦੀ ਘਾਟ (Anemia) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ (Anti bodies) ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਕਮੀ – ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਹੱਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ – ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੇਤੀ ਟੁੱਟਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
• ਚਮੜੀ ਦਾ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਹੋਣਾ – ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਚਮੜੀ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਝੁਰੜੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਬੱਚੇ ਦਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ – ਗਰਭਵਤੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬੱਚਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵਾਧਾ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਕਵਾਸ਼ਿਓਰਕਰ ਅਤੇ ਮਰਾਸਮਸ (ਸੋਕੜਾ) ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 41.
ਚਰਬੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਚਿਕਨਾਈ ਜਾਂ ਚਰਬੀ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਰਬੀ (Fat) – ਚਰਬੀ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਇਹ ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾਲੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਗ੍ਰਾਮ ਚਰਬੀ ਤੋਂ 9 ਕੈਲੋਰੀ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ 15 ਤੋਂ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਉਰਜਾ ਚਰਬੀ ਤੋਂ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ 20 ਤੋਂ 30 ਗ੍ਰਾਮ ਚਰਬੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਚਰਬੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’,’ ‘ਡ’ ਅਤੇ’ ‘ਕੇ’ ਹਨ ।

ਚਰਬੀ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ – ਚਰਬੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-
1. ਪਸ਼ੂ ਚਿਕਨਾਈ ਜਾਂ ਚਰਬੀ (Animal fats) – ਜਿਵੇਂ ਘਿਓ, ਮੱਖਣ, ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਆਂਡੇ ਦੀ ਜਰਦੀ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਚਰਬੀ ਆਦਿ ।

2. ਬਨਸਪਤੀ ਚਿਕਨਾਈ ਜਾਂ ਚਰਬੀ (Vegetables Fats) – ਜਿਵੇਂ ਮੂੰਗਫਲੀ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ, ਸਰੋਂ, ਤਿਲ, ਨਾਰੀਅਲ, ਵੜੇਵੇਂ ਆਦਿ ਦੇ ਤੇਲ ।

3. ਚਰਬੀ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Fat) – ਚਰਬੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ

• ਊਰਜਾ ਦਾ ਸਾਧਨ (Source of Energy)
• ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਾ ਅਮਲਾਂ ਦਾ ਸਾਧਨ (Source of essential fatty acids)
• ਚਰਬੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦਾ ਸਾਧਨ (Source of fat Soluble vitamins)
• ਕੋਮਲ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ (Protection of sensitive body organs)
• ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸੁਆਦ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ (Help in making food tasty)
• ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । (Give Satisfaction)
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ (Helps in regulating body temperature)
• ਚਮੜੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ (For healthy skin) ।

ਚਰਬੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨ (Sources of fat) – ਚਰਬੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਵਿਚ ਵੱਧ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-

• ਘਿਓ, ਮੱਖਣ, ਕਰੀਮ ਅਤੇ ਤੇਲ ।
• ਬਨਸਪਤੀ ਤੇਲ ਪਦਾਰਥ ; ਜਿਵੇਂ-ਸਰੋਂ, ਤਿਲ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਨਾਰੀਅਲ, ਵੜੇਵਿਆਂ ਦਾ ਤੇਲ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਘਿਓ ।
• ਸੁੱਕੇ ਫ਼ਲ ਤੇ ਮੇਵੇ ; ਜਿਵੇਂ-ਬਦਾਮ, ਅਖਰੋਟ, ਸੁੱਕੀ ਗਿਰੀ ਅਤੇ ਕਾਜੂ ।
• ਮੀਟ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ; ਜਿਵੇਂ-ਆਂਡਾ, ਜਿਗਰ, ਗੁਰਦੇ ਅਤੇ ਮਾਸ ।
• ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ ; ਜਿਵੇਂ-ਸੁੱਕਾ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਖੋਆ ਆਦਿ ।

PSEB 10th Class Home Science Guide ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਜ਼, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਚਿਕਨਾਈ, ਲੂਣ, ਪਾਣੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਦੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਜ਼, ਚਿਕਨਾਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਤੱਤ ਕਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਵਲ, ਮੱਕੀ, ਗੁੜ, ਸ਼ੱਕਰ, ਚੀਨੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ, ਸੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਚਰਬੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8. ਵਿਟਾਮਿਨ B, ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਈਬੋਫਲੇਵਿਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਅੰਧਰਾਤਾ ਕਿਹੜੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜ਼ੀਰੋਸਿਸ ਕਿਸ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਵਗਦੇ ਖੂਨ ਦਾ ਬੰਦ ਨਾ ਹੋਣਾ ਕਿਸ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੇ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੀਵਨ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕਿਹੜੇ ਖਣਿਜ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਲਹੁ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
(ੳ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਸ਼ੂ ਜਗਤ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਜਗਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
(ਅ) ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਵਾਸ਼ਿਓਰਕਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਪਸ਼ੂ ਜਗਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਹੀਂ, ਦੁੱਧ, ਆਂਡੇ, ਮੱਛੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਇਕ ਗ੍ਰਾਮ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ (ਕਾਰਬੋਜ਼) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਕੈਲੋਰੀ) ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
4 ਕੈਲੋਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਇਕ ਗ੍ਰਾਮ ਚਰਬੀ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
9 ਕੈਲੋਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਤੋਂ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
50% ਤੋਂ 60% ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਨਾਜ, ਕੰਦਮੂਲ, ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ, ਆਲੂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਈ ਦਾ ਇੱਕ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਦੇ ਬਣਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
(ੳ) ਥਾਇਆਮੀਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ B₁ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
(ਅ) ਵਿਟਾਮਿਨ B₁ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਥਾਇਆਮੀਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਖੱਟੇ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਸੰਤਰੇ ਅਤੇ ਪਪੀਤੇ ਤੋਂ ਕਿਹੜੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
99% .

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੂਟਨਿਸਮ ਕਿਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਕਿੰਨੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ, ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਮਲ ਵਿਚ 20-22 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਸੋਮੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਚਰਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਾਧਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਿਉ, ਮੱਖਣ, ਕਰੀਮ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਸਰੀਰ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਭਾਗ ਖਣਿਜਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਚੀਵਾਂ ਭਾਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਮੈਕਰੋਮਿਨਰਲਜ਼ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਸਲਫਰ, ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ, ਕਲੋਰੀਨ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਮਾਇਕਰੋਮਿਨਰਲਜ਼ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹਾ, ਤਾਂਬਾ, ਕੋਬਾਲਟ, ਆਇਓਡੀਨ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 31.
ਇੱਕ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਕੀ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 7-8 ਗਿਲਾਸ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 32.
ਚਮੜੀ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ- ਦਾ ਨਿਸ਼ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ-D₃ (ਕੋਲਕੈਲਸੀ ਵਿਰੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 33.
ਖਣਿਜ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਣਿਜ ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਜੋ ਸਰੀਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਖਾਦ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹਨ ਸੋਡੀਅਮ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਲੋਹਾ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਆਇਓਡੀਨ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 34.
ਗੁੜ ਚੀਨੀ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਕਿਵੇਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੀਨੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਕੈਲੋਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦਕਿ ਗੁੜ ਵਿਚ ਲੋਹਾ, ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਆਦਿ ਖਣਿਜ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਗੁੜ ਚੀਨੀ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 35.
ਹਿਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਿਮੋਗਲੋਬਿਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਲੋਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 36.
ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਿੱਲੜ੍ਹ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 37.
ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਨੀਮੀਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 38.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੇ (K) ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੱਟ ਲਗ ਜਾਣ ਤੇ ਖੂਨ ਵਗਣਾ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’, ‘ਬੀ’ ਅਤੇ ‘ਕੇ’ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਕਿਸੇ ਦੋ ਦੇ ਕੰਮ, ਕਮੀ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਉਹ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ 20-22 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪ੍ਰਾਕਸੀਮੇਟ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲਜ਼ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ, ਵਸਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ।

ਪ੍ਰਾਕਸੀਮੇਟ ਸੀਪਲਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਤੱਤ ਸਰੀਰਕ ਤੱਤਾਂ ਵਰਗੇ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭੋਜਨ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਟੁੱਟੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹਰ ਵੇਲੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਤੰਤੂ, ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ, ਘਸਦੇ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਭੋਜਨ ਵਿਚਲਾ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਇਹਨਾਂ ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਤੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਤੰਤੁ ਪੈਦਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਅਤੇ ਚਰਬੀ ਦੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਉਰਜਾ ਦਾ 50-60% ਭਾਗ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ 400-450 ਗਰਾਮ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਠੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਸ਼ਕਰ ਰੋਗ ਦੇ ਰੋਗੀ ਦੇ ਲਈ ਇਸਦੀ ਮਾਤਰਾ 90-110 ਗਰਾਮ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਠੀਕ ਹੈ ।
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕੈਲੋਰੀ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਲਗਭਗ 15% ਚਰਬੀ ਤੋਂ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮਾਤਰਾ 40-45 ਗਰਾਮ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-

ਕੰਮ	ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ
1. ਅਮਲ-ਖਾਰ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ	ਸੋਡੀਅਮ, ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ
2. ਲਹੂ ਦਾ ਬਣਨਾ	ਲੋਹਾ, ਕੋਬਾਲਟ, ਕਾਪਰ
3. ਹੱਡੀਆਂ, ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਬਣਨਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਵਾਧਾ	ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਫਾਸਫੋਰਸ
4. ਹਾਈਡਰੋਕਲੋਰਿਕ ਅਮਲ ਅਤੇ ਦੰਦਾ ਦਾ ਇਨੈਮਲ	ਕਲੋਰੀਨ, ਆਇਓਡੀਨ, ਫਲੋਰੀਨ
5. ਹਾਰਮੋਨਸ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ।	ਮੈਗਨੀਜ਼, ਜ਼ਿੰਕ, ਸਲਫ਼ਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਨਿਕੋਟਿਨਿਕ ਐਸਿਡ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਅਤੇ ਕਮੀ ਤੋਂ ਹੋਈਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰੋਤ-ਅੰਕੁਰਿਤ ਦਾਲਾਂ, ਸੰਪੂਰਨ ਅਨਾਜ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਖ਼ਮੀਰ, ਉਠਿਆ ਭੋਜਨ, ਜ਼ਿਗਰ ਆਦਿ ।
ਕਮੀ ਤੋਂ ਹਾਨੀਆਂ-

1. ਪੈਲਗਰਾ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਚਮੜੀ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਖਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਸੋਜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
2. ਮੂੰਹ ਦਾ ਸਵਾਦ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਅਨੀਮਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਾਨਸਿਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
4. ਦਸਤ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-
(i) ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(ii) ਅਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(iii) ਅਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ।

(i) ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ – ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਠੀਕ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਮੱਛੀ, ਅੰਡਾ, ਦੁੱਧ ਆਦਿ ।
(ii) ਅਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ – ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਲੋੜੀਂਦੇ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਕਣਕ, ਦਾਲ, ਫਲੀਆਂ ਆਦਿ ।
(iii) ਅਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ – ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਅਮੀਨ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਜਿਵੇਂ-ਮੱਛੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮੈਕਰੋਮਿਨਰਲਜ਼ ਅਤੇ ਮਾਈਕਰੋਮਿਨਰਲਜ਼ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਦਾ ਪੱਚੀਵਾਂ ਭਾਗ (1/25 ਭਾਗ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਇਹ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਨ-

• ਮੈਕਰੋਮਿਨਰਲਜ਼ – ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ : ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਸਲਫਰ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਕਲੋਰੀਨ, ਸੋਡੀਅਮ ਆਦਿ ।
• ਮਾਈਕਰੋਮਿਨਰਲਜ਼ – ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮਾਤਰ (Tracc) ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦਗੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-ਲੋਹਾ, ਤਾਂਬਾ, ਜ਼ਿੰਕ, ਆਇਓਡੀਨ, ਕੋਬਾਲਟ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨਾਜ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵਿਟਾਮਿਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਨਾਜ ਜਿਵੇਂ ਕਣਕ, ਮੱਕੀ, ਬਾਜਰਾ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਵਧੇਰੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ 6-12% ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 20-25% ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਜਿਵੇਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੀ ਵਧੇਰੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੁੰਗਰੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਰੇਸ਼ੇ ਅਤੇ ਫੋਕ ਦਾ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥ ਵੀ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ੇ ਤੇ ਫੋਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ, ਅਨਾਜ਼ ਦਾ ਚੌਕਰ, ਫਲਾਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ, ਹਰੇ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਾਗ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰੇਸ਼ੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਚਦੇ ਨਹੀ ਅਤੇ ਅੰਤੜੀਆਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੋਤ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ – ਸਰੀਰ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੂਟਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-ਅਸੀਂ ਪਿਆ ਲਗਣ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆ ਵਿੱਚ 60-90%. ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਲੱਸੀ,
ਚਾਹ, ਸ਼ਕੰਜਵੀ, ਸ਼ਰਬਤ, ਕੋਕਾ ਕੋਲਾ, ਲਿਮਕਾ ਆਦਿ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਪਾਣੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਵੀ 87% ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ – ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਉਮਰ, ਲਿੰਗ, ਕੰਮ, ਮੌਸਮ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਆਦਿ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ 7-8 ਗਿਲਾਸ | ਪਾਣੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪੀਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਪਾਣੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ | ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਗਰਭ ਸਮੇਂ, ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ | ਮਾਂ ਨੂੰ, ਰੋਗੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਭੋਜਨ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਕਿਵੇਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ, ਚਰਬੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । 1 ਗ੍ਰਾਮ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਤੋਂ 4 ਕੈਲੋਰੀ ਅਤੇ 1 ਗ੍ਰਾਮ ਵਸਾ ਤੋਂ 9 ਕੈਲੋਰੀ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਅਧਿਕਤਾ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਅਧਿਕ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਮੋਟਾਪਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਾਜ਼ਮਾ ਵੀ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਲਿਵਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਲੈਸਟਰੋਲ | ਵਧਣ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਰੋਗ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਵਸਾ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਤਰਤਾ ਮੁੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਸਾ ਦੇ ਇਕ ਗਰਾਮ ਵਿਚੋਂ 9 ਕੈਲੋਰੀ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵਸਾ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪੇਟ ਭਰਿਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਵਿਟਾਮਿਨ D ਅਤੇ B ਦੇ ਦੋ-ਦੋ ਚੰਗੇ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ D ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ – ਜਿਗਰ ਦੇ ਤੇਲ, ਅੰਡੇ ਦੀ ਜਰਦੀ, ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ।
ਵਿਟਾਮਿਨ B ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ – ਅੰਕੁਰਿਤ ਦਾਲਾਂ, ਦੁੱਧ, ਅੰਡੇ, ਜਿਗਰ, ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਕਾਲਮ A ਅਤੇ B ਦੇ ਤੱਥਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ ।

ਕਾਲਮ A – ਕਾਲਮ B
1. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ – ਰਕਤਹੀਣਤਾ
2. ਲੋਹਾ – ਸਕਰਵੀ
3. ਆਇਓਡੀਨ – ਰਿਕੇਟਸ
4. ਵਿਟਾਮਿਨ D – ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ
5. ਥਾਇਆਮਿਨ – ਗਲਰੀਡ
6. ਵਿਟਾਮਿਨ C – ਮਜ਼ਬੂਤ ਦੰਦ
ਉੱਤਰ-
1. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ – ਮਜ਼ਬੂਤ ਦੰਦ
2. ਲੋਹਾ  – ਰਕਤਹੀਨਤਾ
3. ਆਇਓਡੀਨ – ਗਲਗੰਡ
4. ਵਿਟਾਮਿਨ D – ਰਿਕੇਟ
5. ਥਾਇਆਮਿਨ – ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ
6. ਵਿਟਾਮਿਨ C – ਸਕਰਵੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਕਾਰਬੋਜ਼ ਦੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਬਚਾਵ ਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ । ਕਾਰਬੋਜ਼ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (%) ਕੈਲੋਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਊਰਜਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਆਪਣੇ ਅਸਲੀ ਕੰਮ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਇਸ ਲਈ ਕਾਰਬੋਜ਼ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੋਣਾ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਰਬੋਜ਼ ਦੇ 1 ਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ 4 ਕੈਲੋਰੀ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਆਇਓਡੀਨ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਸੰਖੇਪਿਤ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਇਓਡੀਨ ਗਲ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ । ਗਲ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦਾ ਰਸ ਥਾਈਰੋਕਸੀਨ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 5 ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 5 ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੁੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-

1. ਫ਼ਰਨੀਚਰ,
2. ਪਰਦੇ,
3. ਕਾਲੀਨ/ਗਲੀਚੇ,
4. ਗੱਦੀਆਂ/ਕੁਸ਼ਨ,
5. ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਸਾਮਾਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਜਿਹੇ ਦੋ ਨੰਕਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ ਬਜਟ ਭਾਵ ਤੁਸੀਂ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਉੱਪਰ ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਉਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਵੇਖਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਦੂਸਰੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਕੰਮ ਵਾਸਤੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਜੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਮੇਜ਼ (Study Table) ਲੈਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਉਚਾਈ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਥਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਉਚਾਈ, ਬਾਹਵਾਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਇੰਨੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਦਮੀ ਉਸ ਵਿਚ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੈਠ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੈਠਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਖੇਡਣ, ਪੜ੍ਹਨ, ਲਿਖ਼ਣ, ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ ਦੇ ਕੰਮ ਇੱਥੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸੋ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਸੋਫ਼ਾ, ਕੁਰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਕਾਫ਼ੀ ਮੇਜ਼ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸੋਫ਼ੇ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਵੀ ਛੋਟੇ ਮੇਜ਼ (Peg Table) ਚਾਹ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਗਲਾਸ, ਕੱਪ ਅਤੇ ਸੁਆਦਾਨੀ (Ash Tray) ਰੱਖਣ ਲਈ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਘਰ ਵਿਚ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਲਈ ਪਾਲਿਸ਼ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਤਰੀਕਾ ਦੱਸੋ ।
ਜਾਂ
ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਪਾਲਿਸ਼ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਦੋ ਢੰਗ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਵਿਚ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਪਾਲਿਸ਼ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ-
(i) ਤਾਰਪੀਨ ਦਾ ਤੇਲ – 2 ਹਿੱਸੇ
ਮੈਥੀਲੈਟਿਡ ਸਪਿਰਟ – 1 ਹਿੱਸਾ
ਅਲਸੀ ਦਾ ਤੇਲ (Linseed Oil) – 2 ਹਿੱਸੇ
ਸਿਰਕਾ – 1 ਹਿੱਸਾ ।
ਉੱਪਰ ਲਿਖੀਆਂ ਚਾਰੋਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਬੋਤਲ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾਉ । ਇਹ ਪਾਲਿਸ਼ ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ‘ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਤਾਰਪੀਨ ਦਾ ਤੇਲ ਅਤੇ ਸਿਰਕਾ ਥੰਧਿਆਈ ਦੇ ਦਾਗਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਅਲਸੀ ਦਾ ਤੇਲ ਲੱਕੜੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਮੈਥੀਲੈਟਿਡ ਸਪਿਰਟ ਸੁੱਕਣ ਵਿਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

(ii) ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦਾ ਮੋਮ = 15 ਗਰਾਮ
ਤਾਰਪੀਨ ਦਾ ਤੇਲ = 250 ਮਿ.ਲੀ.
ਮੋਮ ਨੂੰ ਹਲਕੀ ਅੱਗ ਦੇ ਸੇਕ ਨਾਲ ਪਿਘਲਾ ਲਓ । ਅੱਗ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਤਾਰਪੀਨ ਦਾ ਤੇਲ ਮਿਲਾ ਦਿਓ । ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਹਿਲਾਓ ਜਦੋਂ ਤਕ ਮੋਮ ਤੇਲ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੁਲ ਨਾ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਵੈਕਿਉਮ ਕਲੀਨਰ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਗਰਮ ਕੱਪੜੇ ਝਾੜਨ ਵਾਲੇ ਬੁਰਸ਼ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕੱਪੜਾ ਫਿਟ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ 2 ਗਿਲਾਸ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਚਮਚ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਮੁਲਾਇਮ ਕੱਪੜਾ ਭਿਉਂ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਚੋੜ ਕੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੇ ਕਵਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੱਪੜਾ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਮਕ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਥੰਧਿਆਈ ਦੇ ਦਾਗਾਂ ਨੂੰ ਪੈਟਰੋਲ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਘੋਲ ਕੇ ਗਿੱਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ-ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕੱਪੜਾ ਭਿਉਂ ਕੇ ਪੂੰਝੋ ਤਾਂ ਜੋ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਉਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ-

1. ਇਹ ਜਲਦੀ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟਦਾ ।
2. ਇਸ ਉੱਪਰ ਝਰੀਟਾਂ ਅਤੇ ਚਿੱਬ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੇ ।
3. ਇਹ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਚੂਸਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਧੋ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੀੜਾ ਜਾਂ ਸਿਉਂਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ।
5. ਇਹ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਵਿਚ ਪਰਦੇ ਕਿਉਂ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਦਿਆਂ ਬਿਨਾਂ ਘਰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਸੋ ਪਰਦੇ ਘਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਘਰ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ, ਮਿੱਟੀ-ਘੱਟੇ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਪਰਦੇ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਏਕਾਂਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਾਲੀਨ ਜਾਂ ਪਰਦੇ ਖ਼ਰੀਦਣ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਕੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਦੇ ਜਾਂ ਕਾਲੀਨ ਖ਼ਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚੋਣ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਗੁੜੇ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪਰਦੇ ਚੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਕਾਲੀਨ ਅਤੇ ਸੋਫਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨਦਾਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਰਦੇ ਪਲੇਨ ਇੱਕੋ ਰੰਗ ਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪਲੇਨ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਪਰਦੇ ਹੀ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਲੀਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਵੀ ਸੋਫੇ ਅਤੇ ਪਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ! ਜੇ ਪਰਦੇ ਪਲੇਨ ਹਨ ਤਾਂ ਕਾਲੀਨ ਡਿਜ਼ਾਈਨਦਾਰ ਵੱਧ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲਾ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕਮਰਾ ਵੱਡਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਲੀਨ ਵੱਡੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਕਮਰਾ ਛੋਟਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਲੀਨ ਫਿੱਕੇ ਪਲੇਨ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧ ਰਹਿਤ ਫੁੱਲ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਬਾਕੀ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧਿਤ । ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਕਮਰੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੇ ਸਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ ਕਿਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ
ਉੱਤਰ-
ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਟਿਕਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਭਾਰੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਨਾਲ ਹਿਲ ਕੇ ਡਿੱਗਣ ਨਾ । ਇਹ ਕਈ ਆਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਚੌਰਸ, ਆਇਤਾਕਾਰ, ਤਿਕੋਨੇ, ਅਰਧ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਟੀ (T) ਅਕਾਰ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਖ ਤਰੀਕੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਤਰੀਕੇ ਹਨ-

1. ਜਪਾਨੀ
2. ਅਮਰੀਕਨ ।

ਜਪਾਨੀ ਤਰੀਕਾ ਸੰਕੇਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਫੁੱਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਫੁੱਲ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਮਾਨਵ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲਾ ਧਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਹੀ ਰੰਗ ਦੇ ਇੱਕੋ ਹੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫੁੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਮਰੀਕਨ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮੂਹ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਆਰਾਮ ਕਰਨ, ਸੌਣ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਲੋੜਾਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੇ ਘਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਸਕੇ ਤਾਂ ਸੋਨੇ ਤੇ ਸੁਹਾਗੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ । ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਛੋਟੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਪਲੰਘ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਬਕਸੇ ਵਾਲੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਫਰਨੀਚਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ਸੋ ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ

• ਡਿਜ਼ਾਈਨ – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦਾ ਆਕਾਰ, ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕਮਰਾ ਛੋਟਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿੱਕੇ ਅਤੇ ਪਲੇਨ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਵਾਲਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

• ਕੀਮਤ – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਜਟ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਆਕਾਰ – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦਾ ਕੰਮ – ਜਿਸ ਕੰਮ ਲਈ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਜਾਵੇ ਉਹ ਪੂਰਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇ ਅਲਮਾਰੀ ਖ਼ਰੀਦਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ ।
• ਲੱਕੜੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀ – ਲੱਕੜੀ ਦੀ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਸਟੀਲ ਜਾਂ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦਾ ਖਰੀਦਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਟੀਲ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਜੰਗਾਲ ਨਾ ਲੱਗੇ ।
• ਮਜ਼ਬੂਤੀ – ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵੇਖਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹਿਲਾ ਕੇ ਜਾਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਵੇਖੋ । ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟਿਕਣ ਵਾਲਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਬਣਤਰ – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਜੋੜ, ਪਾਲਿਸ਼ ਅਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਵੇਖਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਮੀਨਾਕਾਰੀ – ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਨਾਕਾਰੀ ਵਾਲਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।
• ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਫ਼ਰਨੀਚਰ – ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਰੰਗ, ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਕੁਆਲਟੀ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਨੁਕਤਿਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਨੁਕਤਿਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-

•  ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਜਾਂ ਵਰਤੋਂ (Use) – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਉਸਦੀ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਜਾਂ ਵਰਤੋਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਸੋਫ਼ਾ ਜਾਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਆਦਿ ਹੀ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੱਖੋ ਕਿ ਇਕ ਇਕਾਈ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ । ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਜਿਹੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਸਕੇ ਜਿਵੇਂ ਸੋਫਾ ਕਮ ਬੈਡ ਜਾਂ ਬਾਕਸ ਵਾਲਾ ਦੀਵਾਨ ਆਦਿ ।
• ਆਕਾਰ (Size) – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕਮਰਾ ਵੱਡਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੱਪੜਾ ਚੜਿਆ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੈਂਤ, ਲੱਕੜ ਜਾਂ ਰਾਟ ਆਇਰਨ (Wrought iron) ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵਰਤੋ ।
• ਲੈਅ (Rhythm) – ਫਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰੋ ਕਿ ਵਿਸਥਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਵੇ । ਵੱਡੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਟਿਕਾਉ, ਫਿਰ ਛੋਟੀਆਂ ਫਿਰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਅਨੁਰੂਪਤਾ (Harmony) – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਬਲ (Emphasis) – ਜੇਕਰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਬਲ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਉਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜੋੜ ਕੇ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਕਾਰਨਰ ਸ਼ੈਲਫ ਵਿਚ ਸਜਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਰੱਖਣੀਆਂ ।
• ਆਰਾਮਦੇਹ (Comfort) – ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਵੇ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਆਰਾਮ ਮਿਲ ਸਕੇ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ-
  • ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆਉਣ ਜਾਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ।
  • ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨਾ ਰੱਖੋ ।
  • ਲੱਕੜੀ, ਬੈਂਤ ਜਾਂ ਰਾਟ ਆਇਰਨ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਗੱਦੀਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਉ ।
  • ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਨਾ ਰੱਖੋ, ਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵਿਚਕਾਰ ਰੱਖੋ ।
  • ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹੀਕਰਨ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਜਿਵੇਂ ਆਰਾਮ, ਖੇਡ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤ ਆਦਿ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ । ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਇਕ ਪਾਸੇ ਸੋਫਾ, ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਾਸੇ ਦੀਵਾਨ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇਕ ਮੇਜ਼-ਕੁਰਸੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਟਿਊਬ ਲਾਈਟ (Tube Light) ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ T.V., Radio ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਸਮਾਨ ਰੱਖੋ । ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਕੈਰਮ ਬੋਰਡ, ਚੈਸ ਜਾਂ ਤਾਸ਼ ਵੀ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਕੰਧਾਂ ਉੱਪਰ ਕੁੱਝ ਸੁੰਦਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਫੁੱਲ ਜਾਂ ਫਿਰ ਗਮਲੇ ਵੀ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਸੌਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
1. ਸੌਣ ਵਾਲਾ ਕਮਰਾ – ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਸੌਣ ਲਈ ਮੰਜੇ ਜਾਂ ਬੈਂਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪੂਰੇ ਅਰਾਮਦੇਹ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕੰਧ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਰੱਖੋ । ਪਲੰਘ ਦੇ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਇੰਨਾਂ ਥਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਵੇ ਕਿ ਪਲੰਘ ਨੂੰ ਝਾੜ-ਪੂੰਝ ਕੇ ਪਲੰਘਪੋਸ਼ ਵਿਛਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਪਲੰਘ ਦੇ ਸਿਰ ਵਲ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੀਂ ਇਕ-ਇਕ ਛੋਟਾ ਮੇਜ਼ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬੈਂਡ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਈਡ ਟੇਬਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਟੇਬਲ ਲੈਂਪ ਜਾਂ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲਾ ਸਮਾਨ ਰੱਖਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕੁਰਸੀਆਂ, ਜਾਂ ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਇਕ ਛੋਟਾ ਟੇਬਲ ਵੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਜਾਂ ਡਰੈਸਿੰਗ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਾਫ਼ੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੋਵੇ । ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਅਲਮਾਰੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ | ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਕੰਧ ਵਿਚ ਹੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਟੀਲ ਜਾਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵੀ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਰੀ ਥਾਂ ਹੋਵੇ ।

2. ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਕਮਰਾ – ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਚੀਜ਼ ਖਾਣੇ ਵਾਲਾ ਮੇਜ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਖਾਣੇ ਦੇ ਮੇਜ਼ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਉੱਪਰ ਗੱਦੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਹੋਣ । ਇਸ ਮੇਜ਼ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਅਲਮਾਰੀ (Cup Board) ਵੀ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਰਤਨ, ਟੇਬਲ ਮੈਟ, ਕਟਲਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਮਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਮਾਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ-ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੁੱਕੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਝਾੜ ਪੂੰਝ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਸਿਉਂਕ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸੋ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੇ ਸਿਉਂਕ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਿਉਂਕ ਦੀ ਦਵਾਈ ਦਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ । ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਦੋ ਵਾਰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਧੁੱਪ ਲੁਆ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਧੁੱਪ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਲਗਾਉ | ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਗਰਮ ਸਬਜ਼ੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਜਾਂ ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਗਿਲਾਸ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੇਜ਼ ‘ਤੇ ਦਾਗ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ, ਕਾਰਕ ਜਾਂ ਸਣ ਆਦਿ ਦੇ ਮੈਟ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਤੋਂ ਦਾਗ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਕੋਸੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜਾਂ ਹਲਕਾ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਕੱਪੜਾ ਇਸ ਘੋਲ ਵਿਚ ਭਿਉਂ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ | ਪਰ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੱਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਗਿੱਲਾ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਸੁੱਕੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਪਿਰਟ ਵਿਚ ਭਿੱਜੇ ਨੂੰ ਆਦਿ ਨਾਲ ਫਿਰ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ । ਜੇ ਲੱਕੜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਗਮਾਰ ਨਾਲ ਰਗੜ ਕੇ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਜੇ ਲੱਕੜੀ ਵਿਚ ਛੇਕ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਮੋਮ ਨਾਲ ਭਰ ਲਉ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਲੱਕੜ, ਕੱਪੜਾ, ਪਲਾਸਟਿਕ, ਬੈਂਤ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਸਿਉਂਕ ਅਤੇ ਚੂਹੇ ਦਾ ਡਰ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਲੋਹੇ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਪੜਾ ਵੀ ਸਿਉਂਕ, ਚੂਹੇ, ਸਲਾਬ, ਮਿੱਟੀ, ਗਰਦ ਨਾਲ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਅਤੇ ਬੈਂਤ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹਨ । ਪਲਾਸਟਿਕ ਉੱਪਰ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਸਲਾਬ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪਰ ਗਰਮ ਚੀਜ਼ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਨਾਲ ਖ਼ਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੈਂਤ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਬਾਕੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ । ਸੋ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵੀ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਪਰਦੇ ਲਾਉਣ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ? ਪਰਦਿਆਂ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਕੱਪੜਾ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਪਰਦੇ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਘਰ ਸੁੰਦਰ, ਆਕਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
2. ਪਰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਏਕਾਂਤ (Privacy) ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਪਰਦੇ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਜੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਫਰੇਮ ਭੈੜਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਵਾ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆਉਣੋਂ ਰੋਕਦੇ ਹਨ ।

ਪਰਦੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਲੇਨ, ਪਰਿੰਟਡ ਸਤੀ, ਰੇਸ਼ਮੀ, ਪੇਸਟਰੀ, ਕੇਸਮੈਂਟ, ਖੱਦਰ, ਖੱਡੀ ਦਾ ਬਣਿਆ ਕੱਪੜਾ ਜਾਂ ਸਿਲਕ ਸਾਟਨ ਦੇ ਹੀ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਪਰਦਿਆਂ ਲਈ ਬੁਰ ਵਾਲਾ ਕੱਪੜਾ ਨਹੀਂ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮਿੱਟੀ, ਹਨੇਰੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਪਰਦੇ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੂਤੀ ਪਰਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਵਾ ਆਰ-ਪਾਰ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੀ ਰੋਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਕਾਲੀਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਗਲੀਚੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਲੀਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ, ਰੰਗ-ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕਾਲੀਨ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨਦਾਰ ਵਿਛਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਕਮਰੇ ਦੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇ | ਪਰ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪਲੇਨ ਅਤੇ ਫਿੱਕੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕਾਲੀਨ ਹੀ ਠੀਕ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਪਲੇਨ ਕਾਲੀਨ ਉੱਪਰ ਬਾਕੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਭਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਾਲੀਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈਚੌੜਾਈ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਫਰਸ਼ ‘ਤੇ ਵਿਛਾਉਣ ਲਈ ਕਾਲੀਨ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਕਿਉਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਲੀਨ ਵਿਛਾਉਣ ਨਾਲ ਕਮਰੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਟੁੱਟ-ਭੱਜਾ ਫਰਸ਼ ਵੀ ਢੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਲੀਨ ਫਰਸ਼ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਉੱਪਰ ਉੱਠਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਕਮਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਲੀਨ ਵਿਛਾਉਣ ਨਾਲ ਕਮਰੇ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੀ ਸੋਹਣੀਆਂ ਦਿੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਕਮਰਾ | ਨਿੱਘਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਨੁਕਤੇ ਮਨ ਵਿਚ ਰੱਖੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਸਮੇਂ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਅਨੁਪਾਤ, ਲੈਅ, ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਬਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

1. ਇਕਸੁਰਤਾ (Harmony) – ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕੋ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲ ਸਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਲਿਆਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਅੱਡ ਫੁੱਲ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

2. ਅਨੁਪਾਤ (Proportion) – ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਗਲੈਡੀਉਸ ਦੇ ਫੁੱਲ ਇਕ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਿਚ ਸੋਹਣੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਨਾਲ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਫੁੱਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਫੁੱਲਦਾਨ ਤੋਂ 1 ਗੁਣਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਚਪਟੇ (Flat) ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਫੁੱਲ ਦੀ ਉਚਾਈ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਜਿੰਨੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

3. ਲੈਅ (Rhythm) – ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਲੈਅ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਲੈਅ ਨਾਲ ਹੀ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ । ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਗੋਲ ਜਾਂ ਤਿਕੋਨ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਕੇ ਲੈਅ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕੋ ਰੰਗ ਦੇ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਸ਼ੇਡ ਜਾਂ ਭਾਅ ਵਾਲੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤ ਕੇ ਵੀ ਲੈਅ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

4. ਬਲ (Emphasis) – ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵੀ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਿੰਦੁ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੇਠਾਂ ਕਰਕੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

5. ਸੰਤੁਲਨ (Balance) – ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਹੋਣਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਫੁੱਲ ਇਕ ਪਾਸੇ ਡਿੱਗਦੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਫੁੱਲ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਾਉ ਬਾਕੀ ਫੁੱਲ ਪੱਤੇ ਉਸਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਬਰਾਬਰੀ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ-

1. ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਖਾਣਾਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧ ਰਹਿਤ ਫੁੱਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧਿਤ ।
2. ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਕਮਰੇ ਦੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਨਾਲ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ।
3. ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਵੇ ।

ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ-
ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਫੁੱਲ ਸਭ ਤੋਂ ਕੋਮਲ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਹੀ ਤੋੜੋ, ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਧੁੱਪ ਨਾ ਪੈਂਦੀ ਹੋਵੇ । ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਲਈ ਤੇਜ਼ ਛੁਰੀ ਵਰਤੋ ਅਤੇ ਟਾਹਣੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤਿਰਛੀ ਕੱਟੋ ਤਾਂ ਕਿ ਡੰਡੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਣੀ ਚੂਸ ਸਕੇ । ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਾਲਟੀ ਵਿਚ ਭਿਉਂ ਦਿਉ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਠੰਢੀ ਤੇ ਹਨੇਰੀ ਥਾਂ ਰੱਖੋ । ਫੁੱਲ ਤੋੜਨ ਲੱਗੇ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਫੁੱਲ ਪੂਰਾ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ । ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਨਮਕ, ਲਾਲ ਦੁਆਈ, ਫਟਕਰੀ ਅਤੇ ਕੋਇਲੇ ਦਾ ਚੂਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਫੁੱਲਦਾਨ ਅਤੇ ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੱਜ-ਕਲ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਾਲਾ ਫੁੱਲਦਾਨ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੀ ਚੋਣ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਰੰਗ, ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਜਿਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ, ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਮੇਜ਼ ਜਾਂ ਬੈਠਕ ਵਿਚਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਟੇਬਲ ‘ਤੇ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫੁੱਲਦਾਨ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਘੱਟ ਡੂੰਘਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦਾ ਆਕਾਰ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵੱਡੇ, ਭਾਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹੇ ਖਰਵੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਅੱਜ-ਕਲ਼ ਚੀਨੀ ਮਿੱਟੀ, ਪਿੱਤਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਆਦਿ ਦੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਨਰਮ ਫੁੱਲਾਂ ਲਈ ਕੱਚ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਠੀਕ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ।

ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ ਸਿਰ ਟਿਕਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਈ ਆਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ-ਗੋਲ, ਚੌਰਸ, ਤਿਕੋਨੇ, ਆਇਤਾਕਾਰ ਅਤੇ ਅਰਧ ਚੰਦ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ । ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਇਹ ਵੇਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਾ ਹੋਵੇ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿੱਲਾਂ ਜਾਂ ਪਿੰਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ ਦੀ ਚੋਣ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰ ਔਰਤ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਪਰਖਣ ਦੀ ਇਕ ਕੁਦਰਤੀ ਯੋਗਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਹਿਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਲਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੋ ਘਰ ਦੇ ਹਰ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਨੂੰ ਹੀ ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਵ ਕਿ ਘਰ ਦਾ ਹਰ ਇਕ ਕਮਰਾ ਕਲਾ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਜਾਉਣਾ ਹੀ ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਹੈ । ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਘਰ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਜਾਵਟ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਆਰਾਮ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਾ ਪਵੇ ।

ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਪਰਦੇ, ਕਾਲੀਨ, ਕੁਸ਼ਨ, ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਆਦਿ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਇਕ-ਦੂਜੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਹਰ ਕਮਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਇਕ ਪੂਰੀ ਇਕਾਈ ਜਾਪੇ ।

ਫ਼ਰਨੀਚਰ – ਇਹ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਚੋਣ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਜਟ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ, ਕਮਰੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਸੋਫ਼ੇ, ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਦੀਵਾਨ ਆਦਿ, ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੈਂਡ, ਅਲਮਾਰੀ, ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਡਰੈਸਿੰਗ ਟੇਬਲ ਅਤੇ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਮੇਜ਼, ਕੁਰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਬਰਤਨਾਂ ਲਈ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਅਲਮਾਰੀ । ਇਹ ਸਾਰਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਬਣਿਆ ਵੀ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਮਾਨ ਲੱਕੜ, ਕੱਪੜੇ ਵਾਲੇ, ਲੋਹੇ, ਸਟੀਲ, ਬੈਂਤ ਜਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵੀ ਚੋਣ ਸਮੇਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਮਰਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੱਪੜਾ ਚੜਿਆ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਕਮਰਾ ਛੋਟਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੱਕੜ, ਬੈਂਤ ਜਾਂ ਲੋਹੇ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਪਰਦੇ – ਸਜਾਵਟ ਵਿਚ ਪਰਦਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵੀ ਬੜੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ | ਪਰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਅਧੂਰੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਘਰ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਘਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਹਵਾ ‘ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਰੱਖਦੇ ਹਨ | ਪਰਦੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੁਤੀ ਹੀ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਉਂਝ ਤਾਂ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਸਾਟਨ, ਸਿਲਕ, ਟਪੈਸਟਰੀ, ਖੱਡੀ ਦੇ ਬਣੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ | ਪਰਦਿਆਂ ਦੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦਾ ਵੀ ਕਮਰੇ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਗੁੜੇ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਾਲੇ ਪਰਦੇ ਚੰਗੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪਲੇਨ ਪਰਦੇ ਹੀ ਚੰਗੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਨਾਲ ਕਮਰਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ-ਖੁੱਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਕਾਲੀਨ – ਕਾਲੀਨ ਵੀ ਕਮਰੇ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਦੇ ਕਾਲੀਨ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ । ਪਰ ਕਾਲੀਨ ਖ਼ਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ, ਰੰਗ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਕਮਰੇ ਦੀ ਰੰਗ ਵਿਵਸਥਾ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਛੋਟੇ ਕਮਰਿਆਂ ਲਈ ਹਲਕੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪਲੇਨ ਕਾਲੀਨ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਬਾਕੀ ਸਾਮਾਨ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੱਜਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ ਲਈ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਡਿਜ਼ਾਈਨਦਾਰ ਕਾਲੀਨ ਵਿਛਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੋਹਣਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ – ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਖਾਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧ ਰਹਿਤ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧਿਤ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ । ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਜੇ ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਟੇਬਲ ‘ਤੇ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਉਚਾਈ 3 ਤੋਂ 4 ਇੰਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੁੱਕਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਕੰਮ ਦੇ ਮੇਜ਼ ਆਦਿ ‘ਤੇ ਰੱਖਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਫੁੱਲਦਾਨ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਪਰ ਹਰੇ, ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਗਰੇਅ ਫੁੱਲਦਾਨ ਆਮ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਕੋਮਲ ਫੁੱਲਾਂ ਲਈ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਉਚਾਈ ਫੁੱਲਦਾਨ ਤੋਂ ਨੇ ਗੁਣਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਇਹ ਠੀਕ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।

ਤਸਵੀਰਾਂ – ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਕੁੱਝ ਸੁੰਦਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਟੰਗੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਵੱਡੀ ਕੰਧ ’ਤੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਤਸਵੀਰ ਟੰਗਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਇੱਕੋ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਰਲਦੀ-ਮਿਲਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਬਣਾ ਕੇ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧ ਤੇ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਨਹੀਂ ਟੰਗਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਇਹ ਇੰਨੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਹੋਣ ਕਿ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਜਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਗਰਦਨ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਵੇਖ ਸਕੋ ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਲੱਕੜੀ, ਪਿੱਤਲ, ਤਾਂਬੇ, ਕੱਚ, ਕਰਿਸਟਲ ਆਦਿ ਦੇ ਸ਼ੋ ਪੀਸ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੀਸਾਂ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਜਾਵਟ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਛੋਟੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਟੇਬਲ ਜਾਂ (Shelf) ਸ਼ੈਲਫ ‘ਤੇ ਸਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟੈਬਲ ਲੈਂਪ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਕਮਰੇ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹਨ । ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਚਰਿੱਤਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੇਖ ਕੇ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਚਰਿੱਤਰ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋ ਉੱਪਰ ਚਰਚਿਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਵ ਜਾਂ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਹੈ ਜੋ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਸ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ-
ਕੋਈ ਵੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੰਗ, ਆਕਾਰ, ਲਾਈਨਾਂ, ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਫੁੱਲ, ਫੁੱਲਦਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸਭ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰੇ । ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ –

1. ਇਕਸੁਰਤਾ (Harmony) – ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕੋ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲ ਸਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਦੇ ਵਰਬੀਨਾ, ਫ਼ਲੋਕਸ, ਸਵੀਟ ਪੀਜ਼ ਅਤੇ ਪਿਟੂਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨਾ । ਇਕ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਇਕ ਰੰਗ ਦੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਸ਼ੇਡ ਅਤੇ ਭਾਹ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤਣ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕਸੁਰਤਾ | ਲਿਆਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ | ਦੁਹਰਾਉਣ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਹੀ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਵੰਨਗੀਆਂ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤਣ ਨਾਲ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਫੁੱਲਦਾਨ | ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਰੱਖਣ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਕ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਫੁੱਲਦਾਨ ਰੱਖਿਆ ਸੋਹਣਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ।

2. ਅਨੁਪਾਤ (Proportion) – ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਛੋਟੇ ਜਾਂ ਹਲਕੇ ਕੱਚ ਦੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਿਚ ਭਾਰੇ ਫੁੱਲ ਸੁਹਣੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੇ । ਇਕ ਦਰਮਿਆਨੇ ਜਾਂ ਲੰਬੇ ਫੁੱਲਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਫੁੱਲ ਦੀ ਉਚਾਈ ਫੁੱਲਦਾਨ ਤੋਂ 1\(\frac {1}{2}\) ਗੁਣਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਚਪਟੇ (Flat) ਫੁੱਲਦਾਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਫੁੱਲ ਦੀ ਉਚਾਈ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਜਿੰਨੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

3. ਸੰਤੁਲਨ (Balance) – ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਠੀਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਫੁੱਲ ਇਕ ਪਾਸੇ ਡਿੱਗਦੇ ਨਾ ਲੱਗਣ । ਜੇਕਰ ਫੁੱਲ ਇਕ ਪਾਸੇ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਵੱਡੇ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਜਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਸਾਰੇ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦੇ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇਕ ਪਾਸੇ ਭਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਨਹੀਂ | ਲੱਗਦਾ । ਸਹੀ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ, ਵੱਡਾ ਜਾਂ ਰੰਗ ਵਿਚ ਗੁੜਾ ਫੁੱਲ | ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ਇਸ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਉ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਬਰਾਬਰ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ । ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਛੋਟੇ ਜਾਂ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੇਂਦਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

4. ਲੈਅ (Rhythm) – ਇਕ ਚੰਗੀ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਲੈਅ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਲੈਅ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗੋਲ ਜਾਂ ਤਿਕੋਣ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੈਅ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪੱਤੇ ਲਗਾ ਕੇ ਜਾਂ Cਅਕਾਰ ਦੀ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਜਿਸ ਦਾ ਮੱਧ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਲੈਅ ਠੀਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਇਕ ਚੰਗੀ ਲੈਅ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਮੱਧ ਵਿਚ ਇਕ ਸਿੱਧਾ ਲੰਬਾ ਫੁੱਲ ਲਗਾਉ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਿਰਛੀ ਟਹਿਣੀ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਫੁੱਲ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟੇ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਫੁੱਲ ਲਗਾਉ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਤਿਰਛੇ ਫੁੱਲ ਲਗਾਉ । ਇੱਕੋ ਹੀ ਰੰਗ ਦੇ ਵੱਖਵੱਖ ਸ਼ੇਡ ਅਤੇ ਭਾਹ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤ ਕੇ ਵੀ ਲੈਅ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਨਜ਼ਰ ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਤੋਂ ਫਿੱਕੇ ਰੰਗ ਵਲ ਜਾਏਗੀ ।

5. ਬਲ (Emphasis) – ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਹੜਾ ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰੇ । ਇਹ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਕਰ ਕੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਵੱਡੇ, ਗੁੜੇ ਜਾਂ ਭੜਕੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਫੁੱਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਦੁਆਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਫੁੱਲਦਾਨ ਸਾਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਬਲ ਫੁੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਧਿਆਨ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵੱਲ ਹੀ ਜਾਏ । ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਫੁੱਲ ਛੋਟੇ, ਘੱਟ ਭੜਕੀਲੇ ਅਤੇ ਵਿਰਲੇ ਲਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦ ‘ਤੇ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਜੇਕਰ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ ਲੱਗੇਗੀ ਅਤੇ ਕਮਰਾ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਵਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਹਨ-
(i) ਜਪਾਨੀ
(ii) ਅਮਰੀਕਨ ।

(i) ਜਪਾਨੀ – ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸੰਕੇਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਫੁੱਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ (ਉੱਚਾ) ਫੁੱਲ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਮਾਨਵ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹੇਠਲਾ) ਧਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਫੁੱਲ ਇੱਕੋ ਹੀ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਹੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

(ii) ਅਮਰੀਕਨ – ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅਤੇ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਇਕੱਠੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮੂਹ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਉਚੇਚੇ ਅਵਸਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ। ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਦੋਨੋਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋਨਾਂ ਹੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਛੋਟੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਨੀਵੇਂ ਬਰਤਨ ਵਿਚ ਵੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਸਹਾਇਕ ਸਮੱਗਰੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਪਰਦੇ ਅਤੇ ਕਾਲੀਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ।

ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਆਮ ਸ਼ੌਕ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲਗਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇੱਕੋ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਗਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹਿੰਗੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਨਾ ਖ਼ਰੀਦੇ ਜਾ ਸਕਣ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਲਿਪੀਆਂ ਵੀ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੰਗੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਕ ਕਮਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਫਰੇਮ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨਾਲ ਕਮਰਾ ਡੱਬ-ਖੜੱਬਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਗਾਉਣੀਆਂ ਵੀ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਕੇ ਲਗਾਉ । ਤਸਵੀਰਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚੀਆਂ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਬੋਝ ਨਾ ਪਵੇ ।

ਤਸਵੀਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਪਿੱਤਲ, ਤਾਂਬੇ, ਲੱਕੜੀ, ਦੰਦ ਖੰਡ, ਕਰਿਸਟਲ, ਗਲਾਸ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖ਼ਰੀਦਣ ਨਾਲੋਂ ਕੁੱਝ ਵੱਡੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ ਜਿੱਥੇ ਪਈਆਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਲੱਗਣ । ਆਮ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਆਲੇ ਜਾਂ ਤਾਕ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਟਿਕਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਮੇਜ਼ ਆਦਿ ‘ਤੇ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਝਾੜ ਪੂੰਝ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਚਰਿੱਤਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ | ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਦਾ ਵੀ ਇਕ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਜਾਵਟ ਵਿਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟੇਬਲ ਲੈਂਪ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਣਤਰ, ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਵੀ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਠੀਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਘਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਹਿੰਗਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਛੇਤੀ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ | ਘਰ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਕਮਰੇ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੀ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਵੀ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਬੈਠਕ – ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਰਾਮ, ਖੇਡ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤ ਆਦਿ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਕ ਪਾਸੇ ਸੋਫ਼ਾ, ਦਿਵਾਨ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਆਦਿ ਰੱਖੋ ਤਾਂ ਕਿ ਆਪ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦੀ ਮੇਜ਼ ਰੱਖੋ । ਕਾਫ਼ੀ ਦੀ ਮੇਜ਼ ਦਾ ਆਕਾਰ 45 ਸੈਂ:ਮੀ: × 90 ਸੈਂ:ਮੀ: ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸੋਫ਼ੇ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਛੋਟੇ ਮੇਜ਼ ਵੀ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿਗਰਟ ਸੁਆਹਦਾਨੀ ਜਾਂ ਚਾਹ, ਕਾਫ਼ੀ ਦੇ ਪਿਆਲੇ ਜਾਂ ਸ਼ਰਬਤ ਦੇ ਗਲਾਸ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਇਕ ਪਾਸੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਆਨੋ ਜਾਂ ਸਟੀਰਿਓ ਸੈਟ ਜਾਂ ਟੇਪ ਰਿਕਾਡਰ ਆਦਿ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਕੈਰਮ, ਚੈਸ ਜਾਂ ਤਾਸ਼ ਦੀ ਮੇਜ਼ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕਮਰਾ ਅੱਡ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਹੀ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਜਾਂ ਸ਼ੈਲਫ਼ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਕ ਮੇਜ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀ ਲਿਖਣ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਉੱਤੇ ਟੇਬਲ ਲੈਂਪ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਕਈ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਟੀ. ਵੀ. ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਦੀਵਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਮ ਸ਼ੌਕ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਗਮਲੇ ਜਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲਦਾਨ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਪਿੱਤਲ ਜਾਂ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਵੀ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਸਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੱਖੋ ਕਿ ਕਮਰਾ ਖੁੱਲਾ ਲੱਗੇ ।

ਸੌਣ ਦੇ ਕਮਰੇ – ਸੌਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵਿਚ ਪਲੰਘ ਹੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਪਲੰਘਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਪਾਸਾ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪਲੰਘਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਇੰਨੀ ਜਗਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਜਾ ਕੇ ਬਿਸਤਰੇ ਝਾੜੇ ਜਾ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਲੰਘ ਪੋਸ਼ ਵਿਛਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਪਲੰਘਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਜਾਂ ਖਿੜਕੀ ਖੁੱਲੀ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਬਾਹਰੋਂ ਪਲੰਘ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਉਣ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਡਾਕਟਰ ਸਖ਼ਤ ਪਲੰਘ ਤੇ ਸੌਣ ਦੀ ਰਾਏ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕ ਵਾਣ, ਮੁੰਜ, ਰੱਸੀ ਜਾਂ ਨਿਵਾਰ ਦੇ ਬਣੇ ਮੰਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਸੌਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਮੰਜੇ ਹਲਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਵੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪਲੰਘਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕੁਰਸੀਆਂ ਜਾਂ ਦੀਵਾਨ ਜਾਂ 2-3 ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਇਕ ਮੇਜ਼ ਵੀ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਕਈ ਵਾਰੀ ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ । ਕਮਰੇ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਵਾਲੀ ਮੇਜ਼ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ | ਸ਼ੈਟੀ ਜਾਂ ਸਟੂਲ ਰੱਖੋ | ਕਮਰਾ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪਰਦਾ ਲਗਾ ਕੇ | ਅੱਡ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਉੱਤੇ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਟੰਗ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇਕ ਸ਼ੈਲਫ਼ ਬਣਾ ਕੇ ਵੀ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਮੇਜ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਇਕ ਅਲਮਾਰੀ ਬਣੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੱਪੜੇ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਣ । ਜੇਕਰ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਅਲਮਾਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਟੀਲ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਦਾ ਕਮਰਾ – ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਖਾਣੇ ਵਾਲੀ ਮੇਜ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੇਜ਼ 4, 6 ਜਾਂ 8 ਬੰਦਿਆਂ ਲਈ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਹੋ – ਸਕਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਮੇਜ਼ ਦਾ ਆਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ, ਬਿਨਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਧੀ ਪਿੱਠ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੇਜ਼ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਚੀਨੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਅਤੇ ਗਲਾਸ, ਛੁਰੀਆਂ, ਚਮਚ ਆਦਿ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਕ ਅਲਮਾਰੀ ਵੀ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਅਲਮਾਰੀ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਬਣਵਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਕਈ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਕ ਅਤੇ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਦਾ ਕਮਰਾ ਇਕੱਠਾ ਹੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਹਿੱਸਾ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਉਹ – ਬੈਠਕ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਰਸੋਈ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹਿੱਸਾ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕਮਰਾ-ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਜਾਂ ਸ਼ੈਲਫ਼ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਕਮਰੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਾਂ ਇਕ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਮੇਜ਼ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਕੁਰਸੀ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੋ, ਤਿੰਨ ਆਰਾਮ ਕੁਰਸੀਆਂ ਵੀ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਢੰਗ ਹਨ-
(i) ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ – ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੁੱਕੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਝਾੜ-ਪੂੰਝ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਸਿਉਂਕ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸੋ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੇ ਸਿਉਂਕ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਿਉਂਕ ਦੀ ਦਵਾਈ ਦਾ ਖਰਾਬ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ 1 ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਕ-ਦੋ ਵਾਰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਧੁੱਪ ਲੁਆ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਧੁੱਪ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਲਗਾਉ । ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਮੇਜ਼ ‘ਤੇ ਗਰਮ ਸਬਜ਼ੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਜਾਂ ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਗਿਲਾਸ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੇਜ਼ ‘ਤੇ ਦਾਗ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ, ਕਾਰਕ ਜਾਂ ਸਣ ਆਦਿ ਦੇ ਮੈਟ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਤੋਂ ਦਾਗ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਕੋਸੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜਾਂ ਹਲਕਾ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਕੱਪੜਾ ਇਸ ਘੋਲ ਵਿਚ ਭਿਉਂ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ | ਪਰ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਿੱਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਗਿੱਲਾ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਸੁੱਕੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਪਿਰਟ ਵਿਚ ਭਿੱਜੇ ਨੂੰ ਆਦਿ ਨਾਲ ਫਿਰ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ । ਜੇ ਲੱਕੜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਗਮਾਰ ਨਾਲ ਰਗੜ ਕੇ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਜੇ ਲੱਕੜੀ ਵਿਚ ਛੇਕ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਮੋਮ ਨਾਲ ਭਰ ਲਉ ×

(ii) ਪੇਂਟ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ – ਅਜਿਹੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਧੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਕੋਸੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ । ਕਿਸੇ ਖੁਰਦਰੀ ਵਸਤੁ ਨਾਲ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰਗੜਨਾ। ਚਾਹੀਦਾ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਇਸ ‘ਤੇ ਝਰੀਟਾਂ ਪੈ ਜਾਣਗੀਆਂ ਤੇ ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਪੇਂਟ ਉੱਤਰ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਮੁੜ ਪੇਂਟ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਪੇਂਟ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਤਾਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(iii) ਬੈਂਤ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ – ਅਜਿਹੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਗਾਰਡਨ ਜਾਂ ਲਾਨ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਕੇਨ ਦੇ ਬਣੇ ਡਾਈਨਿੰਗ ਟੇਬਲ, ਕੁਰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸੋਫੇ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਨਾਈਲੋਨ ਵਾਲੇ ਕੇਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਇਹ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸੁੱਕੇ ਜਾਂ ਗਿੱਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਨਮਕ ਜਾਂ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਧੋ ਲਵੋ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਸੁਕਾ ਲਵੋ । ਮੋਮ ਵਾਲੇ ਕੇਨ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਸਾਫ਼ ਤੇ ਸੁੱਕੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੂੰਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਤੇ ਰੇਤੀ ਕਾਗਜ਼ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਪਾਸਿਉਂ ਰਗੜ ਕੇ ਮੁੜ ਤੋਂ ਵੈਕਸ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰ ਲਵੋ : ਪੇਂਟ ਕੀਤੇ ਕੇਨ ਨੂੰ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਪੇਂਟ ਕਰਵਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(iv) ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਕਵਰ ਕੀਤੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ – ਅਜਿਹੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਵੈਕਯੂਮ ਕਲੀਨਰ ਨਾਲ ਜਾਂ ਗਰਮ ਕੱਪੜੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੁਰਸ਼ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਰੰਗ ਫਿਟ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੋ ਗਲਾਸ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਚਮਚਾ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾ ਕੇ ਨਰਮ ਕੱਪੜਾ ਇਸ ਵਿਚ ਭਿਉਂ ਲਉ ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਚੋੜ ਕੇ ਕਵਰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਕੱਪੜੇ ਵਿਚ ਚਮਕ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਥਿੰਧਿਆਈ ਦੇ ਦਾਗ ਪੈਟਰੋਲ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਮਿਲਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਝੱਗ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਝੱਗ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਿੱਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਕਵਰ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ ।

(v) ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ – ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਪਲਾਸਟਿਕ ਨੂੰ ਪਿਘਲਾ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬੁਰਸ਼ ਜਾਂ ਸਪੰਜ ਆਦਿ ਨੂੰ | ਸਾਬਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਿਉਂ ਕੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰ ਕੇ ਧੋ ਕੇ ਸੁਕਾ | ਲਵੋ । ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਧੁੱਪ ਤੇ ਸਰਦੀ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(vi) ਰੈਕਸੀਨ ਜਾਂ ਚਮੜੇ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਦੇਖ – ਭਾਲ-ਰੈਕਸੀਨ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਬਹੁਤ | ਮਹਿੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਬੈਂਕਾਂ, ਦਫ਼ਤਰਾਂ, ਗੱਡੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਗਿੱਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਧੋਇਆ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਚਮੜੇ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ | ਘੱਟ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਰੋਜ਼ ਝਾੜ-ਪੂੰਝ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬਰਸਾਤਾਂ ਨੂੰ ਇਹ | ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੱਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਲੀ ਨਾ ਲੱਗੇ । ਚਮੜੇ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਸਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ, ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਅਲਸੀ ਦਾ ਤੇਲ ਅਤੇ ਇਕ-ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾ ਕੇ | ਬਣੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Home Science Guide ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਕੀ ਕੁੱਝ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਦੇ, ਗਲੀਚੇ, ਫੁੱਲ, ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦਾ ਇਕ ਲਾਭ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਉਂਕ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਰਦੇ ਤੇ ਗਲੀਚੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੇ ਰੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਤਰੀਕੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਾਪਾਨੀ ਤੇ ਅਮਰੀਕਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡਣ, ਲਿਖਣ, ਪੜ੍ਹਨ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਆਦਿ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਘਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਰਦਿਆਂ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੇਦ ਹਵਾ, ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਘੱਟੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪਰਦੇ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਏਕਾਂਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਰਦੀਆਂ (ਠੰਡੇ ਦੇਸ਼ਾਂ) ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਰੰਗ ਦੇ ਪਰਦੇ ਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਪਰਦੇ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਲੇਨ ਤੇ ਛੋਟੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਾਲੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਗੰਧ ਰਹਿਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ (ਉੱਚਾ) ਫੁੱਲ ਕਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਫੁੱਲ ਕਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰਤੀ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਫੁੱਲ ਕਦੋਂ ਤੋੜਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਵੇਰੇ ਜਾਂ ਸ਼ਾਮ ਜਦੋਂ ਧੁੱਪ ਘੱਟ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਫੁੱਲਦਾਨ ਕਿਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੀਨੀ ਮਿੱਟੀ, ਪਿੱਤਲ, ਤਾਂਬੇ ਆਦਿ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੁੱਪ ਤੇ ਸਰਦੀ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਫੁੱਲ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੋਟਾ ਟੁੱਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਜਗਾ ਤੇ ਟਿਕਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲਾ ਫੁੱਲ ਕਿਸ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰਤੀ ਵੱਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਕਈ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਇਕੱਠੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਮਰੀਕਨ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪਯਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗੱਦੀਆਂ/ਕੁਸ਼ਨ ਕਮਰੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੱਦੀਆਂ ਜਾਂ ਕੁਸ਼ਨ ਕਮਰੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਗੱਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ! ਪਲੇਨ ਸੋਫ਼ੇ ਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਾਲੇ ਕੁਸ਼ਨ, ਫਿੱਕੇ ਰੰਗ ਤੇ ਗਹਿਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੁਸ਼ਨ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਕਮਰੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਸਮੇਂ ਉਸਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਸਮੇਂ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਵੇ ਤੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਵੀ ਹੋਵੇ । ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਵਾਲਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਕਮਰੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦਾ ਰੰਗ ਅਤੇ ਬਨਾਵਟ ਕਮਰੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੇ ਹਰ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਨੂੰ ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਦੇ ਹਰ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੁਲ ਅੰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਜਾਉਣਾ ਹੀ ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਹੈ | ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਘਰ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਫਰਨੀਚਰ, ਪਰਦੇ, ਕਾਲੀਨ, ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਘਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਵੇਲੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਅਰਾਮ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਨਾ ਪਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦਾ ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦਾ ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕਾ ਸੰਕੇਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਫੁੱਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ (ਉੱਚਾ) ਫੁੱਲ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਮਾਨਵ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲਾ (ਛੋਟਾ) ਧਰਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਫੁੱਲ ਇੱਕੋ ਹੀ ਕਿਸਮ ਤੇ ਇਕ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

1. ਜਾਪਾਨੀ ਢੰਗ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ (ਉੱਚਾ) ਫੁੱਲ ………………….. ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ।
2. …………………….. ਕਿਸਮ ਦੀ ਫੁੱਲ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਕਈ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਇਕੱਠੇ ਇਸੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
3. ………………….. ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਟਿਕਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
4. ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਫੁੱਲ …………………………. ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਪਰਮਾਤਮਾ,
2. ਅਮਰੀਕਨ,
3. ਸਟੈਮ ਹੋਲਡਰ,
4. ਮਾਨਵ ।

II. ਠੀਕ / ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਸਿਉਂਕ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
2. ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦੇ ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਦਸ ਫੁੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
3. ਅਮਰੀਕਨ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਫੁੱਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
4. ਪਰਦੇ ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
5. ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਫੁੱਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਗ਼ਲਤ,
2. ਗ਼ਲਤ,
3. ਠੀਕ,
4. ਠੀਕ,
5. ਠੀਕ ।

III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਠੀਕ ਹੈ
(ਉ) ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਦਾ ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕਾ ਸੰਕਤੇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਜਾਪਾਨੀ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਹੇਠਲਾ ਫੁੱਲ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ੲ) ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦੇ ਪਰਦੇ ਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਠੀਕ ਹੈ-
(ਉ) ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸੁਗੰਧਿਤ ਫੁੱਲ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
(ਅ) ਫੁੱਲ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਤੋੜੋ ।
(ੲ) ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਫੁੱਲਦਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 4 ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 4 ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ, ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਭਾਵ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਕੁਰਸੀ, ਮੇਜ਼ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਕਾਨ । ਇਕ ਚੰਗਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਰੇਖਾਵਾਂ, ਰੂਪ ਤੇ ਆਕਾਰ, ਰੰਗ ਅਤੇ ਬਣਤਰ (Texture) ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲਾਈਨਾਂ, ਆਕਾਰ, ਰੰਗ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਇਕੋ ਰੰਗ, ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਜਾਂ ਆਕਾਰ ਨਾਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਜੇਕਰ ਹਰ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਅਲੱਗ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਦਵਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ | ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਉਹ ਇਕ ਸਮੁੱਚਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜਾਪੇਗਾ ਨਾ ਕਿ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਬੇਤੁਕਾ ਜੋੜ, ਅਜਿਹੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੜਾ-ਕਿਹੜਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-
1. ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ (Formal Balance) – ਉਪਚਾਰਿਕ | ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਸਮਿਟਰੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਇਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਅਣਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ (Informal Balance) – ਜਦੋਂ ਵਸਤਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਣ ਕਿ ਵੱਡੀ ਵਸਤੁ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਕੋਲ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਅਣਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣਾ ਥੋੜਾ ਔਖਾ ਹੈ ਜੋ ਠੀਕ ਅਣਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਬਲ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਲ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਇਕ ਰੁਚੀਕਰ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਲ ਦੇਣਾ ਭਾਵ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਅਰੁਚੀਕਰ ਵਸਤਾਂ ‘ਤੇ ਘੱਟ ਬਲ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਪੁਰਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਅਨੁਰੂਪਤਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਫਿੱਕਾ ਅਤੇ ਅਰੁਚੀਕਰ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਮਤਲਬ ਕਿ ਉਸ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਸਕੇ । ਅਜਿਹੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਬਲ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ । ਬਲ ਕਲਾ ਦਾ ਇਕ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਕਿ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਵੜਦਿਆਂ ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਧਿਆਨ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਗਾਹ ਟਿਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਅਨੁਪਾਤ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਅਨੁਪਾਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਮਰਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚਲੇ ਸਾਮਾਨ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਜੇ ਕਮਰਾ ਵੱਡਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚਲਾ ਸਾਮਾਨ ਫਰਨੀਚਰ ਵੀ ਵੱਡਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵੱਡਾ ਫਰਨੀਚਰ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਭੈੜਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ਵੱਡੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਾਲੇ ਪਰਦੇ ਅਤੇ ਭਾਰਾ ਤੇ ਵੱਡਾ ਫਰਨੀਚਰ ਹੀ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਫਿੱਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਪਰਦੇ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਫਰਨੀਚਰ ਜਿਵੇਂ ਬੈਂਤ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦਾ ਵੀ ਸਾਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਾਲਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਮਰਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ-ਖੁੱਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ | ਸੋ ਘਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਜਾਂ ਨਮੂਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਸਾਮਾਨ ਘਰ ਦੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਘਰ ਸੋਹਣਾ ਦਿਖੇਗਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘਰ ਅਤੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਇਆ ਧਨ ਵੀ ਬੇਕਾਰ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜੇ ਸਾਮਾਨ ਘਰ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ-

• ਦੁਹਰਾਉਣ ਨਾਲ (Repetition) – ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰੰਗ, ਰੇਖਾਵਾਂ ਜਾਂ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਥਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਦਰਜਾਬੰਦੀ (Gradation) – ਜਦੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਕ ਲੜੀ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਲੈਅ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਪ੍ਰਤੀਕੂਲਤਾ (Opposition) – ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲਤਾ ਨਾਲ ਵੀ ਲਿਆਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਰੇਖਾਵਾਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਹੀ ਕੋਣਾਂ ‘ਤੇ ਆਉਣ | ਵਰਗਾਕਾਰ ਅਤੇ ਆਇਤਾਕਾਰ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਇਸ ਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ।
• ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ (Radiation) – ਜਦੋਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਆਉਣ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਸਮਾਨਾਂਤਰ (Parallel) – ਇਕ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਕਿਰਤੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਦੂਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਜਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਮੱਢਲੇ ਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਥਮਿਕ ਜਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ-ਪੀਲਾ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਹਨ । ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਰੰਗ ਹੋਰ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਜਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉਦਾਸੀਨ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਲਾ, ਸਲੇਟੀ, ਚਿੱਟਾ ਉਦਾਸੀਨ ਰੰਗ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਵਿਰੋਧੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-

ਵਿਰੋਧੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਵਿਚ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਉਲਟ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਰੰਗ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਲਾਲ ਤੇ ਹਰਾ, ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਜਾਮਨੀ ਜਾਂ ਸੰਤਰੀ ਅਤੇ ਨੀਲਾ ਆਦਿ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਉਂਤ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਉਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਉਂਤ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੀਲਾ, ਹਰਾ-ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਨੀਲਾ-ਜਾਮਨੀ । ਇਸ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਵੀ ਰੰਗ ਚੱਕਰ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਰੰਗ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰੀ ਜਾਂ ਸੰਤਰੀ-ਪੀਲਾ ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਕਿਵੇਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ? :
ਉੱਤਰ-
ਕੋਈ ਵੀ ਮਕਾਨ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ-

1. ਰੇਖਾਵਾਂ-ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ, ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ, ਤਿਰਛੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੋਲ ਰੇਖਾਵਾਂ ।
2. ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ
3. ਰੰਗ
4. ਬਣਤਰ ।

ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ (Shape and Size) – ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੇਖਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਇਕਾਈ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਜਾਵਟ ਵਿਚ ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਕਮਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵੱਡੀਆਂਵੱਡੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਮਿਲਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉ । ਕਮਰੇ ਦਾ ਆਕਾਰ, ਉਸ ਦੀ ਛੱਤ ਦੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਕਮਰੇ ਵਿਚਲਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਪਰਦੇ, ਕਾਲੀਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਬੈਠਣ ਦਾ, ਇਕ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਦਾ ਅਤੇ ਇਕ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਮਰਾ ਛੋਟਾ ਲਗਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਦਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹਿੱਸੇ ਕਰੋ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਫਰਨੀਚਰ, ਘੱਟ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਵਰਤੋ | ਪਤਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨਾਲ ਕਮਰਾ ਵੱਡਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਫਰਸ਼ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਲਾਈਨਾਂ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਭਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਰੇਖਾਵਾਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਧੀਆਂ, ਲੇਟਵੀਆਂ, ਤਿਰਛੀਆਂ, ਗੋਲ ਅਤੇ ਕੋਣ ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਫਰਨੀਚਰ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜਾਂ ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗ ਜਾਂ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਫਰਨੀਚਰ ਰੱਖਣ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਰੇਖਾਵਾਂ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਹੀ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਲੇਟਵੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਛੱਤ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਵਿਖਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਾਲੇ ਪਰਦਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਗੋਲ ਰੇਖਾਵਾਂ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਅਤੇ ਜਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਕੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਪਰੈੱਗ ਦੀ ਰੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰੇਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਮੁੱਢਲੇ ਤਿੰਨ ਰੰਗਾਂ-ਪੀਲਾ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਹੋਰ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ (ਪਹਿਲੇ) ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ-
ਪੀਲਾ + ਨੀਲਾ = ਹਰਾ,
ਨੀਲਾ + ਲਾਲ = ਜਾਮਨੀ,
ਲਾਲ + ਪੀਲਾ = ਸੰਤਰੀ ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਪਾਥਮਿਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜੋ ਰੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-
ਪੀਲਾ + ਹ = ਪੀਲਾ ਹਰਾ,
ਨੀਲਾ + ਹ = ਨੀਲਾ ਹਰਾ,
ਨੀਲਾ + ਜਾਮਨੀ = ਨੀਲਾ ਜਾਮਨੀ,
ਲਾਲ + ਜਾਮਨੀ = ਲਾਲ ਜਾਮਨੀ,
ਲਾਲ + ਸੰਤਰੀ = ਲਾਲ ਸੰਤਰੀ,
ਪੀਲਾ + ਸੰਤਰੀ = ਪੀਲਾ ਸੰਤਰੀ ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤਿੰਨ (3) ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ, ਤਿੰਨ (3) ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਅਤੇ ਛੇ (6) ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਧਾ-ਘਟਾ ਕੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਭਾਅ (ਹਲਕਾ ਰੰਗ) ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-
ਲਾਲ + ਚਿੱਟਾ = ਗੁਲਾਬੀ,
ਨੀਲਾ + ਚਿੱਟਾ = ਅਸਮਾਨੀ ।

ਗੁਲਾਬੀ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨੀ, ਲਾਲ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਭਾਅ ਹਨ ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਵਿਚ ਕਾਲਾ ਰੰਗ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਉਸ ਰੰਗ ਵਿਚ ਗਹਿਰਾਈ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-
ਲਾਲ + ਕਾਲਾ = ਲਾਖਾ ।

ਕਾਲਾ, ਸਲੇਟੀ (ਗਰੇ) ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ (neutral) ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਰੰਗਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਵਿਉਂਤ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ-

• ਇਕ ਰੰਗ ਦੀ ਵਿਉਂਤ – ਇਸ ਵਿਉਂਤ ਵਿਚ ਇਕ ਹੀ ਰੰਗ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਕਿ ਇਕ ਰੰਗ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਅ/ਗੂੜੇ/ਫਿੱਕੇ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਨੀਲਾ ਜਾਂ ਲਾਲ ਦੇ ਗੁੜੇ ਤੇ ਹਲਕੇ ਭਾਅ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਿੰਟ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਰੰਗ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਕੁਸ਼ਨ ਕਵਰ ਜਾਂ ਲੈਂਪ ਸ਼ੇਡ ਆਦਿ ਪੀਲੇ, ‘ ਹਰੇ ਜਾਂ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
• ਵਿਰੋਧੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ – ਇਹ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਰੰਗ ਚੱਕਰ ਦੇ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਪੀਲਾ ਤੇ ਜਾਮਨੀ ਜਾਂ ਲਾਲ ਤੇ ਹਰਾ ਜਾਂ ਸੰਤਰੀ ਤੇ ਨੀਲਾ ਆਦਿ ।
• ਸੰਬੰਧਿਤ ਰੰਗ ਵਿਉਂਤ – ਜਦੋਂ ਰੰਗ ਚੱਕਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੇ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਉਂਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੀਲਾ, ਹਰਾ ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਜਾਮਨੀ ਨੀਲਾ ਪਰ ਰੰਗ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਰੰਗ ਚੱਕਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਰੰਗ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰੀ ਅਤੇ ਸੰਤਰੀ ਪੀਲਾ ਕੁੱਝ ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕੁਸ਼ਨ ਜਾਂ ਲੈਪ ਸ਼ੇਡ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਚਾਰਿਕ ਅਤੇ ਅਣਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਸਮਿਟਰੀਕਲ ਭਾਵ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੇਖਾ, ਰੰਗ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਲੱਗਣ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਸਾ ਕਾਲਪਨਿਕ ਬਿੰਦੁ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਥਕਾਉ ( monotonous) ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਸੀ-ਸਾਅ (See-Saw) ਝਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਭਾਰ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਬਰਾਬਰ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਹ ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸਇਕੋ ਹੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਇਕੋ ਜਿੰਨੇ ਫਾਸਲੇ ‘ਤੇ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ।

ਅਣਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ, ਅਸਮਿਟਰੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੰਗ, ਨਮੂਨੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਦੁਰ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਰੱਖ ਕੇ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਠੀਕ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਦਰਤੀ ਦਿਖਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਮਕਾਨ ਹੋਵੇ, ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਜਾਂ ਘਰ ਦਾ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਨਮੂਨਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਮੂਨੇ ਵਿਚਲੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਹੋਵੇ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਕਮਰੇ ਦਾ ਦੂਜੇ ਕਮਰੇ ਨਾਲ ਕੰਧਾਂ, ਛੱਤਾਂ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵਿਚ ਆਕਾਰ, ਰੇਖਾ, ਰੰਗ ਆਦਿ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੱਕੜ ਦਾ ਰੰਗ, ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਰੰਗ, ਬੈਂਤ ਦਾ ਰੰਗ ਅਤੇ | ਉਸ ਦੀ ਬੁਣਾਈ ਆਦਿ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਜੇ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚਲਾ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹੀ ਵਧੀਆ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਕਿ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਚੰਗਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

1. ਇਕਸੁਰਤਾ (Harmony)
2. ਅਨੁਪਾਤ (Proportion)
3. ਸੰਤੁਲਨ (Balance)
4. ਲੈਅ (Rhythm)
5. ਬਲ (Emphasis) ।

1. ਇਕਸੁਰਤਾ (Harmony) – ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਇਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੰਗ, ਇਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ, ਆਕਾਰ ਜਾਂ ਰਚਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਇਕਸੁਰਤਾ ਲਿਆਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਜੇ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇਕ ਹੀ ਰੰਗ, ਆਕਾਰ ਜਾਂ ਰਚਨਾ ਦੀਆਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਪਰ ਜੇਕਰ ਹਰ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਹੀ ਅਲੱਗ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵੀ | ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਦੁਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਸਮੁੱਚਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜਾਪੇ ਨਾ ਕਿ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਬੇਤੁਕਾ ਜੋੜ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਭਿੰਨ ਰੇਖਾਵਾਂ ਜਾਂ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਵੀ ਚੰਗਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

2. ਅਨੁਪਾਤ (Proportion) ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪਈਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਮਰੇ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ | ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਨੁਪਾਤ ਠੀਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਭਾਰਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਜਾਂ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਪਰਦੇ ਜਾਂ ਕਾਲੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਜੇਕਰ ਕਮਰਾ ਛੋਟਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਰੰਦਾ, ਛੋਟਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵੱਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਛੋਟਾ ਜਾਂ ਹਲਕਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੱਕੜੀ, ਬੈਂਤ ਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਜਾਂ ਬਾਂਸ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਜਾਂ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਕਮਰਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲੀ ਲੱਗੇਗਾ ।

3. ਸੰਤੁਲਨ (Balance) – ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਸੰਤੋਸ਼ਜਨਕ ਵਿਵਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ਪੂਰਨ ਸਥਿਰਤਾ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਆਕਾਰਾਂ, ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਚਾਰੇ-ਪਾਸੇ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਸਮੂਹ ਬਣਾ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਰਹੇ । ਸੰਤੁਲਨ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਉ) ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ (ਅ) ਅਣ-ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ।

(ਉ) ਉਪਚਾਰਿਕ (ਨਿਸਚਿਤ) ਸੰਤੁਲਨ – ਜਦੋਂ ਇਕ ਕੇਂਦਰ-ਬਿੰਦੁ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਰ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਇਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਣ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਇਕੋ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ, ਮੇਜ਼ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਇਕ ਵੱਡੇ ਸੋਫ਼ੇ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸੋਫ਼ੇ ਜਾਂ ਤਿਪਾਈਆਂ ਦਾ ਹੋਣਾ | ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਬੈਠਣ ਵਾਲਾ ਕਮਰਾ ਕੁੱਝ ਖਵਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵੱਡਾ ਕਮਰਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਅਣਉਪਚਾਰਿਕ (ਅਨਿਸਚਿਤ ਸੰਤੁਲਨ ਨਿਸਚਿਤ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਸੰਤੁਲਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਜਾਂ ਨਮੂਨੇ ਨਾਲ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਜਾਂ ਦੂਰ ਰੱਖ ਕੇ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਹੈ । ਅਨਿਸਚਿਤ ਸੰਤੁਲਨ ਕਰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਕਰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗਾ। ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਕੁਦਰਤੀ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

4. ਲੈਅ (Rhythm) – ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਥਾਂ ਤਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਿੰਨਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮੇ ਤਾਂ ਉਸ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਲੈਅ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

(ੳ) ਇਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ – ਇਕੋ ਹੀ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ਅ) ਤੀਲਿਪੀ (Repetition) ਜਾਂ ਦੁਹਰਾਉਣਾ-ਰੰਗ, ਰੇਖਾ, ਰਚਨਾ ਜਾਂ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਨਾਲ ਵੀ ਲੈਅ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ | ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਲੈਅ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਫਰੇਮ ਵਿਚ ਜੜਵਾ ਕੇ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਲਗਾਉਣਾ ।

5. ਬਲ (Emphasis) – ਬਲ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਇਕ ਰੁਚੀਕਰ ਬਿੰਦੁ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਲ ਦੇਣਾ ਭਾਵ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਅਰੁਚੀਕਰ ਵਸਤਾਂ ‘ਤੇ ਘੱਟ ਬਲ ਦੇਣਾ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਪੂਰਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਅਨੁਰੂਪਤਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਫਿੱਕਾ ਅਤੇ ਅਰੁਚੀਕਰ ਲੱਗੇ ।ਉਸ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਿੰਦੂ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜਿੱਥੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਸਕੇ ਅਜਿਹੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਬਲ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ । ਬਲ ਕਲਾ ਦਾ । ਇਕ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਕਿ ਕਮਰੇ ਅੰਦਰ ਵੜਦਿਆਂ ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਧਿਆਨ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਟਿਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਇਹ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਨਮੂਨਾ ਜਾਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਚੀਜ਼ ਭਾਵੇਂ ਕੁਰਸੀ ਮੇਜ਼ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਕਾਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ਹਿਰ । ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਉਸ ਦੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਲੱਕੜੀ, ਉਸ ਦੀ ਪਾਲਸ਼ ਦਾ ਰੰਗ, ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਉਸ ਤੇ ਬੈਂਤ ਦੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂ ਉਸ ਉੱਤੇ ਚੜੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਰੰਗ, ਨਮਨਾ ਜਾਂ ਬਣਤਰ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਘਰ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਮਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖ ਕੇ ਇਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਕ ਕਮਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਤਾਲ ਮੇਲ ਠੀਕ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹੀ ਇਕ ਚੰਗਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣੇਗਾ । ਰੇਖਾ, ਆਕਾਰ, ਰੰਗ, ਰੂਪ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਹੀ ਕੋਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਚੰਗਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ।

ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ (Elements of Design)-
1. ਰੇਖਾਵਾਂ (Lines)-
ਹਰ ਇਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਰੇਖਾਵਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਰੇਖਾਵਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਵੇਲੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਰੇਖਾਵਾਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ੳ) ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ – ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਸਾਦਗੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਗਿਰਜਾ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਕਮਰੇ ਦੀ ਛੱਤ ਨੀਵੀਂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਪਰਦੇ ਲਾ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਚਾਈ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਦਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਹ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਅਰਾਮ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਥਕਾਵਟ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਅਕਾਰ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਛੱਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚੀ ਹੋਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦੇ ਪਰਦਿਆਂ ਵਿਚ ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ੲ) ਤਿਰਛੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ – ਤਿਰਛੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਲੇਟਵੀਂ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਘਾਟ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਬਨਾਵਟੀਪਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੋਹਣਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ।

(ਸ) ਗੋਲ ਰੇਖਾਵਾਂ – ਗੋਲ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਵੰਨਗੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ | ਪੁਰੀ ਗੋਲਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਅਤੇ ਜਸ਼ਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਦਿਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਅਵਸਰ ‘ਤੇ ਗੁਬਾਰੇ ਤੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਲੋਬ ਦਾ ਵਰਤਣਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟੋਪੀਆਂ ‘ਤੇ ਗੋਲ ਫੰਦੇ ਜਾਂ ਜੌਕਰਾਂ ਦੀਆਂ ਟੋਪੀਆਂ ‘ਤੇ ਪੋਲਕਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਆਦਿ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨਾ | ਘੱਟ ਗੋਲਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ “S” ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਨਿਖਾਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ਹ) ਕੋਣ – ਕੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵੀ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਵੀ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦ੍ਰਿੜ, ਅਸ਼ਾਂਤ ਜਾਂ ਹਲਚਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਦੀਵਾਰ ‘ਤੇ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ, ਲੇਟਵੀਆਂ ਜਾਂ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜਾਂ ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਜਾਂ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ । ਜਿਸ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਉਸ ਵਿਚ ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

2. ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ (Shape and Size) – ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੇਖਾਵਾਂ । ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਇਕਾਈ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਜਾਵਟ ਵਿਚ ਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਨਜ਼ਰ । ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਕਮਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਮਿਲਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ । ਕਮਰੇ ਦਾ । ਅਕਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਛੱਡ ਦੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਮਰੇ ਵਿਚਲਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਪਰਦੇ, । ਕਾਲੀਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ । ਕੰਮ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਬੈਠਣ ਦਾ, ਇਕ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਦਾ | ਅਤੇ ਇਕ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਮਰਾ ਛੋਟਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਦਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹਿੱਸੇ ਕਰੋ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਘੱਟ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਵਰਤੋ । ਪਤਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਨਾਲ ਕਮਰਾ ਵੱਡਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਫਰਸ਼ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

3. ਰੰਗ (Colour) – ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਆਦਮੀ ਨੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਹੈ । ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਰਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਸਿਰਫ਼ ਚਿੱਟਾ, ਕਾਲਾ, ਗਰੇਅ ਆਦਿ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟਾਈਪ ਰਾਈਟਰ, ਟੈਲੀਫੋਨ ਅਤੇ ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਅਤੇ ਫਰਿਜ਼ ਅਤੇ ਕੁਕਿੰਗ ਰੇਂਜ ਸਿਰਫ਼ ਚਿੱਟੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ | ਪਰ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੱਖਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਹਨ | ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਰੰਗ ਦਾ ਅਸਰ ਸਾਡੀ ਭੁੱਖ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਜੇਕਰ ਮਨ ਭਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਭੁੱਖ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਣਾ ਹਜ਼ਮ ਵੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਰੌਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਮੁੱਢਲੇ ਤਿੰਨ ਰੰਗਾਂ-ਪੀਲਾ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਹੋਰ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ (ਪਹਿਲੇ) ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-
ਪੀਲਾ + ਨੀਲਾ = ਹਰਾ,
ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਲਾਲ = ਜਾਮਨੀ,
ਲਾਲ + ਪੀਲਾ = ਸੰਤਰੀ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜੋ ਰੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-
ਪੀਲਾ + ਹ = ਪੀਲਾ ਹਰਾ,
ਨੀਲਾ + ਹ = ਨੀਲਾ ਹਰਾ,
ਨੀਲਾ + ਜਾਮਨੀ = ਨੀਲਾ ਜਾਮਨੀ,
ਲਾਲ + ਜਾਮਨੀ = ਲਾਲ ਜਾਮਨੀ,
ਲਾਲ + ਸੰਤਰੀ = ਲਾਲ ਸੰਤਰੀ,
ਪੀਲਾ + ਸੰਤਰੀ = ਪੀਲਾ ਸੰਤਰੀ ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ, ਤਿੰਨ ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਅਤੇ ਛੇ ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਧਾ-ਘਟਾ ਕੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਭਾਅ (ਹਲਕਾ ਰੰਗ) ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕ-
ਲਾਲ + ਚਿੱਟਾ = ਗੁਲਾਬੀ,
ਨੀਲਾ + ਚਿੱਟਾ = ਅਸਮਾਨੀ ।

ਗੁਲਾਬੀ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨੀ ਲਾਲ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਭਾਅ ਹਨ ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਵਿਚ ਕਾਲਾ ਰੰਗ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਉਸ ਰੰਗ ਵਿਚ ਗਹਿਰਾਈ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-
ਲਾਲ + ਕਾਲਾ = ਲਾਖਾ |

ਕਾਲਾ, ਸਲੇਟੀ (ਗਰੇ) ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ (neutral) ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਜੇਕਰ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅੱਧੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਰੰਗ ਠੰਢੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਰਾ ਅਤੇ ਨੀਲਾ, ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਵਾਲੇ (receding) ਰੰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਮਰਾ ਵੱਡਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਚੱਕਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਰੰਗ ਲਾਲ, ਸੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪੀਲਾ ਗਰਮ ਰੰਗ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰੰਗ ਭੜਕੀਲੇ ਅਤੇ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੇਕਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਭੁੰਜਲਾਹਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਲੇਟੀ ਅਗਾਂਹ ਵਧੂ (advancing) ਰੰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅੱਗੇ-ਅੱਗੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਜਾਮਨੀ ਰੰਗ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਲਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਗਰਮ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਨੀਲਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਠੰਢਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ –
(ੳ) ਇਕ ਰੰਗ – ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਵਿਚ ਇਕੋ ਹੀ ਰੰਗ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਕੋ ਹੀ ਥਾਨ ਨਾਲੋਂ ਪਰਦੇ, ਕੁਸ਼ਨ ਕਵਰ ਅਤੇ ਸੋਫ਼ਿਆਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾਣ । ਅੱਡ-ਅੱਡ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਇਕ ਹੀ ਰੰਗ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੀਲਾ ਜਾਂ ਹਰਾ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਜਾਂ ਹਲਕੇ ਭੈਅ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਿੰਟ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਸ਼ਨ ਕਵਰ ਜਾਂ ਲੈਂਪ ਸ਼ੇਡ ਆਦਿ ਵਿਚ ਲਾਲ, ਸੰਤਰੀ ਜਾਂ ਪੀਲਾ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।

(ਅ) ਆਪਸ ਵਿਚ ਟਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਵਿਰੋਧੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ) (Contrasting Colours) – ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਰੰਗ ਵਿਉਂਤ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ । ਰੰਗ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਦੋ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰੀ ਅਤੇ ਨੀਲਾ ਜਾਂ ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਜਾਮਨੀ ਜਾਂ ਲਾਲ ਅਤੇ ਹਰਾ ।

(ੲ) ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਉਂਤ – ਜਦੋਂ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਉਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਨੀਲਾ, ਹਰਾ-ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਨੀਲਾ-ਜਾਮਨੀ । ਇਸ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ (monotony) ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਵੀ ਰੰਗ ਚੱਕਰ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਰੰਗ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਤਰੀ ਜਾਂ ਸੰਤਰੀ-ਪੀਲਾ ਵੀ ਕੁੱਝ ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

4. ਰਚਨਾ/ਬਣਤਰ (Texture) – ਕੁੱਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੱਧਰੀਆਂ ਜਾਂ ਮੁਲਾਇਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਖੁਰਦਰੀਆਂ, ਕੁੱਝ ਸਖ਼ਤ ਤੇ ਕੁੱਝ ਨਰਮ, ਕੁੱਝ ਚਮਕਦਾਰ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਮੱਧਮ ਹੁੰਦੇ (ਤੇਜ਼ ਹੀਨ) ।ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਈਨਾਂ, ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗ ਕਿਸੇ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਖੁਰਦਰੀ ਚੀਜ਼ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਖਰਵੀ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਲਗਦੀ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਿਤ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜ਼ਰੀ ਜਾਂ ਸ਼ਨੀਲ ਵਰਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਜੇਕਰ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਲੈਂਪ ਸ਼ੇਡ ਜਾਂ ਲੋਹੇ ਜਾਂ ਚੀਨੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਫੁਲਦਾਨ ਜਾਂ ਸੁਆਹਦਾਨੀ ਰੱਖੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗੀ । ਅਖਰੋਟ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਟਾਹਲੀ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਵੀ ਭੈੜਾ ਲੱਗੇਗਾ। ਲਾਲ, ਸੁਨਹਿਰੀ, ਜਾਮਨੀ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਹਰਾ ਰੰਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕੀਲੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਪਰ (ਬਰਾਉਨ) ਭੂਰਾ, ਬਦਾਮੀ, ਮੋਤੀਆ, ਹਲਕਾ ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਤੇਜ਼ ਰੰਗ ਹਨ । ਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦਾ ਵੀ ਕਮਰੇ ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਲਕੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਸਿਲਕ ਜਾਂ ਸਾਟਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਮਕਦਾਰ ਲੱਗੇਗੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸੇ ਰੰਗ ਦੀ ਕੇਸਮੈਂਟ ਜਾਂ ਖੱਦਰ ਘੱਟ ਚਮਕੀਲੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਰੰਗ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਸ਼ ਹੈ । ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ, ਆਕਾਰ, ਬਣਤਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੰਗ ਵੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਸ਼ ਹੈ । ਰੰਗ, ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਰੰਗ ਉਤੇਜਿਤ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਹੈ-
ਪੀਲਾ – ਗਰਮ, ਧੁੱਪ ਵਾਲਾ, ਚਮਕਦਾਰ, ਖੁਸ਼ੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ (Cheerful
ਲਾਲ – ਗਰਮ, ਉਤੇਜਨਸ਼ੀਲ (Stimulating), ਸਾਹਸੀ, ਤੇਜਸਵੀ ।
ਸੰਤਰੀ – ਸਜੀਵ, ਰੁਚੀਕਰ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਗਰਮ ।
ਹਰਾ – ਠੰਢਾ, ਸ਼ਾਂਤ, ਚਮਕ ਅਤੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ।
ਨੀਲਾ – ਸਾਰੇ ਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਢਾ,, ਕਠੋਰ, ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ, ਨਿਸ਼ਚੇਸ਼ਠ ਜਾਂ ਸਥਿਰ ।
ਬੈਂਗਣੀ-ਭੜਕੀਲਾ, ਸ਼ਾਹੀ, ਓਜਸਵੀ, ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ, ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ।
ਸਫ਼ੈਦ – ਸ਼ੁੱਧ, ਸ਼ਵੇਤ, ਠੰਢਾ ।
ਕਾਲਾ – ਨਿਸਤਬਧਤਾ, ਮ੍ਰਿਤਕ, ਗੰਭੀਰ, ਗੋਰਮ ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਫਰਨੀਚਰ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜਾਂ ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਰੰਗ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ । ਫਰਨੀਚਰ ਦਾ ਰੰਗ ਕਮਰੇ ਦੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਰੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਹਲਕਾ ਜਾਂ ਗਾੜਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਰੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਮਰੇ ਦੇ ਆਕਾਰ, ਫੈਸ਼ਨ, ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਲਈ ਹਲਕੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮੌਸਮ ਦਾ ਵੀ ਰੰਗਾਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਠੰਢੇ ਰੰਗ ਚੰਗੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਗੂੜੇ ਅਤੇ ਗਰਮ ਰੰਗ ਠੀਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਕਿਸੇ ਘਰ, ਫਰਨੀਚਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਬਾਕੀ ਸਮਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰੰਗ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Home Science Guide ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਅੰਸ਼ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਖਾਵਾਂ, ਰੂਪ ਤੇ ਆਕਾਰ, ਰੰਗ, ਬਣਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਪੰਜ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕਸੁਰਤਾ, ਅਨੁਪਾਤ, ਸੰਤੁਲਨ, ਲੈਅ ਅਤੇ ਬਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਜਾਂ ਮੁੱਢਲੇ ਰੰਗ (ਪਰਾਥਮਿਕ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ, ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਨੀਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੁੱਢਲੇ ਰੰਗ ਕਿੰਨੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਿੰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦੋ ਮੁੱਢਲੇ ਰੰਗ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜਿਹੜੇ ਰੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਰੰਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਿੰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਰੰਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਰੰਗ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਬੰਧਿਤ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ, ਵਿਰੋਧੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ, ਇਕ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਠੰਢੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਜਾਂ
ਠੰਢੇ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰਾ, ਨੀਲਾ, ਸਫੈਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਗਰਮ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ, ਕਾਲਾ, ਪੀਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸੰਤੁਲਨ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ, ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਜਾਂ
ਸੰਤੁਲਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ, ਅਣਉਪਚਾਰਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਜਦੋਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਲਾਲ + ਪੀਲਾ = ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਨੀਲਾ + ਲਾਲ = ?
ਉੱਤਰ-
ਜਾਮਨੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਕਿਹੜੇ ਛੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਰੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ, ਪੀਲਾ, ਨੀਲਾ, ਸੰਤਰੀ, ਜਾਮਨੀ ਅਤੇ ਹਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਲਾਖਾ ਰੰਗ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ + ਕਾਲਾ = ਲਾਖਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਉਦਾਸੀਨ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਲਾ, ਸਲੇਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਵਿਰੋਧੀ ਰੰਗ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀਲਾ ਤੇ ਜਾਮਨੀ, ਲਾਲ ਤੇ ਹਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕਿਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਸਾਦਗੀ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਤੇ ਜਸ਼ਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੂਰੀ ਗੋਲਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ, ਠੰਢਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ, ਸਾਹਸੀ, ਤੇਜਸਵੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਬੈਂਗਣੀ ਰੰਗ ਦੇ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੜਕੀਲਾ, ਸ਼ਾਹੀ, ਉਜਸਵੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਕਾਲਾ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਦਾਸੀਨ ਰੰਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਲਾਲ, ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਨੀਲਾ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਢਲੇ ਰੰਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿੱਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਕਿਸੇ ਦੋ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਖਾਵਾਂ, ਰੰਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰਾ, ਜਾਮਨੀ, ਸੰਤਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੀਲਾ-ਹਰਾ, ਨੀਲਾ-ਹਰਾ, ਨੀਲਾ-ਜਾਮਨੀ, ਲਾਲ-ਜਾਮਨੀ, ਲਾਲ-ਸੰਤਰੀ, ਪੀਲਾਸੰਤਰੀ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਡਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾਉ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬਾਕੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਗਤੀ ਜੇ ਲੈਅ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਲੈਅ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਖ਼ਾਲੀ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਚ ਲੈਅ, ਰੰਗ, ਆਕਾਰ ਜਾਂ ਰੇਖਾ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੂਮ ਵਿਚ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਉਸ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਇਕ ਗਤੀ ਵਿਚ ਵੇਖਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਧਾਰ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਜਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-
ਲਾਲ + ਪੀਲਾ = ਸੰਤਰੀ
ਪੀਲਾ + ਨੀਲਾ = ਹਰਾ
ਨੀਲਾ + ਲਾਲ = ਜਾਮਨੀ

ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਰੰਗਾਂ ਲਾਲ, ਪੀਲਾ, ਨੀਲਾ, ਸੰਤਰੀ, ਜਾਮਨੀ ਅਤੇ ਹਰਾ) ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ-

1. ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ………………… ਹਨ ।
2. ਲਾਲ, ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਨੀਲਾ ਰੰਗ …………………. ਰੰਗ ਹਨ ।
3. ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ………………. ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ ।
4. ਦੋ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ………………….. ਦੇ ਰੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ ।
5. ਪੀਲਾ + ਨੀਲਾ = …………………….. ਰੰਗ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਪੰਜ,
2. ਮੁੱਢਲੇ,
3. ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਸਾਦਗੀ,
4. ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ,
5. ਹਰਾ ।

II. ਠੀਕ / ਗਲਤ ਦੱਸੋ-

1. ਪੀਲਾ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੰਗ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਨੀਲਾ ਰੰਗ + ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ = ਗੁਲਾਬੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ

3. ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਛੇ ਰੰਗ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ

4. ਇਕਸੁਰਤਾ, ਅਨੁਪਾਤ, ਸੰਤੁਲਨ, ਲੈਅ ਅਤੇ ਬਲ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

5. ਕਾਲਾ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ, ਉਦਾਸੀਨ ਰੰਗ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

6. ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲਾਲ + ਕਾਲਾ = ………………
(ਉ) ਲਾਖਾ
(ਅ) ਸਲੇਟੀ
(ੲ) ਜਾਮਨੀ
(ਸ) ਸੰਤਰੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਲਾਖਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੀਲਾ + ਨੀਲਾ = …………………
(ਉ) ਜਾਮਨੀ
(ਅ) ਹਰਾ
(ੲ) ਸੰਤਰੀ
(ਸ) ਗੁਲਾਬੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਹਰਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਰੰਗ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ੲ) ਪੰਜ
(ਸ) ਛੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਤਿੰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਵਿਚੋਂ ਗਰਮ ਰੰਗ ਹਨ ?
(ਉ) ਲਾਲ
(ਅ) ਕਾਲਾ
(ੲ) ਪੀਲਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 3 ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 3 ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੌਗਿਰਦੇ ਤੋਂ ਭਾਵ ਘਰ ਦਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਹੜਾ, ਗਲੀ, ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਛੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨੂੰ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਘਰੇਲੂ ਕੂੜੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਵਿਚ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕੁੜੇ-ਕਰਕਟ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ । ਇਸ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਰਸੋਈ ਦੀ ਜੂਠ, ਸੁਆਹ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ, ਗੱਤੇ ਦੇ ਡੱਬੇ, ਪੋਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ, ਕਾਗਜ਼-ਪੱਤਰ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਘਰ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਘਰ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਕਈ ਲਾਭ ਹਨ ।
ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸਾਨੂੰ ਬਦਬੂ ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਕੀੜੇਮਕੌੜੇ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਡਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਆਏਗਏ ਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਚੌਗਿਰਦਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਘਰ ਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਤਾਂ ਹੀ ਠੀਕ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਫਾਲਤੂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਠੀਕ ਹੋਏ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਭੂਮੀਗਤ (Underground) ਸੀਵਰੇਜ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਪਰ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਫਾਲਤੂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਾਲੀਆਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਫ਼ਾਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਲ-ਮੂਤਰ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਗਾਉਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਲ-ਮੂਤਰ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਵਿਚ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਵਾਇਰਸ ਅਤੇ ਜੀਵਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਟਿਕਾਣੇ ਨਾ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਟਾਈਫਾਈਡ, ਹੈਜ਼ਾ ਅਤੇ ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਘਰ ਦੇ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੇ ਕੁੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹੈ । ਘਰ ਦੇ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਸਕਦੇ ਹਾਂ-
1. ਫਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ਅਤੇ ਰਸੋਈ ਦਾ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੁੜੇਦਾਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਢੱਕਣ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਕੁੰਡੇ ਲੱਗੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਕੁੜੇਦਾਨ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ | ਥਾਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਹਨੇਰੀ ਨਾਲ ਕੁੜਾ ਨਾ ਉੱਡੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਰਖਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੈ ਸਕੇ । ਇਸ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਿਪਟਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

(2) ਵਿਹੜੇ ਅਤੇ ਬਗੀਚੀ ਵਿਚ ਝਾਤੂ ਸਮੇਂ ਨਿਕਲਿਆ ਕੂੜਾ, ਟੁੱਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਟੁੱਕੜੇ ਅਤੇ ਗੁਸਲਖ਼ਾਨੇ ਦਾ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਘਰ ਦੇ ਕੁੜੇ ਦੀ ਦੁਸਰੀ ਕਿਸਮ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਢੋਲ ਜਾਂ ਕੂੜੇਦਾਨ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

(3) ਜਿਸ ਘਰ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂ ਹੋਣ, ਉਸ ਵਿਚ ਗੋਹਾ, ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਚਾਰਾ, ਘਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕੁੜਾ-ਕਰਕਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੰਭਾਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਗੋਬਰ ਤੋਂ ਗੋਬਰ ਗੈਸ ਵੀ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਾਥੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਵੀ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

(4) ਘਰ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਔਖਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ । ਜੇ ਘਰ ਵਿਚ ਫਲੱਸ਼ ਸਿਸਟਮ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਰਾਹੀਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਣ ਦਾ ਡਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਸਾੜਿਆ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਉਂਝ ਤਾਂ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਦੇ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਹਨ ਪਰ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਕੁੜੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕੁੜੇ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਭੱਠੀ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੜਾ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਧੂੰਆਂ ਚਿਮਨੀ ਰਾਹੀਂ ਉੱਪਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵੀ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਤੋਂ ਖਾਦ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਖਾਦ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦੇਣਾ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਅਤੇ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਖਾਈਆਂ ਵਿਚ ਭਰ ਕੇ ਉੱਪਰੋਂ ਸੁੱਕੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾ ਕੇ ਢੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਖਾਈਆਂ ਭਰ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਛਿੜਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | 4-6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਖਾਦ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਕੁੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਖਾਦ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲੈਣਾ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਥੋੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕੁੜੇ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਂਭਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਦ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ਫ਼ਸਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਆਦਿ ਲਈ ਵਰਤਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਵੀ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨਾਲ ਟੋਏ ਭਰਨ ਦਾ ਸਿਹਤ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਟੋਏ ਭਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਪਰ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਟੋਏ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਉੱਪਰੋਂ ਨਾ ਢੱਕਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਕੂੜਾ ਗਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਚਾਰ-ਚੁਫੇਰੇ ਬਦਬੂ ਫੈਲਦੀ ਹੈ । ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਤੇ ਹੋਰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਲੋਕ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਟੋਇਆਂ ਵਿਚ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਸੁੱਟਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਪਰ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕੂੜੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁੜੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ-

1. ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਜਲਾਉਣਾ
2. ਨੀਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪੁਰਨਾ
3. ਖਾਦ ਬਣਾਉਣੀ
4. ਛਾਂਟਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਗੰਦਗੀ ਦਾ ਸਿਹਤ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲਈ ਦੇਖੋ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲਈ ਦੇਖੋ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ? ਇਸ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ? ,
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਘਰ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਘਰ ਦੇ ਚਾਰ-ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਕਈਂ ਤਰਾਂ ਦੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਮੱਛਰ, ਮੱਖੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਮਲੇਰੀਆ, ਦਸਤ, ਟਾਈਫਾਈਡ, ਫਲੂ ਆਦਿ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤਕ ਇਹਨਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘਰ ਦਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਆਏ-ਗਏ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਗੰਦਗੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਈ ਸਫ਼ਾਈ ਪਸੰਦ ਮਿੱਤਰ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕਣਗੇ । ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਤਬਾ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
1. ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ – ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਭੂਮੀਗਤ ਸੀਵਰੇਜ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਘਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਚੌਗਿਰਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ, ਭਾਂਡੇ ਧੋਣ, ਨਹਾਉਣ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਵਿਹੜੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਇਸ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਪਾਣੀ ਘਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨੁੱਕਰ ਜਾਂ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗਲੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਟੋਏ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਇਹ ਪਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਬਦਬੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਫੈਲਾਉਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਮੱਖੀਆਂ-ਮੱਛਰ ਤੇ ਹੋਰ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਹੀ ਨਿਕਾਸ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਨਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤਕ ਚੌਗਿਰਦੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

2. ਗਲੀਆਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਕੇ – ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਸਿਰਫ਼ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਘਰ ਦਾ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਬਾਹਰ ਗਲੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਗਲੀ ਵਿਚ ਹੀ ਗੰਦ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਪੂਰਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਹੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗਲੀ ਨੂੰ ਘਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਮਝ ਕੇ ਹੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

3. ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਈ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ – ਕਈ ਵਾਰ ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇਦੁਆਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਥਾਂ ਖ਼ਾਲੀ ਪਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਘਾਹ ਫੂਸ ਉੱਗ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਟੋਇਆਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਝਾੜੀਆਂ ਉੱਗ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਹਨੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਕਈ ਲੋਕ ਇਸ ਜਗਾ ਤੇ ਜੰਗਲ ਪਾਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਦ ਵੱਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਰੀਦ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਬਣੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਘਰ ਵੀ ਗੰਦੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਸੋ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲੀ ਪਈ ਥਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਘਾਹ ਫੂਸ ਪੁੱਟ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਘਾਹ, ਫੁੱਲ-ਬੂਟੇ ਲਾ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

4, ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਫ਼ਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤੰਨ ਕਰਕੇ – ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਫ਼ਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤੰਨ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਤਜਰਬਾ ਕਈ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਫਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ । ਬੱਚੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਬਸ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੇਧ ਦੇਣ ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹ ਘਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੁਹੱਲਾ ਨਿਵਾਸੀ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਵੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਤੋਂ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਸੋ ਉਪਰੋਕਤ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾ ਕੇ ਘਰ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਸੋਹਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ, ਸਗੋਂ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Home Science Guide ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਘਰੇਲੂ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੁੱਝ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸੋਈ ਦੀ ਜੂਠ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਾਖਾਨਿਆਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਿਹੜੇ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਟਾਈਫਾਇਡ, ਹੈਜ਼ਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਾਲੀਆਂ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਕੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੁੜੇ ਤੋਂ ਖਾਦ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
4-6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕੂੜੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੱਠੀ ਵਿੱਚ ਜਲਾਉਣਾ, ਨੀਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪੂਰਨਾ , ਖਾਦ ਬਣਾਉਣੀ, ਛਾਂਟਣਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਰੀਸਾਇਕਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੁੱਝ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੁੱਟੇ ਕੱਚ, ਚੀਨੀ ਦਾ ਸਮਾਨ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਸਾਮਾਨ, ਰੱਦੀ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਖਾਦ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਕੂੜੇ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਨਸਪਤੀ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕੁੜੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਦੇ ਦੋ ਢੰਗ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੱਠੀ ਵਿੱਚ ਜਲਾਉਣਾ, ਨੀਵੀਂ ਜਗਾ ਨੂੰ ਪੁਰਨਾ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛਾਂਟਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛਾਂਟਣਾ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕੁੜੇ ਵਿਚਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕੇ । ਜਿਵੇਂ

1. ਕੁੜੇ ਵਿਚੋਂ, ਕੋਇਲੇ ਅੱਧ ਸੜੇ ਕੋਇਲੇ, ਪੱਥਰ ਗੀਟੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
2. ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਬਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਘਰ ਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪੱਕਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਢਲਾਣ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਿਕਲ ਸਕੇ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮੱਖੀ, ਮੱਛਰ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਣ ।

ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰੱਖਣ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਘਰ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਘਰ ਦਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਗੰਦੀ ਹਵਾ, ਮੱਖੀ, ਮੱਛਰ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਣਗੇ । ਇੱਟਾਂ, ਲੱਕੜਾਂ, ਪਾਥੀਆਂ ਜਾਂ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਮੱਖੀ-ਮੱਛਰ ਤਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੱਪ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜੀਵ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਵੜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਾਨ-ਲੇਵਾ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕੁੜੇ-ਕਰਕਟ ਦਾ ਢੇਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਪਾਣੀ ਨਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਘਾਹ ਫੂਸ ਨਾ ਉੱਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਘਰ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਗੰਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਦਾ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਗੰਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹਨ-

• ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ – ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਗੰਦਗੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਤਪਦਿਕ, ਹੈਜ਼ਾ, ਟਾਈਫਾਈਡ ਵਰਗੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਣੂ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
• ਬਦਬੂ-ਗੰਦਗੀ ਅਤੇ ਕੁੜੇ – ਕਰਕਟ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਪਿੱਛੋਂ ਸੜਾਂਦ ਆਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੋ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ ।
• ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ – ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਵਿਚ ਮੱਖੀਆਂ, ਮੱਛਰ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਉੱਪਰ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਮੱਛਰ ਨਾਲ ਮਲੇਰੀਆ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਖੀਆਂ ਵੀ ਹੈਜ਼ਾ, ਟਾਈਫਾਈਡ ਆਦਿ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ – ਲਗਾਤਾਰ ਪਈ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਢੇਰ ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਕੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਪਰ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।
• ਧੂੜ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ – ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਧੂੜ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਘਰ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦਾ ਰੋਗ, ਦਮਾ ਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੋਗ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਘਰ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੂੜੇ ਦਾ ਅੰਤਮ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੌਗਿਰਦੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟਿਕਾਣੇ ਲਾਉਣਾ | ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਗੋਬਰ ਅਤੇ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਖਾਈਆਂ ਵਿਚ ਭਰ ਕੇ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਕੂੜੇਕਰਕਟ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਟਿਕਾਣੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਟਿਕਾਣੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

1. ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਜਲਾਉਣਾ – ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਕੁੜੇਕਰਕਟ ਨੂੰ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਹੀ ਜਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਸਿੰਰਫ਼ ਸੁਆਹ ਹੀ ਬਚਦੀ ਹੈ | ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਲਈ ਪੱਕੀ ਭੱਠੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਕ ਚਬੂਤਰਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਲਿਆਂਦਾ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਇਕ ਬਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਥੋੜਾ-ਥੋੜਾ ਕਰਕੇ ਕੁੜਾ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਧੂੰਆਂ ਚਿਮਨੀ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਨੀਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪੂਰਨਾ – ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਨੀਵੇਂ ਇਲਾਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੁੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਭਰ ਕੇ ਟਿਕਾਣੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੜਾ-ਕਰਕਟ ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਕੁੜਾ ਗਲ-ਸੜ ਕੇ ਦੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਇਸ ਉੱਪਰ ਹੋਰ ਕੁੜਾ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਸੜਕ ਆਦਿ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾ ਕੇ ਪੱਧਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜਗਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਤਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਪਰ ਮਕਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ।

3. ਖਾਦ ਬਣਾਉਣੀ – ਕੁੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਖਾਦ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ । ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਤੇ ਘਰ ਦਾ ਹੋਰ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਇਕ ਡੂੰਘੇ ਟੋਏ ਵਿਚ ਦਬਾ ਕੇ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਢੰਗ ਹੈ ।.

4. ਛਾਂਟਣਾ-ਕੂੜੇ – ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

• ਕੋਇਲੇ, ਅੱਧ ਸੜੇ ਕੋਇਲੇ, ਪੱਥਰ, ਗੀਟੇ, ਵੱਟੇ ਆਦਿ ਅੱਡ ਕਰਕੇ ਇੱਟਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਬਨਸਪਤੀ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਜਿਵੇਂ ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ, ਰਸੋਈ ਦੀ ਜੂਠ ਆਦਿ ਨੂੰ ਅੱਡ ਕਰਕੇ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਕੱਚ, ਚੀਨੀ, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਸਮਾਨ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  ਉਪਰੋਕਤ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੂੜੇਕਰਕਟ ਦੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਭੱਠੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ।

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :
I. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

1. ਘਰ ਦੇ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ………………… ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
2. ਕੂੜੇ ਤੋਂ ਖਾਦ ………………….. ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਖਾਦ …………………. ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਤੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਗਲੀ,
2. 4 ਤੋਂ 6,
3. ਬਨਸਪਤੀ ।

II. ਠੀਕ / ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਸਫਾਈ ਲਈ ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
2. ਕੂੜੇ-ਕਰਕਟ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਟੋਏ ਭਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਪਰ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ।
3. ਘਰੇਲੂ ਕੂੜੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ-ਰਸੋਈ ਦੀ ਜੂਠ, ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਠੀਕ,
2. ਗ਼ਲਤ,
3. ਠੀਕ ।

III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚ ਠੀਕ ਹੈ :
(ਉ) ਕੂੜੇ ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਖਾਦ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲੈਣਾ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਕੂੜੇ ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਟੋਏ ਵਿਚ ਨਾ ਭਰੋ ।
(ੲ) ਕੂੜੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਜਲਾਉਣਾ ਵੀ ਇਕ ਢੰਗ ਹੈ ।
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗੰਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹਨ
(ਉ) ਕੀਟਾਣੂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ਅ ਬਦਬੂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ੲ) ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 2 ਘਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 2 ਘਰ

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਘਰ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਘਰ ਦੀ ਲੋੜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੋ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਜਾਂ
ਘਰ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਘਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ-ਘਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਸੀਂ, ਧੁੱਪ, ਮੀਂਹ, ਸਰਦੀ, ਚੋਰਾਂ ਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
2. ਸਿੱਖਿਆ-ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਘਰ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਅਸੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਚੰਗੇ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਮਦਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਮਦਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

1. ਘੱਟ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਘਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਕਮਰੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਮੱਧਵਰਗੀ ਘਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਕਮਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
3. ਅਮੀਰ ਘਰ, ਇਹ ਘਰ ਉੱਚ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਈ ਦਰਜਨਾਂ ਤਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਘਰ ਸਾਰੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਭੂਮੀ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੱਧਰੀ ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਭੂਮੀ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰੇਤਲੇ, ਟੋਇਆਂ ਤੇ ਨੀਵੇਂ ਥਾਂ ਵਾਲੀ ਭੂਮੀ ਉੱਪਰ ਘਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਘਰ ਲਈ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਘਰ ਦੀ ਚੋਣ ਸਮੇਂ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੋਣ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਕਾਨ ਨੂੰ ਵਾਰਵਾਰ ਬਣਾਉਣਾ ਔਖਾ ਕੰਮ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਜਗਾ ਦੀ ਚੋਣ ਵੇਲੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ-

1. ਜਗ੍ਹਾ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੋਵੇ ।
2. ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਹੋਵੇ ।
3. ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਾ ਹੋਵੇ ।
4. ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਘਰ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਹਵਾ ਸਿਹਤ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਤਾਜ਼ੀ ਹਵਾ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆ ਸਕੇ ਤੇ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਸਕੇ । ਘਰ ਵਿਚ ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਘਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸਹੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਵਿਚ ਉੱਚਿਤ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਘਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਵੇਰ ਸਮੇਂ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਘਰ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਘਰ ਵਿਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਰਹੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈਸਾ/ਕਰਜ਼ਾ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਕਿਸੇ ਚਾਰ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਕਰਜ਼ਾ/ਪੈਸਾ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

1. ਬੈਂਕ
2. ਜੀਵਨ ਬੀਮਾ ਕੰਪਨੀਆਂ
3. ਟਰੱਸਟ
4. ਮਕਾਨ ਵਿਕਾਸ ਨਿਗਮ
5. ਸਹਿਕਾਰੀ ਮਕਾਨ ਉਸਾਰੀ ਸਭਾਵਾਂ ,
6. ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਹਿਣ (Mortgage) ਕੰਪਨੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਪਾਸੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਿਆਜ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਰਾਸ਼ੀ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ‘ਚੋਂ ਆਸਾਨ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ‘ਤੇ ਕੱਟੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਪ੍ਰਾਵੀਡੈਂਟ ਫੰਡ ਵਿਚੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਅਸਰ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਦੋ ਕਾਰਕਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ !
ਉੱਤਰ-
ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਕ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ-

1. ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਾਤ-ਪੈਸਾ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ | ਕਾਰਕ ਹੈ । ਮਕਾਨ ਦਾ ਸਾਈਜ਼, ਜਗਾ ਤੇ ਮਿਆਰ ਪੈਸੇ ਉੱਪਰ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਕਿੱਤਾ – ਘਰ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਪਲੈਨਿੰਗ ‘ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਦਾ ਵੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਘਰ ਕਿਸੇ ਵਕੀਲ ਜਾਂ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਬਣਾਉਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾਂ ਕਲੀਨਿਕ ਵੀ ਬਣ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕੰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਮ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ

1. ਇਕਾਂਤ ਖੇਤਰ (Private Area)-ਜਿਵੇਂ ਸੌਣ ਵਾਲਾ ਕਮਰਾ, ਗੁਸਲਖ਼ਾਨਾ ਤੇ ਪੂਜਾ ਦਾ ਕਮਰਾ ॥
2. ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ (Work Area)-ਜਿਵੇਂ ਰਸੋਈ, ਬਰਾਂਡਾ, ਵਿਹੜਾ | ਆਦਿ ।
3. ਦਿਲ ਪਰਚਾਵੇ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ – ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਉਹ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਲਮਿਲ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ, ਗੱਪ-ਸ਼ੱਪ ਮਾਰਦੇ ਤੇ ਟੀ.ਵੀ. ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੀ ਆਓ ਭਗਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਲੌਬੀ ਜਾਂ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਘਰ ਲਈ ਜਗਾ (ਸਥਾਨ) ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਦੀ ਜਗਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਕਾਨ ਵਾਰਵਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਜਗਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

1. ਜਗਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇ ।
2. ਘਰ ਦਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਹੋਵੇ ।
3. ਮਕਾਨ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਥੋੜ੍ਹੀ ਉੱਚੀ ਹੋਵੇ ।
4. ਘਰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਤੇ ਹਵਾ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਹੋਵੇ ।
5. ਘਰ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਸੜਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
6. ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੇੜੇ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਘਰ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਭੂਮੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਜਗਾ ਦੀ ਚੋਣ ਸਮੇਂ ਭੂਮੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਕਾਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਭੂਮੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਉੱਪਰ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਭੁਮੀ ਰੇਤਲੀ ਜਾਂ ਨਰਮ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਮਕਾਨ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਧੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਝਟਕਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਹਾਰ ਸਕਦਾ । ਜੇ ਮਕਾਨ ਸਖ਼ਤ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਚੰਗਾ ਇਲਾਕਾ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਹੋਣੀ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਇਲਾਕਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਦੀ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨੇੜੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ-ਬਜ਼ਾਰ, ਸਕੂਲ, ਮੰਦਰ, ਹਸਪਤਾਲ ਆਦਿ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਸਿਹਤ ਦਾ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਘਰ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਘਰ ਤੋਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਜੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਰੱਖਣ ਤਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਮਤਲਬ ਘਰ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਘਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਵੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ; ਜਿਵੇਂ-ਮਲੇਰੀਆ, ਹੈਜ਼ਾ, ਟੀ.ਬੀ. ਆਦਿ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ | ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਹਤ, ਸਫ਼ਾਈ ਤੇ ਘਰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਠੀਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਹਵਾ ‘ਤੇ ਪਾਣੀ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਤੇ ਹਵਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਉੱਥੇ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਵਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਸਕੇ । ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਗਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਘਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ? ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਖ਼ਰੀਦਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ | ਕਿਉਂਕਿ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਬਿਲਡਿੰਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਕੀਮਤ, ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਕੀਮਤ, ਮਜ਼ਦੂਰੀ, ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਪੈਸਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਬਜਟ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਪਣੀ ਬੱਚਤ, ਪਾਵੀਡੈਂਟ ਫੰਡ ਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੈਂਕਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ । ਘਟਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕਰਜ਼ੇ ਉੱਪਰ ਆਮਦਨ ਕਰ ਦੀ ਛੋਟ ਦਿੰਦੀ । ਹੈ । ਸੋ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸੌਖਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਖਰੀਦਣ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਗਾ ਦੀ ਕੀਮਤ, ਬਿਲਡਿੰਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਕੀਮਤ, ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਵਗੈਰਾ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਪੈਸਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਂਝ ਵੀ ( ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਈ ਵਾਰ ਕੀਮਤਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਵਧ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ਰਚਾ ਬਜਟ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਸਾਰਾ ਧਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਘਰ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਆਦਮੀ ਦੀ ਇਹ ਇੱਛਾ ਕਦੀ ਵੀ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਧਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਰਜ਼ਾ ਅੱਗੇ ਲਿਖੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

1. ਬੈਂਕ
2. ਟਰੱਸਟ
3. ਲਾਈਫ ਇਨਸ਼ੋਰੈਂਸ ਕੰਪਨੀਆਂ
4. ਸਰਕਾਰੀ ਸੋਸਾਇਟੀਆਂ
5. ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੋਸਾਇਟੀਆਂ
6. ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਮੋਰਟਗੇਜ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੀ ਫਾਇਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਫਾਇਦੇ ਹਨ-

1. ਆਪਣਾ ਘਰ ਹੋਣਾ ਇਕ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ।
2. ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਕਿਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ।
3. ਘਰ ਇਕ ਪੱਕੀ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਧਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
4. ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
5. ਘਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
6. ਮਾਲਕ ਮਕਾਨ ਨਾਲ ਕਦੀ ਝਗੜਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਸਾਰੀ ਬੱਚਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਸੰਕਟ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
2. ਜੇਕਰ ਗੁਆਂਢੀ ਚੰਗਾ ਨਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦਾ ਕਲੇਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਘਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।
4. ਘਰ ਬਣਾ ਕੇ ਆਦਮੀ ਇਕ ਥਾਂ ਨਾਲ ਬੱਝ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਘਰ ਲਈ ਕਮਰਿਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਕਮਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਇਨਸਾਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੋੜ ਹੈ । ਘਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ-ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਖਦਾਇਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਨੂੰ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਮਕਾਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਛੱਤ ਥੱਲੇ ਇਕ ਘਰ ਹੋਂਦ ਵਿਚ | ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਮਕਾਨ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੇ | ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਮੱਧਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਕਾਨ ਲਈ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ | ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ-

ਬੈਠਕ (Living Room) – ਘਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਵਿਚ ਇਕ ਕਮਰਾ | ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਘਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੈਠ ਸਕਣ | ਅਤੇ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਜਿਵੇਂ ਸਵੈਟਰ ਬੁਨਣਾ, ਪੇਂਟਿੰਗ ਕਰਨੀ, ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵੇਖਣਾ ਆਦਿ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਣ । ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਹੀ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਨੇੜੇ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰਦਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਠੀਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਮਰਾ ਘਰ ।ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਮਰੇ ਤਕ ਲਿਜਾਣ ਲਈ | ਬਾਕੀ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਨਾ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਏ । ਇਹ ਕਮਰਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 15 × 15 ਫੁੱਟ ਹੋਣਾ | ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧਾਇਆ-ਘਟਾਇਆ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਦਾ ਕਮਰਾ (Dining Room) – ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਦਾ ਕਮਰਾ ਬੈਠਕ ਅਤੇ ਰਸੋਈ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਪਕਾਇਆ ਹੋਇਆ ਖਾਣਾ ਉੱਥੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਜੂਠੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਨੂੰ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚੋਂ ਰਸੋਈ ਸਿੱਧੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਰਸੋਈ ਤੇ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਖਿੜਕੀ | (Service window) ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਮਰੇ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ | ਜਾਲੀ ਵਾਲੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਮੱਖੀ, ਮੱਛਰ ਅੰਦਰ ਨਾ ਆ ਸਕੇ । ਇਸ ਕਮਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜੇ ਕੋਈ ਬਰਾਂਡਾ ਜਾਂ ਰਸਤਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਹੱਥ ਧੋਣ ਲਈ ਟੂਟੀ (Wash basin) ਲਵਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਖਾਣਾ-ਖਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਹੱਥ ਧੋਤੇ ਜਾ ਸਕਣ | ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਹਵਾ, ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਆਉਣ ਦਾ ਠੀਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਸੌਣ ਦਾ ਕਮਰਾ (Bed Room) – ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਘਰ ਦੇ | ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਦਾ ਰੁਖ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਵ (North-East) ਵਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਧੁੱਪ ਆ ਸਕੇ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ | ਵੇਲੇ ਕਮਰੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ ਨਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਉੱਥੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੁੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਹ ਕਮਰੇ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇੜੇ ਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ | ਚਾਹੀਦਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਧੁੱਪ, ਹਵਾ ਦਾ ਠੀਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕਮਰਾ (Children’s Room) – ਇਹ ਕਮਰਾ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦੇ | ਨੇੜੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਖੁੱਲੀ ਥਾਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਕੰਧਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਫੱਟੇ (Shelves) ਨੀਵੇਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਖਿਡੌਣੇ | ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉੱਥੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲਾਹ ਸਕਣ । ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਪਲੱਗ ਉੱਚੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦਾ ਯੋਗ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਮਰੇ ਦੀਆਂ | ਦੀਵਾਰਾਂ ਉੱਪਰ ਜੇਕਰ ਪੇਂਟ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ | ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਰਾਬ ਕੀੜੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਫਰਨੀਚਰ ਨੀਵਾਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਰਤ ਸਕਣ ।

ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਕਮਰਾ (Study Room) – ਜਿਸ ਘਰ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਘਰ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਅਤੇ ਮਾਲਕ ਪੜ੍ਹਨ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਧੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਉੱਥੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਕਮਰਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਹਵਾ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਅਲਮਾਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਖੱਬੇ ਪਾਸਿਓਂ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਸਟੋਰ (Store) – ਇਸ ਕਮਰੇ ਦਾ ਆਕਾਰ 10 × 6 ਫੁੱਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ 2 × 2 ਫੁੱਟ ਦੀ ਚੌੜੀ ਸਲੈਬ (Shelf) ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਟਰੰਕ ਆਦਿ ਟਿਕਾਏ ਜਾ ਸਕਣ । ਇਸ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਘਰ ਦਾ ਫਾਲਤੂ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਾਮਾਨ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਰਸੋਈ (Kitchen) – ਇਕ ਆਮ ਗਹਿਣੀ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਰਸੋਈ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ, ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਹੌਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਣੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਚਲਣਾ ਪਵੇ । ਰਸੋਈ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਯੂ-ਆਕਾਰ (U-shape), ਐਲ-ਆਕਾਰ (L-shape), 4-ਆਕਾਰ (V-shape) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਰੇਡੀਮੇਡ ਰਸੋਈ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਵੀ ਵੱਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਕੀਮਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੇਡੀਮੇਡ ਰਸੋਈ ਸਿਰਫ਼ ਉੱਚ ਆਮਦਨ ਵਰਗ ਹੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਆਮ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਉਂਟਰ ਅਤੇ ਹੌਦੀ ਦੀ ਉਚਾਈ ਫਰਸ਼ ਤੋਂ 30 ਤੋਂ 32 ਇੰਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਝੁਕੇ ਕੰਮ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਕਾਊਂਟਰ ਦੇ ਥੱਲੇ ਗੈਸ ਦਾ ਸਿਲੰਡਰ, ਆਟੇ ਵਾਲਾ ਡਰੰਮ ਅਤੇ ਭਾਂਡੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸ਼ੈਲਫ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਰਸੋਈ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ‘ਤੇ ਜਾਲੀ ਲੱਗੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਧੁੱਪ, ਹਵਾ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 80 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਗੁਸਲਖ਼ਾਨਾ (Bathroom) – ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਫਲੱਸ਼ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਗੁਸਲਖ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਪਖਾਨਾ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਗੁਸਲਖ਼ਾਨਾ ਹਰ ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਨਲਕੇ ਅਤੇ ਫੁਹਾਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹੌਦੀ (Sink) ਵੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਸਰਦੀਆਂ ਲਈ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਫਰਸ਼ ਪੱਕਾ ਅਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਢਲਾਨ ਨਾਲੀ ਵੱਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਜਲਦੀ ਨਿਕਲ ਸਕੇ । ਗੁਸਲਖ਼ਾਨੇ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3 ਫੁੱਟ ਉਚਾਈ ਤਕ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਸਕਣ, ਇੱਥੇ ਇਕ ਸ਼ੈਲਫ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਬਣ, ਤੇਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਘਰ ਵਿਚ ਬੈਠਕ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਵਿਚ ਬੈਠਕ (Living Room) ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਘਰ ਦਾ ਦਿਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਵਿਚ ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਘਰ ਦੀ ਧੜਕਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਘਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਹਿਮਾਨ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਘਰ ਵਿਚ ਬੈਠਕ (Living Room) ਦੀ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-

1. ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਜਗਾ – ਬੈਠਕ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਜਗਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜਗਾ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ-ਸੁਖ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

2. ਮਹਿਮਾਨ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਵਾਲੀ ਜਗਾ – ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਪਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

3. ਰੀਲੈਕਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗਾ – ਬੈਠਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਲਈ ਰੀਲੈਸਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਟੀ. ਵੀ. ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਸਵੈਟਰ ਬੁਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੀਲੈਕਸ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

4. ਘਰ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗਾ – ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਬੈਠ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਮਿਲ-ਬੈਠ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚ ਨੇੜਤਾ ‘ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ । ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ । ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਘਰ ਦਾ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੀ ਰਾਇ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਬੈਠਕ ਦੀ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਗਾ ਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬੈਠਕ ਦੀ ਰੌਣਕ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਖ਼ੁਸ਼ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਬੈਠਕਾਂ ਵਿਚ ਰੌਣਕਾਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਘਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।

(B) ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਘਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਅਸਰ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
(A) ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਟੀਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟੀਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਹਿਣੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਘਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-
ਘਰ ਲਈ ਸਥਾਨ ਦੀ ਚੋਣ (Selection of Site) – ਘਰ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਘਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਵੇਲੇ ਲਿਆ ਗ਼ਲਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ-

1. ਜਗਾ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਣਿਤ ਹੋਵੇ ।
2. ਘਰ ਦਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਗੰਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਵੇਂ-ਛੱਪੜ, ਫੈਕਟਰੀ ਆਦਿ ।
3. ਮਕਾਨ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਥੋੜੀ ਉੱਚੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕਦਮ ਰੁੜ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾ ਹੋਵੇ ।
4. ਭੱਠਾ, ਸ਼ੈਲਰ, ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ, ਫੈਕਟਰੀਆਂ, ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
5. ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੋਣ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਸਕੂਲ, ਹਸਪਤਾਲ, ਬਜ਼ਾਰ ਆਦਿ ।
6. ਸੰਘਣੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਵੀ ਘਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
7. ਘਰ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਜਾਂ ਵੱਡੀ ਸੜਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
8. ਜਗਾ ਦੀ ਚੋਣ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਘਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ-
1. ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਸਮ (Kind of Soil) – ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਰੇਤਲੀ ਅਤੇ ਪਥਰੀਲੀ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਮਕਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਟੋਇਆਂ-ਟਿੱਬਿਆਂ ਨੂੰ ਭਰ ਕੇ ਬਰਾਬਰ ਕੀਤੀ ਥਾਂ ਤੇ ਵੀ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ।

2. ਇਲਾਕਾ (Locality) – ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਸੰਗਤ ਮਿਲ ਸਕੇਗੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਵਧੇਗਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣਾ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਤਬਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇਗਾ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਗ਼ਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਅਮੀਰ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਚ ਘਰ ਬਣਾ ਲਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੁਖਦਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ।

3. ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ (Water Supply) – ਪਾਣੀ ਸਾਡੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਸੁਚਾਰੂ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ | ਘਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀ-ਡੁੱਲੀ ਹੋਵੇ । ਪਾਣੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਜਿਵੇਂ ਨਹਾਉਣਾ, ਕੱਪੜੇ ਧੋਣਾ, ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ ਆਦਿ ਰੁਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

4. ਹਵਾ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ (Ventilation and Light) – ਘਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸੰਘਣੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਮੰਜ਼ਲੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਾਲੀ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਚ ਘਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਤਾਜ਼ੀ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਹਵਾ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ।

5. ਮੁੱਲ (Value of land) – ਮਕਾਨ ਲਈ ਖ਼ਰੀਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮੁੱਲ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵਪਾਰਕ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਜਗਾ ਖ਼ਰੀਦ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਬਚਦੇ । | ਉਪਰੋਕਤ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਕਾਨ ਲਈ ਜਗਾ ਦੀ ਚੋਣ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਉੱਪਰ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(B) ਵੇਖੋ ਭਾਗ (A) ਦਾ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ? ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰੋਗੇ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ? (P.S.E.B.
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟੀਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਹਿਣੀ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਮਨ ਪਸੰਦ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਬਣਨਾ ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਤੇ ਪੈਸਾ ।

ਪੈਸਾ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਪੈਸੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਘਰ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪੈਸੇ ਦੀ ਉਪਲੱਬਧੀ ਘਰ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜਗਾ ਖਰੀਦਣ ਤੇ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਪੈਸਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਜਾਂ ਬੱਚਤ ਵਿਚੋਂ ਮਕਾਨ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਬਾਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਮਾਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਆਧੁਨਿਕ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ, ਪਾਣੀ, ਆਧੁਨਿਕ ਰਸੋਈ, ਵਧੀਆ ਬਾਥਰੂਮ, ਕੂਲਰ, ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨਰ, ਫਰਨੀਚਰ ਆਦਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਰਫ਼ ਛੱਤ ਪਾਉਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਸਹੁਲਤਾਂ ਦਾ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਪੈਸਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦਾ ਪੱਧਰ, ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅਸਾਨ ਤੇ ਸਸਤਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਕਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਚੰਗੀ ਹੋਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਢੁੱਕਵਾਂ ਇਲਾਕਾ-
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਫੈਸਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਬੜਾ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਗਾ ਜਾਂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਚੋਣ ਇਕ ਅਤੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੈਸਲਾ ਹੈ । ਹਰ ਸਿਆਣਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਹੋਣ-
1. ਜਗਾ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਣਿਤ ਹੋਵੇ – ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਸ਼ੁਦਾ ਹੋਵੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮਕਾਨ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਪਾਸ ਕਰਾਉਣ ਤੇ ਬਿਜਲੀ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਲੈਣ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਆਵੇਗੀ । ਗੈਰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਸ਼ੁਦਾ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਮਕਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਸਰਕਾਰ ਚਾਹ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

2. ਆਲਾ – ਦੁਆਲਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਹੋਵੇ-ਮਕਾਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਕਦੀ ਵੀ ਮਕਾਨ ਗੰਦਗੀ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ, ਛੱਪੜ, ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਤੇ ਹੱਡਾ-ਰੋੜੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

3. ਮਕਾਨ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਚੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ – ਕਦੀ ਵੀ ਮਕਾਨ ਨੀਵੇਂ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਾਰਸ਼ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਕਾਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉੱਚੀ ਜਗਾ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

4. ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਤੇ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਤੋਂ ਘਰ ਦੂਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ – ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਤੇ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਕੋਲ ਦੀ ਲੰਘਦੀ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

5. ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਹੁਲਤਾਂ ਨੇੜੇ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ – ਮਕਾਨ ਅਜਿਹੀ ਜਗਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਸਕੂਲ, ਹਸਪਤਾਲ, ਬੱਸ ਅੱਡਾ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪੈਂਦਾ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਨਾਲ ਘਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਸਮਾਂ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਵੇਂ ਬਚਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਿਣੀ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ :

ਉਪਰੋਕਤ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਮਕਾਨ ਬਣਾਏਗਾ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਸੁੱਖ ਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ ।

PSEB 10th Class Home Science Guide ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਮਦਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੱਧਵਰਗੀ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਕਮਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਜਿਹੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਕਮਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਘਰ ਵਿੱਚ ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਕਿਸ ਲਈ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਹਵਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆ ਸਕੇ ਇਸ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੈਂਕ, ਜੀਵਨ ਬੀਮਾ ਕੰਪਨੀ, ਮਕਾਨ ਵਿਕਾਸ ਨਿਗਮ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਅਸਰ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ, ਕਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕੰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਘਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕਾਂਤ ਖੇਤਰ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ, ਦਿਲ ਪਰਚਾਵੇ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਰੇਤਲੀ ਜਾਂ ਨਰਮ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਘਰ ਹੇਠਾਂ ਧਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਲਾਭ ਦੱਸੋ |
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਪੱਕੀ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਧਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੈਠਕ ਦਾ ਆਕਾਰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਿੰਨਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
15 ਫੁੱਟ × 15 ਫੁੱਟ, ਪਰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਘੱਟ-ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗਾ ਗੁਆਂਢੀ ਨਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦਾ ਕਲੇਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਰਸੋਈ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੂ-ਆਕਾਰ, ਐੱਲ-ਆਕਾਰ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜਿਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਕੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਰਸੋਈ ਦਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਆਕਾਰ ਕਿੰਨਾ ਹੋਵੇ ?
ਉੱਤਰ-
80 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਘਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਥਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ, ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਭੱਠੇ ਆਦਿ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਲਈ ਘਰ ਵਿਚ ਕੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਤੁਹਾਡੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਸਪਤਾਲ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਸਪਤਾਲ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਲਦੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਘਰ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ !
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਚੰਗੇ ਗੁਣ, ਚੰਗਾ ਵਤੀਰਾ, ਚੰਗੇ ਸੰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸਿੱਖਿਆ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਵਧੇਰੇ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਘਰ ਲਈ ਸਥਾਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਆਸਪਾਸ ਕੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਜਾਂ ਵੱਡੀ ਸੜਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਬਹੁਤ ਉੱਚੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ, ਭੱਠੀਆਂ, ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ, ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਆਦਿ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ । ਘਰ ਦੇ ਆਲੇਦੁਆਲੇ ਛੱਪੜ, ਨਾਲਾ ਜਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਮੀਰ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਮੀਰ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਮਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਨੌਕਰਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਵੀ ਕਮਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਡਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੋ ਜਾਂ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਗਾ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਮਹਿੰਗੀ ਵੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਕਿਰਾਏ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੇ
ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰਲੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੈਠਕ, ਖਾਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਜੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਅੰਦਰ ਵਾਲਾ ਕਮਰਾ ਸੌਣ ਅਤੇ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਘਰ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸੌਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜਦੋਂ ਘਰ ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜੀ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਕਰ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ, ਬੈਠਣ, ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆੜ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬੈਠਕ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਜਾਵਟ ਦਾ ਸਮਾਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਕੱਪੜੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਛੋਟਾ-ਛੋਟਾ ਸਜਾਵਟੀ ਸਮਾਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਥਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਰਦਾ ਟੰਗ ਕੇ ਹਿੱਸੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਕਮਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਛੋਟਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੂਹਰੇ ਮੰਤਵ ਵਾਲਾ ਫਰਨੀਚਰ ਵਰਤ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸੋਫਾ ਜੋ ਕਿ ਰਾਤ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬੈਂਡ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਿਵਾਨ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਬੈਠਣ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

I. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ-
1. ਆਮਦਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ……………………. ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
2. ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ …………………. ਭੁਮੀ ਚੰਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਬੈਠਕ ਦਾ ਆਕਾਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ …………………….. ਫੁੱਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
4. ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟੀਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ……………………. ਟੀਚਾ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
5. ਰਸੋਈ ਦਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਆਕਾਰ ………………… ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਤਿੰਨ,
2. ਸਖ਼ਤ.
3. 15 × 15.
4. ਮੁੱਖ.
5. 80.

II. ਠੀਕ / ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ-

1. ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੱਧਰੀ ਭੂਮੀ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
2. ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੀ ਹਵਾ ਸਿਹਤ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
3. ਘਰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਤੇ ਹਵਾ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਹੋਵੇ ।
4. ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰਜ਼ਾ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ।
5. ਮੱਧਵਰਗੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਕਮਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਠੀਕ,
2. ਠੀਕ,
3. ਠੀਕ,
4, ਗ਼ਲਤ,
5. ਠੀਕ ।

III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਮਦਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ੲ) ਪੰਜ
(ਸ) ਸੱਤ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਤਿੰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਵਿਚੋਂ ਠੀਕ ਹੈ
(ੳ) ਆਪਣਾ ਘਰ ਹੋਣਾ ਇਕ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ।
(ਅ) ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਕਿਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ।
(ੲ) ਘਰ ਆਦਮੀ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਹਨ-
(ਉ) ਬੈਂਕ
(ਅ ਲਾਈਫ ਇੰਸ਼ੋਰੈਂਸ ਕੰਪਨੀਆਂ
(ੲ) ਸਰਕਾਰੀ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 1 ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 1 ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ

Home Science Guide for Class 10 PSEB ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਘਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਨਰ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਘਰ ਤੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਕਾਨ ਮਿੱਟੀ, ਸੀਮਿੰਟ, ਇੱਟਾਂ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇਕ ਢਾਂਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮੀਂਹ, ਝੱਖੜ, ਗਰਮੀ, ਠੰਡ, ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਚੋਰ-ਡਾਕੂਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਘਰ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਖਮਈ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟੀਚਿਆਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੀਚੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਉਹ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਜਾਂ ਰਲ ਕੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਟੀਚੇ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿੱਥੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਦਲਦੇ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

1. ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ, ਜਿਵੇਂ-ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ, ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਤੇ ਸਿਹਤ ।
2. ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ, ਜਿਵੇਂ-ਸਮਾਂ, ਪੈਸਾ, ਜਾਇਦਾਦ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਰੁਚੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਧਨੇ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਂ ਇਕ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲ ਰੋਜ਼ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਕਤੀ ਇਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਦਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਜਿਸ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੌਖੇ ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੇ ਗਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕੋਲ ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣਾ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦਾ ਰੋਲ ਇਕ ਨੇਤਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਗੇ । ਇਕ ਆਲਸੀ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਘਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਲਸੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਮਾਹੌਲ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਘਰ ਦੇ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿੱਥੋਂ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦਾ ਸੁਚੱਜਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੋਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਗਹਿਣੀ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਸੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਵੀ ਹਨ । ਸਕੂਲਾਂ ਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੇਡੀਓ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ, ਅਖ਼ਬਾਰ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਆਦਿ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕਈ ਵਧੀਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਉਪਕਰਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹਿਣੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਮਿਕਸੀ, ਆਟਾ ਗੁਣ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਫਰਿਜ਼, ਮਾਈਕਰੋਵੇਵ ਓਵਨ ਆਦਿ । ਇਹਨਾਂ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹਿਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਤੇ ਇੰਟਰਨੈਟ ਵਰਗੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਉਪਕਰਨ ਵੀ ਨਵੀਂ ਤੋਂ ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਣੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਘਰ ਵਿਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋਣ ਤਾਂ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉੱਠਣ ਤੇ ਸੌਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨਾਲ ਐਡਜਸਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਵਿਚ ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਇਕ ਅਭਿੰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ, ਆਮਦਨ, ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਹਨ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਲਈ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਮਿਹਨਤੀ ਤੇ ਸੰਜਮ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਪਰਿਵਾਰ ਘੱਟ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕ ਵਧੀਆ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਸਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਕ ਨਾਲਾਇਕ ਤੇ ਖਰਚਾਊ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਧ ਜਾਇਦਾਦ ਤੇ ਆਮਦਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਔਖਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਚੰਗੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
‘‘ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ।” ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮੰਤਵ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੈ । ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਟੀਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਟੀਚੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਉਹ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਜਾਂ ਰਲ ਕੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਟੀਚੇ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿੱਥੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਦਲਦੇ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

1. ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Short term Goals) ਜਿਵੇਂ-ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ, ਕੰਮ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਹੋਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ।
2. ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Long term Goals) ਜਿਵੇਂ-ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨੇ ਆਦਿ ।

ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

1. ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਟੀਚੇ
2. ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚੇ ।

ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਟੀਚੇ ਜਿਵੇਂ ਵੱਡੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨਾ ਹੈ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚੇ ਜਿਵੇਂ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ।
ਇਹਨਾਂ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ, ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਗਿਆਨ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸੋ ਇਕ ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਕਿਸੇ ਛੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਸਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਗੁਣਵਾਨ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-

1. ਚੰਗਾ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ – ਇਕ ਚੰਗੀ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣਾ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਵੇ ।
2. ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ – ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਹਿਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ, ਪਤੀ ਨੂੰ ਦਫ਼ਤਰ ਭੇਜਣਾ ਆਦਿ ਇਹ ਕੰਮ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
3. ਅਰਥ – ਸ਼ਾਸਤਰ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ-ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਸਿਆਣੀ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਬਜਟ ਬਣਾਉਣਾ ਤੇ ਉਸਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਚਲਣਾ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
4. ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ – ਇਕ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਘਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋਣਗੇ ।
5. ਸੋਚਣ ਤੇ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ – ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਿਹੜੀ ਹਿਣੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਘੱਟ ਧਨ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਵਧੀਆ ਘਰ ਵਿਵਸਥਾ ਚਲਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
6. ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਸਵੈ – ਨਿਯੰਤਰਨ-ਇਕ ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਜਾਂ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਿੱਥੇ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਸਵੈਨਿਯੰਤਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਘਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-

1. ਘਰ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਉਣਾ – ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਹੀ ਘਰ ਵਧੇਰੇ ਸੋਹਣਾ-ਜੋਸ਼ੀਲਾ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਵਿਵਸਥਾ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਘੱਟ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
2. ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ – ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ, ਸਫ਼ਾਈ ਆਦਿ ਇਕ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਆਨੰਦਮਈ ਬਣਾਉਣਾ, ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਇਕ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੀ ਗੁਣ ਹੋਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਉੱਪਰ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਗੁਣ ਤੇ ਔਗੁਣ ਕਿਸੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਰਕ | ਘਰ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਪੰਘੂੜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਘਰ ਵਿਚ ਬਣਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵਧੀਆ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਜਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-

1. ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ (Psychological Qualities)
2. ਸਰੀਰਕ ਗੁਣ (Physical Qualities)
3. ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ (Social & Moral Qualities)
4. ਬਾਹਰੀ ਗੁਣ (Outdoor Qualities)
5. ਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Adaptability)
6. ਤਕਨੀਕੀ ਗੁਣ (Technical Qualities)
7. ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ (Efficient worker) ।

1. ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ (Psychological Qualities)

• ਬੁੱਧੀ (Intelligence) – ਸਫਲ ਗ੍ਰਿਣੀ ਲਈ ਬੁੱਧੀ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ, ਪੂਰੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਣ, ਪਹਿਲੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੋਂ ਹੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਵਰਤ ਕੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹਿਣੀ ਦੀ ਬੁੱਧੀਮਤਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ।
• ਗਿਆਨ (Knowledge) – ਗਿਆਨ ਵੀ ਇਕ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਧਨ ਘਰ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਘਰੇਲੂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਉਤਸ਼ਾਹ (Enthusiasm) – ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਧੀਆ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ । ਇਕ ਸਫਲ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਇਹ ਗੁਣ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਗਹਿਣੀ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਜੀਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਚੰਗਾ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹਰ ਕੰਮ ਸੌਖਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਮਨੁੱਖੀ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ (Ability to understand Human Nature) – ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ, ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਕੰਮ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ (Imagination) – ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਬੰਧੀ ਆਯੋਜਨ ਲਈ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੁਣ ਹੈ । ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । , (vi) ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ (Decision Making Power) – ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ । ਠੀਕ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਦੂਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਚੰਗੇ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਸੋ ਗਹਿ ਪਬੰਧਕ ਲਈ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ।

2. ਸਰੀਰਕ ਗੁਣ (Physical Qualities) – ਹਿਣੀ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਉਹ ਅਰੋਗ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੂਰਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਮ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਬਿਮਾਰ ਤੇ ਆਲਸੀ ਹਿਣੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।

3. ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ (Social and Moral Qualities) – ਪਰਿਵਾਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਇਕਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

• ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ (Firmness) – ਜਿਸ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਇਹ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਦਾ ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਣ ਸਦਕਾ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਏ ਗਏ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਸਹਿਯੋਗ (Co-operation)- ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਇਸ ਗੁਣ ਨਾਲ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਹਿਯੋਗ ਭਾਵ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ, ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨਾਲ ਆਪਸੀ ਨੇੜਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਕੇ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਪਿਆਰ, ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਕਾਬੂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Love and Self-Controlਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਸੁਘੜ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ, ਬੱਚਿਆਂ ਜਾਂ ਛੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ, ਵੱਡਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਦੁਖੀਆਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਸਦਕਾ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਸਹਿਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਧੀਰਜ (Tolerance and Patience) – ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਸਹਿਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਮਤਭੇਦ ਤੇ ਤਨਾਅ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਣਸੁਖਾਵੀਂ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਨ ‘ਤੇ ਧੀਰਜ ਅਤੇ ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਕੀ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧੀਰਜ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਿਵਾਰ ਸੰਕਟਮਈ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਿਕਲ ਸਕੇ ।

4. ਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Adaptability) – ਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਗੁਣ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚਲਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਉਂਝ ਵੀ ਸਮਾਜ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ, ਸੋ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਇੰਨੀ ਲਚਕਦਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਦਲਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੀ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲ ਸਕੇ ! ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਲੋੜਾਂ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੇ ਉਹ ਬਦਲਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲ ਸਕੀ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

5. ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ (Efficient Worker) – ਘਰ ਦਾ ਵਧੀਆ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਹਿਣੀ ਦੀ ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਕੰਮ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ, ਘੱਟ ਥਕਾਵਟ ਨਾਲ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਵਿਚ ਸਿਲਾਈ, ਕਢਾਈ, ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ, ਪਰੋਸਣਾ ਅਤੇ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਆਦਿ ਦੇ ਗੁਣ ਹੋਣਗੇ ।

6. ਤਕਨੀਕੀ ਗੁਣ (Technical Qualities) – ਹਿਣੀ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਨਾ ਕੇਵਲ ਧਨ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਰੁਕਾਵਟ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਸਮਾਂ ਵੀ ਬਚਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਲ੍ਹ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹੈ । ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ-ਫਿਊਜ਼ ਲਾਉਣਾ, ਗੈਸ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਠੀਕ ਕਰਨਾ, ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਪਲੱਗ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਆਦਿ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

7. ਬਾਹਰੀ ਗੁਣ (Outdoor Qualities) – ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਹਿਣੀ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰ-ਦੀਵਾਰੀ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਸੋ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਬੈਂਕ, ਡਾਕਖ਼ਾਨਾ, ਬੀਮਾ ਆਦਿ ਸੇਵਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਈਕਲ, ਸਕੂਟਰ ਅਤੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣੀ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਣਾਂ ਸਦਕਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਉੱਨਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
‘ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤੱਥ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ? ਜੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹੀ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਅਮੀਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਗ਼ਰੀਬ । ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਵਿਚ ਹੀ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸੁਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮੁੱਚੇ ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਧੀਆ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੁਆਰਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

1. ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (Rise in Standard of living.)
2. ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (Use of scientific methods and appliances for working.)
3. ਹੁਨਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (Development of Skill.)
4. ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । (More satisfaction with limited resources.)
5. ਜੀਵਨ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਸੁਖਮਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (Life becomes pleasant and comfortable.)
6. ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ (Children learn by contributing their share and responsibility.)

1. ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ – ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਿਆਰ ਤਾਂ ਹੀ ਉੱਚਾ ਉੱਠ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਕ ਸੁਚੱਜੀ ਹਿਣੀ ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁੱਖ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਹਿ ਵਿਗਿਆਨ (X PB.) ਦੇ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ, ਸਮੇਂ, ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਨੂੰ ਤਵੱਜੋਂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਅ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਸਭ ਨਾਲ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਪਰਿਵਾਰਕ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਅਜੋਕੇ ਯੁਗ ਦੀ ਹਿਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਘਰ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਉਹ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨੀ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਬਚਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਮਿਕਸੀ, ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁੱਕਰ, ਫਰਿਜ਼, ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਭਾਂਡੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਆਦਿ ।

3. ਹੁਨਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ – ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਹਿਣੀ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਸਜਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਘਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵੀ ਵਧੇ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਵੀ ਮਿਲੇ ।

4. ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਸਾਧਨ ਸੀਮਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਲੋੜਾਂ ਅਸੀਮਿਤ | ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਘਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੁਆਰਾ ਅਸੀਮਿਤ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਆਮਦਨ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਖ਼ਰਚੇ ਦਾ ਬਜਟ ਬਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਕੇ ਫਿਰ ਅਗਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

5. ਜੀਵਨ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਸੁਖਮਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-ਹਿ – ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਹੈ | ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹਰ ਜੀਅ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ, ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਖ਼ੁਸ਼ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ

• ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੱਲੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਚੰਗੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਪਰਿਵਾਰ ਫਜ਼ੂਲ-ਖ਼ਰਚੀ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਬਜਟ ਬਣਾ ਕੇ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਫਜ਼ੂਲ ਖ਼ਰਚੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ।
• ਘਰੇਲੂ ਉਲਝਣਾਂ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ
• ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਰਾਮ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਨੂੰ ਵੀ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ।

6. ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ – ਘਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਅਮਿਟ ਛਾਪ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦੇ ਸੁਚੱਜੇ ਘਰੇਲੂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਇਕ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਬੜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਰ ਜੀਅ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭਾਵ ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਖ਼ੁਸ਼ ਅਤੇ ਸੁਖੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਕੀ-ਕੀ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ, ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਉਸਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਤੇ ਘਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਸੁਖ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਉਸ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਉੱਪਰ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਗ੍ਰਹਿਣ ਸ਼ੀਲਤਾ ਅਰਥਾਤ ਮਾਹੌਲ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲਣਾ ਘਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ, ਸਿਆਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ । ਚੰਗੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ-
1. ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ – ਗਿਆਨ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਨਮੋਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿਆਣਾ ਤੇ ਯੋਗ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਮਸਲੇ ਵਿਚ ਗਿਆਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗੀ ਹਿਣੀ, ਘਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਯੁਗ ਹੈ ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ।

ਕੱਪੜੇ, ਭੋਜਨ, ਸਿਹਤ, ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਉਪਕਰਣਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਇਕ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

2. ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨੀ – ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਇਕ ਸਫਲ ਗਹਿਣੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਣ ਹੈ | ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਅਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ-ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੇ ਸੁਆਦੀ ਖਾਣਾ ਹਰ ਘਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਸਿਆਣੀ ਹਿਣੀ ਆਪਣੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਰ ਦੇ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਜਿਵੇਂ-ਕੱਪੜੇ ਸਿਉਣਾ, ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ, ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਆਦਿ ਵਿਚ ਹਰ ਹਿਣੀ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

3. ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ – ਪਰਿਵਾਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇਕ ਮੁੱਢਲੀ ਇਕਾਈ ਹੈ । ਕੋਈ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇਕ ਇੱਜ਼ਤ ਯੋਗ ਥਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਗਹਿਣੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣੇ, ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾਉਣਾ, ਦੂਸਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨਾ, ਮੁਸੀਬਤ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣਾ, ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਣੀ ਆਦਿ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਕੇ ਇਕ ਹਿਣੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

4. ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ – ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਹੜੀ ਹਿਣੀ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਹਿਣੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਸਫਲ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਖੁਸ਼ ਰਹਿ ਸਕਣ ।

5. ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਧੀਰਜ – ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਧੀਰਜ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਸਫਲ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਘਰ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਸੁਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ । ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਕ ਧੁਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਉਸ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਹਰ ਜੀਅ ਦੀ ਗੱਲ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ | ਨਾਲ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਗਹਿਣੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਮਕਸਦ ਪੂਰੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗਾ | ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ । ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਚੰਗੀ ਗਹਿਣੀ ਨੂੰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਧੀਰਜ ਰੱਖਣ ਦੇ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

6. ਤਕਨੀਕੀ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ – ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਯੁੱਗ ਹੈ । ਇਕ ਸਫਲ | ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਘਰ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ | ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਹਨਾਂ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨਾਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਲਿਟਰੇਚਰ ਵਿਚੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਰਤ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਸਮਾਂ ਬਚਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਕਾਰ ਜਾਂ ਸਕੂਟਰ ਦੀ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸਿੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿਚ ਘਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਦੂਸਰਿਆਂ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰਤਾ ਘਟੇਗੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਤੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Home Science Guide ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਸ਼ਲਤਾ, ਸਿਹਤ, ਯੋਗਤਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ਼ਕਤੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਕਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਟੀਚੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੁੱਧੀ, ਗਿਆਨ, ਉਤਸ਼ਾਹ, ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ ।

ਪਸ਼ਨ 8.
ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ, ਸਹਿਯੋਗ, ਪਿਆਰ, ਹਮਦਰਦੀ, ਸਵੈ ਕਾਬੂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਦੋ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗਾ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ, ਸੋਚਣ ਤੇ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਮਾਂ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਘਰ ਦਾ ਸਮਾਨ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਮਾਂ,
ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਕਿਹੜੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਹਿਣੀ ਸਮੇਂ ਦਾ ਠੀਕ ਉਪਯੋਗ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਧੀਆ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਮਾਂ ਸਾਰਣੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਾਰਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਜ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਮਾਂ ਬਚ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ 1
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੋਈ ਦੋ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਿ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ | ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-

• ਪੀ. ਨਿਕਲ ਅਤੇ ਜੇ. ਐਮ. ਡੋਰਸੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ | ਉਦੇਸ਼ਾਂ (aims) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਕੇ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ।
• ਗੁੱਡ ਜਾਨਸਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨਾ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਆਮ | ਧੰਦਾ ਕਾਰਜ) ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਧੰਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਧੰਦਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਲੋਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੁਖ, ਆਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਆਨੰਦਮਈ ਤੇ ਸੁਖੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਅਸਰ | ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਵੀ ਵਧੀਆ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ | ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀ ਲਗਨ ਲਗਦੀ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ । ਇਹ ਦਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚੰਗੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿੱਚ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਇਕ ਨਿੱਜੀ ਸਵਰਗ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਘਰ | ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਭੌਤਿਕ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ | ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਘਰ ਦੇ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਸਵਰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਬਜਟ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵੱਧ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਫਾਇਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਵਸਤੁਆਂ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਖ਼ਰੀਦਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਖਰਚੇ ਵਿਚ ਤਾਲਮੇਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਖਰੀਦਦਾਰ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਸਾਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇ । ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਸਰਵੇ ਕਰਕੇ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਸਸਤਾ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਟੋਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸਸਤੀਆਂ ਹੋਣ, ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਖਰੀਦ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਉਹ ਵਸਤੁਆਂ ਹੀ ਖਰੀਦਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘਰ ਵਿਚ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਤੇ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ- ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਟੀਚਿਆਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ .ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14,
ਘਰ, ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Short term Goals) ਜਿਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ, ਕੰਮ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਹੋਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ।
2. ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Long term Goals) ਜਿਵੇਂ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨੇ ਆਦਿ ।

ਵੰਸ਼ੇ ਉੱਡਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ ।
ਜਾਂ
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-

1. ਘਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਉਣਾ – ਵਧੀਆ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਘਰ ਸੁੰਦਰ, ਖੁਸ਼ਹਾਲ, ਸਜੀਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੇਸ਼ਕ ਸਾਧਨ ਸੀਮਿਤ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ ਘਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਵਧੀਆ ਸੁਖੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਘਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁਕਣਾ – ਗਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ | ਲਈ ਪੌੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਡੰਡਾ ਪਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਚੜ ਕੇ ਉਹ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ | ਸਕਦਾ ਹੈ ।

3. ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦਾ ਵਿਕਾਸ – ਜੇ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਘਰ ਵਿੱਚ | ਸੁੱਖ, ਆਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਆਨੰਦਮਈ ਤੇ ਸੁਖੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਅਸਰ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਵਧੀਆ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀ ਲਗਨ ਲਗਦੀ ਹੈ | ਬਹੁਤ | ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ ।

4. ਸਮੇਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ – ਸਮਾਂ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੁਖਾਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਚੰਗੀ ਗਹਿਣੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮੇਂ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੀ ਸਮਰਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

5. ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੋਸ਼ – ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੋਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਘਰ ਦੇ ਟੀਚੇ ਬਹੁਤੇ ਉੱਚੇ ਨਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

1. ……………………. ਹੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ

2. ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ …………………… ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬੇ

3. ਸ਼ਕਤੀ ਇਕ …………………… ਸਾਧਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ

4. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਬਣਾਉਣਾ ……………………… ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬੇ

5. ਸਮਾਂ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ …………………… ਸਾਧਨ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ

6. ਯੋਗਤਾ, ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ………………….. ਸਾਧਨ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ

7. ਵਧੀਆ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ …………………….. ਸੰਤੋਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਨਸਿਕ

8. ਪਿਆਰ, ਹਮਦਰਦੀ, ਸਹਿਯੋਗ ਆਦਿ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ………………….. ਗੁਣ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ।

II . ਠੀਕ / ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
2. ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਬਜ਼ਟ ਬਣਾਉਣਾ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ।
3. ਸ਼ਕਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ।
4. ਪੈਸਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ।
5. ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1, ਠੀਕ,
2. ਗ਼ਲਤ,
3. ਠੀਕ,
4, ਗ਼ਲਤ,
5. ਠੀਕ ।

III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਹੈ-
(ਉ) ਪੈਸਾ
(ਅ ਜਾਇਦਾਦ
(ੲ) ਘਰ ਦਾ ਸਮਾਨ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ ਹਨ-
(ਉ) ਬੁੱਧੀ
(ਅ) ਉਤਸ਼ਾਹ
(ੲ) ਗਿਆਨ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ-
(ਉ) ਸ਼ਕਤੀ
(ਅ) ਗਿਆਨ
(ੲ) ਪੈਸਾ
(ਸ) ਕੁਸ਼ਲਤਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਪੈਸਾ

Punjab State Board PSEB 10th Class Agriculture Book Solutions Chapter 11 ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Agriculture Chapter 11 ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ

Agriculture Guide for Class 10 PSEB ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
(ੳ) ਇੱਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
1993 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੇ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਸਥਾਪਿਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
17 ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਅਬੋਹਰ, ਬਠਿੰਡਾ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਦੋ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਹੱਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਲਾਈਡਾਂ ਤੋਂ ਚਿੱਤਰ ਕਿਸ ਉਪਕਰਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਦੁਆਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ) ਛੋਟੇ ਅਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਿਸ ਉਪਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੀਮਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਰਮਲੀਨ, ਐਸਟਿਕ ਐਸਿਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਈ-ਮੇਲ ਪਤਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
[email protected].

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਨਾਲ ਕਿਸ ਟੈਲੀਫੋਨ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੋਨ ਨੰ: 0161-240-1960 ਜਿਸਦੀ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ 417 ਹੈ । ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨ ਨੰ: 9463048181.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਕੋਲ ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਵੈਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿਰੀਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲਈ ਚਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਵੈਨ (Mobile diagnostic cum exhibition van)

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਉਹ ਕਮਰਾ ਜਾਂ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਲਾਭ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਘਾਟਾਂ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਮਿਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਤਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਸਮਝਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਵੀ ਪੁੱਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖਰੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦਕਿ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸ਼ਨਾਖਤੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਕਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਹਮਲਾ, ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਕੀੜੇ ਦਾ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਮਾਨ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਮਾਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-
ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ, ਮੈਗਨੀਫਾਈਂਗ ਲੈਂਜ਼, ਰਸਾਇਣ, ਇਨਕੂਬੇਟਰ, ਕੈਂਚੀ, ਚਾਕੂ, ਸੁੱਕੇ ਗਿੱਲੇ ਸੈਂਪਲ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ, ਕੰਪਿਊਟਰ, ਫੋਟੋ ਕੈਮਰਾ ਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ਦਾ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰਫਾੜ ਕਰਕੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਵੇਖਣ ਲਈ ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਹੀ ਰੰਗਾਂ, ਛੋਟੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ ਇਸੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ (Economic Threshold) ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਕੀੜਿਆਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਲਈ ਦਵਾਈ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਲੱਭ ਕੇ ਹੀ ਛਿੜਕਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਪੱਧਰ ਤੇ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੀ ਦਵਾਈ ਸਪਰੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਲਾਭ ਵੀ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕਿਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਨਾ ਤਾਂ ਗਿੱਲੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੁੱਕੇ ਸਾਂਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਸੈਂਪਲਾਂ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰ ਕੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਚ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਇਨਕੂਬੇਟਰ (Incubator) ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਜੀਵਾਣੂ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਲੀਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਮੀਡਿਆ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਕੇ ਇਨਕੂਬੇਟਰ ਵਿੱਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਨਮੀ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਉੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਗਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਾਹੌਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਜੀਵਾਣੁ ਦਾ ਕਾਰਨ ਲੱਭਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿਚ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਰਸਾਇਣ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਫਾਰਮਲੀਨ, ਐਲਕੋਹਲ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ੲ) ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਇਕ ਲੇਖ ਲਿਖੋ ।
मां
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੇ ਕੀ-ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਬੂਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰਕੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਕੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਇਲਾਜ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਲੋੜੀਂਦੇ ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਕੱਢਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਾਧੂ ਖ਼ਰਚੇ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।
• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਪਰੇ ਪੰਪਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰ ਪੌਦੇ ਲਿਆ ਕੇ ਵਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਵਿਚ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੰਦਾਂ, ਖਾਦਾਂ, ਪੰਪਾਂ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ, ਸਾਜ਼ੋ-ਸਮਾਨ, ਦਵਾਈਆਂ, ਬੀਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
2. ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ, ਪਛਾਣ ਚਿੰਨੂ, ਕੀੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੀ ਹਾਨੀ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਜਾਂਚ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਵੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ।
4. ਟੈਲੀਫੋਨ, ਵਟਸ ਐਪ ਅਤੇ ਈ-ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
5. ਇਸ ਹਸਪਤਾਲ ਕੋਲ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲਈ ਚਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਵੈਨ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿਖਾ ਕੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹਰ ਘਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਦੂਤ ਅਤੇ ਕੇਮਾਸ (KMAS) ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਕਿਸਾਨ ਆਪਣਾ ਈ-ਮੇਲ ਅਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਲਾਂਟ-ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਬੰਧੀ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਦਖ਼ਲ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧਿਆ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬਾਰੇ ਪੈਕਟੀਕਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉਚੇਰੀ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਹਿਲਾ ਪਲਾਂਟ ਬੀਮਾਰੀ ਕਲੀਨਿਕ, ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਵਿਭਾਗ, ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਵਿੱਚ 1978 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਸੈਂਟਰਲ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਖੇ 1993 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ 17 ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਲਾਭ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਸਦਕਾ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਘਾਟਾਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ । ਰੋਗੀ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਇਲਾਜ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਹੱਦ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੋਬਾਈਲ ਡਾਇਗਨੋਸਟਿਕ-ਕਮ-ਐਗਜ਼ੀਬੀਸ਼ਨ ਵੈਨ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਕੋਲ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲਈ ਚਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਵੈਨ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮੋਬਾਈਲ ਡਾਇਗਨੋਸਟਿਕ-ਕਮ-ਐਗਜ਼ੀਬੀਸ਼ਨ ਵੈਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵੈਨ ਵਿਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਫਿਲਮਾਂ ਵੀ ਦਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੌਕੇ ਤੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਆਈਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਲਾਜ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਲਾਭ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਫੋਟੋ ਕੈਮਰੇ ਅਤੇ ਸਲਾਈਡ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਰੋਗੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿੱਚ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਫੋਟੋਆਂ ਤੇ ਸਲਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫੋਟੋਆਂ ਤੇ ਸਲਾਈਡਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬੀਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸੌਖਿਆਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਫੋਟੋਆਂ ਤੇ ਸਲਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਫੋਟੋਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਕਰਕੇ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 10th Class Agriculture Guide ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ Important Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੋਈ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੌਦੇ ਲੋੜੀਂਦਾ ਝਾੜ ਦੇਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਹਮਲਾ, ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰ-ਫਾੜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਉਪਕਰਣ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰ-ਫਾੜ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਕੂ, ਕੈਂਚੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਲੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਉਪਕਰਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਨਕੂਬੇਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
9463048181.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਰਮਲੀਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਚਾਕੂ ਆਦਿ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਕੂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਖ਼ਮਦਰਸ਼ੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕੱਟ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਮੈਗਨੀਫਾਈਵਿੰਗ ਲੈਂਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ, ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹਰ ਘਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਦੂਤ ਅਤੇ ਕੇਮਾਸ (KMAS) ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਕਿਸਾਨ ਵੀਰ ਆਪਣਾ ਈ-ਮੇਲ ਅਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲੀ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਲੱਭ ਕੇ ਬੁਟਿਆਂ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਮਿਲ ਸਕੇਗਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਰਚ ਵੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਵੇਗਾ । ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਅੰਧਾ-ਧੁੰਧ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਦਵਾਈਆਂ ਲਈ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਮਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਮਲੀ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਮਿੱਤਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣਾ, ਜੋ ਕੀੜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਹੁਣ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਗੰਧਲਾ ਹੋਣਾ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹਨ ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀੜੇ ਦਾ ਫ਼ਸਲ ਉੱਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਹ ਹਮਲਾ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਵੱਧ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੋਚ-ਸਮਝ ਕੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਪੱਧਰ ਤੇ ਆ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਵਾਈ ਸਪਰੇ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀ ਸਪਰੇ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ ।

ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰ (ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ) ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਉਹ ਗਿਣਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਫ਼ਸਲ ਤੇ ਦਵਾਈ ਦਾ ਛਿੜਕਾ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਸ ਮਿੱਥੀ ਹੋਈ ਸੰਖਿਆ ਤੋਂ ਵੱਧਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਬੇਲੋੜੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਵਿੱਤੀ ਘਾਟਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਕਈ ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਝੋਨੇ ਦੇ ਗੜੂੰਏ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਝੋਨੇ ਦੇ ਗੜ੍ਹੀਏ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਸਾਰੀਆਂ ਗੋਭਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਕੰਪੀਟੀਸ਼ਨ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਤੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਘਾਟਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਤਾਂ ਕਿ ਵੱਧ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਹੁਣ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਪਾਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ । ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਉਪਜ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੋਣ ਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਵੱਧ ਮਿਲ ਸਕੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਘਾਟਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬਿਮਾਰੀ ਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੇਲੋੜੀ ਤੇ ਅੰਧਾ-ਧੁੰਦ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਵਾਈ ਦੇ ਖ਼ਰਚ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕਨਾਮਿਕ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਉਪਜ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੜਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਮਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ-
(ਉ) ਫਾਰਮਲੀਨ
(ਅ) ਗੁਲੂਕੋਸ
(ੲ) ਸੋਡੀਅਮ ਸ਼੍ਰੋਮਾਈਡ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਫਾਰਮਲੀਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਵਿੱਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
(ਉ) 2010
(ਅ) 1993
(ੲ) 1980
(ਸ) 1955.
ਉੱਤਰ-
(ਅ) 1993

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਲੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਉਪਕਰਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ
(ਅ) ਇਨਕੂਬੇਟਰ
(ੲ) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਇਨਕੂਬੇਟਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ?
(ਉ) 7
(ਅ) 27
(ੲ) 17
(ਸ) 22.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) 17

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਈ-ਮੇਲ ਪਤਾ ਕੀ ਹੈ ? :
(ਉ) www.gadvasu.in
(ਅ) www.pddb.in
(ੲ) [email protected]
(ਸ) www.pau.edu.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) [email protected]

ਠੀਕ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਵਲੋਂ ਸਾਲ 1993 ਵਿਚ ਸੈਂਟਰਲ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਤੇ ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

3. ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ

4. ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਈ-ਮੇਲ ਪਤਾ [email protected]. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਭਰੋ-

1. ਸਲਾਈਡਾਂ ਤੋਂ ਚਿੱਤਰ ………………………. ਦੁਆਰਾ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

2. ਬੀਮਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਸਾਇਣ …………………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਰਮਲੀਨ

3. ਕੰਪਿਊਟਰ, ………………… ਆਦਿ ਵੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਕੈਨਰ

4. ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰ-ਫਾੜ ਲਈ ਚਾਕੂ ………………….. ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੈਂਚੀ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Agriculture Book Solutions Chapter 10 ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Agriculture Chapter 10 ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ

Agriculture Guide for Class 10 PSEB ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
(ੳ) ਇੱਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਚੂਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
8 ਕਿਸਮ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਤਲੇ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਿਆਲੂ ਮੱਕੀ ਦੇ ਉੱਗਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹੇ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
10.7%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਕਿੰਨੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
40 ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ 10 ਗਾਮ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹਰ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਰੱਖੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਲੂ ਅਤੇ ਇੱਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪੰਛੀ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੋਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਡਰਨਾ ਫ਼ਸਲ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਿੰਨਾ ਉੱਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚੂਹੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਟਫੀਰੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਕਿੱਥੇ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਚੱਕੀਰਾਹਾਂ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਕੀ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ।

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕਿਉਂ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੋਈ ਉੱਨਤੀ ਤਾਂ ਹੀ ਬਣੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ । ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਗੇਝ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੀ ਢੰਗ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੂਹੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਇਸ ਲਈ ਚਹਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲਈ ਗਿਝਾਉ । ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ 10-15 ਗ੍ਰਾਮ ਬਾਜਰਾ ਜਾਂ ਆਰੇ ਜਾਂ ਕਣਕ ਦਾ ਦਲੀਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ 2% ਪੀਸੀ ਹੋਈ ਖੰਡ ਅਤੇ 2% ਮੁੰਗਫਲੀ ਜਾਂ ਸੁਰਮਖੀ ਦਾ ਤੇਲ ਪਾਇਆ ਹੋਵੇ, 2-3 ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਰੱਖਦੇ ਰਹੋ ਤੇ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿ ਦਿਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਦਾ ਅਸਰ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੇ ਚੂਹੇ ਮਾਰ ਮੁਹਿੰਮ ਰਾਹੀਂ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਥੋੜ੍ਹੇ ਰਕਬੇ ਵਿਚ ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਦਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਹੇ ਫਿਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚੂਹੇ ਮਾਰੇ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਪਣਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਹਿਤ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਬੀਜੀ ਹੋਈ, ਬਾਗਾਂ ਵਾਲੀ, ਜੰਗਲਾਤ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲੀ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠੇ ਤੌਰ ਤੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਡਰਨੇ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂਡੀ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਗੱਡੇ ਡੰਡਿਆਂ ਤੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਪੁਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਡਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪੰਛੀ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਸਮਝ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬਚਾਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਤੋਤੇ ਤੋਂ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੋਤੇ ਦਾ ਕਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਮਰੇ ਕਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋਤੇ ਖੇਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸੰਘਣੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੀਜਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ‘ਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬੈਠਦੇ, ਉੱਠਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ; ਜਿਵੇਂ-ਉੱਲੂ, ਇੱਲਾਂ, ਬਾਜ਼, ਉਕਾਬ ਆਦਿ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪੰਛੀ ; ਜਿਵੇਂ-ਨੀਲ ਕੰਠ, ਗਾਏ ਬਗਲਾ, ਛੋਟਾ ਉੱਲੂ/ਚੁਗਲ ਟਟੀਹਰੀਆਂ ਆਦਿ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਖਾ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਗਾਏ ਬਗਲਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਦਾ ਪੰਛੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਚੁੰਝ ਪੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਵਾਹੀ ਵੇਲੇ ਟਰੈਕਟਰ ਜਾਂ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚੋਂ ਕੀੜੇ ਖਾਂਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਵਰਤਦੇ ਸਮੇਂ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਚੋਗੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ-

1. ਚੋਗੇ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਦਵਾਈ ਮਿਲਾਉਣ ਲਈ ਸੋਟੀ ਜਾਂ ਖੁਰਪੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਉ । ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੱਥਾਂ ‘ਤੇ ਰਬੜ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਪਾ ਕੇ ਮਿਲਾਓ । ਮੂੰਹ, ਨੱਕ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ।
2. ਚੂਹੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
3. ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਕਦੇ ਵੀ ਰਸੋਈ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਵਿਚ ਨਾ ਬਣਾਓ ।
4. ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਪੋਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਦਬਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
5. ਮਰੇ ਹੋਏ ਚਹੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਚੋਗਾ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਦਬਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
6. ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਾਦਸਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਉਂਗਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਉਲਟੀ ਕਰਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(ੲ) ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੂਹੇ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ 8 ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਚੁਹੇ ਤੇ ਚੂਹੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਹਨ-ਅੰਨਾ ਚੂਹਾ, ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ, ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਚੂਹਾ, ਭੂਰਾ ਚੂਹਾ, ਘਰਾਂ ਦੀ ਚੂਹੀ, ਭੂਰੀ ਚੂਹੀ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਚੁਹੀ ।

ਅੰਨ੍ਹਾ ਚੂਹਾ ਤੇ ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ਚੂਹਾ ਗੰਨਾ ਤੇ ਕਣਕ-ਝੋਨਾ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਬੇਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ਚੂਹਾ ਕੱਲਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਦੁਹਾ ਤੇ ਭੂਰਾ ਚੂਹਾ ਰੇਤਲੇ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ ਕੰਢੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ (ਢਿੱਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ) ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
1. 2% ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫ਼ਾਈਡ (ਕਾਲੀ ਦਵਾਈ) ਵਾਲਾ ਚੋਗਾ – 1 ਕਿਲੋ ਬਾਜਰਾ, ਜਵਾਰ ਜਾਂ ਕਣਕ ਦਾ ਦਲੀਆ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਅਨਾਜਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਤੇਲ ਤੇ 25 ਗ੍ਰਾਮ ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਦਵਾਈ ਪਾ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਲਾ ਲਓ, ਚੋਗਾ ਤਿਆਰ ਹੈ । ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖੋ ਕਿ ਇਸ ਚੋਗੇ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਾਜ਼ਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਚੋਰੀ ਹੀ ਵਰਤੋਂ ।

2. 0.005% ਬਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਵਾਲਾ ਚੋਗਾ – 20 ਗ੍ਰਾਮ ਤੇਲ ਤੇ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਪੀਸੀ ਹੋਈ ਚੀਨੀ ਅਤੇ 0.25% ਤਾਕਤ ਦਾ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਬਰੋਡਾਇਲੋਨ ਪਾਉਡਰ ਨੂੰ ਇਕ ਕਿਲੋ ਦਲੀ ਹੋਈ ਕਣਕ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਦੇ ਆਟੇ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਚੋਗਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਨਾਲ ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਦੇ ਵੀ ਸਾਰੇ ਚੂਹੇ ਨਹੀਂ ਮਾਰੇ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਕਿਸੇ ਇਕ ਵੇਲੇ ਚੁਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚੇ ਹੋਏ ਚੂਹੇ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤ ਕੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ , ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਮਾਰੋ । ਫ਼ਸਲ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸਮਿਆਂ ਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਢੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ । ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚੀਆਂ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿਚ ਗੈਸ ਵਾਲੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਵੀ ਪਾ ਦਿਓ । ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਇਕਦਮ ਬਾਅਦ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਜਾਂ ਗੈਸ ਵਾਲੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕੇ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕੇ-

• ਕਈ ਕੀਮਤੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੈੱਚਾ ਜਾਂ ਬਾਜਰਾ ਵਰਗੀਆਂ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਗਾ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।
  ਪੰਛੀ ਇਹਨਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਬਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸੰਘਣੇ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ।
• ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਤੋਤੇ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਏਕੜ ਦੇ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਕਰੋ । ਤੋਤਾ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਯਾਂਤਰਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਯਾਂਤਰਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ

• ਧਮਾਕਾ ਕਰਨਾ – ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਤੇ ਪੰਛੀ ਉਡਾਉਣ ਲਈ ਬੰਦੂਕ ਦੇ ਧਮਾਕੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਡਰਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ – ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂਡੀ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਚੋਥ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਗੱਡੇ ਡੰਡਿਆਂ ਤੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਪੁਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਡਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਪੰਛੀ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਸਮਝ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬਚਾਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਕਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਣ, ਟੰਗਣਾ – ਤੋਤੇ ਦਾ ਕਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਲਟਕਾ ਤੇ ਲਟਕਾ ‘ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋਤੇ ਖੇਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ।
• ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ-ਇੱਕ ਰੱਸੀ ਨਾਲ ਹਰ ਛੇ ਤੋਂ ਅੱਠ ਇੰਚ ਦੀ ਦੂਰੀ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਬੰਡਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੱਸੇ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਧੁਖਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੋੜੀ-ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਧਮਾਕੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਡਰ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬੀਜ ਪੁੰਗਰ ਰਹੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਰੱਸੀ ਖੇਤ ਵਿਚਕਾਰ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਖੇਤ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲਟਕਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Agriculture Guide ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ Important Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੂਹੇ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਹੇ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰੀਨਾ ਤੇ ਕਣਕ-ਝੋਨਾ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਬੇਟ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਚੁਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਨਾ ਤੇ ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲੇ ਚਹੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੱਲਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਚੂਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੰਢੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਚੂਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਣਕ ਦੇ ਉੱਗਣ ਤੇ ਪੱਕਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਗਣ ਵੇਲੇ 2.9% ਤੇ ਪੱਕਣ ਵੇਲੇ 4.5% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਟਰਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹੇ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
1.1%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਮਾਦ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਣਕ ਦੇ ਪੱਕਣ ਤਕ ਚੂਹੇ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
25%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਰੌਣੀ ਵੇਲੇ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਾਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੂਹੇ ਫੜਨ ਲਈ ਇਕ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਪਿੰਜਰੇ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
16 ਪਿੰਜਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
30 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਵਾਲਾ ਇਕ ਕਿਲੋ ਚੋਗਾ ਕਿੰਨੇ ਰਕਬੇ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਢਾਈ ਏਕੜ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁੱਝ ਪੰਛੀ ਤੇ ਜਾਨਵਰ ; ਜਿਵੇਂ-ਇੱਲਾਂ, ਉੱਲੂ, ਬਾਜ਼, ਸ਼ਿਕਰਾ, ਸੱਪ, ਬਿੱਲੀਆਂ । ਨਿਉਲੇ ਤੇ ਗਿੱਦੜ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੰਛੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
300 ਕਿਸਮ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਘੁੱਗੀਆਂ, ਕਬੂਤਰ ਤੇ ਬਿਜੜੇ ਸਲਾਨਾ ਕਿੰਨੇ ਮੁੱਲ ਦਾ ਝੋਨਾ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
2 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਮੁੱਲ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਡਰਨੇ ਦੀ ਥਾਂ, ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਾਕ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬਦਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉੱਲੂ ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਚੂਹੇ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
4-5 ਚੂਹੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਇਕ ਚਿੜੀ ਦਿਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਚੋਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
250 ਵਾਰ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਰੁੱਖ ਜਿਵੇਂ ਬੋਹੜ, ਪਿੱਪਲ, ਕਿੱਕਰ, ਟਾਹਲੀ, ਤੂਤ ਆਦਿ ਲਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
2. ਲੱਕੜ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਣਾਵਟੀ ਆਲ੍ਹਣੇ ਲਾ ਕੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਲਈ ਥਾਂਵਾਂ ਮੁਹੱਈਆਂ ਕਰਵਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨੀਲ ਕੰਠ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਦਾ ਪੇਟ ਹਲਕੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਲਾਲ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਬੂਤਰ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋੜਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟਟੀਰੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਪੰਛੀ ਦਾ ਸਿਰ, ਛਾਤੀ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉੱਪਰੋਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਤੇ ਥੱਲਿਉਂ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਘੋਗੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਸ਼ੀਨੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਚੂਹਿਆਂ ਤੋਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨੀ ਤਰੀਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

1. ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ – ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਰੌਣੀ ਵੇਲੇ ਖੁੱਡਾਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਚੂਹੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਮਾਰੋ ।
2. ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ – ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ।
3. ਗੇਝ ਪਾਉਣਾ – ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਚੂਹਿਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਚੂਹੇ ਫੜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਦੋ ਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਾਲਾ ਪਿੰਜਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਈ ਚੂਹੇ ਫੜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 16 ਪਿੰਜਰੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤਿਆਂ, ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਘਰਾਂ, ਮੁਰਗੀਖ਼ਾਨਿਆਂ, ਗੋਦਾਮਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿੰਜਰਾ ਪਤੀ 4 ਤੋਂ 8 ਵਰਗ ਮੀ. ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਮਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨੁੱਕਰਾਂ, ਅਨਾਜ ਜਮਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੰਦੁਕਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਕੋਲਡ ਸਟੋਰਾਂ ਵਿਚ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ ਵਿਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ 10-15 ਗਰਾਮ ਬਾਜਰਾ, 2% ਪੀਸੀ ਹੋਈ ਖੰਡ ਅਤੇ 2% ਮੂੰਗਫਲੀ ਦੇ ਤੇਲ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ ਚੋਗੇ ਦੀ ਗੇਝ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ਫੜੋ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਾਨੂੰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਭਦਾਇਕ ਪੰਛੀ ਚੂਹਿਆਂ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਚਿੜੀਆਂ ਅਤੇ ਬਿਜੜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਖੁਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਪੰਛੀ ਜਿਵੇਂ, ਉੱਲੂ, ਇੱਲਾਂ, ਉਕਾਬ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ ਵੀ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਉੱਲੂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 4-5 ਚਹੇ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਪੰਛੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਹਨ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲਾਭਦਾਇਕ ਪੰਛੀ ਹਨ-
(ਉ) ਨੀਲਕੰਠ
(ਅ) ਗੁਟਾਰ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਲੂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਚੂਹੇ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) 4-5
(ਅ) 8-10.
(ੲ) 1-2
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 4-5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟਵਾਰੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਕਿੱਥੇ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ
(ਅ) ਰੁੱਖਾਂ ‘ਤੇ
(ੲ) ਪਾਣੀ ਵਿਚ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚੂਹੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ :
(ਉ) ਸੋਡੀਅਮ
(ਅ) ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ
(ੲ) ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੰਛੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ-
(ਉ) 100
(ਅ) 50
(ੲ) 300
(ਸ) 500
ਉੱਤਰ-
(ੲ) 300

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋੜਾਂ ਵਿਚ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ
(ਅ) ਟਟੀਰੀ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਸ) ਘਰੇਲੂ ਚਿੜੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ
(ਅ) ਟਟ੍ਰੇਰੀ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਸ) ਨੀਲ ਕੰਠ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਟਟ੍ਰੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਝੰਡਾਂ ਵਿਚ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ
(ਅ) ਟਟੀਰੀ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਧ ਉੱਲੂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ

ਠੀਕ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਨੀਲਕੰਠ ਪੰਛੀ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ 8 ਕਿਸਮ ਦੇ ਚੁਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

3. ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪੰਛੀ ਤੋਤਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

4. ਚੂਹੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਸਾਇਣ ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

5. ਉੱਲੂ, ਬਾਜ਼, ਆਦਿ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਭਰੋ

1. ਡਰਨਾ ਫਸਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘਟੋ-ਘੱਟ ………………………… ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ
ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ

2. ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ……………………. ਪਿੰਜਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
16

3. ਘੁੱਗੀਆਂ, ਕਬੂਤਰ ਅਤੇ ਬਿਜੜੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਲਗਪਗ ……………………….. ਰੁਪਏ ਮੁੱਲ ਦਾ ਝੋਨਾ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਕਰੋੜ

4. ………………………. ਪੰਛੀ ਦੀ ਚੁੰਝ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਾਏ ਬਗਲਾ

5. ਕੱਲਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ……………………. ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ਚੂਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Agriculture Book Solutions Chapter 9 ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Agriculture Chapter 9 ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ

Agriculture Guide for Class 10 PSEB ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
(ੳ) ਇੱਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੈਕਸੀਕਣ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਰਮਾ ਰੋਹੋ, ਸੋਨਾਰਾ 64.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀਜ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੀਡ ਡਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਨਵੀਆਂ ਸੁਧਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਡਬਲਯੂ. ਐੱਚ. 1105, ਪੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 621.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿੰਨੇ ਟੈਗ ਲਗਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ, ਹਰਾ ਤੇ ਨੀਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਉੱਪਰ ਕਿਸ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਫ਼ੈਦ ਟੈਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟੀ. ਐੱਲ. ਬੀਜ਼ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟਰੁੱਥਫੁੱਲੀ ਲੇਬਲਡ (Truthfully labelled).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੀਜ ਕਾਨੂੰਨ ਕਿਹੜੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਲ 1966 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਣਕ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਿੰਨੀ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
85 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਝੋਨੇ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਿੰਨੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
98 ਫੀਸਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਨਰਮੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀਂਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਟਿੰਡਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਵਜ਼ਨ ।

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਜ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਨਸਲ ਦਾ ਬੀਜ ਵਾਜਬ ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਉਣਾ । ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ 1966 ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਰਮੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਦੋ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਹਨ-ਈਂਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਟਾਂਡਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਵਜ਼ਨ, ਫਲਦਾਰ ਟਾਹਣੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਉਹ ਬੀਜ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੀਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ (Punjab State Seed Certification Authority) ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਹਨ-ਪ੍ਰਤੀ ਪੌਦਾ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਪ੍ਰਤੀ ਸਿੱਟਾ ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਵਜ਼ਨ, ਸਿੱਟੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਕਿਸ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਸ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਮੁੱਢਲਾ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸੇ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਮੁੱਢਲੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੀਜ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣ ਹਨ-ਬੀਜ ਦਾ ਰੰਗ-ਰੂਪ, ਅਕਾਰ, ਵਜ਼ਨ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਹ ਬੀਜ ਹਨ ਜੋ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਮਿਆਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਧੀਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ-ਪਣ ਦੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਸਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਬੀਜ ਦੇ ਮਿਆਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਓਪਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਜ ਮਿਆਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਿਲਾਵਟੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

(ੲ) ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣ-ਬੀਜ ਦਾ ਰੰਗ-ਰੂਪ, ਆਕਾਰ, ਵਜ਼ਨ, ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਰਹਿਤ ਬੀਜ, ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਰਹਿਤ, ਨਦੀਨ ਰਹਿਤ ਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਰਲੇਵੇਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਕੁਆਲਟੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਬੀਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ – ਇਹ ਉਹ ਗੁਣ ਹੈ ਜੋ ਬਾਹਰੋਂ ਦੇਖ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ । ਇਹ ਬੀਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਇੱਕ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲੀ ਗੁਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਸਲੀ ਗੁਣ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਫ਼ਸਲ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਅੰਤਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਮਿਆਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਦੂਸਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ।
2. ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਓਪਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।
3. ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।
(1) ਖੇਤ ਵਿਚ ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਮਿਆਰ
(2) ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰ ।

(1) ਖੇਤ ਵਿਚ ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਮਿਆਰ – ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫੇਲ ਜਾਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮਿਆਰ ਹਨ ।

• ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਦੁਸਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ।
• ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਓਪਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।
• ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਬੀਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।

(2) ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰ – ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਕੇ ਅਜਿਹੇ ਮਿਆਰਾਂ ਬਾਰੇ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮਿਆਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

• ਬੀਜ ਦੀ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ
• ਬੀਜ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ
• ਬੀਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ
• ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਨਦੀਨ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰੀਕਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇਹ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਢੰਗ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-

• ਇਹ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ, ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਹਿਕਮਾ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ, ਪਨਸੀਡ ਵਰਗੇ ਅਦਾਰਿਆਂ, ਮਹਿਕਮਿਆਂ ਤੋਂ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਬੀਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ, ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਢਾਂਚਾ, ਮੰਡੀਕਰਨ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਢੁੱਕਵੀਂ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਕੰਪਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਹਿਕਮੇ ਤੋਂ ਲਾਇਸੈਂਸ ਲੈਣਾ ।
• ਬੀਜ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਪੱਕਾ ਫਰਸ਼, ਸਟੋਰ, ਥੈਲੇ ਸਿਉਂਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਬੀਜ ਪੈਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥੈਲੀਆਂ ਆਦਿ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
• ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬੀਜ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬੀਜ ਦਾ ਬਿੱਲ ਫਰਮ/ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਬੀਜ ਤੋਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ਸਲ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਸੀਡ ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਮਹਿਕਮੇ ਕੋਲ ਰਜਿਸਟਰੇਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਓਪਰੇ ਪੌਦੇ, ਬੀਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਟਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਮਹਿਕਮੇ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ
  ਹੈ ।
• ਫ਼ਸਲ ਕੱਟ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੈਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਟੈਗ ਬੀਜ ਵਾਲੇ ਥੈਲੇ ਤੇ ਲਗਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜ ਨੂੰ ਮਹਿਕਮੇ ਵੱਲੋਂ ਬੀਜ-ਪਰਖ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਪਰਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੁਕਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੁਕਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

1. ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੋਖ ਕਰ ਲਵੋ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਚੰਗਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ।
2. ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਚੋਣ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਰੋ ਜਾਂ ਜਿਸ ਦੀ ਖੁਦ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹੋ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁਣੋ ।
3. ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਖਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਬੀਜ ਚੁਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ-ਕਣਕ ਦਾ ।
4. ਪਨਸੀਡ ਦੇ ਰਜਿਸਟਰਡ ਕਿਸਾਨ ਬਣ ਕੇ ਬੀਜ ਪਨਸੀਡ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
5. ਜਿਸ ਵੀ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਕੇ, ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਨਿੰਗ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ ।
6. ਹਾਈਬਰਿਡ ਬੀਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਕੇ ਚੰਗਾ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ, ਸਿਖਲਾਈ ਤੇ ਸਬਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
7. ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਮੁੱਢਲਾ ਢਾਂਚਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੈਸਾ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮੁੱਢਲੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ, ਪੱਕਾ ਫਰਸ਼, ਸੀਡ ਗਰੇਡਰ ਤੇ ਹੋਰ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Agriculture Guide ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ Important Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
1965-66 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਮੁੱਢ ਕਿੱਥੋਂ ਬੱਝਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੱਕੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਛੱਲੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਤੇ ਮੋਟਾਈ, ਤੀ ਛੱਲੀ ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਔਸਤ ਗਿਣਤੀ, 1000 ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਵਜ਼ਨ, ਪੱਕਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਝੋਨੇ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਵਿਚ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ 80% ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਬੈਗ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਵੱਲੋਂ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਨਸੀਡ ਵੱਲੋਂ ਕਣਕ ਦਾ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਰੁਪਏ ਸਰਕਾਰੀ ਮਿੱਥੇ ਰੇਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
250/- ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੰਗੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਗਪਗ 50 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਮੱਧਰੇ ਕਦ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਝਾੜ ਇੱਕਦਮ ਦੁੱਗਣਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀਜ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਜਿਹੇ ਦਾਣੇ ਜਾਂ ਪੌਦੇ ਦੇ ਭਾਗ ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਜੜ੍ਹ, ਤਣਾ, ਟਿਉਬੰਰ, ਗੰਡੀਆਂ ਆਦਿ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜ ਕੇ ਨਵੀਂ ਫ਼ਸਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਬੀਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਬੀਜ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਇਹ ਬੀਜ

1. ਨਿਸਚਿਤ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਬੀਮਾਰੀ ਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਨਿਸਚਿਤ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਣਕ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਬੀਜ ਸੰਭਵ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ – 85 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਵੇ
2. ਸ਼ੁੱਧਤਾ – 98% ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ।
3. ਨਮੀ – 12% ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ ਹਰੇ ਟੈਗ ਤੋਂ ਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੈਗ ਉੱਪਰ ਬੀਜ ਦੀ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ, ਬੀਮਾਰੀ ਤੇ ਹੋਰ ਮਿਆਰਾਂ ਦਾ ਰਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਫ਼ਤਰ ਕਿੱਥੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਲੰਧਰ, ਕੋਟਕਪੁਰਾ ਵਿਚ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪੁੱਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਢਲੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਤੋਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੋਂ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਟੈਗ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਤੇ ਗੋਲਡਨ ਟੈਗ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਟੈਗ, ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਜ ਤੇ ਨੀਲੇ ਟੈਗ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੀਜ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਬੀਜ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਢਲੇ ਬੀਜ, ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ, ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ, ਚਾਰ ਤਾਂ ਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਟੀ. ਐੱਲ. ਬੀਜ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਬੀਜ ਦੀ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ Truthfully Belled ਟੀ. ਐੱਲ. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਬੀਜ ਦੇ ਮਿਆਰ ; ਜਿਵੇਂ-ਨਸਲੀ ਤਾ, ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ ਸਹੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ,

ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਲਾਭ-ਹਾਨੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਮੰਡੀਕਰਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਧੰਦਾ ਫਾਇਦੇ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਆਮ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੱਝ ਮੁੱਢਲੇ ਖਰਚੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਬੀਜ ਦਾ ਖਰਚਾ, ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਫੀਸ, ਓਪਰੇ ਪੌਦੇ ਕੱਢਣ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ, ਬੀਜ ਗਰੇਡਿੰਗ, ਬੀਜ ਪੈਕਿੰਗ, ਟੈਗ ਲਾਉਣੇ, ਸੀਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨਾ ਆਦਿ । ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਬੀਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ 200 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਬੀਜ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਪਰੈਲ 205 ਵਿਚ ਕਣਕ ਦਾ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ 2200 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਪਰ ਵਿਕ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ ਸਾਰੇ ਖ਼ਰਚੇ ਪਾ ਕੇ 1650 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਬਣਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਧੰਦਾ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਅਤੇ ਹਾਈਬਰਿਡ ਬੀਜ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ ।

ਇਸ ਧੰਦੇ ਵਿਚ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਡਰ ਬਾਕੀ ਧੰਦਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਬੀਜ ਅਣਵਿਕਿਆ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਫੇਲ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।ਪਰ ਅਣਵਿਕਿਆ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੀਜ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੰਨੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਧੰਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖੋ ।

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਜ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਹਨ-
(ੳ) ਮੁੱਢਲਾ
(ਅ) ਬਰੀਡਰ
(ੲ) ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਫ਼ੈਦ
(ਅ) ਨੀਲਾ
(ੲ) ਲਾਲ
(ਸ) ਪੀਲਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਸਫ਼ੈਦ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਗੋਲਡਨ
(ਅ) ਸਫ਼ੈਦ
(ੲ) ਨੀਲਾ
(ਸ) ਪੀਲਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਗੋਲਡਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) ਡਬਲਯੂ. ਐੱਚ. 1105.
(ਅ) ਪੀ.ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 621.
(ੲ) ਐੱਚ. ਡੀ. 3086.
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਸਰਕਾਰੀ ਟੈਗ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਹੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੀਲਾ
(ਅ) ਹਰਾ
(ੲ) ਸਫ਼ੈਦ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਨੀਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਗੋਲਡਨ
(ਅ) ਸਫ਼ੈਦ
(ੲ) ਗੁਲਾਬੀ
(ਸ) ਨੀਲੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸਫ਼ੈਦ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿੰਨੇ ਟੈਗ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) 2
(ਅ) 3
(ੲ) 5
(ਸ) 4.
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 2

ਠੀਕ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲੀ ਗੁਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਪੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 621 ਕਣਕ ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

3. ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਦੋ ਟੈਗ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

4. ਰਮਾ ਰੋਹੋ ਕਣਕ ਦੀ ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਿਸਮ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

5. ਝੋਨੇ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸ਼ੁੱਧਤਾ 98 ਫੀਸਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਭਰੋ

1. ਟੈਂਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ …………………… ਦਾ ਇੱਕ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮੇ

2. ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਬੈਗ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਵਲੋਂ …………………….. ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲੇ

3. ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਮੁੱਢ ……………………… ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੈਕਸੀਕਨ

4. ਗੋਲਡਨ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ …………………….. ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ‘ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਰੀਡਰ

5. ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਦੇ ਬੈਗ ‘ਤੇ …………………………. ਟੈਗ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਫੈਦ