Prasanna

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 14 ਜੜ੍ਹ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 14 ਜੜ੍ਹ

(i) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ :

(i) ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਡੱਬੇ ਦੇ ਇੱਕ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਅਮਰੂਦ
(ਅ) ਸੇਬ
(ਈ) ਮਠਿਆਈ
(ਸ) ਜਾਮਣਾਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਜਾਮਣਾਂ

(ii) ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਕਿਸ ਨੇ ਛੱਡਿਆ ?
(ਉ) ਲੋਕਾਂ ਨੇ
(ਅ) ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ
(ਈ) ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ
(ਸ) ਮਾਲੀ ਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਲੀ ਨੇ

(iii) ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ?
(ੳ) ਭੈਅ
(ਅ) ਹੈਰਾਨੀ
(ਇ) ਅਨੰਦ
(ਸ) ਡਰ ॥
ਉੱਤਰ :
ਅਨੰਦ

(iv) ਜਾਮਣ ਦਾ ਬੂਟਾ ਗੁੰਡ-ਮਰੁੰਡ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤਾ ?
(ੳ) ਮੱਝ ਨੇ
(ਅ) ਭੇਡ ਨੇ
(ਈ) ਮਾਲੀ ਨੇ
(ਸ) ਬੱਕਰੀ ਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਬੱਕਰੀ ਨੇ

(v) ‘‘ਮੈਂ ਹਾਰਾਂਗੀ ਨਹੀਂ ।” ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਨੇ, ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹੇ ?
(ਉ) ਤਣੇ ਨੇ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ
(ਅ ਜੜ੍ਹ ਨੇ ਤਣੇ ਨੂੰ
( ਬੱਕਰੀ ਨੇ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ
(ਸ) ਜੜ੍ਹ ਨੇ ਬੱਕਰੀ ਨੂੰ ।
ਉੱਤਰ :
ਜੜ ਨੇ ਤਣੇ

(ii) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਲੂ ਨੇ ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਦੇਖਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਕੁੱਝ ਜਾਮਣਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਲੂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਕੰਧ ਕੋਲ ਕੀ ਸੁੱਟਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਾਮਣ ਦੀ ਗਿਟਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਡਾਰ ਦੇਖ ਕੇ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੇ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕਿਉਂ ਵਧਣ ਲੱਗੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਘਾਹ ਚਰਦੀ ਬੱਕਰੀ ਉਸਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਟਾ ਝੂਮਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਉਸਦੀ ਬਦੌਲਤ ਜ਼ਰੂਰ ਰੁੱਖ ਬਣੇਗਾ ।

(iii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਾਮਣ ਦਾ ਬੂਟਾ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉੱਡ ਸਕਦਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਜੜ੍ਹ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਘੁੱਟ ਕੇ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੇ ਬੱਕਰੀ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੇ ਬੱਕਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਨਾ ਖਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਬੱਕਰੀ ਉਸਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਬਜ਼ਿਦ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਫਲ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿਆ ਕਰੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੱਕਰੀ ਨੇ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਬੱਕਰੀ ਨੇ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦਾ ਤਰਲਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਵਰਗੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਕੋਮਲ ਪੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸੁਆਦ ਲਗਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਾਰਨ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਥੱਲੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜਾ ਬੂਟਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਿਰਖ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਿਸਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣ ।

(iv) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਮੁੱਠੀ, ਇਧਰ-ਉਧਰ, ਕਰੂੰਬਲਾਂ, ਬੱਦਲਵਾਈ, ਹੰਕਾਰ, ਹਿੰਮਤ, ਗੁੰਡ-ਮਰੁੰਡ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਮੁੱਠੀ (ਮੀਟਿਆ ਹੱਥ) – ਇਸ ਕੰਜੂਸ ਨੇ ਤਾਂ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਮੰਗਤੇ ਨੂੰ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਆਟਾ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ।
2. ਇਧਰ-ਉਧਰ (ਇਸ ਪਾਸੇ, ਉਸ ਪਾਸੇ) – ਪੰਛੀ ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਉੱਡ ਰਹੇ ਸਨ ।
3. ਕਰੂੰਬਲਾਂ (ਫੁੱਟ ਰਹੇ ਪੱਤੇ) – ਨਿੱਘੀ ਰੁੱਤ ਆਉਣ ਨਾਲ ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗੀਆਂ ।
4. ਬੱਦਲਵਾਈ (ਘੁਮੰਡ) – ਅੱਜ ਸਵੇਰ ਦੀ ਬਦਲਵਾਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਮੀਂਹ ਪਵੇ !
5. ਹੰਕਾਰ (ਘਮੰਡ) – ‘ਹੰਕਾਰ ਡਿਗੇ ਸਿਰ ਭਾਰ ।
6. ਹਿੰਮਤ (ਉੱਦਮ) – ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਹਾਰੋ ।
7. ਗੁੰਡ-ਮਰੁੰਡ (ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੁੱਖ) – ਪੱਤਝੜ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਪੱਤੇ ਝੜਨ ਨਾਲ ਰੁੱਖ ਗੁੰਡ-ਮਰੁੰਡ ਹੋ ਗਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਛੁੱਟੀ – अवकाश – Holiday
ਆਖ਼ਰੀ – …………… – …………..
ਬੂਟਾ – …………… – …………..
ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ – …………… – …………..
ਡਾਰ – …………… – …………..
ਮੀਂਹ – …………… – …………..
ਹੰਕਾਰ – …………… – …………..
ਟੀਸੀ – …………… – …………..
ਧਰਤੀ – …………… – …………..
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਛੁੱਟੀ – अवकाश – Holiday
ਆਖ਼ਰੀ – अंतिम – Last
ਬੂਟਾ – पौधा – Plant
ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ – धीरे-धीरे – Gradually
ਡਾਰ – झुण्ड – Flock
ਮੀਂਹ – बारिश – Rain
ਹੰਕਾਰ – अहंकार – Egotism
ਟੀਸੀ – शिखर – Top
ਧਰਤੀ – धरती – Earth.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਕੰਦ, ਆਸਮਾਨ, ਖੰਬ, ਪੰਸ਼ੀ, ਡੂੰਗੀ, ਹਿਲ-ਜੁਲ, ਚਾਰ-ਵਾਰੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਅਸ਼ੁੱਧ – ਸ਼ੁੱਧ
ਕੰਦ – ਕੱਦ
ਆਸਮਾਨ – ਅਸਮਾਨ
ਅੰਬ – ਖੰਭ
ਪੰਸ਼ੀ – ਪੰਛੀ
ਡੂੰਗੀ- ਡੂੰਘੀ
ਹਿਲਜੁਲ – ਹਿੱਲ-ਜੁੱਲ
ਚਾਰ-ਵਾਰੀ
ਚਾਰ-ਦੀਵਾਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਇਕ ਦਿਨ ਮੀਂਹ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਡਿਗੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
…………………………………….
…………………………………….

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ :

(ਉ) ਬੱਕਰੀ ਚਰਦੀ-ਚਰਦੀ ਬੂਟੇ ਕੋਲ ਆ ਗਈ । (ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਅ) “ਇਹ ਤਾਂ ਲਗਦੈ, ਮੈਨੂੰ ਖਾ ਜਾਏਗੀ ।” (ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਈ) ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਰੁਮਕਣ ਲੱਗੀ । (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ)
(ਸ) ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਖਾਹ । (ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ)
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਬੱਕਰੀ, ਬੂਟੇ ॥
(ਅ) ਇਹ, ਮੈਨੂੰ ।
(ਈ) ਠੰਢੀ ।
(ਸ) ਖਾਹ ।

ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ

ਭੋਲੂ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਇਸ ਸਾਲ ਦੂਜੀ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਖਾਣੇ ਵਾਲਾ ਡੱਬਾ ਖੋਲਿਆ । ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਕੁੱਝ ਜਾਮਣਾਂ ਵੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ । ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭੋਲੁ ਨੇ ਜਾਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਠੀ ਵਿਚ ਚੁੱਕਿਆ । ਫਿਰ ਉਹ ਬਾਹਰ ਮੈਦਾਨ ਵਲ ਟਹਿਲਣ ਲਈ ਤੁਰ ਪਿਆ । ਉਸ ਦਾ ਦੋਸਤ ਮਨੀ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਮਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਜਾਮਣਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਜਾਮਣਾਂ ਖਾ ਲਈਆਂ, ਪਰ ਆਖ਼ਰੀ ਜਾਮਣ ਦੀ ਗਿਟਕ ਭੋਲੂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਗੇੜੇ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ । ਜਾਮਣ ਦੀ ਗਿਟਕ ਦਾ ਸਾਹ ਘੁਟਣ ਲੱਗਿਆ । ਉਹ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਭੋਲੂ ਨੂੰ ਬੋਲੀ, “ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦੇ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਖਾਏਂਗਾ ?” ਭੋਲੂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਕੰਧ ਕੋਲ ਮੂੰਹੋਂ ਗਿਟਕ ਕੱਢ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ । ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਉਸ ਉੱਪਰ ਮਿੱਟੀ ਪਾ ਕੇ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਦੱਬ ਵੀ ਦਿੱਤੀ । ਕੁੱਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉੱਥੇ ਗਿਟਕ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੂਟਾ ਉੱਗ ਆਇਆ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਦੇ ਮਾਲੀ ਨੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਛੱਡਿਆ । ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਮਿਲ ਗਿਆ । ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਰੌਣਕ ਆ ਗਈ । ਜਾਮਣ ਦਾ ਬੂਟਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ । ਉਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਪੁੰਗਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ । ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਖੰਭ ਉੱਗ ਆਏ ਹੋਣ ।ਉਹਦਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਕਿ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਡਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੇ ਖੰਭਾਂ ਨਾਲ ਉੱਡਣ ਲੱਗ ਪਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਕਿਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਜੜ੍ਹ
(ਅ) ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਥੀ
(ਈ) ਈਦ-ਗਾਹ
(ਸ) ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੱਲ ।
ਉੱਤਰ :
ਜੜ੍ਹ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਲੂ ਕਿਹੜੀ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਪਹਿਲੀ
(ਅ) ਦੂਜੀ
(ੲ) ਤੀਜੀ
(ਸ) ਚੌਥੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਦੂਜੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੋਲੂ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਰੋਟੀ ਦੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਕੀ ਪਾਇਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਕੁੱਝ ਅਖ਼ਰੋਟ
(ਅ) ਇਕ ਅਮਰੂਦ
(ੲ) ਕੁੱਝ ਬੇਰ
(ਸ) ਕੁੱਝ ਜਾਮਣਾਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਕੁੱਝ ਜਾਮਣਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਾਮਣਾਂ ਖਾਣ ਸਮੇਂ ਭੋਲੂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੌਣ ਸੀ ?
(ਉ) ਸਨੀ
(ਅ) ਮਨੀ
(ੲ) ਹਰੀ
(ਸ) ਗਨੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭੋਲੂ ਨੇ ਮਨੀ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਜਾਮਣਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ?
(ਉ) ਤਿੰਨ-ਚਾਰ
(ਅ) ਦੋ-ਤਿੰਨ
(ੲ) ਚਾਰ-ਪੰਜ
(ਸ) ਪੰਜ-ਛੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਸ ਨੇ ਭੋਲੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਦੇਵੇ ?
(ਉ) ਅੰਬ ਨੇ
(ਅ) ਜਾਮਣ ਨੇ
(ਈ) ਬੇਰ ਨੇ
(ਸ) ਗਿਟਕ ਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਗਿਟਕ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਗਿਟਕ ਵਿਚੋਂ ਕੀ ਉੱਗ ਪਿਆ ?
(ਉ) ਬੂਟਾ
(ਅ) ਘਾਹ
(ੲ) ਬਾਜਰਾ
(ਸ) ਕਮਾਦ ॥
ਉੱਤਰ :
ਬੂਟਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਸ ਨੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਛੱਡਿਆ ?
(ਉ) ਮਨੀ ਨੇ
(ਅ) ਹਨੀ ਨੇ
(ੲ) ਭੋਲੂ ਨੇ
(ਸ) ਮਾਲੀ ਨੇ !
ਉੱਤਰ :
ਮਾਲੀ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੱਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਕਾਰ
(ਆ) ਖੰਭ
(ੲ) ਸਜਾਵਟ
(ਸ) ਜ਼ਿੰਦਗੀ ।
ਉੱਤਰ :
‘ਖੰਭ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਉੱਡਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਮਨ ਕੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਉੱਡਣ ਨੂੰ
(ਅ) ਹੱਸਣ ਨੂੰ
(ੲ) ਦੌੜਨ ਨੂੰ
(ਸ) ਰੋਣ ਨੂੰ ।
ਉੱਤਰ :
ਉੱਡਣ ਨੂੰ ।

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ

ਜੜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬੱਕਰੀ ਉਸ ਦੇ ਵਧ-ਫੁੱਲ ਰਹੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਖਾ ਗਈ ਸੀ । ਭਾਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀ ਸੀ ਹਾਰ ਰਹੀ । ਉਹ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੀ ਥੋੜੀ ਬਹੁਤੀ ਨਮੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖ ਰਹੀ ਸੀ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੀਂਹ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਡਿਗੀਆਂ । ਜਾਮਣ ਦੇ ਗੁੰਡ-ਮਰੁੰਡ ਤਣੇ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਸਾਹ ਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਉਸ ਵਿੱਚ ਹਿਲ-ਜੁਲ ਹੋਣ ਲੱਗੀ । ਇੱਕ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਤਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਫੁੱਟ ਪਈਆਂ । ਇਹ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਨ । ਉਸ ਨੇ ਅੰਗੜਾਈ ਲਈ । ਜਾਮਣ ਦਾ ਤਣਾ ਫਿਰ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ । ਜੜ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਸੁਣਿਆ, “ਮਾਂ, ਮੈਂ ਤਾ ਜਿਉਂਣ ਦੀ ਆਸ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਪੱਤੇ ਤੇ ਲਗਰਾਂ ਫਿਰ ਪੁੰਗਰਨਗੀਆਂ । ਮੈਂ ਹਾਰਾਂਗੀ ਨਹੀਂ ।” “ਜੇ ਕਿਸੇ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਇੱਕ ਨਾ ਇੱਕ ਬਿਰਖ । ਬਣਦਾ ਹੈ ।” “ਹਾਂ ਮਾਂ, ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਬਦੌਲਤ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਰੁੱਖ ਬਣਾਂਗਾ ” ਇਹ ਆਖ ਕੇ ਜਾਮਣ ਦਾ ਬੂਟਾ ਫਿਰ ਝੂਮਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੌਣ ਵਧ-ਫੁੱਲ ਰਹੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਖਾ ਗਈ ਸੀ ?
(ੳ) ਮੱਝ
(ਅ) ਗਾਂ
(ੲ) ਬੱਕਰੀ
(ਸ) ਭੇਡ ।
ਉੱਤਰ :
ਬੱਕਰੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਸ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਮਨੁੱਖ ਦੀ ।
(ਅ) ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੀ
(ਈ) ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ
(ਸ) ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਊ ਰਹੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਧੱਕੇ ਨਾਲ
(ਅ) ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ
(ਈ) ਚਿੰਤਾ ਵਿਚ
(ਸ) ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੜ੍ਹ ਤਣੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ
(ਅ) ਮੀਂਹ ਵਿੱਚੋਂ
(ਈ) ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ
(ਸ) ਤੇਲ ਵਿੱਚੋਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਕ ਦਿਨ ਜਾਮਣ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲਿਆ ?
(ੳ) ਮੀਂਹ ਤੋਂ
(ਅ) ਹਵਾ ਤੋਂ
(ਈ) ਤੇਲ ਤੋਂ
(ਸ) ਬੰਦੇ ਤੋਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਮੀਂਹ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜਾਮਣ ਦਾ ਤਣਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਗੁੰਡ-ਮੁੰਡ
(ਅ) ਸੁੱਕਾ ਹੋਇਆ
(ਈ) ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ
(ਸ) ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ।
ਉੱਤਰ :
ਗੁੰਡ-ਮੁੰਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਮਿਲਣ ਮਗਰੋਂ ਤਣੇ ਵਿਚੋਂ ਕੀ ਨਿਕਲਿਆ ?
(ਉ) ਕਰੂੰਬਲਾਂ
(ਆ) ਰਸ
(ਈ) ਦੁੱਧ
(ਸ) ਗੂੰਦ ।
ਉੱਤਰ :
ਕਰੂੰਬਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤਣਾ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਧੀ
(ਅ) ਭੈਣ
(ਈ) ਮਾਂ ।
(ਸ) ਦਾਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜਿਹੜੇ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣ, ਉਹ ਇਕ ਨਾ ਇਕ ਦਿਨ ਕੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਬਿਰਖ
(ਅ) ਬੋਹੜ
(ਈ) ਪਿੱਪਲ
(ਸ) ਸਫ਼ੈਦਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਬਿਰਖ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੇ ਕਿਸ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਇਕ ਦਿਨ ਰੁੱਖ ਬਣ ਜਾਣਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਜੜ੍ਹ
(ਅ) ਪੱਤੇ
(ਈ) ਟਾਹਣ
(ਸ) ਹਵਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਜੜ੍ਹ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਜ਼ਿੰਦਾ-ਜਿਉਂਦਾ । ਪਲਾਂ-ਛਿਣਾਂ ਵਿਚ-ਬਹੁਤ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ । ਬੱਦਲਵਾਈ-ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਹੋਣਾ ਰੁਮਕਣਾ-ਹਵਾ ਦਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚੱਲਣਾ । ਸੁੰਗੜਨਾਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ । ਹੰਕਾਰ-ਆਕੜ ! ਪਿੱਦੀ-ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪੰਛੀ । ਸ਼ੋਰਬਾ-ਸ਼ਬਜ਼ੀ ਜਾਂ ਮੀਟ ਦੀ ਤਰੀ । ਨਮੀ-ਸਿੱਲ । ਗੁੰਡ-ਮੁੰਡ-ਬਿਨਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ! ਤਣਾ-ਰੁੱਖ ਦਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲਾ, ਪਰੰਤੁ ਟਾਹਣਿਆਂ ਤੋਂ ਹੇਠਲਾ ਮੋਟਾ ਹਿੱਸਾ । ਲਗਰਾਂ-ਟਹਿਣੀਆਂ । ਬਿਰਖਰੁੱਖ ।

ਜੜ੍ਹ Summary

ਜੜ੍ਹ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਭੋਲੂ ਦੂਜੀ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ । ਇਕ ਦਿਨ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਉਸਦੇ ਖਾਣੇ ਵਾਲੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਜਾਮਣਾਂ ਨਿਕਲੀਆਂ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਉਸ ਵਿਚ ਰੱਖੀਆਂ ਸਨ । ਉਸਨੇ ਉਹ ਜਾਮਣਾਂ ਬਾਹਰ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਮਨੀ ਨਾਲ ਖਾਧੀਆਂ !

ਜਾਮਣਾਂ ਖਾਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਇਕ ਗਿਟਕ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਚਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਗਿਟਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ ਦੇਵੇ । ਭੋਲੂ ਨੇ ਗਿਟਕ ਕੰਧ ਦੇ ਕੋਲ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਉਸ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ । ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਗਿਟਕ ਵਿਚੋਂ ਬੂਟਾ ਉੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਮਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੇ ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ । ਉਸਦੇ ਪੱਤੇ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗੇ ਤੇ ਉਸ (ਬੁਟੇ) ਨੂੰ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਵੇਂ ਉਸਦੇ ਖੰਭ ਨਿਕਲ ਆਏ ਹੋਣ ।

ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਉੱਡਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਦਾ ਦਿਲ ਵੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਉੱਡੇ, ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਾਂ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਜਕੜਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੀ ਜੜ ਹੈ । ਜੋ ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲੈ ਕੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਉਹ ਧਰਤੀ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸੁੱਕ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਜਾਮਣ ਦਾ ਬੂਟਾ ਡਰ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸਨੇ ਪੰਛੀ ਬਣਨ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ।

ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ ! ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਤੇ ਜਾਮਣ ਦਾ ਬੂਟਾ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਇਆ । ਸਕੂਲ ਦੀ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਚਾਰ-ਦੀਵਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬੱਕਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਮੰਗਲ ਦੀ ਇਕ ਬੱਕਰੀ ਅੰਦਰ ਆ ਕੇ ਘਾਹ ਚਰਨ ਲੱਗੀ ਤੇ ਉਹ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਵਲ ਵਧਣ ਲੱਗੀ । ਉਹ ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਕੋਮਲ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਮਾਰਨ ਲੱਗੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਨਾ ਖਾਵੇ, ਅਜੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਬੱਕਰੀ ਨੇ ਆਕੜ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਵਰਗੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਕੋਮਲ ਪੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸੁਆਦ ਲਗਦੇ ਹਨ । ਜਾਮਣ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਫਲ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿਆ ਕਰੇਗਾ, ਪਰੰਤੂ ਬੱਕਰੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਨਾ ਮੰਨੀ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸਦੀ ਟੀਸੀ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਪੱਤੇ ਖਾ ਗਈ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚੋਂ ਨਾ ਖਿੱਚ ਸਕੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੜ੍ਹ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

ਹੁਣ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਤਣਾ ਹੀ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ । ਬੇਸ਼ਕ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ, ਪਰੰਤੁ ਜਾਮਣ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੀ ਜੜ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਾਰ ਰਹੀ । ਉਹ ਧਰਤੀ ਦੀ, ਥੋੜੀ-ਬਹੁਤੀ ਨਮੀ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦਾ ਰੱਖ ਰਹੀ ਸੀ । ਇਕ ਦਿਨ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਨਾਲ ਗੁੰਡ-ਮਰੁੰਡ ਤਣੇ ਨੂੰ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਹ ਆ ਗਿਆ । ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਫੁੱਟ ਪਈਆਂ ਤੇ ਉਹ ਫਿਰ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਜੜ੍ਹ ਖੁਸ਼ ਸੀ । ਉਹ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਹਰੇਗੀ ਨਹੀਂ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਕ ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਬਿਰਖ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਬੂਟਾ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਰੁੱਖ ਬਣੇਗਾ । ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਝੂਮਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 13 ਵਤਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 13 ਵਤਨ

(i) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘ਵਤਨ’ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸ ਲੇਖਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿਧਾਤਾ ਸਿੰਘ ਤੀਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਕੀ-ਕੀ ਮਿਲਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਫਲ, ਮੇਵੇ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਬਰਕਤਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
‘ਵਤਨ’ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਫਲਾਂ, ਮੇਵਿਆਂ, ਪਹਾੜਾਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ, ਜੰਗਲਾਂ, ਮੈਦਾਨਾਂ, ਸੋਹਣੇ ਜਵਾਨਾਂ ਤੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਲਵੰਡੀ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਵੀ ਦੀ ਆਤਮਾ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕੀ ਦੇਖਣਾ ਲੋਚਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ।

(ii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੇ ਵਤਨ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆ ਨੇ ਸਵਰਗ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਤਨ ਦੀ ਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪੀਰ-ਪੈਗੰਬਰਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਤਨ ਦੀ ਭੂਮੀ ਉੱਤੇ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪੀਰਾਂ, ਪੈਗੰਬਰਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਵੀ ਨੇ ਵਤਨ ਦੇ ਸੁਹੱਪਣ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਤਨ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜਾਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ, ਜੰਗਲਾਂ, ਬਾਗਾਂ ਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਝਰਨਿਆਂ, ਛੰਭਾਂ ਤੇ ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ਰੌਣਕ ਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਗੌਰਵ ਭਰਿਆ ਹੈ । ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਚੀਨ-ਜਾਪਾਨ ਆਦਿ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਸੋਹਣੇ ਹੋਣਗੇ, ਪਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਹਣਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ :
ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁੱਤੇ,
ਜਿਹੜੇ ਅਣਖ ਲਈ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਤੇਰੇ ਕਿਣਕਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੀਰਤਾ ਹੈ,
ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਪਿਆਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਜਾਂ
ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਸਦਾ ਹੀ ਰਹੇ ਵਿਹੰਦੀ,
ਤੇਰੇ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
‘ਤੀਰ’ ਦਿਲੋਂ ਇਹ ਸਦਾ ਅਸੀਸ ਨਿਕਲੇ,
ਘੁੱਗ ਵੱਸ ਮੇਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ-ਉੱਤਰ ਲਈ ਦੇਖੋ ਪਹਿਲੇ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ-ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

(iii) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :
ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਤੇ ਕੌਰਵਾਂ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ
ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੁਰਾਰ ਆਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕੌਰਵਾਂ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :
(ਸੱਚਾ ਰਗ, ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਸਾਇੰਸਾਂ, ਸੁਲਤਾਨ, ਬਹਾਰ, ਸ਼ਹੀਦ)
(ੳ) ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ……………. ਸੋਹਣੇ ।
(ਅ) ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਖੂਬ ……………. ਲਾਈ ।
(ੲ) ਤੈਨੂੰ ……………. ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ।
(ਸ) ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ……………. ਸੁੱਤੇ ।
(ਹ) ਤੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੈਂ ……………. ਦਾ ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
(ਅ) ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਖੂਬ ਬਹਾਰ ਲਾਈ ॥
(ੲ) ਤੈਨੂੰ ਸੱਚਾ ਸੂਰਗ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ।
(ਸ) ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁੱਤੇ ।
(ਹ) ਤੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੈਂ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਸਾਇੰਸਾਂ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ :
ਭਾਗ ਲਾਉਣਾ, ਬਰਕਤਾਂ, ਛੈਲ-ਜਵਾਨ, ਬਲਵਾਨ, ਬੰਦਗੀ ਕਰਨਾ, ਘੁੱਗ ਵੱਸਦਾ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਭਾਗ ਲਾਉਣਾ (ਰੌਣਕ ਲਾਉਣੀ, ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ ਬਣਾਉਣਾ) – ਜੀਵਨ ਦਾ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਏ ।
2. ਬਰਕਤਾਂ (ਵਾਧਾ, ਕਿਰਪਾ) – ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ਕੁਦਰਤੀ ਬਰਕਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ ।
3. ਛੈਲ-ਜਵਾਨ (ਬਾਂਕਾ ਜਵਾਨ, ਸੁੰਦਰ ਜਵਾਨ) – ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਛੈਲ-ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਅਲੱਗ ਰਹੀ ਹੈ ।
4. ਬਲਵਾਨ ਤਾਕਤਵਰ)–ਭੀਮ ਇਕ ਬਲਵਾਨ ਯੋਧਾ ਸੀ ।
5. ਬੰਦਗੀ (ਕਰਨਾ ਭਗਤੀ ਕਰਨਾ) – ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਰੱਬ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
6. ਘੁੱਗ ਵਸਣਾ (ਖ਼ੁਸ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਵਸਣਾ) – ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਬੰਬਾਂ ਨੇ ਘੁੱਗ ਵਸਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਬਾਗ – बाग़ – Garden
ਬਲਵਾਨ – ………… – ………….
ਸੋਹਣਾ – ………… – ………….
ਸ਼ਹੀਦ – ………… – ………….
ਗਿਆਨ – ………… – ………….
ਆਤਮਾ – ………… – ………….
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ -ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਬਾਗ – बाग़ – Garden
ਬਲਵਾਨ – बलवान – Strong
ਸੋਹਣਾ – सुन्दर – Beautiful
ਸ਼ਹੀਦ – शहीद – Martyr
ਗਿਆਨ – ज्ञान – Knowledge
ਆਤਮਾ – आत्मा – Spirit

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਸੁਰ, ਲੈਅ ਨਾਲ ਗਾ ਕੇ ਸੁਣਾਉਣ ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ-ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪ ਕਰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਤਨ’ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਪੰਜ-ਛੇ ਸਤਰਾਂ ਜਬਾਨੀ ਲਿਖੋ :
ਉੱਤਰ :
ਮੇਰੇ ਵਤਨ ! ਸਾਈਂ ਤੈਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਏ,
ਦੇ ਕੇ ਬਰਕਤਾਂ ਸਭ ਸਾਮਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਤੇਰੇ ਸੋਹਣੇ ਦਰਿਆ, ਪਹਾੜ ਸੋਹਣੇ,
ਜੰਗਲ ਜੂਹ ਤੇ ਬਾਗ਼ ਮੈਦਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਸੋਹਣੇ ਫਲ, ਮੇਵੇ ਤੇਰੇ ਆਏ ਵਿਰਸੇ,
ਬਾਂਕੇ ਗੱਭਰੂ, ਛੈਲ ਜਵਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

(ੳ) ਮੇਰੇ ਵਤਨ ! ਸਾਈਂ ਤੈਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਏ,
ਦੇ ਕੇ ਬਰਕਤਾਂ ਸਭ ਸਾਮਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਤੇਰੇ ਸੋਹਣੇ ਦਰਿਆ, ਪਹਾੜ ਸੋਹਣੇ,
ਜੰਗਲ ਜੂਹ ਤੇ ਬਾਗ਼ ਮੈਦਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਸੋਹਣੇ ਫਲ, ਮੇਵੇ ਤੇਰੇ ਆਏ ਵਿਰਸੇ,
ਬਾਂਕੇ ਗੱਭਰੂ, ਛੈਲ ਜਵਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਜੰਮੇ, ਪਲੇ, ਖੇਡੇ ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਅੰਦਰ,
ਧਨੀ ਤੇਗ਼ ਦੇ ਬੀਰ ਬਲਵਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕਵੀ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਸੀਸਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(iii) ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਸੋਹਣੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ?
(iv) ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਸੋਹਣੀ ਚੀਜ਼ ਆਈ ਹੈ ?
(v) ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਕੌਣ ਖੇਡਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਰੱਬ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸੋਹਣੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੇ ਭਾਗ ਲਾਵੇ । ਮੇਰੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਰਿਆ, ਪਰਬਤ, ਜੰਗਲ-ਜੂਹਾਂ ਤੇ ਮੈਦਾਨ, ਫਲ-ਮੇਵੇ ਅਤੇ ਛੈਲ ਜਵਾਨ ਗੱਭਰੁ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੇ ਹਨ । ਇਸਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਬੜੇ-ਬੜੇ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਧਨੀ ਬੀਰ ਬਹਾਦਰ ਜੰਮੇ, ਪਲੇ ਅਤੇ ਖੇਡਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ।
(ii) ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਭਾਰਤ) ਨੂੰ ।
(iii) ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਰਿਆ, ਪਹਾੜ, ਜੰਗਲ, ਜੂਹਾਂ, ਬਾਗ਼, ਫਲ, ਮੇਵੇ, ਜਵਾਨ ਤੇ ਸੂਰਮੇਂ ਸੋਹਣੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ।
(iv) ਫਲ ਅਤੇ ਮੇਵੇ ।
(v) ਤੇਗ਼ ਦੇ ਧਨੀ ਬਹਾਦਰ ਸੂਰਮੇ ।

(ਅ) ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਤੂੰ ! ਸੂਰਮੇ ਮਹਾਂ ਯੋਧੇ,
ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਸਾਨੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਤੇਰਾ ਜਹਾਨ ਅੰਦਰ,
ਉੱਚੀ ਸ਼ਾਨ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ ?
(ii) ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਕੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ?
(iv) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੈਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਮਹਾਂਯੋਧੇ, ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਸ਼ਾਨ ਇੰਨੀ ਉੱਚੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਇਸਦਾ ਸਾਨੀ ਨਹੀਂ !
(ii) ਸੂਰਮੇ, ਯੋਧੇ, ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ॥
(iii) ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।
(iv) ਉੱਚੀ ।

(ਈ) ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਖੂਬ ਬਹਾਰ ਲਾਈ,
ਤੇਰੇ ਝਰਨਿਆਂ, ਛੰਭਾਂ, ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਪਈਆਂ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ।
ਏਥੇ ਬੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਤੈਨੂੰ ਸੱਚਾ ਸਵਰਗ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ,
ਮੰਦਰ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਤੇਰਾ ਜੱਗ ਅੰਦਰ ਉੱਘਾ ਨਾਂ ਕੀਤਾ,
ਯੁੱਧ-ਜੰਗ, ਭੇੜਾਂ, ਘੱਲੂਘਾਰਿਆਂ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਬਹਾਰ ਲਾਈ ਹੈ ?
(iii) ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(iv) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਸਵਰਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ?
(v) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਉੱਘਾ ਕੀੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਝਰਨਿਆਂ, ਛੰਭਾਂ ਤੇ ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ਬਹਾਰ ਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਿਤ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰੱਬ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੰਤਾਂ-ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ।
(ii) ਝਰਨਿਆਂ, ਛੰਭਾਂ ਤੇ ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ।
(iii) ਕਿ ਇੱਥੇ ਰੱਬ ਦੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਭਗਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ।
(iv) ਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ ‘ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੇ ।
(v) ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗਾਂ, ਯੁੱਧਾਂ ਤੇ ਘੱਲੂਘਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ।

(ਸ) ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸੱਤੇ,
ਜਿਹੜੇ ਅਣਖ ਲਈ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਤੇਰੇ ‘ਕਿਣਕਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੀਰਤਾ ਹੈ,
ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਪਿਆਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁੱਤੇ ਹਨ ?
(iii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਕਿਣਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀ ਹੈ ?
(iv) ‘ਵਤਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅਣਖ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਣਗਿਣਤ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਕਣਕਣ ਵਿੱਚ ਬੀਰਤਾ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ।
(ii) ਜਿਹੜੇ ਅਣਖ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਗਏ ਸਨ ।
(iii) ਬੀਰਤਾ ।
(iv) ਉਹ ਦੇਸ਼, ਜਿੱਥੋਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਾਸੀ ਹੋਵੇ ।

(ਹ) ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਤੂੰ ਕੌਰਵਾਂ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ,
ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੁਰਾਰ ਆਏ ।
ਤੇਰੀ ਸੋਹਣੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ,
ਕਹਿੰਦੇ ‘ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ’ ਕਰਤਾਰ ਆਏ ।
ਅਕਬਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆ ਐਥੇ ਨਿਆਂ ਕੀਤੇ,
ਚਿਸ਼ਤੀ ਜਿਹੇ ਭੀ ਵਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਆਏ ।
ਤੇਰੀ ਸੋਹਣੀ ਸੁਹਾਵਣੀ ਭੋਇੰ ਉੱਤੇ,
ਗੁਰੂ, ਪੀਰ, ਪੈਗੰਬਰ ਅਵਤਾਰ ਆਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕੌਰਵਾਂ-ਪਾਂਡਵਾਂ ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਕਿਹੜੀ ਸੀ ?
(iii) ਤਲਵੰਡੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਕੀ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ?
(iv) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਏ ?
(v) ਅਕਬਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ ?
(vi) ਚਿਸ਼ਤੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(vii) ਪੀਰ-ਪੈਗੰਬਰ ਕਿੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ ? |
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਵਤਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਕੌਰਵਾਂ-ਪਾਂਡਵਾਂ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕਿਸ਼ਨ ਮੁਰਾਰੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਹੈ । ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸੋਹਣੀ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ‘ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ’, ‘ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਏ ਸਨ । ਇਥੇ ਹੀ ਅਕਬਰ ਜਿਹੇ ਨਿਆਂਕਾਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਚਿਸ਼ਤੀ ਫ਼ਿਰਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸ਼ੇਖ਼ ਫਰੀਦ ਜੀ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਸੂਫ਼ੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਸੁੰਦਰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂਆਂ, ਪੀਰਾਂ, ਪੈਗੰਬਰਾਂ ਤੇ ਅਵਤਾਰਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਹੈ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ
(iii) ਇਸਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਰਾਇ ਭੋਇ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
(iv) ‘ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ, ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ ।
(v) ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ।
(vi) ਖ਼ਵਾਜਾ ਮੁਇਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਵਲ ॥
(vii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ।

(ਕ) ਤੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੈਂ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਸਾਇੰਸਾਂ ਦਾ,
ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋਏ ਗਿਆਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਬੇਸ਼ਕ ਹੋਣਗੇ ਚੀਨ, ਜਪਾਨ ਸੋਹਣੇ,
ਸੋਹਣਾ ਤੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਕਿਸ ਦਾ ਗੁਰੂ ਹੈ ?
(iii) ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕਿਨ੍ਹਾਂ-ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਆਏ ?
(iv) ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣਾ ਦੇਸ਼ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ, ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸਾਇੰਸਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਹੈ । ਬੇਸ਼ਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਸੋਹਣੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣਾ ਹੈ ।
(ii) ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸਾਂ ਦਾ ।
(iii) ਚੀਨ, ਜਾਪਾਨ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ।
(iv) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ।

(ਖ) ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਸਦਾ ਹੀ ਰਹੇ ਵਿਹੰਦੀ,
ਤੇਰੇ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
‘ਤੀਰ’ ਦਿਲੋਂ ਇਹ ਸਦਾ ਅਸੀਸ ਨਿਕਲੇ,
“ਘੁੱਗ ਵਸ ਮੇਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਸਦਾ ਹੀ ਦੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
(iii) ਕਵੀ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਸਦਾ ਕਿਹੜੀ ਅਸੀਸ ਨਿਕਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
(iv) ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਕਵੀ ਕੌਣ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਆਤਮਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਵਲ ਵੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਸਦਾ ਹੀ ਇਹ ਅਸੀਸ ਨਿਕਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਇਹ ਵਤਨ ਸਦਾ ਰਾਜ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਵਸਦਾ-ਰਸਦਾ ਰਹੇ ।
(ii) ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ।
(iii) ਕਿ ਉਸਦਾ ਵਤਨ ਸਦਾ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਰਹੇ ।
(iv) ਵਿਧਾਤਾ ਸਿੰਘ ਤੀਰ ।

ਕਾਵਿ-ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

(ੳ) ਮੇਰੇ ਵਤਨ ! ਸਾਈਂ ਤੈਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਏ,
ਦੇ ਕੇ ਬਰਕਤਾਂ ਸਭ ਸਾਮਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਤੇਰੇ ‘ਸੋਹਣੇ ਦਰਿਆ’, ਪਹਾੜ ਸੋਹਣੇ,
ਜੰਗਲ ਜੂਹ ਤੇ ਬਾਗ਼ ਮੈਦਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਸਹਣੇ ਫਲ, ਮੇਵੇ ਤੇਰੇ ਆਏ ਵਿਰਸੇ,
ਬਾਂਕੇ ਗੱਭਰੂ, ਛੈਲ ਜਵਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਜੰਮੇ, ਪਲੇ, ਖੇਡੇ ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਅੰਦਰ,
ਧਨੀ ਤੇਗ ਦੇ ਬੀਰ ਬਲਵਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਬਰਕਤਾਂ-ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ । ਜੁਹ-ਚਰਾਂਦ । ਬਾਂਕੇ ਛੈਲ– ਸੁੰਦਰ । ਧਨੀ ਤੇ ਦੇ-ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਮਾਹਰ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕਵੀ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਸੀਸਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(iii) ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਸੋਹਣੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ?
(iv) ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਸੋਹਣੀ ਚੀਜ਼ ਆਈ ਹੈ ?
(v) ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਕੌਣ ਖੇਡਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ! ਰੱਬ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਤੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੋਹਣੇ ਸਮਾਨ ਦੇ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਦਰਿਆ ਵੀ ਸੋਹਣੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਹਾੜ ਵੀ । ਤੇਰੇ ਜੰਗਲ, ਚਰਾਂਦਾਂ, ਬਾਗ਼ ਤੇ ਮੈਦਾਨ ਸਾਰੇ ਸੋਹਣੇ ਹਨ । ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਸੋਹਣੇ ਫਲ-ਮੇਵੇ ਮਿਲੇ ਹਨ । ਤੇਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਬੜੇ ਸੁੰਦਰ, ਸੋਹਣੇ ਤੇ ਛੈਲਛਬੀਲੇ ਹਨ । ਇਹ ਤੇਰੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਜੰਮੇ, ਪਲੇ ਤੇ ਖੇਡੇ ਹਨ । ਇਹ ਤਲਵਾਰਾਂ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਮਾਹਰ, ਤਾਕਤਵਰ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਹਨ ।
(ii) ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।
(iii) ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਰਿਆ, ਪਹਾੜ, ਜੰਗਲ, ਜੂਹਾਂ, ਬਾਗ਼, ਫਲ, ਮੇਵੇ, ਜਵਾਨ ਤੇ ਸੁਰਮੇਂ ਸੋਹਣੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ।
(iv) ਫਲ ਅਤੇ ਮੇਵੇ ।
(v) ਤੇਗ਼ ਦੇ ਧਨੀ ਬਹਾਦਰ ਸੂਰਮੇ !

(ਅ) ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਤੂੰ ! ਸੁਰਮੇ ਮਹਾਂ ਯੋਧੇ,
ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੋਂ ਸੁਲਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਸਾਨੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਤੇਰਾ ਜਹਾਨ ਅੰਦਰ,
ਉੱਚੀ ਸ਼ਾਨ ਵਾਲੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਸੁਲਤਾਨ-ਬਾਦਸ਼ਾਹ | ਸਾਨੀ-ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ | ਜਹਾਨ-ਦੁਨੀਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ ?
(iii) ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਕੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ?
(iv) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਮੇਰੇ ਉੱਚੀਆਂ ਸ਼ਾਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸੋਹਣੇ ਭਾਰਤ ! ਤੇਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੈ । ਤੂੰ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸੋਹਣੇ ਸੂਰਮੇ, ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਯੋਧੇ, ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਤੇਰਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
(ii) ਸੁਰਮੇ, ਯੋਧੇ, ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ।
(iii) ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।
(iv) ਉੱਚੀ ।

(ਈ) ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਖੂਬ ਬਹਾਰ ਲਾਈ,
ਤੇਰੇ ਝਰਨਿਆਂ, ਛੰਭਾਂ, ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਪਈਆਂ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ।
ਏਥੇ ਬੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਤੈਨੂੰ ਸੱਚਾ ਸਵਰਗ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ,
ਮੰਦਰ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਤੇਰਾ ਜੱਗ ਅੰਦਰ ਉੱਘਾ ਨਾਂ ਕੀਤਾ,
ਯੁੱਧ-ਜੰਗ, ਭੇੜਾਂ, ਘੱਲੂਘਾਰਿਆਂ ਨੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਬਹਾਰ ਲਾਈ-ਬੇਅੰਤ ਸੁੰਦਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ । ਛੰਭ-ਝੀਲ । ਬੰਦਗੀ-ਭਗਤੀ । ਭੇੜਾਂ-ਟੱਕਰਾਂ । ਘੱਲੂਘਾਰਾ-ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਯਾਦ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਖੂਨਖ਼ਰਾਬਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਬਹਾਰ ਲਾਈ ਹੈ ?
(iii) ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(iv) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਸਵਰਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ?
(v) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਉੱਘਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਹੇ ਮੇਰੇ ਉੱਚੀਆਂ ਸ਼ਾਨਾਂ ਵਾਲੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ! ਤੇਰੇ ਝਰਨਿਆਂ, ਛੰਭਾਂ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਛੁਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ਤੇਰੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਚੱਪੇ-ਚੱਪੇ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇੱਥੇ ਰੱਬ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਖੂਬ ਭਗਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਤੇਰੇ ਉੱਪਰ ਬਣੇ ਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਅਸਲ ਸਵਰਗ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਤੇਰੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਹੋਏ ਜੰਗਾਂ, ਯੁੱਧਾਂ, ਟੱਕਰਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਖੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਿਆਂ ਨੇ ਤੇਰੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।
(ii) ਝਰਨਿਆਂ, ਛੰਭਾਂ ਤੇ ਫੁਹਾਰਿਆਂ ਨੇ ।
(iii) ਕਿ ਇੱਥੇ ਰੱਬ ਦੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਭਗਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ।
(iv) ਮੰਦਰਾਂ, ਮਸਜਿਦਾਂ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ।
(v) ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗਾਂ, ਯੁੱਧਾਂ ਤੇ ਘਲੂਘਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ।

(ਸ) ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁੱਤੇ,
ਜਿਹੜੇ ਅਣਖ ਲਈ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥
ਤੇਰੇ “ਕਿਣਕਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੀਰਤਾ ਹੈ,
ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਪਿਆਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਬੀਰਤਾ-ਬਹਾਦਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁੱਤੇ ਹਨ ?
(iii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਕਿਣਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀ ਹੈ ?
(iv) “ਵਤਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਮੇਰੇ ਉੱਚੀਆਂ ਸ਼ਾਨਾਂ ਵਾਲੇ ਸੋਹਣੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ! ਤੇਰੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਣਖ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਤੇਰੇ ਤਾਂ ਇਕ-ਇਕ ਕਿਣਕੇ ਵਿਚ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ।
(ii) ਜਿਹੜੇ ਅਣਖ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਗਏ ਸਨ ।
(iii) ਬੀਰਤਾ ।
(iv) ਉਹ ਦੇਸ਼, ਜਿੱਥੋਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਾਸੀ ਹੋਵੇ ।

(ਹ) ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਤੂੰ ਕੌਰਵਾਂ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ,
ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੁਰਾਰ ਆਏ ।
ਤੇਰੀ ਸੋਹਣੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੇ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ,
ਕਹਿੰਦੇ ‘ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ ਕਰਤਾਰ ਆਏ ।
ਅਕਬਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆ ਐਥੇ ਨਿਆਂ ਕੀਤੇ,
ਚਿਸ਼ਤੀ ਜਿਹੇ ਭੀ ਵਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਆਏ ।
ਤੇਰੀ ਸੋਹਣੀ ਸੁਹਾਵਣੀ ਭੋਇੰ ਉੱਤੇ,
ਗੁਰੂ, ਪੀਰ, ਪੈਗੰਬਰ ਅਵਤਾਰ ਆਏ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਕੌਰਵ-ਧਿਤਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੁਰਯੋਧਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ । ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦਾ ਯੁੱਧ ਦੁਰਯੋਧਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਤੇ ਹੱਠ-ਧਰਮੀ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਪਾਂਡਵ-ਕੌਰਵਾਂ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਪੰਜ ਭਰਾ, ਜੋ ਕਿ ਪਾਂਡੂ ਦੀ ਔਲਾਦ ਸਨ । ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦਾ ਯੁੱਧ ਕੌਰਵਾਂ ਤੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੁਰਾਰ-ਰਾਕਸ਼ਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਗੀਤਾ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਤਲਵੰਡੀ-ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਰਾਏ ਭੋਇੰ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ‘ ਹੈ । ਸਤਿ-ਸੱਚ | ਕਰਤਾਰ-ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ । ਅਕਬਰ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ, ਜੋ ਕਿ ਹੁਮਾਯੂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ 1556 ਤੋਂ 1605 ਤਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਿਆਂ ਤੇ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੇਖਤਾ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ 1 ਚਿਸ਼ਤੀ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰ ਖ਼ਵਾਜਾ ਮੁਈਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਵਿਚ ਹੈ । ਵਲੀ-ਰੱਬ ਦਾ ਪਿਆਰਾ, ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਫ਼ਕੀਰ । ਪੈਗੰਬਰਰੱਬ ਦਾ ਪੈਗਾਮ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਭਾਵ ਵੱਡਾ ਫ਼ਕੀਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕੌਰਵਾਂ-ਪਾਂਡਵਾਂ ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਕਿਹੜੀ ਸੀ ?
(iii) ਤਲਵੰਡੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਕੀ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ?
(iv) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਏ ?
(v) ਅਕਬਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ ?
(vi) ਚਿਸ਼ਤੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(vii) ਪੀਰ-ਪੈਗੰਬਰ ਕਿੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਸੋਹਣੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ! ਤੇਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ । ਤੂੰ ਕੌਰਵਾਂ ਤੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਹੈਂ ਤੇਰੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਹੀ ਗੀਤਾ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੁਰਾਰ ਜੀ ਖੇਡੇ ਹਨ । ਤੇਰੀ ਸੋਹਣੀ ਭੁਮੀ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਦਾ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਏ । ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਵਰਗੇ ਨਿਆਂਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਤੇਰੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ਵਾਜਾ ਮੁਈਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰ ਵੀ ਤੇਰੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਭਾਗ ਲਾ ਕੇ ਗਏ ਹਨ । ਤੇਰੀ ਸੋਹਣੀ, ਸੁੰਦਰ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਗੁਰੂ, ਪੀਰ-ਪੈਗੰਬਰ ਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ।
(iii) ਇਸਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਰਾਇ ਭੋਇ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
(iv) “ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ, ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ ।”
(v) ਨਿਆਂਕਰਨ ਵਾਲਾ ।
(vi) ਖ਼ਵਾਜਾ ਮੁਇਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਵਲ ।
(vii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ।

(ਕ) ਤੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੈਂ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਸਾਇੰਸਾਂ ਦਾ,
ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋਏ ਗਿਆਨ ਸੋਹਣੇ ।
ਬੇਸ਼ਕ ਹੋਣਗੇ ਚੀਨ, ਜਪਾਨ ਸੋਹਣੇ,
ਸੋਹਣਾ ਤੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ॥

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਗੁਰੂ-ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ । ਬੇਸ਼ਕ-ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਕਿਸ ਦਾ ਗੁਰੂ ਹੈ ?
(iii) ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕਿਨ੍ਹਾਂ-ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਆਏ ?
(iv) ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣਾ ਦੇਸ਼ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ! ਤੂੰ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮੁੱਢਲੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ । ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਸਾਰੇ ਸੋਹਣੇ ਗਿਆਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਤੇ ਜਾਪਾਨੇ ਆਦਿ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਸੋਹਣੇ ਹੋਣ, ਪਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਹਣਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ।
(ii) ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸਾਂ ਦਾ ।
(iii) ਚੀਨ, ਜਾਪਾਨ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ।
(iv) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ।

(ਖ) ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਸਦਾ ਹੀ ਰਹੇ ਵਿਹੰਦੀ,
ਤੇਰੇ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸੋਹਣੇ ।
‘ਤੀਰ’ ਦਿਲੋਂ ਇਹ ਸਦਾ ਅਸੀਸ ਨਿਕਲੇ,
“ਘੁੱਗ ਵਸ ਮੇਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਹਣੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਵਿਹੰਦੀ-ਵੇਖਦੀ । ਘੁੱਗ ਵਸ-ਸੁਖੀ ਵਸਦਾ ਰਹਿ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਸਦਾ ਹੀ ਦੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
(iii) ਕਵੀ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਸਦਾ ਕਿਹੜੀ ਅਸੀਸ ਨਿਕਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
(iv) ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਕਵੀ ਕੌਣ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਮੇਰੇ ਸੋਹਣੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ! ਮੇਰੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਸੋਹਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣ । ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਇਹ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਸੋਹਣਾ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੁਖੀ ਵਸਦਾ ਰਹੇ ।
(ii) ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ।
(iii) ਕਿ ਉਸਦਾ ਵਤਨ ਸਦਾ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਰਹੇ ।
(iv) ਵਿਧਾਤਾ ਸਿੰਘ ਤੀਰ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 12 ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 12 ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ

(i) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ :

(i) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿਹੜੇ ਸੰਨ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 24 ਅਗਸਤ, 1908
(ਅ) 24 ਅਗਸਤ, 1909
(ਇ) 24 ਅਗਸਤ, 1910.
ਉੱਤਰ :
24 ਅਗਸਤ, 1908

(ii) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ ?
(ਉ) ਹਰੀ ਨਰਾਇਣ
(ਅ) ਸ਼ਾਮ ਨਰਾਇਣ
(ਇ) ਰਾਮ ਨਰਾਇਣ ।
ਉੱਤਰ :
ਹਰੀ ਨਰਾਇਣ

(iii) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਕਿਹੜਾਂ ਸੀ ?
(ੳ) ਖੇੜਾ
(ਅ) ਝਮੇੜਾ
(ਇ) ਬਲਵੇੜਾ !
ਉੱਤਰ :
ਖੇੜਾ

(iv) ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭੁੱਖ-ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕੀ ਪਿਆਇਆ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਲਾਸ
ਜੂਸ ਦਾ ਗਲਾਸ
(ਈ) ਦੁੱਧ ਦਾ ਗਲਾਸ ॥
ਉੱਤਰ :
ਦੁੱਧ ਦਾ। ਗਲਾਸ

(v) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਗ਼ਰੀਬ ਸੀ
(ਅ) ਅਮੀਰ ਸੀ
(ਈ) ਦਰਮਿਆਨਾ ਤਬਕਾ ॥
ਉੱਤਰ :
ਗ਼ਰੀਬ ਸੀ ।

(ii) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਰੱਸਾ ਚੁੰਮਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
24 ਅਗਸਤ, 1908 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਖੇੜਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਨਰਾਜ਼ ਕਿਉਂ ਹੋ ਗਏ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਖੇਡਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਪਣੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਕੋਲ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਉਹ ਉਸਦਾ ਖਾਣਾ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਤੇ ਹੋਰ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਕਦੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ? ।
ਉੱਤਰ :
23 ਮਾਰਚ, 1931 ਨੂੰ ।

(iii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਮਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਮਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਨੇ ਸਮਝਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜਗੁਰੂ ਕੋਈ ਉੱਚਾ-ਲੰਮਾ ਫੌਜੀ ਜਵਾਨ ਹੋਵੇਗਾ । ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਸਕੂਲ ਲਈ ਇਕ ਕੋਠੜੀ ਵਿਚ ਰਫ਼ਲਾਂ ਤੇ ਲਾਠੀਆਂ ਗਿਣ ਰਹੇ ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਰਾਜਗੁਰੂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਰਾਜਗੁਰੂ ਉਹੋ ਆਦਮੀ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ, ਚੇਹਰਾ ਬੇਡੌਲ ਤੇ ਮੂੰਹ ਪਿਚਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਦੇ ਸੁਆਲ ਦਾ ਰੁੱਖਾ ਜਿਹਾ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਕ ਨਿਵੇਕਲੀ ਥਾਂ ਜਾ ਬੈਠੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਲਾਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਕੀ ਖ਼ਬਰ ਛਪੀ ਹੋਈ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਛਪੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਥਾਂ ਰਾਜਗੁਰੂ ਹੋਰਾਂ ਐਕਸ਼ਨ ਲਈ ਮਿਥੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਕਿਸੇ ਕਤਲ ਦੀ ਵਾਰਦਾਤ ਹੋਈ ਸੀ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਰਾਜਗੁਰੂ ਹੱਥੋਂ ਅਸਲ ਦੀ ਥਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਐਕਸ਼ਨ ਕਮੇਟੀ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ ;
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਐਕਸ਼ਨ ਵਿਚ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾ ਜਾਣਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੰਤਵ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਜੋ ਕਿ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੰਤਵ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਦੀ ਹੋੜ੍ਹ ਵਿਚ ਭੁੱਖਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ ।

(iv) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :ਸੁਰਗਵਾਸ, ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ, ਅਧਿਆਪਕ, ਰੂਚੀ, ਪਿੰਡ ਖੇੜਾ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ)
(ਉ) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ……….. ਵਿਚ ਹੋਇਆ ।
(ਅ) ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ …………. ਹੋ ਗਏ ।
(ਬ) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਬਿਲਕੁਲ …………… ਨਹੀਂ ਸੀ ।
(ਸ) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ …………….. ਨੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲਿਆ ।
(ਹ) ਆਪ ………… ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ।
(ਕ) ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ………….. ਉਲੀਕਿਆ ਗਿਆ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਖੇੜਾ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ।
(ਅ) ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੁਰਗਵਾਸ ਹੋ ਗਏ ।
(ਈ) ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਬਿਲਕੁਲ ਰੁਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
(ਸ) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲਿਆ ।
(ਹ) ਆਪ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ।
(ਕ) ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਉਲੀਕਿਆ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋ :
ਤਲਾਸ਼, ਆਥਣ ਵੇਲੇ, ਮਨ-ਭਾਉਂਦਾ, ਸੁਪਨਾ ਟੁੱਟਣਾ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜਨਾ, ਵਾਰਦਾਤ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਤਲਾਸ਼ (ਖੋਜ) – ਰਾਜਗੁਰੂ ਜੀਵਨ-ਨਿਰਬਾਹ ਲਈ ਕੰਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ।
2. ਆਥਣ ਵੇਲੇ (ਸੂਰਜ ਛਿਪਣ ਵੇਲੇ) – ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਸਭ ਪੰਛੀ ਆਪਣੇ ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਵਲ ਤੁਰ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ।
3. ਮਨ-ਭਾਉਂਦਾ (ਮਨ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ) – ਖਾਈਏ ਮਨ-ਭਾਉਂਦਾ ਤੇ ਪਹਿਨੀਏ ਜਗਭਾਉਂਦਾ ।
4. ਸੁਪਨਾ ਟੁੱਟਣਾ (ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋਣੀ) – ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੁਪਨੇ ਟੁੱਟ ਗਏ ।
5. ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜਨਾ (ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅਨੁਭਵ ਹੋਣੀ) – ਪਾਸ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ ।
6. ਵਾਰਦਾਤ (ਘਟਨਾ) – ਪੁਲਿਸ ਕਤਲ ਦੀ ਵਾਰਦਾਤ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਜਨਮ – जन्म – Birth
ਸਕੂਲ – ………….. – …………..
ਪਿੰਡ – ………….. – …………..
ਪੜ੍ਹਾਈ – ………….. – …………..
ਅਖ਼ਬਾਰ – ………….. – …………..
ਦੁੱਧ – ………….. – …………..
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਜਨਮ – जन्म – Birth
ਸਕੂਲ – स्कूल – School
ਪਿੰਡ – गांव – Village
ਪੜ੍ਹਾਈ – पढ़ाई – Education
ਅਖ਼ਬਾਰ – समाचार-पत्र – Newspaper
ਦੁੱਧ – दूध – Milk

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ :
ਵੱਡਾ – ਛੋਟਾ
ਪੜਿਆ-ਲਿਖਿਆ – …………..
ਘਰੇਲੂ – …………..
ਨਕਲੀ – …………..
ਕਾਲਾ – …………..
ਇਕਾਂਤ – …………..
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ
ਵੱਡਾ – ਛੋਟਾ
ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ – ਅਨਪੜ੍ਹ –
ਘਰੇਲੂ – ਬਾਹਰੀ
ਨਕਲੀ – ਅਸਲੀ
ਕਾਲਾ – ਚਿੱਟਾ/ਗੋਰਾ
ਇਕਾਂਤ – ਚਹਿਲ-ਪਹਿਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਅਸ਼ੁੱਧ – मॅप
ਨਿਰਵਾਹ – ਨਿਰਬਾਹ
ਜੀਬਨ – …………..
ਪੜਾਈ – …………..
ਅੱਗ-ਸੰਗ – …………..
ਲੰਬਾ-ਚੌੜਾ – …………..
ਲੈਹਰ – …………..
ਉੱਤਰ :
ਅਸ਼ੁੱਧ – रॉय
ਨਿਰਵਾਹ – ਨਿਰਬਾਹ
ਜੀਬਨ – ਜੀਵਨ
ਪੜਾਈ – ਪੜ੍ਹਾਈ
ਅੱਗ-ਸੰਗ – ਅੰਗ-ਸੰਗ
ਲੰਬਾ-ਚੌੜਾ – ਲੰਮਾ-ਚੌੜਾ
ਲੈਹਰ – ਲਹਿਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਦੇਖੋ ਲੇਖ-ਰਚਨਾ ਵਾਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ‘ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ।।

ਸੁਖਦੇਵ :
ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਈ, 1907 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਲਾਲ ਥਾਪਰ ਦੇ ਘਰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਹੋਇਆ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਹਾਰਦਿਆਂ ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਿਆ । ਉਸਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼-ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਚਲਾਈ ਤੇ ਫਿਰ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ । ਉਸਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨਾਲ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੇ ਐਕਸ਼ਨ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਮਗਰੋਂ ਉਸਦੀ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋ ਗਈ । 23 ਮਾਰਚ, 1931 ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ :

(ੳ) ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇਕ ਮਰਾਠੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨੇ ਪਾਇਆ ਗਿਆ । (ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਅ) ਉਹ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ । (ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ੲ) ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਦਿਨਕਰ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ । (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ)
(ਸ) ਉਹ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । (ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ)
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਾਜਗੁਰੂ, ਸਕੂਲ ।
(ਅ) ਉਹ ॥
(ੲ) ਵੱਡਾ
(ਸ) ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ।

ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ।

ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਇੱਕੋ ਤਖ਼ਤੇ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਰੱਸਾ ਚੁੰਮਿਆ ਸੀ । ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਅਗਸਤ, 1908 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਖੇੜਾ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ ਸੀ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਹਰੀ ਨਰਾਇਣ ਰਾਜਗੁਰੂ ਪੂਨਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਚਾਕਨ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ । ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ ਲਈ ਕੰਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੂਨਾ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਖੇੜਾ ਵਿਚ ਵੱਸ ਗਏ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਛੇ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੁਰਗਵਾਸ ਹੋ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦਿਨਕਰ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਪਾਲਿਆ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਰਾਠੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਖੇਡ ਕੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਦਿਨਕਰ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ, ਪਰ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਰੁਚੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੇ ਰਾਜਗੁਰੁ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ‘ਚ ਮਨ ਲਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਭਾਉਂਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 24 ਜੁਲਾਈ, 1908
(ਅ) 24 ਅਗਸਤ, 1908
(ਇ) 24 ਸਤੰਬਰ, 1908
(ਸ) 24 ਨਵੰਬਰ, 1908.
ਉੱਤਰ :
24 ਅਗਸਤ, 1908.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਅ) ਰਾਮਦਾਸ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਇ) ਸ਼ਾਮ ਲਾਲ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਸ) ਮਾਨ ਚੰਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ।
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਹਰੀ ਨਰਾਇਣ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਅ) ਰਾਮ ਨਰਾਇਣ ਗੁਰੁ
(ਈ) ਰਾਜ ਨਰਾਇਣ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਸ) ਸ੍ਰੀ ਨਰਾਇਣ ਰਾਜਗੁਰੁ ॥
ਉੱਤਰ :
ਹਰੀ ਨਰਾਇਣ ਰਾਜਗੁਰੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ ਲਈ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਿਹੜੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਵਸ ਗਏ ?
(ਉ) ਚਾਕਨ
(ਅ) ਖੇੜਾ
(ਇ) ਪੰਡੋਰੀ
(ਸ) ਸਾਦਕ ।
ਉੱਤਰ :
ਖੇੜਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੇ
(ਅ) ਚਾਚੇ ਨੇ
(ਇ) ਤਾਏ ਨੇ
(ਸ) ਮਾਮੇ ਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਦਿਨਕਰ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਅ) ਭਾਸਕਰ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਈ) ਮੰਗਲ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ
(ਸ) ਰਵੀ ਚੰਦਰ ਰਾਜਗੁਰੂ ।
ਉੱਤਰ :
ਦਿਨਕਰ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਥਾਂ ਕਿਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਗੁਆਉਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਘੁੰਮਣ ਵਿੱਚ
(ਆ) ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ
(ਇ) ਖੇਡਣ ਵਿੱਚ ।
(ਸ) ਗੱਪਾਂ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਖੇਡਣ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨਾਲ ਕਿਸ ਨੇ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਰੱਸਾ ਚੁੰਮਿਆ ਸੀ ?
(ਓ) ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ
(ਅ) ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਨੇ
(ਈ) ਸ: ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ
(ਸ) ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭੇ ਨੇ ॥
ਉੱਤਰ :
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜਦੋਂ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਉੱਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
(ਉ) ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਈ
(ਅ) ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ
(ਈ) ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਗਿਆ
(ਸ) ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ :
ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ !

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਦੀ ਹੋੜ ਵਿੱਚ । ਉਸ ਨੇ ਭੁੱਖ-ਹੜਤਾਲ ਵੇਲੇ ਦੁੱਧ ਪੀਣ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦੀ ਕਸਰਤ ਮੌਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲਿਆ ਸੀ । ਦੁੱਧ-ਨਲੀ ਉਸ ਦੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਈ । ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਪਰਚੀ ‘ਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖ ਭੇਜਿਆ, ‘ਸਫਲਤਾ’ । ਪਹਿਲਾਂ ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦਾਸ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵੇਲੇ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਵੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਕਦਮ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਸਾਰ ਉਹ ਚੁਕੰਨੇ ਹੋ ਗਏ ।ਉਸ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਣ ਉਪਰੰਤ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਮੰਜੇ ਦੁਆਲੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਭੁੱਖ-ਹੜਤਾਲ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਗਲਾਸ ਪਿਆਇਆ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਮੌਤ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਹੈ । ਉਹ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ, “ਜੇਕਰ ਸਾਡੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨਾਲ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੌਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸੌਦਾ ਹੈ ।” ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਗਰੀਬੀ ਦੇਖੀ ਸੀ । ਉਹ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਘੁਲਿਆ ਸੀ । ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਜੋ ਨਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਉਲੀਕੀ ਗਈ ਸੀ, ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਕਾਇਲ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਦੂਜੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਸਦਾ ਹੀ ਮੋਹਰੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ । ਆਪਣੇ ਸਖ਼ਤ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਇਨਕਲਾਬਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ’ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ 23 ਮਾਰਚ, 1931 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ । ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਰੱਸਾ ਚੁੰਮ ਕੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਅਮਰ ਪਦਵੀ ਪਾ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੁੱਧ-ਨਲੀ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਕਿਸ ਥਾਂ ਪੈ ਗਈ ?
(ਉ) ਨੱਕ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ
(ਈ) ਖ਼ੁਰਾਕ ਨਲੀ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਲਿਖਿਆ ?
(ਉ) ਸਫਲਤਾ
(ਅ) ਅਸਫਲਤਾ
(ਈ) ਜੈ ਹਿੰਦ
(ਸ) ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ !
ਉੱਤਰ :
ਸਫਲਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵੇਲੇ ਕੌਣ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਜਤਿੰਦਰਨਾਥ ਦਾਸ
(ਅ) ਸੁਖਦੇਵ
(ਈ) ਊਧਮ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਜਤਿੰਦਰਨਾਥ ਦਾਸ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਕੀ ਪਿਲਾਇਆ ?
(ਉ) ਜੂਸ
(ਅ) ਪਾਣੀ
(ਇ) ਸ਼ਰਬਤ
(ਸ) ਦੁੱਧ ।
ਉੱਤਰ :
ਦੁੱਧ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਜੇਲ਼ ਨੂੰ
(ਅ) ਮੌਤ ਨੂੰ
(ਈ) ਰਿਹਾਈ ਨੂੰ
(ਸ) ਮਾਰ-ਕੁੱਟ ਨੂੰ ।
ਉੱਤਰ :
ਮੌਤ ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਮੋਹਰੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ
(ਅ) ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ ਦੇ
(ਈ) ਧਰਮ ਦੇ
(ਸ) ਹਿਸਤ ਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਕੀ ਨਾਅਰਾ ਲਾਉਂਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਜੈ ਹਿੰਦ
(ਅ) ਇਨਕਲਾਬ-ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ
(ਈ) ਬੰਦੇ ਮਾਮ
(ਸ) ਡਾਊਨ-ਡਾਊਨ ਯੂਨੀਅਨ ਜੈਕ ।
ਉੱਤਰ :
ਇਨਕਲਾਬ-ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਕਦੋਂ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖਤੇ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) 22 ਮਾਰਚ, 1931
(ਅ) 23 ਮਾਰਚ, 1931
(ਈ) 24 ਮਾਰਚ, 1931
(ਸ) 25 ਮਾਰਚ, 1931.
ਉੱਤਰ :
23 ਮਾਰਚ, 1931.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ?
(ਉ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
(ਅ) ਦਿੱਲੀ
(ਇ) ਅੰਬਾਲਾ
(ਸ) ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਲਾਹੌਰ ।
ਉੱਤਰ :
ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਲਾਹੌਰ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ-ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ । ਨਿਰਬਾਹ-ਗੁਜ਼ਾਰਾ । ਤਲਾਸ਼ਭਾਲ, ਖੋਜ 1 ਰੁਚੀ-ਦਿਲਚਸਪੀ । ਭਾਉਂਦੀ-ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ । ਰਹਾਇਸ਼-ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ । ਘਰੇਲੂ-ਘਰ ਦੇ । ਘੋਲ-ਅਖਾੜੇ-ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੁਲਣ ਦੀ ਥਾਂ । ਰਫ਼ਲਾਂ-ਬੰਦੂਕਾਂ । ਰੁੱਖਾ-ਬੁਰਾ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ । ਝੁੰਜਲਾ ਗਿਆ-ਕੰਬ ਗਿਆ । ਠਰੰਮੇ ਨਾਲ-ਧੀਰਜ ਨਾਲ । ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਿਆ-ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਿਆ । ਸਰਾਂ-ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ । ਵਾਰਦਾਤ-ਘਟਨਾ, ਜ਼ੁਰਮ ਦੀ ਥਾਂ । ਧਾੜ-ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ । ਐਕਸ਼ਨ-ਕਾਰਵਾਈ । ਵਿਦਾ ਹੋਣਾ-ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ । ਵਰਦਾਨ-ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ । ਸੌਰ-ਸੁਆਰ, ਸੁਧਰ । ਲਾਹੇਵੰਦਫ਼ਾਇਦੇ ਵਾਲਾ । ਕਾਇਲ-ਸਹਿਮਤ । ਪਦਵੀ-ਅਹੁਦਾ, ਦਰਜਾ ।

ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ Summary

ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਤਖ਼ਤੇ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਰੱਸਾ ਚੁੰਮਿਆ । ਉਸਦਾ ਜਨਮ 24 ਅਗਸਤ, 1908 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਹਰੀ ਨਰਾਇਣ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਘਰ ਪਿੰਡ ਖੇੜਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ । ਉਸਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ ਸੀ । ਉਹ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦਿਨਕਰ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਪਾਲਿਆ । ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦਾ, ਜਦ ਕਿ ਉਸਦਾ ਭਰਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪੜ੍ਹੇ, ਪਰੰਤੂ ਉਸਨੂੰ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦੀ ।

1924 ਵਿਚ ਉਹ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਦੱਸੇ ਬਿਨਾਂ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਤੁਰਿਆ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਜੇਬ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਨੌਂ ਪੈਸੇ ਸਨ । ਉਹ ਨਾਸਿਕ, ਕਾਨਪੁਰ ਘੁੰਮਦਾ ਭੁੱਖਾ-ਤਿਹਾਇਆ 15 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕਾਂਸ਼ੀ ਪੁੱਜਾ । ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਅਹਿਲਿਆ ਘਾਟ ਵਿਚ ਕੱਟੇ । ਇੱਥੇ ਉਹ ਇਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਿਆਲੇ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ । ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ 5 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਭੇਜਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਜੋ ਕਿ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਖ਼ਰਚੇ ਲਈ ਘੱਟ ਸਨ । ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖਿਆ ।

ਰਾਜਗੁਰੂ ਇਸਦੇ ਬਦਲੇ ਉਸਦਾ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦਾ । ਅਧਿਆਪਕ ਉਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਘੱਟ, ਪਰ ਕੰਮ ਬਹੁਤਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਪੜਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਟੁੱਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ! ਆਖ਼ਰ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸਨੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਕੇ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਉਸਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਮਿਊਨਸਿਪਲ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਡਿਲ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ । ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਨੇ ਘੋਲਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦਾ ਮੇਲ ਮੁਨੀਸ਼ਵਰ ਅਵਸਥੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ! ਅਵਸਥੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਉਸਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਕਲੀ ਰਫ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਲਾਉਣਾ ਸਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਿਆ ।

ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਿਲੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਕੂਲ ਦੀ ਇਕ ਕੋਠੜੀ ਵਿਚ ਨਕਲੀ ਰਫ਼ਲਾਂ ਤੇ ਲਾਠੀਆਂ ਗਿਣ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਸਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ, ਚਿਹਰਾ ਬੇਡੌਲ ਤੇ ਮੁੰਹ ਪਿਚਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇ ਲਾਏ ਕੰਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ ।

ਫਿਰ ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਟਿਕਾਣਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਬੰਦੇ ਦਾ ਖੁਰਾ-ਖੋਜ ਲੱਭ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਕ ਹਥਿਆਰ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲਣਾ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਛੱਡ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਹਥਿਆਰ ਲੈਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਉਥੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ । ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਵੱਜੇ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਸਮਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਐਕਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਸੀ । ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਰਾਜਗੁਰੂ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਕਾਰਾਂ ਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ‘ਤੇ ਆ ਗਿਆ ।

ਉਸਦਾ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਇਆ । ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਉਸਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਪੜਿਆ ਕਿ ਮਿੱਥੀ ਜਗਾ ਉੱਤੇ ਇਕ ਕਤਲ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਰਾਜਗੁਰੂ ਕਾਹਲੀ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰ ਆਇਆ ਸੀ । ਦਿੱਲੀ ਵਾਲਾ ਐਕਸ਼ਨ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੇ ਇਕ ਖੇਤ ਵਿਚ ਪਿਆ ਰਿਹਾ । ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਹੱਥੋਂ ਅਸਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਕੇ ਰਾਜਗੁਰੁ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਕਈ ਦਿਨ ਉਦਾਸ ਰਿਹਾ ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਨ ‘ਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਹ ਝਾਂਸੀ ਜਾ ਕੇ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖ਼ਰ ਅਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਸਮਝਾਉਣ ‘ਤੇ ਉਹ ਰੁਕ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਪੂਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਸਾਵਰਗਾਂਵਕਰ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ । ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪੂਨੇ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਇਕ ਯੂਨਿਟ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਉਸਨੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਐਕਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਆਮ ਦੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਸਾਵਰਗਾਂਵਕਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਸੀ ਕਰੰਦੀਕਰ ਤੇ ਦੂਜਾ ਸੀ ਸਰਦ ਕੇਸਕਰ, ਜੋ ਕਿ ਸੀ. ਆਈ. ਡੀ. ਦਾ ਬੰਦਾ ਸੀ ।

27 ਸਤੰਬਰ, 1929 ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਸਮਰਥਕ ਸੰਪਾਦਕ ਸ਼ਿਵ ਰਾਜ ਪੰਤ ਪਤਾਜਮੇ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।ਉਸਦੀ ਅਰਥੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਕੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ “ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਏ । ਸਰਦ ਕੇਸਕਰ ਨੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੋਂ ਭੇਤ ਲੈਣ ਲਈ ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਵਧਾ ਲਿਆ । ਉਹ ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸਾਵਰਗਾਂਵਕਰ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਸਮੇਤ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਫੜਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਇਕ ਪਸਤੌਲ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਾ । ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਪਸਤੌਲ ਦਿਖਾਉਣ ਤੇ ਸਾਵਰਗਾਂਵਕਰ ਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਸਤੌਲ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤੇ । ਇਸੇ ਰਾਤ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਗੁਪਤ ਰੱਖ ਕੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ । ਆਪਣੇ ਬੜਬੋਲੇਪਨ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਹ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਲਈ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਇਕ ਦਿਨ ਇਕ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ, ਪਰ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਚੜਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਕੋਈ ਐਕਸ਼ਨ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ।

ਇਕ ਦਿਨ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਦੀ ਹੋੜ ਵਿਚ ਭੁੱਖਹੜਤਾਲ ਵੇਲੇ ਦੁੱਧ ਪੀਣ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦੀ ਕਸਰਤ ਮੌਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਲਿਆ । ਦੁੱਧ-ਨਲੀ ਉਸਦੇ ਫੇਫੜੇ ਵਿਚ ਪੈ ਗਈ । ਉਸਨੇ ਇਕ ਪਰਚੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖ ਭੇਜਿਆ, ‘ਸਫਲਤਾ ।’ ਕਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤਾ । ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮੰਜੇ-ਦੁਆਲੇ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਉਸਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਗਲਾਸ ਪਿਲਾਇਆ । ਰਾਜਗੁਰੂ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ।

ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਗਰੀਬੀ ਤੇ ਭੁੱਖ ਦੋਖੀ ਸੀ । ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਉਲੀਕੀ ਨਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਦਾ ਕਾਇਲ ਸੀ । ਸਖ਼ਤ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨਾਲ ‘ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ’ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਂਦਿਆਂ 23 ਮਾਰਚ, 1931 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਉੱਤੇ ਖੜਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਅਮਰ ਪਦਵੀ ਪਾ ਗਿਆ ਸੀ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 11 ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 11 ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ

(i) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ :

(i) ਕੀ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਰਲ ਕੇ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਂਗ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਹਾਂ ਜੀ
(ਅ) ਨਹੀਂ ਜੀ
(ਈ) ਕਦੇ-ਕਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਹਾਂ ਜੀ

(ii) ਇਕ ਕਲੋਨੀ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਪਗ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ
(ਅ) ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ
(ੲ) ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ।
ਉੱਤਰ :
ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ

(iii) ਕਾਮਾ ਮੱਖੀ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) 25 ਦਿਨ
(ਅ) 30 ਦਿਨ
(ੲ) ਦੋ-ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਦੋ-ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ

(iv) ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ ਕਿੰਨੇ ਆਂਡੇ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਲਗਪਗ 100
(ਅ) 1000
(ੲ) 3000
ਉੱਤਰ :
3000

(v) ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਪਾਲਤੂ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਠੀਕ ਨਾਂ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀ ।
(ਅ) ਲੱਡੂ ਮੱਖੀ ਜਾਂ ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀ
(ਬ) ਡੂੰਮਣਾ !
ਉੱਤਰ :
ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀ !

(ii) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਪਾਰਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਖੀਰ, ਡੂੰਮਣਾ ਤੇ ਲੱਡੂ ਮੱਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਪਿਊਪਾ ਬਣਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਤੱਕ ਕੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਮਾ ਮੱਖੀ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਾਮਾ ਮੱਖੀ ਛੱਤੇ ਨੂੰ ਸੁਆਰਨ, ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣ, ਬਾਹਰੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਲਿਆਉਣ ਤੇ ਛੱਤੇ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸ਼ਹਿਦ ਵਿੱਚ ਕੀ-ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਹਿਦ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ, ਪ੍ਰਗ-ਕਣ ਤੇ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

(iii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਸ਼ਹਿਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਰਸ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਸ਼ਹਿਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਉਸ ਵਿਚ ਮਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਚੱਕਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਆਂਡਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸੁੰਡੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਲਾਰਵਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢੀ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੋ ਦਿਨ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਦੇਣ ਮਗਰੋਂ ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਹਿਦ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਇਹ ਖਾਣਾ ਛੱਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਉੱਪਰੋਂ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ “ਪਿਉਪਾਅਵਸਥਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ ‘ਪਿਉਪਾ’ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਸੁੰਡੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੱਖੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੇ ਇਹ ਮੱਖੀ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦਾ ਭੋਜਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦਾ ਭੋਜਨ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਹਮਲਾਵਰ ਮੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਕਲੋਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਬਕਸੇ ਦੇ ਦੁਆਰ ਉੱਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਛੱਤੇ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਛੱਤੇ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਜਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਛੱਤੇ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(iv) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਹੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :ਪਹਿਚਾਣ, ਰਲ-ਮਿਲ ਕੇ, ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ, ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ, ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀ, ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ)
(ਉ) ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਂਗ …………. ਰਹਿੰਦੀਆਂਹਨ ।
(ਅ) …………. ਵੀ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ ।
(ਈ) ਮੱਖੀਆਂ ਜੀਵ-ਜਗਤ ਦੇ …………. ਜੀਵ-ਵਰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ਸ) ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਦੋ ਦਿਨ …………. ਖਾਣ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ਹ) ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਕਸੇ ਦੀ …………. ਹੁੰਦੀ ਹੈ । (ਕ) ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੋਰ …………. ਲੈ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਂਗ ਰਲ-ਮਿਲ ਕੇ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ਅ) ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀ ਵੀ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ ।
(ਇ) ਮੱਖੀਆਂ ਜੀਵ-ਜਗਤ ਦੇ ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ ਜੀਵ-ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ਸ) ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਦੋ ਦਿਨ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(ਹ) ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਕਸੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ਕ) ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋ :ਆਕਾਰ, ਜੀਵ-ਜਗਤ, ਕਮਜ਼ੋਰ, ਹਮਲਾਵਰ, ਮੌਸਮ, ਅਵਸਥਾ |
ਉੱਤਰ :
1. ਆਕਾਰ (ਸ਼ਕਲ) – ਮਖੀਲ ਦੀ ਮੱਖੀ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਬਾਕੀ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
2. ਜੀਵ-ਜਗਤ (ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ) – ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਜੀਵ-ਜਗਤ ਦੇ ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ।
3. ਕਮਜ਼ੋਰ (ਬਲਹੀਨ, ਮਾੜਾ) – ਕਮਜ਼ੋਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਚਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਹਮਲਾਵਰ (ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) – ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਆਪਣੀ ਕਲੋਨੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾਵਰ ਬਾਹਰੀ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
5. ਮੌਸਮ (ਰੁੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ) – ਅੱਜ ਮੀਂਹ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੈ ।
6. ਅਵਸਥਾ (ਹਾਲਤ) – ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਵਸਥਾ ਬਹੁਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਪਰਿਵਾਰ – परिवार – Family
ਸ਼ਹਿਦ – ………… – …………..
ਆਂਡੇ – ………… – …………..
ਫੁੱਲ – ………… – …………..
ਅੰਗ – ………… – …………..
ਸਥਾਨ – ………… – …………..
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਪਰਿਵਾਰ – परिवार – Family
ਸ਼ਹਿਦ – मधु – Honey
ਆਂਡੇ – अंडे – Eggs
ਫੁੱਲ – फूल – Flower
ਅੰਗ – अंग – Organ
ਸਥਾਨ – स्थान – Place

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਸ਼ੈਹਦ, ਰੱਖਵਾਲੀ, ਹਰਾਨੀਜਨਕ, ਪੈਹਰਾ, ਗਾੜਾ, ਪਾਇਪ ।
ਉੱਤਰ :
ਅਸ਼ੁੱਧ – ਸ਼ੁੱਧ
ਸ਼ੈਹਦ – ਸ਼ਹਿਦ
ਰੱਖਵਾਲੀ – ਰਖਵਾਲੀ
ਹਰਾਨੀਜਨਕ – ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ
ਪੈਹਰਾ – ਪਹਿਰਾ
ਗਾੜਾ – ਗਾੜਾ
ਪਾਇਪ – ਪਾਈਪ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ :
ਸ਼ਬਦ – ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ
ਉੱਚਾ – ਨੀਵਾਂ
ਪੱਕਾ – …………..
ਬਾਹਰ – …………..
ਸਧਾਰਨ – …………..
ਕਮਜ਼ੋਰ – …………..
ਨੁਕਸਾਨ – …………..
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ
ਉੱਚਾ – ਨੀਵਾਂ
ਪੱਕਾ – ਕੱਚਾ
ਬਾਹਰ – ਅੰਦਰ
ਸਧਾਰਨ – ਅਸਾਧਾਰਨ
ਕਮਜ਼ੋਰ – ਤਕੜਾ
ਨੁਕਸਾਨ – ਲਾਭ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ।
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੀਆਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਵੀ । ਇਹ ਛੇੜਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਡੰਗ ਵੀ ਮਾਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡੰਗ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੱਤੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੇੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਮਗਰ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਆਪਣੀ ਕਲੋਨੀ ਛੱਡ ਕੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਉੱਡ ਰਹੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸਦਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਨੂੰ ਸੋਹਣੀ ਲਿਖਾਈ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਕਸੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
…………………………………………….
…………………………………………….

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ :

(ੳ) ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । (ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਅ) ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਕਸੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ)
(ਈ ਇਹ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ । (ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਸ) ਛੱਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । (ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ)
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੱਖੀਆਂ, ਮੂੰਹ, ਹਿੱਸੇ ।
(ਅ) ਆਪਣੇ ।
(ਈ) ਇਹ ।
(ਸ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦਿਓ

ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਰਲ-ਮਿਲ ਕੇ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਮਣਾ, ਮੁਖੀਲ ਜਾਂ ਮਠਾਖੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਸੀ ਮੱਖੀਆਂ ਹਨ । ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪਾਲਿਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ | ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕਿਉਂਕਿ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੱਖੀਆਂ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਟਲੀ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਕਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਇੱਕ ਬਕਸੇ ਤੋਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋ ਤਕ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਮਖੀਲ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਆਪਣਾ ਛੱਤਾ ਝਾੜੀਆਂ ਜਾਂ ਨੀਵੇਂ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਲੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਡੂੰਮਣਾ ਆਪਣਾ ਛੱਤਾ ਉੱਚੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਮੋਟੇ ਟਾਹਣਿਆਂ ਨਾਲ, ਉੱਚੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਨਾਲ, ਪਿੱਪਲ ਅਤੇ ਬੋਹੜ ਆਦਿ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੱਡੂ ਮੱਖੀ ਜਾਂ ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀ ਵੀ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ । ਇਹ ਆਪਣਾ ਛੱਤਾ ਜੋ ਪੰਜ-ਦਸ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੱਤਿਆਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋੜਾਂ, ਹਨੇਰੇ ਕਮਰਿਆਂ ਜਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਕਸੇਨੁਮਾ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਪੱਕੇ ਖ਼ਾਨੇ ਬਣਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਡੂ ਮੱਖੀਆਂ ਆਪਣੇ ਛੱਤੇ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਂਗ
(ਆ) ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਵਾਂਗ
(ਈ) ਪਰਦੇਸੀਆਂ ਵਾਂਗ
(ਸ) ਓਪਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ॥
ਉੱਤਰ :
ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਂਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੇਸੀ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਧੂ-ਮੱਖੀਆਂ
(ਅ) ਮਣਾ
(ਈ) ਧਮੋੜੀਆਂ
(ਸ) ਭਰਿੰਡਾਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਡੂੰਮਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੇਸੀ ਮੱਖੀਆਂ
(ਅ) ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ
(ਈ) ਜਾਪਾਨੀ ਮੱਖੀਆਂ
(ਸ) ਕੋਰੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਹਦੇ ਵਿਚ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਖੁੱਡੇ ਵਿਚ
(ਅ) ਬਕਸੇ ਵਿਚ
(ੲ) ਖੂੰਜੇ ਵਿਚ
(ਸ) ਘਰਾਂ ਵਿਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਬਕਸੇ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਅਕਾਰ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਡੂੰਮਣਾ
(ਅ) ਇਟੈਲੀਅਨ
(ਇ) ਮੁਖੀਲ
(ਸ) ਜਾਪਾਨੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮੁਖੀਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਛੱਤਾ ਪੰਜ-ਦਸ ਛੋਟੋ-ਛੋਟੇ ਛੱਤਿਆਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਮੁਖੀਲ
(ਅ) ਇਟੈਲੀਅਨ
(ਈ) ਦੇਸੀ
(ਸ) ਲੱਡੂ ਮੱਖੀਆਂ/ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਲੱਡੂ ਮੱਖੀਆਂ/ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਆਪਣਾ ਛੱਤਾ ਉੱਚੇ ਦਰਖਤਾਂ ਦੇ ਮੋਟੇ ਟਾਹਣਿਆਂ, ਪਿੱਪਲ ਜਾਂ ਬੋਹੜ ਉੱਤੇ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਮੁਖੀਲ
(ਅ) ਲੱਡੂ
(ਈ) ਡੂੰਮਣਾ
(ਸ) ਇਟੈਲੀਅਨ ।
ਉੱਤਰ :
ਡੂੰਮਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇਕ ਬਕਸੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਕਿੰਨਾ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) 20 ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋ ਤਕ
(ਆ) 10 ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋ ਤਕ
(ੲ) 30 ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋ ਤਕ
(ਸ) 40 ਤੋਂ 50 ਕਿਲੋ ਤਕ ।
ਉੱਤਰ :
20 ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋ ਤਕ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਦ ਪਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਕਸੇ-ਨੁਮਾ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਪੱਕੇ ਖਾਨੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਜਾਂਗਲੀ
(ਅ) ਖ਼ਾਨਾਬਦੋਸ਼
(ਇ) ਬੰਗਾਲੀ
(ਸ) ਪਹਾੜੀ ॥
ਉੱਤਰ :
ਪਹਾੜੀ ।

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਲਿਖੋ

ਵਪਾਰਿਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਬਕਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ‘ਕਲੋਨੀ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਬਕਸੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੱਝ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਮੱਖੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ | ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਮਾਦਾ ਕਾਮਾ-ਮੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਮਾਦਾ ਕਾਮਾ-ਮੱਖੀਆਂ ਛੱਤੇ ਨੂੰ ਸੁਆਰਨ, ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣ, ਬਾਹਰ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਛੱਤੇ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਕਰਨ, ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਉੱਮਰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਛੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਦਾ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਹੁੰਦੀ, ਹੈ ਜੋ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਮਾਦਾ ਕਾਮਾ-ਮੱਖੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜੀ ਲੰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਉਮਰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇੱਕ ਛੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਆਂਡੇ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 3000 ਤੱਕ ਆਂਡੇ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੱਖੀਆਂ ਜੀਵ-ਜਗਤ ਦੇ ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ ਜਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵ-ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਛੇ ਲੱਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਧੜ ਨਾਲ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਜੁੜੀਆ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਚੱਕਰ ਬਾਕੀ ਜੀਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਂਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਵਰਗੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਆਂਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸੁੰਡੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਲਾਰਵਾ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕਾਮਾਮੱਖੀਆਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਰਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਬਕਸੇ ਵਿੱਚ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ੳ) ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ
(ਅ) ਦੇਸੀ ਮੱਖੀਆਂ
(ਇ) ਮੁਖੀਲ ਮੱਖੀਆਂ
(ਸ) ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਕ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਟੱਬਰ
(ਅ) ਲਾਣਾ
(ਈ) ਡੇਰਾ
(ਸ) ਕਲੋਨੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਕਲੋਨੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਕਸੇ ਵਿਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਨਰ
(ਅ) ਮਾਦਾ
(ਇ) ਨਿਪੁੰਸਿਕ
(ਸ) ਰਾਣੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ
(ਆ) ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ
(ੲ) ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ
(ਸ) ਚਾਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜੀ ਮੱਖੀ ਕਾਮਾ ਮਾਦਾ ਮੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਜ਼ਰਾ ਲੰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਕਿਹੜੀ ਮੱਖੀ ਆਂਡੇ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਰਾਣੀ
(ਅ) ਮਹਾਰਾਣੀ
(ਈ) ਬੇਗ਼ਮ
(ਸ) ਸਰਦਾਰਨੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਇਕ ਛੱਤੇ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਰਾਣੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ੳ) ਇਕ
(ਅ) ਪੰਜ
(ਈ) ਦਸ
(ਸ) ਪੰਜਾਹ ।
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇਕ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਆਂਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ
(ਅ) ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ
(ਇ) ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ
(ਸ) ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ।
ਉੱਤਰ :
ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੁੜੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਵਰਗ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ
(ਅ) ਫਲੀਜ਼
(ਈ) ਬੀਟਲਜ਼
(ਸ) ਬਟਰਫਲਾਈਜ਼ ।
ਉੱਤਰ :
ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਚਾਰ
(ਅ) ਛੇ
(ਇ) ਅੱਠ
(ਸ) ਦਸ ।
ਉੱਤਰ :
ਛੇ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਰਾਣੀ ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਆਂਡਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੀ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਕੀੜਾ
(ਅ) ਕੁੰਡੀ
(ਇ) ਲਾਰਵਾ
(ਸ) ਗੰਡੋਆ ।
ਉੱਤਰ :
ਲਾਰਵਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਰਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ੳ) ਰੈਂਡ ਜੈਲੀ
(ਅ) ਵਾਈਟ ਜੈਲੀ
(ਇ) ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ
(ਸ) ਝਾਈ ਜੈਲੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ।

III. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ

ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਦ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਛੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸ਼ਹਿਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਦੋਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਵੀ ਵੱਧ ਆਂਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੁੱਝ ਕਾਮਾ-ਮੱਖੀਆਂ ਆਕੀ ਹੋ ਕੇ ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਛੱਤੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ, ਇਕ ਰਾਣੀ ਸੈੱਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਦੂਜੇ ਸੈੱਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਂਡਾ ਲਿਆ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਂਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਲਾਰਵਾ ਤੋਂ ਪਿਊਪਾ ਅਵਸਥਾ ਤੱਕ ਇਹ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਹੀ ਖਾਂਦਾ ਹੈ । ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਖਾਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਊਪਾ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰਾਣੀਮੱਖੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮਖੱਟੂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਾਮਾਮੱਖੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ-ਮੁੱਖੀ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਕਾਮਾ-ਮੱਖੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਛੱਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਦ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ
(ਅ) ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ
(ਇ) ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਬਰਸਾਤ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੁੱਝ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਆਕੀ ਹੋ ਕੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਨਵੀਆਂ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ
(ਅ) ਨਵਾਂ ਛੱਤਾ
(ਇ) ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ
(ਸ) ਨਵੀਂ ਆਗੂ ।
ਉੱਤਰ :
ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਾਣੀ ਸੈੱਲ ਦੂਜੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਜ਼ਬੂਤ ਤੇ ਵੱਡਾ
(ਅ) ਭੱਦਾ
(ੲ) ਸੋਹਣਾ
(ਸ) ਨਿੱਕਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਜ਼ਬੂਤ ਤੇ ਵੱਡਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਵੇਂ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਆਂਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਲਾਰਵੇ ਨੂੰ ਕੀ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ਼ਹਿਦ
(ਅ) ਖੰਡ ਦਾ ਘੋਲ
(ਈ) ਨਰਮ ਗੁੜ
(ਸ) ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਲਾਰਵਾ ਤੋਂ ਕੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੀੜਾ
(ਅ) ਤਿਤਲੀ
(ਈ) ਕੁੰਡੀ
(ਸ) ਪਿਊਪਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਪਿਊਪਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ?
(ਉ) ਮਖੱਟੂ ਦੇ
(ਅ) ਕਾਮਾ ਮੱਖੀ ਦੇ
(ਈ) ਭੌਰੇ ਦੇ
(ਸ) ਤਿਤਲੀ ਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਖੱਟੂ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਖੱਟੂ ਭੋਜਨ ਲਈ ਕਿਸ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਰਾਣੀ ‘ਤੇ
(ਅ) ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ‘ਤੇ
(ਈ) ਪਿਊਪਾ ‘ਤੇ
(ਸ) ਲਾਰਵਾ ‘ਤੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ‘ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੌਣ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕੁੱਝ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਲਾਰਵਾ
(ਅ) ਪਿਊਪਾ
(ਇ) ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ
(ਸ) ਕਾਮਾ ਮੱਖੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਕਿੱਥੇ ਛੱਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੁਰਾਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ
(ਅ) ਲੁਕਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ
(ਇ) ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ
(ਸ) ਹਨੇਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ-ਵਪਾਰ ਲਈ, ਖ਼ਰੀਦਣ ਤੇ ਵੇਚਣ ਲਈ । ਮਾਦਾ-ਇਸਤਰੀ । ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ-ਜੁੜੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵ । ਧੜ-ਸਿਰ, ਮੂੰਹ, ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਬਾਂਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸਾ । ਪਰਿਵਰਤਿਤ-ਤਬਦੀਲ । ਹਮਲਾਵਰ-ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ | ਜਾਨੀ-ਜਾਨ ਦਾ, ਸਰੀਰ ਦਾ । ਦਿਸ਼ਾ-ਪਾਸਾ | ਐਨਜ਼ਾਈਮ-ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਚਨ ਆਦਿ ਰਸਾਣਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਣ । ਉਗਲ ਦੇਣਾ-ਮੂੰਹ ਰਾਹੀਂ ਕੱਢ ਦੇਣਾ । ਸੰਖਿਆ-ਗਿਣਤੀ । ਆਕੀ-ਬਾਗੀ । ਮਖੱਟੂ-ਖੱਟੀ ਕਮਾਈ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ । ਕਾਮਾ-ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ।

ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ Summary

ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਡੂੰਮਣਾ’, ‘ਮੁਖੀਲ’ ਜਾਂ ‘ਮਠਾਖੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਸੀ ਮੱਖੀਆਂ ਹਨ । ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ` ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਦੇ ਇਟਲੀ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਕਸਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕ ਬਕਸੇ ਤੋਂ ਸਾਲ ਵਿਚ 20 ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋ ਤੱਕ ਸ਼ਹਿਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ |

ਮੁਖੀਲ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਆਪਣਾ ਛੱਤਾ ਝਾੜੀਆਂ ਜਾਂ ਨੀਵੇਂ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਲੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਝੁੰਮਣਾ ਆਪਣਾ ਛੱਤਾ ਉੱਚੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਮੋਟੇ ਟਾਹਣਿਆਂ ਨਾਲ, ਉੱਚੀਆਂ ਛੱਤਾਂ, ਪਿੱਪਲਾਂ ਤੇ ਬੋਹੜਾਂ ਦੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲਡੂ ਮੱਖੀ ਜਾਂ ਪਹਾੜੀ ਮੱਖੀ ਵੀ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਕਿਸਮ ਹੈ ! ਇਹ ਆਪਣਾ ਛੱਤਾ ਜੋ ਪੰਜ-ਦਸ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੱਤਿਆਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋ, ਹਨੇਰੇ ਕਮਰਿਆਂ ਜਾਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਹਾੜੀ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਕਸੇ-ਨੁਮਾ ਛੱਤੇ ਬਣਾ ਕੇ ਪਾਲਦੇ ਹਨ !

ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇਟਾਲੀਅਨ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਬਕਸਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ‘ਕਲੋਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਬਕਸੇ ਵਿਚ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਮੱਖੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਆਮ ਕਰਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਮਾਦਾ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਛੱਤੇ ਨੂੰ ਸੁਆਰਨ, ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣ, ਬਾਹਰੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਛੱਤੇ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਛੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮਾਦਾ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀ ਤੋਂ ਥੋੜੀ ਲੰਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਉਮਰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਦਿਨ ਵਿਚ 3000 ਤੱਕ ਆਂਡੇ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਇਹ ਮੱਖੀਆਂ ਜੀਵ-ਜਗਤ ਦੇ ਆਰਥਰੋਪੋਡਾ ਜਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵ-ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧੜ ਨਾਲ ਇਕ ਥਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਛੇ ਲੱਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਚੱਕਰ ਬਾਕੀ ਜੀਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਆਂਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸੁੰਡੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਲਾਰਵਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਮਾਮੱਖੀਆਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਰਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦੋ-ਦਿਨ ਖਾਣ ਲਈ ਇਹ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਵੀ ਇਹੋ ਹੀ ਖਾਂਦੀ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਮੱਖੀਆਂ ਸ਼ਹਿਦ ਤੇ ਪ੍ਰਾਗ-ਕਣ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੋ-ਦਿਨ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਦੇਣ ਮਗਰੋਂ ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਉਸਦਾ ਆਕਾਰ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਖਾਣਾ ਛੱਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਉੱਪਰੋਂ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪਿਊਪਾ ‘ਅਵਸਥਾ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚਲੀ ਸੁੰਡੀ ਨੂੰ “ਪਿਉਪਾ’: ਫਿਰ ਇਸ ਸੁੰਡੀ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੱਖੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ‘ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਵੀਂ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੱਖੀ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਇਹ ਛੱਤੇ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਤੇ ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਖੁਆਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ! ਬਾਕੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਹ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਕਸੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਬਕਸੇ ਵਿਚ ਹੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਬਕਸੇ ਦੇ ਦੁਆਰ ਉੱਤੇ ਰਖਵਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਬਾਹਰਲੀ ਮੱਖੀ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੀਆਂ । ਜੇਕਰ ਉਹ ਸ਼ਹਿਦ ਲੈ ਕੇ ਆਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸਨੂੰ ਅੰਦਰ ਆਉਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਆਮ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰੀ ਮੱਖੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਛੱਤਿਆਂ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਦ ਚੂਸ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਮੌਕੇ ਛੱਤੇ ਵਿਚਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਹਮਲਾਵਰ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮੱਖੀਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਛੱਤੇ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਮੱਖੀਆਂ ਸ਼ਹਿਦ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਬਾਕੀ ਕਾਮਾ-ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਛੱਤੇ ਉੱਤੇ 8 ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਹ 8 (ਆਠਾ) ਜਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਓਨੀ ਹੀ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅੰਦਰਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਜੀਭ ਇਕ ਪਾਈਪ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਰਸ ਪਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਛੱਤੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਹ ਇਹ ਰਸ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਫਿਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਖੰਭ ਫੜਫੜਾ ਕੇ ਇਸ ਰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਉਡਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਦ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਹਿਦ ਵਿਚ ਪਾਣੀ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ, ਪ੍ਰਗ-ਕਣ ਤੇ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ! ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਗਾੜ੍ਹਾ ਹੋਣ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿਚ ਭਰ ਕੇ ਉੱਪਰੋਂ ਮੋਮ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਛੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਾਫ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਮੌਕੇ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਆਂਡੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੁੱਝ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਬਾਗੀ ਹੋ ਕੇ ਨਵੀਂ ‘ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਛੱਤੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਇਕ ਰਾਣੀ ਸੈੱਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਆਂਡਾ ਲਿਆ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਲਾਰਵਾ ਨੂੰ ਪਿਊਪਾ ਬਣਨ ਤੱਕ ਰਾਇਲ ਜੈਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਇਹੋ ਪਿਊਪਾ ਮਗਰੋਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਵਿਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਮਖੱਟੂ ਦੇ ਮੁੰਹ ਵਿਚ ਚੁਸਣ ਵਾਲੇ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਉਹ ਭੋਜਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਾਮਾ ਮੱਖੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਵੀਂ ਰਾਣੀ ਮੱਖੀ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਮੱਖੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਵੀਂ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਛੱਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 10 ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 10 ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ

(i) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ :

(i) ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ?
(ਉ) ਬਹੁਤ ਪੈਸਾ
(ਅ) ਵਿੱਦਿਆ
(ਈ) ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਗਿੱਦੜ ਸਿੰਝੀ

(ii) ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਲੱਭਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ
(ਈ) ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਦੀ ਕੰਢੇ ਤੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਦੀ ਕੰਢੇ ਤੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ

(ii) ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਕਿਸਦੇ ਕੋਲ ਸੀ ?
(ੳ) ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ
(ਅ) ਤਾਈ ਸੁੱਧੀ ਕੋਲ
(ਇ) ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਕੋਲ

(iv) ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ ਕੀ ਸਿਖਾਇਆ ?
(ਉ) ਪਾਠ ਕਰਨਾ ।
(ਅ) ਖੇਡਣਾ
(ਇ) ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਆਪ ਕਰਨਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਆਪ ਕਰਨਾ

(v) ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਹਰ ਕੰਮ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਹਾਂ ਜੀ
(ਅ) ਨਹੀਂ ਜੀ
(ਇ) ਕਦੇ-ਕਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਹਾਂ ਜੀ ।

(ii) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਗਿੱਦੜ ਦੇ ਸਿੰਝ ਦਾ ਕੋਈ ਟੁੱਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਉਜਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਾਈ ਸੁੱਧੀ ਬਾਰੇ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਬੜੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਬੜੇ-ਬੜੇ ਜਾਦੂ-ਟੂਣੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ ਨਿਯਮ-ਬੱਧ ਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਤਰੱਕੀ ਦੀਆਂ ਰਾਹਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਨਿਯਮ-ਬੱਧ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਤੁਰਦਾ ਗਿਆ ।

(iii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਦੇ ਵਕਤ ਨੂੰ ਨਿਯਮ-ਪੁਰਵਕ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਸਰਤ ਕਰਦਾ, ਨਹਾਉਂਦਾ, ਪਾਠ-ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ, ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਦੇਖਦਾ, ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਤੇ ਚੰਦਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਰਾਤ ਗਈ ਤਕ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਆਹਰ ਵਿਚ ਜੁਟਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚੁਰਾਉਂਦਾ । ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਾਈਕਲ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ, ਆਪ ਕੱਪੜੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਰਦਾ ਤੇ ਬੂਟ ਵੀ ਆਪ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਸਦਾ ਸੱਚ ਤੇ ਮਿੱਠਾ ਬੋਲਦਾ ਸੀ ਤੇ ਗ਼ਰੀਬ-ਗੁਰਬੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਾਕਾਇਦਾ ਚਿੱਠੀ-ਪੱਤਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ-ਰਸਾਲੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਨੂੰ ਕਿੱਥੋਂ ਲੱਭਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰੜੀ ਗਿੱਦੜ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸੋਚਦਾ-ਸੋਚਦਾ ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ, ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, ਦੂਰ ਜਿੱਥੇ ਜੰਗਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਗਿੱਦੜ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਸਿੰਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇ । ਉਹ ਹਰ ਸਮੇਂ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਗਿੱਦੜ ਦਾ ਸਿੰਝ ਲੱਭਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਸਵੇਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਸਵੇਰੇ ਸਰਘੀ ਵੇਲੇ ਉੱਠ ਕੇ ਬਾਹਰ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਦੂਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਕਸਰਤ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਅਜੇ ਹਨੇਰਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਆ ਕੇ ਨਹਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਫਿਰ ਉਹ ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਪਾਠ-ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਦੇਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ । ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਉਹ ਰਜਿਸਟਰ ਦੇਖਦਾ, ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ, ਚੰਦਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਤ ਗਈ ਤਕ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਆਹਰ ਵਿਚ ਸੁੱਟਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ ਵਧਦਾ-ਫੁੱਲਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਲੋਕੀਂ ਕੀ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ ਵਧਦਾ-ਫੁੱਲਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਲੋਕੀਂ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝਦਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਧੋਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੂਟ ਆਪ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝਦਾ ।

(iv) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਹੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :
(ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਉਜਲੇ, ਸਰਘੀ ਵੇਲੇ, ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ, ਆਹਰ, ਚਮ-ਚਮ)
(ੳ) ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ, ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਕੋਲ ……….. ਹੈ ।
(ਅ) ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਕੋਲ ਇੱਕ ……….. ਕਰਦੀ ਸਾਈਕਲ ਸੀ ।
() ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੰਝ ਫਿਰਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ……… ਹੋਵੇ ।
(ਸ) ਉਹ ਰੋਜ਼ ……….. ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ।
(ਹ) ਮਾਸਟਰ ਜੀ ……….. ਉੱਠ ਕੇ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
(ਕ) ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ……….. ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ, ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਕੋਲ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਹੈ ।
(ਅ) ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਕੋਲ ਇੱਕ ਚਮਚਮ ਕਰਦੀ ਸਾਈਕਲ ਸੀ ।
(ਇ) ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੰਝ ਫਿਰਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੋਵੇ ।
(ਸ) ਉਹ ਰੋਜ਼ ਉਜਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ !
(ਹ) ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਸਰਘੀ ਵੇਲੇ ਉੱਠ ਕੇ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
(ਕ) ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਆਹਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :ਜਾਦੂ, ਸੁਗਾਤ, ਫ਼ੈਸ਼ਲਾ, ਲਿਸ਼-ਲਿਸ਼ ਕਰਨਾ, ਹਨੇਰਾ, ਕਿਸਮਤ ਵਾਲਾ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਜਾਦੂ (ਕਰਾਮਾਤੀ ਚੀਜ਼) – ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਕਿ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਜਾਦੂ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ।
2. ਸੁਗਾਤ (ਤੋਹਫ਼ਾ, ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ) – ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁਗਾਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ।
3. ਫ਼ੈਸਲਾ (ਨਿਰਨਾ) – ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਅੱਜ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ।
4. ਲਿਸ਼-ਲਿਸ਼ ਕਰਨਾ (ਚਮਕਣਾ) – ਮਾਸਟਰ ਬੁਧ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਈਕਲ ਲਿਸ਼-ਲਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।
5. ਹਨੇਰਾ (ਚਾਨਣ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਧੇਰ) – ਰਾਤ ਪਈ ਤੇ ਹਨੇਰਾ ਛਾ ਗਿਆ ।
6. ਕਿਸਮਤ (ਵਾਲਾ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ) – ਲਾਟਰੀ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮਤ ਵਾਲੇ ਦੀ ਹੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਮਾਸਟਰ – मास्टर – Teacher
ਵਿਆਹ – ………….. – ……………
ਦੋਸਤ – ………….. – ……………
ਨੰਬਰ – ………….. – ……………
ਬੁੱਢਾ – ………….. – ……………
ਰਜਿਸਟਰ – ………….. – …………
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਮਾਸਟਰ – मास्टर – Teacher
ਵਿਆਹ – विवाह – Wedding
ਦੋਸਤ – मित्र – Friend
ਨੰਬਰ – अंक – Marks
ਬੁੱਢਾ – बूढ़ा – Oldman
ਰਜਿਸਟਰ – रजिस्टर – Register

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :ਦੁਧ, ਸੈਕਲੇ, ਚੜਿਆ, ਸਰਗੀ ਵੈਲਾ, ਕਮੈਟੀ, ਸੇਹਤ ॥
ਉੱਤਰ :
ਅਸ਼ੁੱਧ – ਸ਼ੁੱਧ
ਦੁਧ – ਦੁੱਧ
ਸੈਕਲ -ਸਾਈਕਲ
ਚੜਿਆ – ਚੜ੍ਹਿਆ
ਸਰਗੀ ਵੈਲਾ – ਸਰਘੀ ਵੇਲਾ
ਕਮੈਟੀ – ਕਮੇਟੀ
ਸੇਹਤ – ਸਿਹਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ :ਮਿੱਤਰ, ਸਵੇਰ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਪਿੰਡ, ਇਸਤਰੀ, ਉਸਤਾਦ ।
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ
ਮਿੱਤਰ – ਦੁਸ਼ਮਣ
ਸਵੇਰ – ਸ਼ਾਮ
ਖ਼ੁਸ਼ੀ – ਗਮੀ
ਪਿੰਡ – ਸ਼ਹਿਰ
ਇਸਤਰੀ – ਪੁਰਸ਼
ਉਸਤਾਦ – ਸ਼ਗਿਰਦ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ‘ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਮਲ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਮੈਂ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਵਾਂਗ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਵਾਂਗਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਨੇਮ ਨਾਲ ਕਰਾਂਗਾ ਤੇ ਪੂਰੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਾਂਗਾ ਤੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਕਰਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਆਪ ਧੋ ਕੇ ਪੈਸ ਕਰਾਂਗਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੂਟ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਾਈਕਲ ਵੀ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਕਰਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜਾਂਗਾ ਤੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਆਪ ਲਿਖਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਨਹੀਂ ਗੁਆਵਾਂਗਾ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਕਰਦਾ ਰਹਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਉੱਨਤੀ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜਾਂਗਾ । ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੇਵਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ।
ਉੱਤਰ :
………………………………………..
………………………………………..

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ :

(ਉ) ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਸੋਚਦਾ, ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਕਦੀ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਡੀ ਨਹੀਂ ਆਏਗੀ। (ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਅ) ਇਕ ਖੱਡ ਵਿਚ ਉਹਦਾ ਪੈਰ ਤਿਲ੍ਹਕ ਗਿਆ । (ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਈ) ਪੰਜ-ਸੱਤ ਰੋਜ਼ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿ ਕੇ ਕੁੱਤਾ ਮਰ ਗਿਆ ! (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ)
(ਸ) ਕਦੀ ਉਹ ਕੁੱਝ ਸੋਚਦਾ, ਕਦੀ ਕੁੱਝ । (ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ)
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਕੰਵਲ ਨੈਨ, ਹੱਥ, ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ।
(ਅ) ਉਹਦਾ ।
(ਈ) ਪੰਜ-ਸੱਤ ।
(ਸ) ਸੋਚਦਾ !

ਪੈਰੇ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲਿਖੋ।

ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਸੈਰ ਤੇ ਕਸਰਤ ਨਾਲ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਹੋ ਗਈ । ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਬਾਕਾਇਦਗੀ ਨਾਲ ਉਹਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਵੇਂ ਕੂਲਾ ਪੱਟ ਹੋ ਗਿਆ । ਹਰ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਵਕਤ ‘ਤੇ ਹੁੰਦਾ । ਕਦੀ ਉਹਨੂੰ ਇੰਝ ਨਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਪਛੜ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਤਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰਵਾਂ-ਰਵੀਂ ਤੁਰ ਪਈ ਤੇ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦਾ । ਕਦੀ-ਕਦੀ ਉਹਨੂੰ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਵੀ ਬਿਲਕੁਲ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ । ਉਹਨੂੰ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਉਹਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ! ਕਦੀ-ਕਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਤੇ ਹਾਸਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਖੱਡਾਂ ਵਿੱਚ, ਦਰਾੜਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਈਆਂ ਵਿੱਚ, ਖੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਲੱਭਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ । ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹਨੂੰ ਸੁਫਨਾ ਆਇਆ ਕਿ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਉਹਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਲਮਾਰੀ ਦੀ ਨੁੱਕਰ ਵਿੱਚ ਪਈ ਹੈ । ਉਹ ਅੱਭੜਵਾਹੇ ਉੱਠ ਖਲੋਤਾ । ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਅਲਮਾਰੀ ਨੂੰ ਫਰੋਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਫਰੋਲਦਾ ਰਿਹਾ । ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਤੇ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਕੰਵਲਨੈਨ ਦੀ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪੜ੍ਹਦਾ-ਲਿਖਦਾ ਰਿਹਾ । ਉਸ ਰਾਤ ਜਿਹੜੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਨੇ ਲਿਖੀ, ਇੱਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਛਾਪਣ ਲਈ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਲਈ । ਮੁੰਡੇ ਤੇ ਮੁੰਡੇ, ਸਕੂਲ ਦੇ ਕਈ ਮਾਸਟਰ ਵੀ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵੇਖ-ਵੇਖ ਉਂਗਲਾਂ ਪਏ ਟੁੱਕਦੇ ਸਨ । ਅਖੀਰ ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜਮਾਤ ਉਹ ਪਾਸ ਕਰ ਬੈਠਾ, ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਜਿਵੇਂ ਉਸਦਾ ਦੋਸਤ ਬਣ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਸੀ । ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਆਪ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ
(ਅ) ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ
(ੲ) ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ
(ਸ) ਘਰ ਦਾ ਜਿੰਦਰਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੈਰ ਤੇ ਕਸਰਤ ਦਾ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਹੋ ਗਈ
(ਅ) ਮੁਟਾਪਾ ਘਟ ਗਿਆ
(ਈ ਨਜ਼ਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ
(ਸ) ਪਿੱਠ ਦਰਦ ਹਟ ਗਈ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਹੋ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਸ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕੁਲਾ ਪੱਟ ਹੋ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਬਾਕਾਇਦਗੀ ਕਰਕੇ
(ਅ) ਬੇਕਾਇਦਗੀ ਕਰਕੇ
(ਈ) ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ
(ਸ) ਰੁਝੇਵੇਂ ਕਾਰਨ ।
ਉੱਤਰ :
ਬਾਕਾਇਦਗੀ ਕਰਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਦੇ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਖੰਡਰਾਂ, ਖਾਈਆਂ ਤੇ ਦਰਾੜਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਲੱਭਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਆਪਣਾ ਆਪ
(ਅ) ਮਾਸਟਰ ਜੀ ।
(ਈ) ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਡੀ
(ਸ) ਸਕੂਲ ਦਾ ਕੰਮ 1
ਉੱਤਰ :
ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਕੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਅਲਮਾਰੀ ਦੀ ਨੁੱਕਰ ਵਿਚ ਪਈ ਹੋਣ ਦਾ ਭਰਮ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਸੁਫਨਾ ਆਉਣ ਕਰਕੇ
(ਈ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਤੋਂ ਸੁਣ ਕੇ
(ਸ) ਦਾਦੀ ਦੇ ਦੱਸਣ ਕਰਕੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਸੁਫਨਾ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਸਨੇ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦੀ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਛਾਪਣੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ?
(ਉ) ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਨੇ
(ਅ) ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ
(ੲ) ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ ਐਡੀਟਰ ਨੇ
(ਸ) ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੌਣ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦਾ ਦੋਸਤ ਹੀ ਬਣ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਐਡੀਟਰ
(ਅ) ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ
(ੲ) ਹੈਡਮਾਸਟਰ
(ਸ) ਗੁਆਂਢੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੇ ਹੁਣ ਕਿੱਥੇ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਣਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ
(ਅ) ਵੱਡੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ
(ਈ) ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ
(ਸ) ਕੋਚਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਵਿਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ ?
(ਉ) ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ
(ਅ) ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ
(ਈ) ਮਨੀਟਰ ਨੂੰ
(ਸ) ਕੰਵਲਜੀਤ ਨੂੰ ।
ਉੱਤਰ :
ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਦੰਦ ਕਥਾ-ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਚੜੀ ਗੱਲ । ਮੁਰਾਦ-ਇੱਛਾ । ਮੁਹਾਠ-ਸਰਦਲ ਵਿਹੰਦਾ-ਦੇਖਦਾ । ਜ਼ਰਬ-ਸੱਟ, ਚੋਟ ਆਹਰ-ਕੰਮ, ਰੁਝੇਵਾਂ । ਤ੍ਰੀਮਤਇਸਤਰੀ, ਪਤਨੀ । ਇਸਤਰੀ-ਲੋਹਾ, ਪੈਂਸ । ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ-ਹਰ ਰੋਜ਼ । ਵਰਜ਼ਿਸ਼-ਕਸਰਤ । ਕੂਣ-ਕਸਰ-ਨੁਕਸ । ਉਸਤਾਦ-ਅਧਿਆਪਕ । ਬਿਹਬਲਤਾ-ਬੇਚੈਨੀ ! ਬਾਕਾਇਦਗੀ-ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ । ਪੱਟ-ਰੇਸ਼ਮ । ਰਵਾਂ-ਰਵੀਂ-ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ । ਉਤਪੰਨ-ਪੈਦਾ । ਆਤਮ ਸਨਮਾਨਅਣਖ । ਸੇਜਲ-ਗਿੱਲੀਆਂ । ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ-ਇੱਛਾ । ਹਸਰਤ-ਖ਼ਾਹਿਸ਼ ॥

ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਡੀ Summary

ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਡੀ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਗਿੱਦੜਸਿੰਕੀ ਹੈ । ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਬੱਚੇ ਤੇ ਕੀ ਬੁੱਢੇ ਸਭ ਉਸ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਹਰ ਘਰ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸੁਗਾਤ ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ । ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਧੋਬੀ ਦੇ ਧੋਤੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਸ ਦਾ ਸਾਈਕਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚਮਕੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਡਾਕ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ।

ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਕਿ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰੜੀ ਗਿੱਦੜ ਦੇ ਸਿੰਕ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਗਿੱਦੜ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਨਾ ਮਿਲਦਾ ।

ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵੀ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਫੇਰ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਉਹ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਵਲ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਰਹੇਗਾ, ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਰਹੇਗਾ, ਉੱਜਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਵੇਗਾ, ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜਾਏਗਾ, ਐਨਕਾਂ ਲਾ ਕੇ ਚੀਕਣੇ ਬੂਟ ਪਾਇਆ ਕਰੇਗਾ ।

ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਗਿੱਦੜ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਦਾ ਹੋਇਆ ਕੋਠੇ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਤੜੀ ਉੱਪਰ ਡਿਗ ਪਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਬਹੁਤੀ ਸੱਟ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ । ਉਸ ਦੀ ਤਾਈ ਸੁੱਧੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਤੇ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਕੀ ਲਈ ਗਿੱਦੜ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਈ, ਤਾਂ ਤਾਈ ਹੱਸ ਕੇ ਬੋਲੀ, ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਗਿੱਦੜ ਦੇ ਸਿੰਙ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਡੱਬੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਸੰਧੂਰ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਤੇ ਪਲਦੀ ਹੈ ।

ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਸੱਟ ਕਾਰਨ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਤੇ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ । ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਉਹ ਬਾਹਰ ਸੈਰ ਤੇ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਨਹਾ ਕੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ । ਫਿਰ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਦੇਖਦਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਰਜਿਸਟਰ ਦੇਖਦਾ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਤੇ ਚੰਦਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ । ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਕੱਪੜੇ ਧੋਦੀ ਤੇ ਉਹ ਆਪ ਪੈਂਸ ਕਰਦਾ । ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ । ਉਹ ਸੱਚ ਤੇ ਮਿੱਠਾ ਬੋਲਦਾ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ।

ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੇ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਪਣਾ ਲਈਆਂ । ਹੁਣ ਕੰਵਲ ਨੈਣ ਨਿਸਚਿਤ ਸਮਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਸਾਲ ਜਦੋਂ ਇਮਤਿਹਾਨ ਹੋਏ, ਉਹ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੂਟ ਅੱਪ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਧੋਤੇ ਕੱਪੜੇ ਆਪ ਸ ਕਰ ਕੇ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਦੇ ਜਮਾਤੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸਮਤ ਵਾਲਾ ਸਮਝਣ ਲੱਗੇ । ਹਰ ਕੋਈ ਉਸ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਤਾ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਹ ਹਰ ਸਮੇਂ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ । ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਗਿੱਦੜਸਿੰਕੀ ਪਾਉਣ ਦੀ ਖ਼ਾਹਿਸ਼ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿੰਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹੀ !

ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਕਸਰਤ ਤੇ ਬਾਕਾਇਦਗੀ ਨੇ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨਿਖ਼ਾਰ ਦਿੱਤੀ । ਉਹ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਹਰ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਦੀ-ਕਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਕੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ।

ਇਕ ਰਾਤ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ ਕਿ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਈ ਹੈ । ਜਾਗ ਆਉਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਤਾਂ ਮਿਲੀ ਨਾ, ਪਰ ਉਹ ਰਾਤ ਉਸ ਨੇ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਦਿਆਂ ਜਿਹੜੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ, ਉਹ ਇਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਪ ਗਈ । ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਉਂਗਲਾਂ ਟੁੱਕਦੇ ਸਨ ।

ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਦੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਹੁਣ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣਾ ਸੀ । ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਲਈ ਉਹ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਤੋਂ ਵਿਛੜਨ ਲੱਗਾ । ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੁਗਾਤ ਮੰਗਣ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਨੂੰ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਜਾਗੇ ਸੈ-ਮਾਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ । ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਵੀ ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦੀਆਂ ਦੱਸੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ । ਕੰਵਲ ਨੈਨ ਹਰ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿਚ ਵਜ਼ੀਫਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ, ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਥਾਂ ਮੋਹਰੀ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਹਰ ਥਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਹੁੰਦੀ । ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਉਸ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਦੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜ਼ਰੂਰ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਡੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 9 ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 9 ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ

(i) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਘਾਣ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਘੋਰੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਮਘੋਰੇ ਸਾਡੇ ਕਿਸ ਅੰਗ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਚਮੜੀ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਆਕਸੀਜਨ ਸਾਨੂੰ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਾਨੂੰ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਬਚਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਾਣੀ ਦੀ ।

(ii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਗੰਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਰਸਾਇਣ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੰਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਢਣ ਕਰਕੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਜ਼ਰੁਰੀ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਦੇ ਸੋਮੇ ਘਟ ਗਏ ਹਨ । ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਕਾਰਨ ਓਜ਼ੋਨ ਗੈਸ ਵਿਚ ਮਘੋਰੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪੈ ਕੇ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਰੋਗੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਵੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੂਸ਼ਿਤ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਦੂਸ਼ਿਤ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਜਿਊਂਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ । ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁੱਖ ਵੱਢੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਆਕਸੀਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਪਾਣੀ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਿਗਾੜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਿਚ ਮਘੋਰੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪੈ ਕੇ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਰੋਗੀ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਜਦੋਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਰੋਗੀ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਕਿਉਂ ਦੁੱਭਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਵਧਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਕਸੀਜਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਹ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਘੱਟ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਦੁੱਭਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
‘ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰਲੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਗੰਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਤੇ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਵੱਢਣੇ ਚਾਹੀਦੇ । ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਰਿਸਣਾ ਘਟਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਓਜ਼ੋਨ ਵਿਚ ਮਘੋਰੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

(iii) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਤਰਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ :
(ੳ) ਆਕਸੀਜਨ ਦੱਸੋ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉ
(ਅ) …………… ਚਮੜੀ ਦਾ ਕਰਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ॥
(ਈ) ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ …………… !
(ਸ) ਕਿੰਨੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ……….
(ਹ) ਵਾਤਾਵਰਨ ’ਚ …………… ਭਰ ਕੇ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ …………… ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਆਕਸੀਜਨ ਦੱਸੋ ਕਿੱਥੋਂ ਆਊ, ਜੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਰਹੇ ਨਾ ।
(ਅ) ਇਸ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਨਿੱਤ ਮਘੋਰੇ, ਚਮੜੀ ਦਾ ਕਰਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ।
(ਈ) ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ।
(ਸ) ਕਿੰਨੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ, ਅਜੇ ਵੀ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਇਨਸਾਨ ।
(ਹ) ਵਾਤਾਵਰਨ ’ਚ ਗੰਦਗੀ ਭਰ ਕੇ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਕੀਤਾ ਘਾਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ :ਗੰਦਗੀ, ਸਿੱਧੀਆਂ, ਨਿੱਤ, ਦੁੱਖ, ਅਸਾਨ ।
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ
ਗੰਦਗੀ – ਸਫ਼ਾਈ
ਸਿੱਧੀਆਂ – ਵਿੰਗੀਆਂਪੁੱਠੀਆਂ
ਨਿੱਤ – ਕਦੀ-ਕਦੀ
ਦੁੱਖ – ਸੁਖ
ਅਸਾਨ – ਮੁਸ਼ਕਿਲ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਧਰਤੀ – धरती – Earth
ਰੁੱਖ – …………. – ……………..
ਚਮੜੀ – …………. – ……………..
ਹਵਾ – …………. – ……………..
ਪਾਣੀ – …………. – ……………..
ਖ਼ਤਰਾ – …………. – ……………..
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਧਰਤੀ – धरती – Earth
ਰੁੱਖ – वृक्ष – Tree
ਚਮੜੀ – चमड़ी – Skin
ਹਵਾ – हवा – Air
ਪਾਣੀ – जल – Water
ਖ਼ਤਰਾ – खतरा – Danger

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਧੂੰਆਂ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਧੂੰਆਂ ਛੱਡਣ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੋਤਾਂ ਵਿਚ ਨਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕੁੜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਿਲਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਹੁਤ ਉੱਚੇ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਯੰਤਰ-ਡੀ.ਜੇ. ਜਾਂ ਜੈਨਰੇਟਰ-ਲਾ ਕੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਕਾਵਿ-ਸਤਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ।
ਉੱਤਰ :
……………………………………………..
……………………………………………..

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
‘ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਪੰਜ-ਛੇ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ :
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ੁੱਧ ਰਹੀ ਨਾ ਧਰਤੀ ਸਾਡੀ, ਸ਼ੁੱਧ ਨਾ ਹੁਣ ਅਸਮਾਨ ।
ਵਾਤਾਵਰਨ ’ਚ ਗੰਦਗੀ ਭਰ ਕੇ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਕੀਤਾ ਘਾਣ ।
ਆਕਸੀਜਨ ਦੱਸੋ ਕਿੱਥੋਂ ਆਊ, ਜੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਰਹੇ ਨਾ ?
ਵੱਧਦੀ ਵੱਲੋਂ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਤਾਂ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਜਾਨ ॥
ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਦੇ ਇਹ ਦੱਸੋ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਖ਼ਤਰਾ ।
ਇਸ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਨਿੱਤ ਮਘੋਰੇ, ਚਮੜੀ ਦਾ ਕਰਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ।

(ਉ) ਸ਼ੁੱਧ ਰਹੀ ਨਾ ਧਰਤੀ ਸਾਡੀ, ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਹਾ ਨਾ ਹੁਣ ਅਸਮਾਨ ।
ਵਾਤਾਵਰਨ ‘ਚ ਗੰਦਗੀ ਭਰ ਕੇ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਕੀਤਾ ਘਾਣ ॥
ਆਕਸੀਜਨ ਦੱਸੋ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉ, ਜੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਰਹੇ ਨਾ ।
ਵਧਦੀ ਵੱਲੋਂ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਤਾਂ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਜਾਨ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ?
(iii) ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਘਾਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ?
(iv) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਘਾਣ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?
(v) ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰੁੱਖ ਨਾ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(vi) ਆਕਸੀਜਨ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
(vii) ਰੁੱਖ ਕਿਉਂ ਘੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਾਰਨ ਨਾ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਸ਼ੁੱਧ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸਮਾਨ । ਅਸੀਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਭਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੁੱਖ ਨਾ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗੀ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਧਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਕਾਰਨ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ।
(ii) ਨਾ ਧਰਤੀ ਸ਼ੁੱਧ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਸਮਾਨ ।
(iii) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ।
(iv) ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਗੰਦਗੀ ਭਰ ਕੇ ।
(v) ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
(vi) ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ।
(vii) ਵਧਦੀ ਵੱਲੋਂ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ।

(ਅ) ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਦੇ ਇਹ ਦੱਸੋ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਖ਼ਤਰਾ ॥
ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਨਿੱਤ ਮਘੋਰੇ, ਚਮੜੀ ਦਾ ਕਰਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ।
ਸੂਰਜੀ ਕਿਰਨਾਂ ਜਦੋਂ ਪੈਂਦੀਆਂ, ਸਿੱਧੀਆਂ ਸਾਡੇ ਜਿਸਮਾਂ ਉੱਤੇ ।
ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?
(iii) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਿਚ ਮਘੋਰੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(iv) ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ਹਨ ?
(v) ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਸਾਨੂੰ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਲੋਂ ਪਲੀਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾਲ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਏ ਪਾੜ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਸੂਰਜੀ ਕਿਰਨਾਂ ਜਦੋਂ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘੇ ਬਿਨਾਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ਅਸਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ii) ਧਰਤੀ ਤੋਂ 50-100 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ।
(iii) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਿਚ ਮਘੋਰੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਪੈ ਕੇ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
(iv) ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ।
(v) ਸੂਰਜ ਵਿਚੋਂ ।

(ਇ) ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ’ਤੇ, ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਹੋਇਆ ਦੁੱਭਰ ।
ਕਿੰਨੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ, ਅਜੇ ਵੀ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਇਨਸਾਨ ।
ਆਓ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਬਚਾਈਏ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਨਾ ਹੋਂਦ ਮਿਟਾਈਏ ।
ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਤਾਹੀਓ ਬੱਚਿਓ ਸਾਡਾ, ਜਿਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਸਾਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਹੈ ?
(iii) ਹਵਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(iv) ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਕਹਿਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ?
(v) ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
(vi) ਸਾਡਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਜਿਊਣਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ?
(vii) ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਇਨਸਾਨ ਵਲੋਂ ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪਲੀਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਬੰਦਾ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਵਲ ਅਜੇ ਵੀ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ । ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਿੱਲਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਬਚਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦਾ ਬਚਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਾਡਾ ਜਿਉਣਾ ਸੌਖਾ ਹੋਵੇਗਾ ।
(ii) ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ।
(iii) ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ।
(iv) ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਵਲੋਂ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੈ ।
(v) ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਤੇ ਰੁੱਖ ।
(vi) ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਾਂਗੇ ।
(vii) ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ।

ਕਾਵਿ-ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

(ਉ) ਸ਼ੁੱਧ ਰਹੀ ਨਾ ਧਰਤੀ ਸਾਡੀ, ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਹਾ ਨਾ ਹੁਣ ਅਸਮਾਨ ॥
ਵਾਤਾਵਰਨ ‘ਚ ਗੰਦਗੀ ਭਰ ਕੇ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਕੀਤਾ ਘਾਣ ।
ਆਕਸੀਜਨ ਦੱਸੋ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉ, ਜੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਰਹੇ ਨਾ ।
ਵਧਦੀ ਵੱਲੋਂ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਤਾਂ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਜਾਨ ॥

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਵਾਤਾਵਰਨ-ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਪਸਰਿਆ ਪੁਲਾੜ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜੀਵ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਵਧਦੇ-ਫੁੱਲਦੇ ਤੇ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ । ਓਜ਼ੋਨ-ਇਕ ਗੈਸ, ਜੋ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ 100 ਕੁ ਮੀਲ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਇਕ ਗਿਲਾਫ਼ ਵਾਂਗ ਪਸਰੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਮਾਰੂ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਤੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਘੋਰੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ । ਮੁੱਠ ਵਿੱਚ ਜਾਨ-ਜਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਬੁੱਧ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ?
(iii) ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਘਾਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ?
(iv) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਘਾਣ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?
(v) ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰੁੱਖ ਨਾ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(vi) ਆਕਸੀਜਨ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
(vii) ਰੁੱਖ ਕਿਉਂ ਘੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਧਰਾਤਲ ਉੱਤੇ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਪਸਾਰ ਕਾਰਨ ਨਾ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਡਾ ਅਸਮਾਨ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਤੇ ਮਾਰੁ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਘੋਲ ਕੇ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕਬਾੜ ਦੇ ਢੇਰ ਲਾ ਕੇ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੁੱਖ ਵੱਢੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਦੱਸੋ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਸਮੇਤ ਹੋਰਨਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਕਿੱਥੋਂ ਆਵੇਗੀ ? ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਵੀ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਆਈ ਹੋਈ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੁੱਖ ਨਾ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ ।
(ii) ਨਾ ਧਰਤੀ ਸ਼ੁੱਧ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਸਮਾਨ ।
(iii) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦਾ !
(iv) ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਗੰਦਗੀ ਭਰ ਕੇ ।
(v) ਆਕਸੀਜਨ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
(vi) ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ।
(vii) ਵਧਦੀ ਵੱਲੋਂ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ।

(ਅ) ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕਦੇ ਇਹ ਦੱਸੋ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਖ਼ਤਰਾ ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਨਿੱਤ ਮਘੋਰੇ, ਚਮੜੀ ਦਾ ਕਰਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ।
ਸੂਰਜੀ ਕਿਰਨਾਂ ਜਦੋਂ ਪੈਂਦੀਆਂ, ਸਿੱਧੀਆਂ ਸਾਡੇ ਜਿਸਮਾਂ ਉੱਤੇ ।
ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਮਘੋਰੇ-ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਲੰਗਾਰ । ਜਿਸਮਾਂ-ਸਰੀਰਾਂ । ਸਮਾਨ-ਬਰਾਬਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?
(iii), ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਵਿਚ ਮਘੋਰੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(iv) ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ਹਨ ?
(v) ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਾਰਨ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਨੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਮਘੋਰੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਘੋਰਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਭ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰ ਸਮਾਨ ਹਨ । ਇਸ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਭਿਆਨਕ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ii) ਧਰਤੀ ਤੋਂ 50-100 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ।
(iii) ਇਹ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(iv) ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ।
(v) ਸੂਰਜ ਵਿਚੋਂ ।

(ਇ) ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ’ਤੇ, ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਹੋਇਆ ਦੁੱਭਰ ।
ਕਿੰਨੇ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ, ਅਜੇ ਵੀ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਇਨਸਾਨ ।
ਆਓ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਬਚਾਈਏ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਨਾ ਹੋਂਦ ਮਿਟਾਈਏ ।
ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਤਾਹੀਓਂ ਬੱਚਿਓ ਸਾਡਾ, ਜਿਊਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਸਾਨ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਦੁੱਭਰ-ਔਖਾ । ਇਨਸਾਨ-ਮਨੁੱਖ । ਤਾਹੀਓਂ-ਤਦੇ ਹੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਹੈ ?
(iii) ਹਵਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦੁਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(iv) ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਕਹਿਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ?
(v) ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
(vi) ਸਾਡਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਜਿਊਣਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ?
(vii) ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਬੱਚਿਓ, ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨਾਲ ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਦੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ । ਅੱਜ ਇਸ ਗੰਦੀ ਹੋਈ ਹਵਾ ਵਿਚ ਬੰਦੇ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਨਹੀਂ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਅਜੇ ਤਕ ਵੀ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਹੈ । ਆਓ, ਅਸੀਂ ਰਲ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖੀਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਧਰਤੀ ਉੱਤੋਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਈਏ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਾਂਗੇ, ਤਾਂ ਹੀ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਜਿਊਣਾ ਅਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ।
(ii) ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ !
(ii) ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ।
(iv) ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਵਲੋਂ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੈ ।
(v) ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਤੇ ਰੁੱਖ ।
(vi) ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਾਂਗੇ ।
(vii) ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 8 ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ-ਯੋਗਰਾਜ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 8 ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ-ਯੋਗਰਾਜ

(i) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ :

(i) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ
(ਅ) ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ
(ਇ) ਬੰਗਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ

(ii) ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ ?
(ਉ) ਪ੍ਰੀਤੋ
(ਅ) ਜੀਤੋ
(ਈ) ਗੁਰਮੀਤੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਜੀਤੋ

(iii) ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਕੱਦ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਲੰਮਾ
(ਅ) ਮਧਰਾ
(ਇ) ਦਰਮਿਆਨਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਧਰਾ

(iv) ਯੋਗ ਰਾਜ ਕਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ ?
(ਉ) ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ
(ਅ) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
(ਈ) ਗਣਿਤ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ

(v) ਯੋਗ ਰਾਜੇ ਨੇ ਸੰਘ ਲੋਕ-ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪਰੀਖਿਆ ਕਿਸ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ
(ਅ) ਹਿੰਦੀ
(ਈ) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਂਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ।

(ii) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਤ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਕਿੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਦਸ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਪਿੰਡ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮੈਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
15 ਮਈ, 1970 ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਸ ਨੇ ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੂੰ ਉਂਗਲੀ ਫੜ ਕੇ ਮੰਜ਼ਲ ਵਲ ਤੋਰਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਾਸਟਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਖੰਨਾ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਿਉਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉਧਾਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਨਾ ਕੀਤੀ ।

(iii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਜੀਵਨ ਗ਼ਰੀਬੀ, ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਤੇ ਮਿਹਨਤ-ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਭਰਿਆ ਸੀ । ਉਹ ਦਿੜ ਇਰਾਦੇ ਵਾਲਾ ਕਰਮਯੋਗੀ ਸੀ; ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਅਪੰਗਤਾ ਉਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਾ ਬਣ ਸਕੀ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਉੱਚੀ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸ੍ਰੀ ਸਰਵਣ ਰਾਮ ਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਜੀਤੋ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਯੋਗ ਰਾਜ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਜਗਤਪੁਰ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਕਣਕ ਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਛੜਾਈ ਤੇ ਭਰਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ੈਲਰਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਪੱਥਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ, ਰੋੜੀ ਕੁੱਟ ਕੇ ਟਰੱਕ ਭਰਨ ਤੇ ਰਾਜ-ਮਿਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਪਾਈਪਾਂ ਵਿਛਾਉਣ ਤੇ ਬੂਟੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਟੋਏ ਵੀ ਪੁੱਟਦਾ ਰਿਹਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸੰਤੋਖਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਉਸਨੇ ਕਿਸ ਕੰਮ ਦਾ ਠੇਕਾ ਲਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੰਤੋਖਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਰੁੜੀਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਭਰ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਠੇਕਾ ਲਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਕਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ ? ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਗਰੀਬੀ ਤੇ ਅਪੰਗਤਾ ਕਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ।

(iv) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਔਕੜਾਂ, ਸਰਦੇ-ਪੁੱਜਦੇ, ਅਸਾਮੀ, ਸਿਲਸਿਲਾ, ਕਾਮਯਾਬੀ, ਸਬੱਬ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਔਕੜਾਂ (ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ) – ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ।
2. ਸਰਦੇ-ਪੁੱਜਦੇ (ਖਾਂਦੇ-ਪੀਂਦੇ, ਅਮੀਰ) – ਸਰਦੇ-ਪੁੱਜਦੇ ਲੋਕ ਵਿਆਹਾਂ ਸਮੇਂ ਖੂਬ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
3. ਅਸਾਮੀ (ਸੇਵਾ, ਨੌਕਰੀ) – ਇਸ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਕਲਰਕ ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਲਈ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਖ਼ਾਲੀ ਹੈ ।
4. ਸਿਲਸਿਲਾ (ਪ੍ਰਬੰਧ) – ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਰਸਮਾਂ-ਰੀਤਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ।
5. ਕਾਮਯਾਬੀ (ਸਫਲਤਾ) – ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹਰ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
6. ਸਬੱਬ (ਕਾਰਨ) – ਹਰ ਘਟਨਾ ਲਈ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਬੱਬ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ :
(ਸੰਤੋਖਗੜ੍ਹ, ਪੰਦਰਾਂ ਰੁਪਏ, ਹਨੇਰਾ, ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਜੋਤੀ, ਬਲੈਕ ਬੋਰਡ)
(ੳ) ਸੂਰਜ ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ………….. ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
(ਅ) ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ ………….. ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ ।
(ਈ) ………….. ‘ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦਾ ।
(ਸ) ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਸਬਾ ………….. ਵਿਖੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕੀਤੀ ।
(ਹ) ਠੇਕੇ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈਂਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈਂਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ………….. ਦਿਹਾੜੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੂਰਜ ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
(ਅ) ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਜੀਤੋ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ ।
(ਈ) ਬਲੈਕ ਬੋਰਡ ‘ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦਾ ।
(ਸ) ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਸਬਾ ਸੰਤੋਖਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕੀਤੀ ।
(ਹ) ਠੇਕੇ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈਂਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਦਰਾਂ ਰੁਪਏ ਦਿਹਾੜੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਚਨ ਬਦਲੋ :ਗ਼ਰੀਬ, ਰੌਸ਼ਨੀ, ਪਹਾੜੇ, ਅਖ਼ਬਾਰ, ਸਹਿਪਾਠੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਵਚਨ ਬਦਲੋ
ਗ਼ਰੀਬ – ਗ਼ਰੀਬ/ਗਰੀਬਾਂ
ਰੌਸ਼ਨੀ – ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ
ਪਹਾੜੇ – ਪਹਾੜਾ
ਅਖ਼ਬਾਰ – ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ
ਸਹਿਪਾਠੀ – ਸਹਿਪਾਠੀ/ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ :ਸ੍ਰੀਮਾਨ, ਅਧਿਆਪਕ, ਕਵੀ, ਬਾਲਕ, ਬੱਚਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਲਿੰਗ ਬਦਲੀ
ਸ੍ਰੀਮਾਨ – ਸ੍ਰੀਮਤੀ
ਅਧਿਆਪਕ – ਅਧਿਆਪਕਾ
ਕਵੀ – ਕਵਿਤੀ
ਬਾਲਕ – ਬਾਲਿਕਾ
ਬੱਚਾ – ਬੱਚੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਭਾਰਤ – भारत – India
ਰਾਤ – …………. – ………….
ਹਸਪਤਾਲ – …………. – ………….
ਬਲੈਕ-ਬੋਰਡ – …………. – ………….
ਸਮੱਸਿਆ – …………. – ………….
ਨਤੀਜਾ – …………. – ………….
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਭਾਰਤ – भारत – India
ਰਾਤ – रात – Night
ਹਸਪਤਾਲ – अस्पताल – Hospital
ਬਲੈਕ-ਬੋਰਡ – ब्लैकबोर्ड – Black Board
ਸਮੱਸਿਆ – समस्या – Problem
ਨਤੀਜਾ – परिणाम – Result

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਘਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਯੋਗਰਾਜ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖ਼ਰੀਦ ਸਕਦਾ ।
ਉੱਤਰ :
………………………………………………………..
………………………………………………………..

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ :

(ਉ) ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ । (ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਅ) ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੂੰ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ । (ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਈ) ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਨੰਗੀ ਤਲਵਾਰ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਲਟਕ ਰਹੀ ਸੀ । (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ)
(ਸ) ‘‘ਤੂੰ ਕਿਹੜਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਡੀ. ਸੀ. ਲਗਣੇ ।” (ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ)
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅੱਖਾਂ, ਰੋਸ਼ਨੀ ।
(ਅ) ਉਹਨਾਂ ।
(ਇ) ਨੰਗੀ ।
(ਸ) ਲਗਣੈ ॥

ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ

ਜ਼ਿਲਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਦਸ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ‘ਚ ਵੱਸੇ ਪਛੜੇ ਇਲਾਕੇ ‘ਬੀ’ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਹੈ-ਮੈਰਾ । ਚਾਰ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਤ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਿਹਾ ਇੱਕ ਬਾਲਕ ਹਾਲੇ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ । ਸੂਰਜ ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਹ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦਾ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਕੇ ਦੀਵਟ ‘ਤੇ ਟਿਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸਿਰ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਮਫ਼ਲਰ ਦੀਵੇ ਦੀ ਲਾਟ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਮੱਚ ਉੱਠਿਆ । ਇਸ ਬਾਲਕ ਦਾ ਮੁੰਹ ਅਤੇ ਸਿਰ ਅੱਗ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ । ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਣ ਤੱਕ 40 ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਤ ਚਿਹਰਾ ਅਤੇ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲ ਜਲ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਗਈ । ਇਹ ਬਾਲਕ ਯੋਗ ਰਾਜ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਗ਼ਰੀਬੀ ਭਰੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜ ਜਿੱਡੀਆਂ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਿਆਂ ਯੂਨੀਅਨ ਪਬਲਿਕ ਸਰਵਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਵਕਾਰੀ ਪਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿੱਥੀ ਹੋਈ ਮੰਜ਼ਲ ਸਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ
(ਅ) ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ-ਯੋਗ ਰਾਜ
(ਈ) ਆਓ ਕਸੌਲੀ ਚਲੀਏ
(ਸ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੱਲ ।
ਉੱਤਰ :
ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ-ਯੋਗ ਰਾਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਕਿਹੜੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਹੈ ?
(ੳ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਅ) ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ
(ਈ) ਜਲੰਧਰ
(ਸ) ਤਰਨਤਾਰਨ ।
ਉੱਤਰ :
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਦਸ ਕੁ ਮੀਲ ਦੂਰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਧੌਲਾਧਾਰ ।
(ਅ) ਮੋਰਨੀ
(ਇ) ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ .
(ਸ) ਅਰਾਵਲੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੀਤ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?
(ਉ) ਤਹਿਸੀਲ ਦਸੂਹਾ ਵਿਚ
(ਅ) ਤਹਿਸੀਲ ਮੁਕੇਰੀਆਂ ਵਿਚ
(ਈ) ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਵਿਚ
(ਸ) ਤਹਿਸੀਲ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਪਿੰਡ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਮੈਰਾ ।
(ਅ) ਛਿਰਾਹਾਂ
(ਇ) ਚੱਕੋਆਲ
(ਸ) ਪੰਡੋਰੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮੈਰਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਕਿਹੜਾ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਕੇ ਟਿਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦਾ
(ਅ) ਸਰੋਂ ਦੇ ਤੇਲ ਦਾ
(ਈ) ਘਿਓ ਦਾ
(ਸ) ਮਿੱਟੀ ਦਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਸਿਰ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਕੀ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਪੱਗ
(ਅ) ਚੁੰਨੀ
(ਈ) ਪਰਨਾ
(ਸ) ਮਫ਼ਲਰ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਫ਼ਲਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਫਲਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗ ਗਈ ?
(ਉ) ਦੀਵੇ ਦੀ ਲਾਟ ਨਾਲ
(ਅ) ਬਲਦੀ ਮੋਮਬੱਤੀ ਨਾਲ
(ੲ) ਤੀਲੀ ਨਾਲ
(ਸ) ਫੁਲਝੜੀ ਨਾਲ ।
ਉੱਤਰ :
ਦੀਵੇ ਦੀ ਲਾਟ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਚਿਹਰਾ ਤੇ ਵਾਲ ਸੜ ਗਏ ?
(ਉ) 40
(ਅ) 50%
(ੲ) 60%
(ਸ) 70%.
ਉੱਤਰ :
40%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿੱਥੀ ਮੰਜ਼ਲ ਸਰ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਬੈਂਕਿੰਗ
(ਅ) ਯੂਨੀਅਨ ਪਬਲਿਕ ਸਰਵਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨ
(ੲ) ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸਜ਼
(ਸ) ਨੈੱਟ ।
ਉੱਤਰ :
ਯੂਨੀਅਨ ਪਬਲਿਕ ਸਰਵਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ।

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ ਕੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ।

4 ਜਨਵਰੀ, 2001 ਨੂੰ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਕੁਨੈਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਭਾਵੇਂ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ ਹਾਲੇ ਦੂਰ ਸੀ । ਤਨ-ਦੇਹੀ ਨਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ । 2005 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੰਘ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਮੁੱਢਲੀ ਪਰੀਖਿਆ ਵੀ ਪਾਸ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ । 2008 ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ । 2010 ਵਿੱਚ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਭੂਗੋਲ ਦੀ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਸਾਲ ਨੈੱਟ ਦੀ ਪਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ । 2009 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ 2012 ਵਿੱਚ ਘੋਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਰਾਜ ਮਾਮੂਲੀ ਅੰਕਾਂ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਨਾਲ਼ ਰਹਿ ਗਿਆ । ਸਿਰੜੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਮਾਲਕ ਇਹ ਕਰਮਯੋਗੀ 2013 ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸਜ਼ ਪਰੀਖਿਆ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ 0.22 ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਨਾਲ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਪਰ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਹਾਰੀ ! ਜਨਵਰੀ, 2014 ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਉਪਰੰਤ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਬੀਰਮਪੁਰ ਵਿਖੇ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਏ । ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਸੰਘ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚੋਂ 1213ਵਾਂ ਰੈਂਕ ਹਾਸਲ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਹਰ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਰਹੀ ਕਿ ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਇਹ ਪਰੀਖਿਆ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਕਾਮਯਾਬੀ ਵੇਲੇ ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੀ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਿਰਫ਼ 25 ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਤ ਸੀ । ਯੋਗ ਰਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਗ਼ਰੀਬੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰਿਕ ਅਪੰਗਤਾ ਕਾਮਯਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀਆਂ । ਦਿੜ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਯੋਗ ਰਾਜ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਖੰਨਾ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਸਤਿਕਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਖੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਧਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਕਦੇ ਮੱਥੇ ਵੱਟ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ । ਮਾਸਟਰ ਤਿਲਕ ਰਾਜ ਧੀਮਾਨ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਉਸ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣੀ । ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਹੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸ੍ਰੋਤ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਕਦੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਕੁਨੈਲ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 4 ਜਨਵਰੀ, 2001
(ਅ) 5 ਜਨਵਰੀ, 2001
(ੲ) 6 ਜਨਵਰੀ, 2001
(ਸ) 7 ਜਨਵਰੀ, 2001.
ਉੱਤਰ :
4 ਜਨਵਰੀ, 2001.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਕਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਸੰਘ ਲੋਕ-ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ?
(ਉ) 2005
(ਅ) 2008
(ੲ) 2012
(ਸ) 2013.
ਉੱਤਰ :
2005.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ?
(ੳ) ਇਤਿਹਾਸ
(ਅ) ਭੂਗੋਲ
(ੲ) ਹਿਸਾਬ
(ਸ) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਭੂਗੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਸੁਭਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਡਰਪੋਕ
(ਅ) ਜਜ਼ਬਾਤੀ
(ਈ) ਹਸਮੁਖ
(ਸ) ਸਿਰੜੀ ਤੇ ਹਿੰਮਤੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਿਰੜੀ ਤੇ ਹਿੰਮਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਬੀਰਮਪੁਰ ਵਿਚ ਕਿਸ ਅਹੁਦੇ ਉੱਤੇ ਰਿਹਾ ?
(ਉ) ਅਧਿਆਪਕ
(ਅ) ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ
(ਇ) ਕਲਰਕ
(ਸ) ਚਪੜਾਸੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
2014 ਵਿਚ ਯੋਗ ਰਾਜ ਸੰਘ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨਵੇਂ ਨੰਬਰ ਤੇ ਰਿਹਾ ?
(ਉ) 2113ਵੇਂ
(ਅ) 1213ਵੇਂ
(ਇ) 1231ਵੇਂ
(ਸ) 2131ਵੇਂ ।
ਉੱਤਰ :
1213ਵੇਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਸੰਘ ਲੋਕ-ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕਿਹੜੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ?
(ੳ) ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ
(ਅ) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
(ਈ) ਹਿੰਦੀ
(ਸ) ਉਰਦੂ ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜਦੋਂ ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਸੰਘ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਕਿੰਨੀ ਸੀ ?
(ਉ) 100%
(ਅ) 90%
(ਈ) 50%
(ਸ) 25%.
ਉੱਤਰ :
25%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਕਿਹੜੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲੇ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਭਗਤ ਰਾਮ ਖੰਨਾ
(ਅ) ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਚੰਦ
() ਸ੍ਰੀ ਨੰਦ ਲਾਲ
(ਸ) ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਖੰਨਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਖੰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਿਸ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀ ?
(ਉ) ਤਿਲਕ ਰਾਜ ਧੀਮਾਨ
(ਅ) ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਖੰਨਾ
(ਇ) ਰਤਨ ਚੰਦ
(ਸ) ਮਾਣਕ ਚੰਦ ।
ਉੱਤਰ :
ਤਿਲਕ ਰਾਜ ਧੀਮਾਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ ?
(ਉ) ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ
(ਆ) ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਹੇ
(ਈ) ਰੱਜੇ-ਪੁੱਜੇ
(ਸ) ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ।
ਉੱਤਰ :
ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਹੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਗੁਰਬਤ ਦੀ ਮਾਰ-ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਦੁੱਖ ਝੱਲ ਰਿਹਾ-ਸਹਿ ਰਿਹਾ, ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਰਿਹਾ । ਦੀਵਟ-ਦਵਾਖੀ, ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਉੱਚੀ ਥਾਂ ਟਿਕਾਉਣ ਲਈ ਲੱਕੜੀ ਦੀ ਬਣੀ ਟਿਕਟਿਕੀ । ਮਫ਼ਰ-ਗੁਲੂਬੰਦ, ਗਲ ਵਿਚ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲਾ ਗਰਮ ਕੱਪੜਾ । ਮੱਚ ਉੱਠਿਆ-ਅੱਗ ਭੜਕ ਪਈ । ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ-ਇਕ ਸੌ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ । ਚਿਹਰਾ-ਮੂੰਹ । ਵਕਾਰੀ-ਮਾਣ ਭਰੀ । ਮੰਜ਼ਲ-ਨਿਸ਼ਾਨਾ । ਸਰ ਕੀਤੀ-ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਫ਼ਤਹਿ ਕੀਤੀ । ਗਣਿਤ-ਹਿਸਾਬ । ਨਿਪੁੰਨ-ਮਾਹਰ । ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ-ਜਮਾਤੀਆਂ । ਮੱਧਰਾ-ਛੋਟਾ, ਨੀਵਾਂ । ਜੁੱਸਾ-ਸਰੀਰ । ਖੜਨਾ-ਖੜੇ ਹੋਣਾ । ਚਿੜਾਉਂਦੇ-ਖਿਝਾਉਂਦੇ । ਗੌਲਿਆ-ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ । ਤੱਪੜ-ਟਾਟ, ਰੱਸੀਆਂ ਦੀ ਬਣੀ ਲੰਮੀ ਚਟਾਈ । ਉਤਾਰਾ-ਨਕਲ । ਸਰਦੇ-ਪੁੱਜਦੇ-ਖਾਂਦੇਪੀਂਦੇ, ਅਮੀਰ । ਰਾਸ ਆਇਆ-ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ । ਅਪਗ੍ਰੇਡ-ਦਰਜਾ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ । ਉਪਰੰਤ-ਪਿੱਛੋਂ । ਪਰਿਪੱਕਤਾ-ਮੁਹਾਰਤ, ਨਿਪੁੰਨਤਾ । ਧਰਿਆ-ਰੱਖਿਆ । ਬਦ ਤੋਂ ਬਦਤਰ-ਭੈੜੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਭੈੜੀ । ਹੀਲਾ-ਵਸੀਲਾ-ਸਾਧਨ, ਢੰਗ । ਸੰਘਰਸ਼-ਘੋਲ । ਛੜਾਈਝੋਨੇ ਵਿਚੋਂ ਚੌਲ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੰਮ । ਭਰਾਈ-ਬੋਰੀਆਂ ਵਿਚ ਭਰਨ ਦਾ ਕੰਮ । ਸ਼ੈਲਰ-ਚੌਲ ਆਦਿ ਛੜਨ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਪੈਂਡਾ-ਸਫ਼ਰ । ਪੱਲੇਦਾਰ-ਢੁਆਈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ । ਸਰਾਂਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ/ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੇ ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣੀ ਇਮਾਰਤ । ਸਾਲਾਂ-ਬੱਧੀ-ਕਈ ਸਾਲ । ਤਨਦੇਹੀ-ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ । ਨੈੱਟ-Net, ਇਕ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ । ਘੋਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ-ਐਲਾਨ ਹੋਇਆ । ਸਿਰੜੀ-ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਹੱਠੀ । ਕਰਮਯੋਗੀ-ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਇਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ । ਅਪੰਗਤਾ-ਅੰਗਹੀਣਤਾ । ਅਨੁਕੂਲਮੁਤਾਬਿਕ । ਮੱਥੇ ਵੱਟ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ-ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਪ੍ਰਗਟ ਨਾ ਕੀਤੀ । ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ-ਹੌਸਲਾ ਵਧਾਉਣਾ । ਸਬਬ-ਕਾਰਨ । ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸੋਤ-ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸੋਮਾ, ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ।

ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ-ਯੋਗ ਰਾਜ Summary

ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ-ਯੋਗ ਰਾਜ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਦਸ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚਲੇ ਪਛੜੇ ਇਲਾਕੇ ਬੀਤ ਵਿਚ ਇਕ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਮੈਰਾ । ਚਾਰ ਕੁ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੀ ਮਾਰ ਝਲ ਰਿਹਾ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਇਕ ਬੱਚਾ ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੀਵਟ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਦਾ ਦੀਵਾ ਟਿਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮਫ਼ਲਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਣ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ 40% ਚਿਹਰਾ ਤੇ ਸਿਰ ਸੜ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਉੱਤੇ ਇਸਦਾ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪਿਆ । ਉਸ (ਯੋਗ ਰਾਜ ਨੇ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੀ ਮਾਰ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਯੂਨੀਅਨ ਪਬਲਿਕ ਸਰਵਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿੱਥੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ।

ਯੋਗ ਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਈ, 1970 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਸਰਵਣ ਰਾਮ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਜੀਤੋ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ । ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਉਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਵਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦਿਆਂ, ਪਹਾੜਿਆਂ ਤੇ ਗਣਿਤ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਨਿਪੁੰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । ਪੰਜਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ, ਪੰਡੋਰੀ ਬੀਤ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ । ਉਸਦਾ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਕੱਦ ਮਧਰਾ ਸੀ । ਨਜ਼ਰ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਬਲੈਕ ਬੋਰਡ ਉੱਤੇ ਵੀ ਘੱਟ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਤੱਪੜ ਉੱਤੇ ਬੈਠਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਤੋਂ ਉਤਾਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ।

ਘਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖ਼ਰੀਦ ਸਕਦਾ । ਸਰਦੇ-ਪੁੱਜਦੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤਾਂ ਦੇ ਦਿੰਦੇ, ਪਰ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਕੂਲ ਦਾ ਘਰ ਲਈ ਮਿਲਿਆ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ ਉਸ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੁਹਰਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ । ਪੰਡੋਰੀ ਬੀਤ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ 1986 ਵਿਚ ਦਸਵੀਂ ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਪਾਸ ਕੀਤੀ । ਸਕੂਲ ਦੇ ਹੈੱਡਮਾਸਟਰ ਸ੍ਰੀ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਪਰਿਪੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਕ ਰਾਤ ਉਸਨੂੰ ਨੀਂਦ ਆ ਗਈ ਤੇ ਮੰਜੀ ਦੇ ਪਾਵੇ ਉੱਤੇ ਜਗਦੇ ਦੀਵੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸੜ ਗਈਆਂ । ਕਿਸੇ ਨੇਕ ਦਿਲ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖ਼ਰੀਦ ਦਿੱਤੀਆਂ ।

1986 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਈ ਸੀ । ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਕੋਈ ਹਾਇਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ 1986 ਵਿਚ ਫਗਵਾੜਾ ਨੇੜੇ ਜਗਤਪੁਰ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਦਾਣਾ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਸ ਸਾਲ ਉਹ ਕਣਕ ਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਛੜਾਈ ਤੇ ਭਰਾਈ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ੈਲਰਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ । ਉਸ ਨੇ ਖੱਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੱਥਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ, ਰੋੜੀ ਕੁੱਟ ਕੇ ਟਰੱਕ ਭਰਨ ਆਦਿ ਦੇ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤੇ ।

1988 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਤੌਰ ਤੇ 11ਵੀਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਨਤੀਜੇ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਕੰਪਾਰਟਮੈਂਟ ਆ ਗਈ । 1990 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ 12ਵੀਂ ਤਾਂ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ, ਪਰ ਕੰਪਾਰਟਮੈਂਟ ਨਾ ਟੁੱਟਣ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ 11ਵੀਂ ਵਿਚ ਆਉਣਾ ਪਿਆ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ 1991 ਵਿਚ ਗਿਆਰਵੀਂ ਤੇ 1992 ਵਿਚ ਬਾਰਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ । 1993 ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਆਈ. ਟੀ. ਆਈ. ਨੰਗਲ ਤੋਂ ਡਰਾਫਟਸਮੈਨ ਸਿਵਲ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕੀਤਾ । 1993 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਬੀਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਡੂੰਘੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਲੱਗਣ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪਾਈਪ ਲਾਈਨ ਵਿਛਾਉਣ ਲਈ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖਾਈਆਂ ਪੁੱਟਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਬਰਸਾਤਾਂ ਵਿਚ ਬੂਟੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਟੋਏ ਵੀ ਪੁੱਟਦਾ ਰਿਹਾ । ਉਸ ਨੇ ਰਾਜ-ਮਿਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ।

1993 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਬੀ.ਏ. ਭਾਗ ਦੂਜਾ ਦਾ ਦਾਖ਼ਲਾ ਭਰਨ ਸਮੇਂ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਪੱਲੇਦਾਰੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ । ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਬੈਠਦਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਖਿਝ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ, “ਲਾਈਟ ਬੁਝਾ ਦੇ ਯਾਰ, ਤੂੰ ਕਿਹੜਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਡੀ.ਸੀ. ਲੱਗਣੈ ।”

ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਸਬਾ ਸੰਤੋਖਗੜ੍ਹ ਨੇੜੇ ਸੁਆਂ ਨਦੀ ਦੀ ਚੈਨੇਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਸਮੇਂ ਉਹ ਪੱਥਰ ਚੁੱਕਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਰਾਤ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਛੀਆਂ ਦਰੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕੱਟ ਲੈਂਦਾ । ਉਹ ਰੁੜੀਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਭਰ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸਾਲਾਂ-ਬੱਧੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ।

1996 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਬੀ.ਏ. ਪਾਸ ਕੀਤੀ । ਜ਼ਮੀਨ ਗਹਿਣੇ ਰੱਖ ਕੇ 1999 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਸਟੇਟ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ, ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਬੀ.ਐੱਡ. ਪਾਸ ਕੀਤੀ । ਫਿਰ ਉਹ ਇਕ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲੱਗਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ 800 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਤਨਖ਼ਾਹ ਮਿਲਦੀ ਸੀ, ਜਦ ਕਿ ਉਹ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰ ਕੇ 2500 ਤੋਂ 3000 ਰੁਪਏ ਕਮਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ।

ਜੁਲਾਈ 2000 ਵਿਚ ਉਹ ਸੁਨਿਚਰਵਾਰ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲਾਉਣ ਕਰਕੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨਾ ਪੜ੍ਹ ਸਕਿਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੀਆਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਫ਼ਾਰਮ ਭਰਨ ਤੋਂ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਲੈਕਚਰਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ।

4 ਜਨਵਰੀ, 2001 ਨੂੰ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਕੁਨੈਲ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਚ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ । 2005 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਮੁੱਢਲੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵੀ ਪਾਸ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ । 2008 ਵਿਚ ਫਿਰ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ । 2010 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਭੂਗੋਲ ਦੀ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨੈੱਟ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ । 2009 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਤੇ 2012 ਵਿਚ ਐਲਾਨੇ ਨਤੀਜੇ ਵਿਚ ਮਾਮੂਲੀ ਫ਼ਰਕ ਨਾਲ ਰਹਿ ਗਿਆ । 2013 ਵਿਚ ਉਹ ਫਿਰ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ । 2014 ਵਿਚ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਬੀਰਮਪੁਰ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ । 2014 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਸੰਘ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ 1213ਵਾਂ ਰੈਂਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਹਰ ਕਾਮਯਾਬੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੀ ਇਸ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਮਾਂਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸਿਰਫ਼ 25% ਸੀ । ਉਸ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਤੇ ਅਪੰਗਤਾ ਉਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਾ ਬਣ ਸਕੀਆਂ । ਉਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਭਗਤ ਖੰਨਾ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਔਖੇ ਵੇਲੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉਧਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਮਾਸਟਰ ਤਿਲਕ ਰਾਜ ਧੀਮਾਨ ਦੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ । ਯੋਗ ਰਾਜ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਮਾਣ-ਮੱਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਸੋਤ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ !

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 7 ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 7 ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ

(i) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਸੰਘਰਸ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਿੱਤਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅਵੇਸਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਅਸੀਂ ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਆ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘਟਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੱਕ ਨਾ ਮਾਰਿਆ ਹੋਵੇ ।

(ii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਿੱਤਾਂ ਤੇ ਹਾਰਾਂ ਦਾ ਮਨ ਉੱਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਿੱਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮਨ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਾਰਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿਚ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੀ ਕੁੱਝ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਕੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਮੌਕੇ ਨਾ ਪਕੜ ਸਕਦੇ ਹੋਈਏ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੱਚੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਖੁਸ਼ੀ ਬਣਾਵਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਡਰ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਸਾਡੇ ਮਿੱਥੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉੱਦਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਮਿਲੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
‘ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਪਾਠ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰ ਕੇ ਉੱਦਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਫਲਤਾ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਉੱਦਮ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

(iii) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਭਰੋ :
(ਸੰਘਰਸ਼, ਸ਼ਕਤੀ, ਵੱਡੀਆਂ, ਆਪੇ, ਹਸ਼ਰ)
(ਉ) ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਾ …………. ਵੀ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ …………. ਹੈ ।
(ਇ) ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ …………. ਘਟਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
(ਸ) ਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ …………. ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
(ਹ) ਇਹ ਕਦੀ ਨਾ ਸੋਚੋ ਕਿ ਕੰਮ …………. ਹੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਹਸ਼ਰ ਵੀ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ ।
(ਇ) ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
(ਸ) ਕਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
(ਹ) ਇਹ ਕਦੀ ਨਾ ਸੋਚੋ ਕਿ ਕੰਮ ਆਪੇ ਹੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਨਸੀਬ, ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ, ਸਿਲਸਿਲਾ, ਤਰਕੀਬ, ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ, ਅਣਥੱਕ, ਭੈਅ, ਜ਼ਿਹਨ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਨਸੀਬ (ਕਿਸਮਤ) – ਹਿੰਮਤ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਨਸੀਬਾਂ ਉੱਤੇ ਟੇਕ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ।
2. ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ (ਪਛਾਣ) – ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਾਤਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ।
3. ਸਿਲਸਿਲਾ (ਲੜੀ) – ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸਹਿਜੇ ਕੀਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ।
4. ਤਰਕੀਬ (ਤਰੀਕਾ) – ਉੱਦਮੀ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਟੀਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਤਰਕੀਬਾਂ ਸੁੱਝ ਹੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
5. ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ (ਖੁਸ਼ੀ ਭਰੀ ਹਾਲਤ) – ਮਿਹਨਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
6. ਅਣਥੱਕ (ਨਾ ਥੱਕਣ ਵਾਲਾ) – ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਘੋਲ ਕੀਤਾ ।
7. ਭੈਅ (ਡਰ) – ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਡਰ-ਭੈਅ ਨਹੀਂ ।
8. ਜ਼ਿਹਨ (ਦਿਮਾਗ) – ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਹੱਲ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ :
ਨਿਰਾਸ਼ਾ, ਸਫ਼ਲਤਾ, ਹਾਰ, ਸਾਫ਼, ਕਾਮਯਾਬ ।
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ
ਨਿਰਾਸ਼ਾ – ਆਸ਼ਾ
ਸਫਲਤਾ – ਅਸਫਲਤਾ
ਹਾਰ – ਜਿੱਤ
ਸਾਫ਼ – ਗੰਦਾ
ਕਾਮਯਾਬ – ਨਾ-ਕਾਮਯਾਬ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਸ਼ਬਦ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਜੀਵਨ – ज़िन्दगी – Life
ਜਿੱਤ – …………. – ……………
ਲੋਕ – …………. – ……………
ਆਦਤ – …………. – ……………
ਸਫਲਤਾ – …………. – ……………
ਖ਼ੁਸ਼ – …………. – ……………
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਜੀਵਨ – ज़िन्दगी – Life
ਜਿੱਤ – जीत – Victory
ਲੋਕ – लोग – People
ਆਦਤ – आदत – Habit
ਸਫਲਤਾ – सफलता – Success
ਖ਼ੁਸ਼ – खुश – Happy

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਜਿਤ, ਅਵਸੇਲੇ, ਸਿਆਨੇ, ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ, ਸਿਲਸੀਲਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਅਸ਼ੁੱਧ – मॅप
ਜਿਤ – ਜਿੱਤ
ਅਵਸੇਲੇ – ਅਵੇਸਲੇ
ਸਿਆਨੇ – ਸਿਆਣੇ
ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ – ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ
ਸਿਲਸੀਲਾ – ਸਿਲਸਿਲਾ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਇਹ ਕਦੀ ਨਾ ਸੋਚੋ ਕਿ ਕੰਮ ਆਪੇ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ :
………………………………………………
………………………………………………

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ :

(ਉ) ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । (ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਅ) ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਇਕ ਹੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ)
(ਇ) ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਇਹਨਾਂ ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । (ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਸ) ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਕੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । (ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ)
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅਸਫਤਾਵਾਂ, ਮਨੁੱਖ, ਨਿਰਾਸ਼ ।
(ਅ) ਇਕ ਹੋਰ ।
(ਇ) ਸਾਡੇ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ
(ਸ) ਪਕੜ ਸਕਦੇ ।

ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਸੰਬੰਧੀ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ ।

ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਅਵੇਸਲੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਜਿੱਥੇ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਅਵੇਸਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਸਾਡੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਧੀਆਂ ਮੌਕੇ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਮੌਕੇ ਸਾਡੇ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਪਏ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ! ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਕੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਜਿਹੜੇ ਲੋਕੀਂ ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਵੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕਾਮਯਾਬ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬਾਕੀ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਅਸਫਲ ਲੋਕ ਹਾਂ । ਅਸੀਂ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । ਅਸੀਂ ਅਵੇਸਲੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ । ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਆ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਪੱਲੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ । ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘਟਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਬੰਦੇ ਦਾ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਹੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ । ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਉਹ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲਈਏ, ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਤਾਂ ਹਨ, ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਹਨ । ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਜਿੱਤ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ? ਅਸੀਂ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਤਾਂ ਉਠਾ ਹੀ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਜਿੱਤ ਵੀ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਜਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ । ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਕੱਲ ਅਸੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਆਖ਼ਰ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਿਰਿਓਂ ਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਕਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੇ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ
(ਅ) ਘਰ ਦਾ ਜਿੰਦਰਾ
(ਈ) ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੱਲ
(ਸ) ਰਾਕ-ਗਾਰਡਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ-ਨੇਕ ਚੰਦ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੇ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ?
(ੳ) ਮੌਜ-ਮੇਲਾ
(ਅ) ਸੰਘਰਸ਼
(ਈ) ਬਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਮੌਤ
(ਸ) ਜਗਤ-ਤਮਾਸ਼ਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਸੰਘਰਸ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਵੇਸਲੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਹੱਥੋਂ ਕੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ
(ਅ) ਧਨ-ਦੌਲਤ
(ਈ) ਕਿਸਮਤ
(ਸ) ਦੋਸਤ-ਮਿੱਤਰ ।
ਉੱਤਰ :
ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕਿਸ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ
(ਅ) ਕਾਮਯਾਬ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ
(ਈ) ਨਾਇਕਾਂ ਦੀ
(ਸ) ਖਲਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਕਾਮਯਾਬ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਸਫਲ
(ਅ) ਅਸਫਲ
(ਈ) ਤਕੜੇ
(ਸ) ਕਮਜ਼ੋਰ ।
ਉੱਤਰ :
ਫਲੇ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਸਫਲਤਾਵਾਂ
(ਅ) ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ
(ਈ) ਕਿਸਮਤ
(ਸ) ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ।
ਉੱਤਰ :
ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕੌਣ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਿਰਾਸਤਾ
(ਅ) ਆਸਥਾ
(ਇ) ਅਵੇਸਲਾਪਨ
(ਸ) ਚਤੁਰਾਈ ।
ਉੱਤਰ :
ਨਿਰਾਸਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਿਆਣਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਮੌਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਜੋ ਨਿਰਾਸਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ
(ਅ) ਜੋ ਅਵੇਸਲਾਪਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ
(ਇ) ਜੋ ਝਗੜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ
(ਸ) ਜੋ ਟਕਰਾਓ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ।
ਉੱਤਰ :
ਜੋ ਨਿਰਾਸਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਆਸ ਨੂੰ
ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ
ਈ ਇਕ ਹੋਰ ਨਿਰਾਸਤਾ ਨੂੰ
ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ ਨੂੰ ।
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਹੋਰ ਨਿਰਾਸਤਾ ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਟਕਰਾਓ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ
(ਅ) ਜਿੱਤਾਂ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ
( ਕਿਸਮਤ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ
(ਸ) ਧਨ-ਦੌਲਤ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਜਿੱਤਾਂ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵਲ
(ਅ) ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵਲ
(ਈ) ਪੈਸਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਲ
(ਸ) ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਚਾਉਣ ਵਲ ।
ਉੱਤਰ :
ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵਲ ।

II. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ ।

ਇਹ ਕਦੀ ਨਾ ਸੋਚੋ ਕਿ ਕੰਮ ਆਪੇ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਰੱਬ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਮਦਦ ਆਪ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹਰ ਕੰਮ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਕੇ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਕੰਮ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲਈ ਉੱਦਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੁੱਝ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਇਹ ਉਹ ਲੋਕੀਂ ਹੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਕੁੱਝ ਕਰ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਖ਼ਾਹਸ਼ ਸੀ । ਇਸੇ ਖ਼ਾਹਸ਼ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸਿਰੇ ਲਾ ਦਿੱਤੀ । ਇਹ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਢਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਆਵਿਸ਼ਕਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਇਹ ਅਣਥੱਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ । ਸਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ, ਉਸ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਬਣਾਉਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇੱਕ ਡਰ ਤੇ ਭੈ ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਵੜ ਬੈਠਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ । ਅਜਿਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਹਸ਼ਰ ਵੀ ਮਾੜਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ?
(ਉ) ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
(ਅ) ਕੰਮ ਆਪੇ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ
(ਈ) ਕੰਮ ਕਰਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।
(ਸ) ਕੰਮ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
ਕੰਮ ਆਪੇ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੋ ਆਪਣੀ ਮੱਦਦ ਆਪ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਮੱਦਦ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਰ ਕੋਈ
(ਅ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ
(ਈ) ਰੱਬ
(ਸ) ਭਰਾ-ਭਾਈ ।
ਉੱਤਰ :
ਰੱਬ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੰਮ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲਈ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ
(ਅ) ਉੱਦਮ
(ਈ) ਖ਼ਰਚਾ
(ਸ) ਹੇਰਾ-ਫੇਰੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਉੱਦਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਫਲਤਾ
(ਅ) ਜਿੱਤ
(ਈ) ਮੰਜ਼ਿਲ
(ਸ) ਹੌਸਲਾ ਉੱਤਰ-ਹੌਸਲਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਿਹੜੀ ਖ਼ਾਹਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਜਿੱਤ ਸਿਰੇ ਲੱਗ ਗਈ ?
(ਉ) ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਦੀ
(ਅ) ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ
(ਈ) ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬਣਨ ਦੀ
(ਸ) ਕੁੱਝ ਕਰ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਕੁੱਝ ਕਰ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀਆਂ ਕਾਢਾਂ ਤੇ ਆਵਿਸ਼ਕਾਰ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਸਦਕਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਏ ਹਨ ?
(ਉ) ਦਿਮਾਗੀ
(ਅ) ਅਣਥੱਕ
(ਈ) ਉਡਾਰੂ
(ਸ) ਪੜ੍ਹਾਕੂ ।
ਉੱਤਰ :
ਅਣਥੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ
(ਅ) ਹਰ ਹੀਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ
(ਈ) ਸਭ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ
(ਸ) ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸਫਲਤਾ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ
(ਅ) ਬਣਾਉਟੀ
(ਈ) ਘਟੀਆ
(ਸ) ਸੁਚੱਜੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਬਣਾਉਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਾਡੇ ਜ਼ਿਹਨ (ਦਿਮਾਗ) ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਭੈ ਸਾਡੇ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਸਾਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ
(ਅ) ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਈ) ਸਾਡਾ ਹੌਸਲਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਸਾਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਹਸ਼ਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੰਗਾ
(ਅ) ਮਾੜਾ
(ਈ) ਪ੍ਰਸੰਸਾਜਨਕ
(ਸ) ਹਸਾਉਣਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾੜਾ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਸੰਘਰਸ਼-ਘੋਲ । ਬਦਕਿਸਮਤ-ਜਿਸਦੀ ਕਿਸਮਤ ਚੰਗੀ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਅਵੇਸਲੇ-ਬੇਪਰਵਾਹ । ਨਸੀਬ-ਕਿਸਮਤ । ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ-ਪਛਾਣ । ਇਨਸਾਨਾਂ-ਮਨੁੱਖਾਂ । ਸੂਚੀਲਿਸਟ, ਲੜੀ । ਦਰਜ਼-ਸ਼ਾਮਿਲ । ਵਿਅਕਤੀਤਵ-ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਪਣਾ ਆਪਾ । ਸਿਲਸਿਲਾ-ਲੜੀ । ਪੱਕੀ ਧਾਰ ਲੈਂਦਾ-ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ । ਟੀਚਾ-ਨਿਸ਼ਾਨਾ । ਮਿੱਥ-ਨਿਸਚਿਤ, ਮੰਨ ਲੈਂਦਾ । ਖ਼ਾਹਸ਼-ਇੱਛਾ । ਹੰਭਲਾ-ਯਤਨ, ਕੋਸ਼ਿਸ਼ । ਉੱਦਮਯਤਨ । ਆਵਿਸ਼ਕਾਰ-ਕਾਢਾਂ । ਅਣਥੱਕ-ਨਾ ਥੱਕਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ । ਭੈ-ਡਰ । ਜ਼ਿਹਨ-ਦਿਮਾਗ਼ । ਹਸ਼ਰ-ਨਤੀਜਾ, ਅੰਤ ।

ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ Summary

ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਇਕ ਘੋਲ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹਾਰਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਾ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਿੱਤਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਾਰਦਾ । ਜਿੱਤਾਂ-ਹਾਰਾਂ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਚਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਪਰੰਤੂ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਨਾਲ ਦੁਖੀ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ । ਹਾਰਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਜਿੱਤਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ । ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਅਵੇਸਲੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਅਵੇਸਲੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਸਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ : ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਵਿਚ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕਾਮਯਾਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਵਧੀਆ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ ਪਕੜਦੇ ਨਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ । ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਇਕ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜਿੱਤਾਂ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਜਿੱਤ ਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਕੜ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਨਿੱਕੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਜਿੱਤ ਵੀ ਵੱਡੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਜੇਕਰ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਂਗੇ, ਤਾਂ ਕਲ੍ਹ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੱਕੀ ਧਾਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਹੀਲਾ-ਵਸੀਲਾ ਮਿਲ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਟੀਚਾ ਮਿੱਥ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਤਰਕੀਬਾਂ ਸੁੱਝ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਾਨੂੰ ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਹੀ ਬਣਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਦੇ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਨ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਆਪ, ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਮੱਦਦ ਆਪ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕੋਈ ਕੰਮ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਕੇ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ । ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਾਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲਈ ਉੱਦਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਕਈ ਕੁੱਝ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਇਹ ਉਹ ਲੋਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁੱਝ ਕਰ ਕੇ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ । ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜਿੰਨੀਆਂ ਕਾਢਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਸਭ ਅਣਥੱਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ।

ਸਾਡੀ ਸਫਲਤਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਬਨਾਵਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਜਿਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਹਸ਼ਰ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 6 ਜਨਮ – ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 6 ਜਨਮ – ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ

(i) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਸ ਦੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਬਰਫ਼ੀ ਵੰਡੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਿਸੀ ਦੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਿੱਕੀ ਕਿਉਂ ਉਦਾਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ ਜਮਾਤੀਆਂ ਵਿਚ ਮਠਿਆਈ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡੇਗਾ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਲੋਹਾ ਪੰਘਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭੱਠੀ ਉੱਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਘਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਬਿਮਾਰ ਬੱਚੇ ਦੀ ।

(ii) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪ੍ਰਿਸੀ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਪ੍ਰਿਸੀ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਸਾਰੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਮਠਿਆਈ ਵੰਡ ਕੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗ਼ਰੀਬੀ ਭਰੀ ਸੀ । ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਤਾਂ ਦੋ ਵੇਲੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਲਾਲੇ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੰਮੀ-ਪਾਪਾ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੀਸਾਂ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ-ਕਾਪੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਮਸੀਂ ਤੋਰਦੇ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਨਾ ਮਨਾਉਣ ਬਾਰੇ ਮਾਪੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਚੋਂਚਲੇ ਹਨ । ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਮਸਾਂ ਦੋ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ 50 ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਜਨਮਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਦੋ-ਚਾਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਪਾਰਟੀ ਕਰ ਲਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਇਆਂ ਨਾਲ ਆਖ਼ਰ ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਲਾਹ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ 50 ਰੁਪਇਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਦੋ-ਚਾਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਪਾਰਟੀ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ‘ਤੇ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗ਼ਰੀਬ ਘਰ ਵਿਚ ਦਸ-ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਬੱਚਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬੁਖ਼ਾਰ ਵੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪੇ ਪੈਸੇ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਲਈ ਦਵਾਈ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਤੁਲਸੀ ਵਾਲੀ ਚਾਹ ਪਿਲਾਉਣ ਲਈ ਦੁੱਧ ਤੇ ਖੰਡ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਝੜੀ ਲੱਗੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੱਚੇ ਦੇ ਬਾਪ ਦੀ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਦਿਹਾੜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗੀ । ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਘਰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਮਿਲੇ 50 ਰੁਪਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਬੱਚੇ ਲਈ ਦਵਾਈ ਲਿਆ ਸਕਣ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ ।

(iii) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਠੀਕ ਉੱਤੇ ਸਹੀ (✓) ਅਤੇ ਗਲਤ ਉੱਤੇ ਕਾਟੇ (✗) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਓ :
(ਉ) ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
(ਅ) ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ ।
(ਈ) ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਕੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ।
(ਸ) ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗ਼ਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ।
(ਹ) ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਗਰੀਬ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਕੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । (✗)
(ਅ) ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ । (✗)
(ਇ) ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਕੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ । (✓)
(ਸ) ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗ਼ਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ । (✓)
(ਹ) ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਗਰੀਬ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਕੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ । (✓)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਭਰਨ ਲਈ ਬੈਕਟਾਂ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚੋਂ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ :
(ਕੰਪਨੀ, ਸਿਆਣਾ, ਬੁਲਾਉਣ, ਦਵਾਈ, ਸੋਚਦਾ)
(ੳ) ਉਸ ਨੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ …………. ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ।
(ਅ) ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੀ …………. ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦੇ ?
(ਇ) ਉਹ ਕੁਝ ਪਲ …………. ਰਿਹਾ ।
(ਸ) ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ …………. ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ !
(ਹ) ਤੂੰ ਤਾਂ …………. ਬੱਚਾ ਏਂ ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਉਸ ਨੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ !
(ਅ) ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਦਵਾਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦੇ ?
(ਇ) ਉਹ ਕੁੱਝ ਪਲ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ।
(ਸ) ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਪਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
(ਹ) ਤੂੰ ਤਾਂ ਸਿਆਣਾ ਬੱਚਾ ਏਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ :
ਪਿਤਾ, ਦੋਸਤ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਅਧਿਆਪਕ, ਮੁੰਡਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਲਿੰਗ ਬਦਲੀ
ਮਾਤਾ – ਦੋਸਤ
ਦੋਸਤ – ਸਹੇਲੀ
ਵਿਦਿਆਰਥੀ – ਵਿਦਿਆਰਥਣ
ਅਧਿਆਪਕ – ਅਧਿਆਪਿਕਾ
ਮੁੰਡਾ – ਕੁੜੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਸ਼ਬਦ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਇੱਕ ਵਾਰ – एक बार – Once
ਮੁਫ਼ਤ – ……………. – ………………
ਜਨਮ-ਦਿਨ – …………. – ……………
ਘਰ – …………. – ……………
ਪਾਰਟੀ – …………. – ……………
ਮਿੱਤਰ – …………. – ……………
ਪਿਤਾ – …………. – ……………
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਬਦ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਇੱਕ ਵਾਰ – एक बार – Once
ਮੁਫ਼ਤ – मुफ्त – Free
ਜਨਮ-ਦਿਨ – जन्म दिन – Birthday
ਘਰ – घर – Home
ਪਾਰਟੀ – पार्टी – Party
ਮਿੱਤਰ – मित्र – Friend
ਪਿਤਾ – पिता – Father

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਭੱਠੀਆਂ, ਆਰਥਿਕ, ਕਲੇਸ਼, ਫ਼ੈਸਲਾ, ਇਮਤਿਹਾਨ !
ਉੱਤਰ :
1. ਭੱਠੀਆਂ (ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਕਾਉਣ ਜਾਂ ਪਿਘਲਾਉਣ ਲਈ ਬਣਿਆ ਵੱਡਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ) – ਇਸ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਲੋਹਾ ਪਿਘਲਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭੱਠੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ।
2. ਆਰਥਿਕ (ਪੈਸੇ-ਧੇਲੇ ਤੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ) – ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ।
3. ਕਲੇਸ਼ (ਝਗੜਾ) – ਪਰਲੀ ਗੁਆਂਢਣ ਦੀਆਂ ਲੂਤੀਆਂ ਨੇ ਉਰਲੇ ਦੋਹਾਂ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਕਲੇਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
4. ਫ਼ੈਸਲਾ (ਨਿਰਨਾ) – ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਕਾਤਲ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ।
5. ਇਮਤਿਹਾਨ (ਪ੍ਰੀਖਿਆ) – ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਲੈ ਕੇ ਪਾਸ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ’ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ :
ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਰੁੱਖ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਮਗਰੋਂ ਮੀਂਹ ਰੁਕ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ :
……………………………………………….
……………………………………………….

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ :

(ਉ) ਅੱਜ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਫਿਰ ਬਰਫ਼ੀ ਵੰਡੀ ਗਈ ਸੀ । (ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਅ) ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ ਸੀ । (ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ)
(ਈ) ਇਕ ਦਸ-ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਲੰਮਾ ਪਿਆ ਖੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ । (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ)
(ਸ) ਕਾਹਦੀ ਚਾਹ ਬਣਾਵਾਂ ? (ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ)
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜਮਾਤ, ਬਰਫ਼ੀ ।
(ਅ) ਉਹਨਾਂ ।
(ਇ) ਦਸ-ਬਾਰਾਂ ।
(ਸ) ਬਣਾਵਾਂ ।

ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ ।

ਅੱਜ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਬਰਫ਼ੀ ਵੰਡੀ ਗਈ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਿਸੀ ਦਾ ਜਨਮਦਿਨ ਸੀ । ਹਾਲੇ ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਹੀ ਤਾਂ ਚਿੰਟੂ ਨੇ ਜਮਾਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਸਗੁੱਲੇ ਖੁਆਏ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਉਸਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਸੀ । ਇਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਉਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਵੀ । ਖੁਸ਼ੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕਿ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਖਾਣ ਲਈ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਅਕਸਰ ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਮਨ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਆਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇਗਾ ? ਉਸ ਦੇ ਮਾਪੇ ਤਾਂ ਏਨਾ ਖ਼ਰਚ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।ਉਹ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਫ਼ੀਸ ਅਤੇ ਕਾਪੀਆਂ-ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਗਰਮੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹਾ ਪੰਘਰਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭੱਠੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਸੈਟਰ-ਜਰਸੀਆਂ ਲਿਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਟਨ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਘਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵਾਧਾ ਹੋ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ
(ਅ) ਆਓ ਕਸੌਲੀ ਚੱਲੀਏ
(ਈ) ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੱਲ
(ਸ) ਗਿੱਦੜ-ਸਿੰਝੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅੱਜ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਕੀ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ?
(ੳ) ਰਸਗੁੱਲੇ
(ਅ) ਬਰਫ਼ੀ
(ਈ) ਪੇੜੇ
(ਸ) ਕੇਕ ॥
ਉੱਤਰ :
ਬਰਫ਼ੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਪ੍ਰਿੰਸੀ ਨੇ
(ਅ) ਚਿੰਟੂ ਨੇ
(ਈ) ਮਿੰਟੂ ਨੇ
(ਸ) ਚੈੱਕੀ ਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਚਿੰਟੂ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੰਟੂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਖੁਆਇਆ ਸੀ ?
(ੳ) ਲੱਡੂ
(ਅ) ਗੁਲਾਬ-ਜਾਮਣੂ
(ਈ) ਰਸਗੁੱਲੇ
(ਸ) ਬਰਫ਼ੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਰਸਗੁੱਲੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ
(ਅ) ਅਫ਼ਸੋਸ ਦਾ
(ਇ) ਚਾਅ ਦਾ
(ਸ) ਉਦਾਸੀ ਦਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਉਦਾਸੀ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਉਦਾਸ ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ?
(ਉ) ਘਰ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ
(ਅ) ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ
(ਈ) ਪਿਤਾ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ
(ਸ) ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਘਰ ਦੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਕੌਣ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਚਿੰਟੂ ਦਾ ਪਿਤਾ
(ਅ) ਪ੍ਰਿਸੀ ਦਾ ਪਿਤਾ
(ਈ) ਮਿੱਕੀ ਆਪ
(ਸ) ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਪਿਤਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਪਿਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਰੁੱਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ?
(ੳ) ਗਰਮੀ
(ਅ) ਸਰਦੀ ।
(ਈ) ਪਤਝੜ
(ਸ) ਬਸੰਤ ॥
ਉੱਤਰ :
ਗਰਮੀ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਲੋਹਾ ਕਿੱਥੇ ਪੰਘਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਧੁੱਪ ਵਿਚ
(ਅ) ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ
(ਈ) ਭੱਠੀ ਉੱਤੇ
(ਸ) ਭੱਠੇ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
ਭੱਠੀ ਉੱਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਸੈਟਰ-ਜਰਸੀਆਂ ਲਿਆ ਕੇ ਕੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ?
(ੳ) ਉਧੇੜਦੇ ਸਨ
(ਅ) ਬਟਨ ਲਾਉਂਦੇ ਸਨ
(ਈ) ਬੁਣਦੇ ਸਨ
(ਸ) ਜਿੱਖਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਸਨ ।
ਉੱਤਰ :
ਬਟਨ ਲਾਉਂਦੇ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਘਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੌਣ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ
(ਅ) ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ
(ਈ) ਮਿੱਕੀ ਆਪ
(ਸ) ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਭਰਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ।

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ

‘‘ਤੁਸੀਂ ਇਹਦੀ ਦਵਾਈ ਕਿਉਂ ਨੀਂ ਲੈ ਆਉਂਦੇ । ਖੰਘ-ਖੰਘ ਕੇ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਸਾਹ ਸੁੱਕ ਗਿਐ । ਸਵੇਰ ਦਾ ਬੁਖ਼ਾਰ ਵੀ ਚੜਿਆ ਹੋਇਐ ।” ਉੱਥੇ ਬੈਠੀ ਔਰਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਦਮੀ ਰਤਾ ਖਿਝ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਦਵਾਈ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਦੀ ਲਿਆਵਾਂ । ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਧੇਲਾ ਨੀਂ । ਚਾਹ ‘ਚ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤੇ ਉਬਾਲ ਕੇ ਦੇ-ਦੇ … ਆਪੇ ਬੁਖ਼ਾਰ ਉੱਤਰ ਜਾਉ ।” ‘‘ਚਾਹ ਕਾਹਦੀ ਬਣਾਵਾਂ ? ਨਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਖੰਡ ਏ ਤੇ ਨਾ ਦੁੱਧ !” ਉਸ ਔਰਤ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਰੋਣਹਾਕੀ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ । “ਮੈਂ ਵੀ ਦੱਸ, ਕੀ ਕਰਾਂ ? ਇਸ ਝੜੀ ਦਾ ਸੱਤਿਆਨਾਸ ਹੋਵੇ । ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਦਿਹਾੜੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ । ਰੱਬ ਵੀ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲੈ ਰਿਹੈ, ” ਆਖਦਿਆਂ ਉਸ ਆਦਮੀ ਦਾ ਮਨ ਭਰ ਆਇਆ ਸੀ । ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਮਿੱਕੀ ਜਿਵੇਂ ਸੁੰਨ ਹੋ ਗਿਆ । ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ, ਉਸ ਦੇ ਪਾਪਾ ਠੀਕ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਾਰਟੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ, ਤਾਂ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਚੋਂਚਲੇ ਹਨ । ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਰੋਟੀ ਦੇ ਹੀ ਲਾਲੇ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਕੁੱਝ ਪਲ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ । ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਉਸ ਪੰਜਾਹ ਦਾ ਨੋਟ ਉਸ ਆਦਮੀ ਵਲ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਅੰਕਲ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਦਵਾਈ ਲੈ ਆਓ।” “ਨਹੀਂ ਪੁੱਤ …. ਰੱਬ ਆਪੇ ਸਾਰ ਦੇਵੇਗਾ, ਤੂੰ ਕਾਹਨੂੰ ਤਕਲੀਫ਼ ਕਰਦੈ …… ?” “ਨਹੀਂ ਅੰਕਲ ਜੀ, ਤਕਲੀਫ਼ ਵਾਲੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨੀਂ …. ਨਾਲੇ ਅੱਜ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਹੈ । ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਵੀਰ ਨੂੰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ।” ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਇੰਝ ਆਖਦਿਆਂ ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਮਨ ਭਰ ਆਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ?
(ੳ) ਖੰਘ ਤੇ ਬੁਖ਼ਾਰ
(ਆ) ਪੇਟ ਦਰਦ
(ਈ) ਕੰਨ ਦਰਦ
(ਸ) ਦੰਦ ਦਰਦ ।
ਉੱਤਰ :
ਖੰਘ ਤੇ ਬੁਖ਼ਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਸਾਹ ਕਿਉਂ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਪਿਆਸ ਨਾਲ
(ਅ) ਰੋ-ਰੋ ਕੇ
(ਈ) ਖੰਘ-ਖੰਘ ਕੇ
(ਸ) ਬੋਲ-ਬੋਲ ਕੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਖੰਘ-ਖੰਘ ਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕੌਣ-ਕੌਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਉਸਦੀ ਮਾਂ
(ਅ) ਉਸਦਾ ਪਿਓ
( ਮਾਂ ਤੇ ਪਿਓ ਦੋਵੇਂ
(ਸ) ਮਿੱਕੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਂ ਤੇ ਪਿਓ ਦੋਵੇਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਬਾਪ ਦਵਾਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ ਸਕਿਆ ?
(ਉ) ਮੌਸਮ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ
(ਅ) ਨੇੜੇ ਡਾਕਟਰ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ
(ਇ) ਦੁਕਾਨ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ
(ਸ) ਜੇਬ ਵਿਚ ਧੇਲਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਜੇਬ ਵਿਚ ਧੇਲਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਆਦਮੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਬੁਖ਼ਾਰ ਲਾਹੁਣ ਲਈ ਕੀ ਉਬਾਲ ਕੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚਾਹ-ਪੱਤੀ
(ਅ) ਮੁਲੱਠੀ
(ਇ) ਬਨਫ਼ਸ਼ਾ ।
(ਸ) ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਘਰ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਚਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ?
(ਉ) ਪੱਤੀ
(ਆ) ਪਾਣੀ
(ਇ) ਅੱਗ
(ਸ) ਖੰਡ ਤੇ ਦੁੱਧ ।
ਉੱਤਰ :
ਖੰਡ ਤੇ ਦੁੱਧ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਾਹਰ ਮੌਸਮ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਝੜੀ ਲਗਾਤਾਰ ਮੀਂਹ
(ਅ) ਬਹੁਤ ਗਰਮੀ
(ਇ) ਹਨੇਰੀ
(ਸ) ਬਹੁਤ ਸਰਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਝੜੀ ਲਗਾਤਾਰ ਮੀਂਹ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਆਦਮੀ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗੀ ?
ਜਾਂ
ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਝੜੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ?
(ਉ) ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ
(ਅ) ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ
(ਇ) ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ
(ਸ) ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਆਦਮੀ ਤੇ ਔਰਤ (ਬਿਮਾਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ) ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਕਿਸ ਦੀ ਗੱਲ ਠੀਕ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਈ ?
(ਉ) ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ
(ਅ) ਦੋਸਤ ਦੀ
(ਇ) ਮੰਮੀ ਦੀ
(ਸ) ਪਾਪਾ ਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਪਾਪਾ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਾਪਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਨੂੰ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੋਂਚਲੇ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ
(ਅ) ਵਿਹਲੜਾਂ ਦੇ
(ਇ) ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ
(ਸ) ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਪੰਜਾਹ ਦਾ ਨੋਟ ਕਿਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ?
(ਉ) ਬਿਮਾਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਬਾਪ ਨੂੰ
(ਅ) ਬਿਮਾਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ
(ਈ) ਬਿਮਾਰ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ
(ਸ) ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ।
ਉੱਤਰ :
ਬਿਮਾਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਕਿਸ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ
(ਅ) ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਹੋਣ ਦੀ ।
(ਈ) ਆਪਣੇ ਫ਼ਸਟ ਰਹਿਣ ਦੀ
(ਸ) ਆਪਣੀ ਲਾਟਰੀ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਸ਼ੈਟਰ-ਜਰਸੀਆਂ-ਸਵੈਟਰ ਤੇ ਕੋਟੀਆਂ ਆਰਥਿਕ-ਪੈਸੇ-ਧੇਲੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ । ਵਾਕਫ਼-ਜਾਣ । ਜੋਸ਼-ਉਤਸ਼ਾਹ । ਟਹੁਰ-ਸ਼ਾਨ 1 ਡਾਢੀ-ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ॥ ਮੱਤ-ਅਕਲ । ਤੇਰੀ ਮੱਤ ਤਾਂ ਨੀ ਮਾਰੀ ਗਈ-ਕੀ ਤੇਰੀ ਸੋਚਣ-ਸਮਝਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ? ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈਂ ? ਦਲੀਲਾਂ-ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗੱਲ ! ਕਲੇਸ਼-ਝਗੜਾ । ਝੜਪ-ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਦਾ ਝਗੜਾ । ਵਾਹ-ਵਾਹ-ਸੰਸਾ, ਤਾਰੀਫ਼ ਚੋਂਚਲੇ-ਨਿਰਾ ਸੁਆਦ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ । ਮਜ਼ਾਕ-ਮਖੌਲ ਨੂੰ ਲਾਗਲੀ-ਨੇੜੇ ਦੀ । ਖ਼ਸਤਾ ਹਾਲ-ਟੁੱਟੀ-ਭੱਜੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ, ਡਿਗਣ ਵਾਲਾ । ਕਬਾੜ-ਟੁੱਟ-ਭੱਜਾ ਸਮਾਨ । ਭਿੰਡਰਿਆ-ਖਿੱਲਰਿਆ । ਧੇਲਾ ਨੀ-ਇਕ ਵੀ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ । ਰੋਣਹਾਕੀ-ਰੋਣ ਵਾਲੀ ਹਾਲਤ । ਝੜੀ-ਲਗਾਤਾਰ ਪੈ ਰਿਹਾ ਮੀਂਹ । ਸਤਿਆਨਾਸਸਭ ਕੁੱਝ ਤਬਾਹ ਹੋਣਾ, ਕੱਖ ਨਾ ਰਹਿਣਾ । ਰੋਟੀ ਦੇ ਲਾਲੇ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ । ਸਾਰ ਦੇਣਾਪੂਰਾ ਕਰਨਾ । ਤਕਲੀਫ਼-ਔਖ । ਤਕਲੀਫ਼ ਕਰਦੈ-ਔਖ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ।

ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ Summary

ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਅੱਜ ਪ੍ਰਿੰਸੀ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਮਠਿਆਈ ਵੰਡੀ ਗਈ ਸੀ । ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਚਿੰਟੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ ਜਮਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰਸਗੁੱਲੇ ਖੁਆਏ ਸਨ !

ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ ਹੀ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਮਨ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਆਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਮਾਪੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਫ਼ੀਸ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਵੀ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਤੋਰਦੇ ਸਨ ।

ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਲੋਹਾ ਪੰਘਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭੱਠੀ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਸਵੈਟਰ-ਜਰਸੀਆਂ ਲਿਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਟਨ ਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਿਰਾਏ ਦਾ ਮਕਾਨ ਸੀ । ਮਿੱਕੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਤੰਗੀ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਘਰਵਾਲੇ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਨਾਉਂਦੇ । ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਮੰਨ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਇਸ ਵਾਰੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਮਠਿਆਈ ਵੰਡੇ ।

ਮਿੱਕੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ । ਉੱਥੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜਨਮਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਮਠਿਆਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵੰਡੀ । ਉੱਥੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਈ ਮੁੰਡਾ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋ-ਚਾਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਕੰਟੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸਮੋਸੇ ਜਾਂ ਟਿੱਕੀਆਂ ਖੁਆ ਦਿੰਦਾ ਸੀ । ਅੱਠਵੀਂ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਲੈਣ ਕਰਕੇ ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਇਸ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ । ਇੱਥੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਨਵਾਂ ਢੰਗ ਦੇਖ ਕੇ ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਸੀ ।

ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਇੱਕੋ ਸੁਰ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ “ਹੈਪੀ ਬਰਥ ਡੇ ਟੂ ਯੂ’ ਆਖਦੇ, ਤਾਂ ਮਿੱਕੀ ਦਾ ਮਨ ਵੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਅੰਤ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ । ਉਸ ਦੇ ਪਾਪਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਖਿਝ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੀ ਉਸ ਦੀ ਮੱਤ ਮਾਰੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਸਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਇਹੋ ਹੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ।

ਮਿੱਕੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਮੰਮੀ-ਪਾਪਾ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ । ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪੱਕੀ ਧਾਰ ਲਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਮਨਾਏਗਾ । ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿਚ ਝਗੜਾ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ । ਉਸ ਦੇ ਮੰਮੀ-ਪਾਪਾ ਦੀ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਉੱਪਰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਝੜਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਉਸ ਦੇ ਮੰਮੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਐਤਕੀਂ ਮਿੱਕੀ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲੈਣ, ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਦੇ ਪਾਪਾ ਦੋ-ਢਾਈ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਸਨ !

ਆਖਰ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਕੀ ਦੇ ਪਾਪਾ ਕੁੱਝ ਨਰਮ ਪੈ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਮਿੱਕੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਐਵੇਂ ਵਾਹ-ਵਾਹ ਖੱਟਣ ਲਈ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਚੋਂਚਲੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਗ਼ਰੀਬ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਦੋ ਡੰਗ ਦੀ ਰੋਟੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੁੱਝ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੁੱਝ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਨ ਲਵੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋ-ਚਾਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਪਾਰਟੀ ਕਰ ਲਵੇ । ਸਾਰੀ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦੇਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ । ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਈ ।

ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚਿੰਟੂ ਤੇ ਸੋਨੂੰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਬੁਲਾਵੇਗਾ, ਪਰੰਤੂ ਵਿੱਕੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਮਖੌਲ ਉਡਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ।

ਜਨਮ-ਦਿਨ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਦਰੇਸੀ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਲਾਗਲੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਪਕੌੜੇ ਤੇ ਸਮੋਸੇ ਲਿਆਉਣੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਅਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਹੋਏ ਸਨ । ਅਜੇ ਉਹ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਦਮ ਤੇਜ਼ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਲਗ ਪਿਆ । ਉਹ ਮੀਂਹ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਦੌੜ ਕੇ ਇਕ ਘਰ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਜਾ ਖੜਾ ਹੋਇਆ । ਘਰ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੁੱਲਾ ਸੀ । ਅੰਦਰੋਂ ਉਸਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਆਈ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰ ਲੰਘ ਆਵੇ, ਐਵੇਂ ਮੀਂਹ ਵਿਚ ਭਿੱਜ ਕੇ ਬਿਮਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ । । ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਅੰਦਰ ਲੰਘ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਖਸਤਾ ਹਾਲ ਜਿਹਾ ਘਰ ਸੀ ! ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਦਸਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਇਕ ਮੁੰਡਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਸਨੂੰ ਸਵੇਰ ਦਾ ਬੁਖ਼ਾਰ ਚੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਬੈਠੀ ਔਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦਵਾਈ ਲਿਆਉਣ ਲਈ

ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਖਿਝ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜੇਬ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਕ ਧੇਲਾ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਦਵਾਈ ਕਾਹਦੀ ਲਿਆਵੇ । ਉਹ ਚਾਹ ਵਿਚ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤੇ ਉਬਾਲ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਦੇ ਦੇਵੇ । ਔਰਤ ਨੇ ਰੌਣਹਾਕੀ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਚਾਹ ਕਾਹਦੀ ਬਣਾਵੇ, ਨਾ ਘਰ ਵਿਚ ਖੰਡ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਦੁੱਧ । ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਝੜੀ ਲੱਗੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ । ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਭਰ ਆਇਆ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਮਿੱਕੀ ਸੁੰਨ ਹੋ ਗਿਆ । ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾ ਦੀ ਗੱਲ ਠੀਕ ਲੱਗੀ ਕਿ ਜਨਮ-ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਚੋਂਚਲੇ ਹਨ । ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਹ ਦਾ ਨੋਟ ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਪੁੱਤਰ ਲਈ ਦਵਾਈ ਲੈ ਆਵੇ । ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਨਾਂਹ-ਨੁੱਕਰ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਮਿੱਕੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਹੈ, ਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਵੀਰ ਨੂੰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਮਗਰੋਂ ਮੀਂਹ ਰੁਕਣ ‘ਤੇ ਮਿੱਕੀ ਘਰ ਪੁੱਜਾ, ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਕਰ ਕੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 5 ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਮੇਲਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 5 ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਮੇਲਾ

(i) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ‘ਤੇ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇੰਨੀ ਕਿ ਪੈਰ ਧਰਨ ਨੂੰ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਮਠਿਆਈਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੱਡੂਆਂ ਤੇ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੱਪੜੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਕੁੜਤੇ ਤੇ ਚਾਦਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕਿਹੜੇ ਲੋਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਿਹੜੇ ਧੂੜ, ਧੁੱਪ ਤੇ ਧੱਕੇ ਸਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰੰਗਲੇ ਮੇਲੇ ਕਿਸ ਫੁੱਲ ਵਾਂਗ ਲਗਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਗੇ ।

(ii) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਾਂ ਜਾਂ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

(ਉ) ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ‘ਤੇ ਬਹੁਤੀ ਭੀੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
(ਅ) ਹਟਵਾਣੀਏ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਖੱਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(ਈ) ਵਿਸਾਖੀ ਉੱਤੇ ਲੋਕ ਆਮ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
(ਸ) ਕਵੀਸ਼ਰ ਵੀ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਆਪਣੇ ਬੋਲ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
(ਹ) ਮੱਲ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਹੀਂ, (ਅ) ਹਾਂ, (ਈ) ਨਹੀਂ, (ਸ) ਹਾਂ, (ਹ) ਨਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਪੈਰ ਧਰਨਾ, ਸ਼ੁਕੀਨ, ਕਵੀਸ਼ਰ, ਮੁਲਖੱਈਆ, ਸਵਾਰੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਪੈਰ ਧਰਨਾ (ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣਾ) – ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਭੀੜ ਕਾਰਨ ਪੈਰ ਧਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
2. ਸ਼ੁਕੀਨ (ਸ਼ੌਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ) – ਮਠਿਆਈਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਹਲਵਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੁਆਲੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ ।
3. ਕਵੀਸ਼ਰ (ਸਟੇਜੀ ਕਵੀ) – ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹਸਾਉਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖੂਬ ਰੰਗ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
4. ਮੁਲਖੱਈਆ (ਲੋਕ, ਦੁਨੀਆ) – ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਐਨਾ ਮੁਲਖੱਈਆ ਇਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਤਿਲ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
5. ਸਵਾਰੀਆਂ (ਗੱਡੀ ਦੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ) – ਬੱਸਾਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਪਈਆਂ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਤੁਕਾਂਤ ਮਿਲਾਓ :
ਹੱਟੀਆਂ – …………..
ਮੇਲੀਆਂ – …………..
ਚੁੱਕਿਆ – …………..
ਲਾਰੀਆਂ – …………..
ਗੁਲਾਬ – …………..
ਉੱਤਰ :
ਹੱਟੀਆਂ – ਖੱਟੀਆਂ
ਮੇਲੀਆਂ – ਬੇਲੀਆਂ
ਚੁੱਕਿਆ – ਉੱਕਿਆ
ਲਾਰੀਆਂ – ਸਵਾਰੀਆਂ
ਗੁਲਾਬ – ਪੰਜਾਬ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ :
ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲਾ ………….
…………….. ਖੜ੍ਹੇ ਬੰਨ੍ਹ ਪਾਲ ਨੇ ।
ਕੱਪੜੇ ਨੇ ਪਾਏ ਲੋਕਾਂ ……………
………………… ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ
…. ਵਿੱਚ ਬੱਸਾਂ, ਲਾਰੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲਾ, ਮੇਲਾ ਭਰਿਆ ।
ਖਾਣ ਦੇ ਸ਼ੁਕੀਨ, ਖੜ੍ਹੇ ਬੰਨ੍ਹ ਪਾਲ ਨੇ ।
ਕੱਪੜੇ ਨੇ ਪਾਏ ਲੋਕਾਂ, ਰੰਗਾ ਰੰਗ ਦੇ ।
ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ, ਸਾਡੀਆਂ-ਤੁਹਾਡੀਆਂ ।
ਭੀੜ ਹੋਵੇ ਐਨੀ, ਵਿੱਚ ਬੱਸਾਂ ਲਾਰੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :
ਧੂੜ, ਧੁੱਪ, ਧੱਕੇ ਜਿਹੜੇ ਜਰ ਸਕਦੇ ।
ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸੈਰ ਸੋਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
……………………………………..
……………………………………..

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਕੋਈ ਮੇਲਾ ਜ਼ਰੂਰ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ-ਉੱਤਰ ਲਈ ਦੇਖੋ ਲੇਖ-ਰਚਨਾ ਵਾਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ “ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠਾ ਮੇਲਾ’ ਜਾਂ ‘ਦੁਸਹਿਰਾ’ ।

ਪਸ਼ਨ 7.
ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਮੇਲਾ’ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਪੰਜ-ਛੇ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲਾ ਮੇਲਾ ਭਰਿਆ ।
ਜਾਏ ਨਾ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ॥
ਕਿੰਝ ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ਪਾਈਆਂ ਹੱਟੀਆਂ ।
ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਕਰਦੇ ਸਵਾਈਆਂ ਖੱਟੀਆਂ ।
ਲੱਡੂਆਂ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੇ ਭਰੇ ਥਾਲ ਨੇ ।
ਖਾਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਖੜੇ ਬੰਨ ਪਾਲ ਨੇ ।

(ਉ) ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲਾ ਮੇਲਾ ਭਰਿਆ ।
ਜਾਏ ਨਾ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ।
ਕਿੰਝ ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ਪਾਈਆਂ ਹੱਟੀਆਂ ।
ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਕਰਦੇ ਸਵਾਈਆਂ ਖੱਟੀਆਂ
ਲੱਡੂਆਂ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੇ ਭਰੇ ਥਾਲ ਨੇ ।
ਖਾਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਖੜ੍ਹੇ ਬੰਨ੍ਹ ਪਾਲ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਇਸ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ?
(iii) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਭੀੜ ਹੈ ?
(iv) ਹੱਟੀਆਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਈਆਂ ਹਨ ?
(v) ਹੱਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਕਮਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ?
(vi) ਥਾਲ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ?
(vii) ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਮਠਿਆਈ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਮੇਲਾ ਭਰਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਭੀੜ ਬਹੁਤ ਹੈ । ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਟੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਖੂਬ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲੱਡੂ-ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੇ ਥਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਦੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਕਤਾਰਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਲੈਣ ਲਈ ਖੜੇ ਹਨ ।
(ii) ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ।
(iii) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ।
(iv) ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ।
(v) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ।
(vi) ਲੱਡੂਆਂ ਤੇ ਜਲੇਬੀਆਂ ਨਾਲ !
(vii) ਲੱਡੂ ਤੇ ਜਲੇਬੀਆਂ ।

(ਅ) ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਮੇਲੀਆਂ ।
ਸੋਭਦੇ ਨੇ ਮੇਲੇ ਸਦਾ ਨਾਲ ਬੇਲੀਆਂ ।
ਸੀਟੀਆਂ, ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਸ਼ੋਰ ਹੈ ।
ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਲੋਰ ਹੈ ।
ਕੱਪੜੇ ਨੇ ਪਾਏ ਲੋਕਾਂ ਰੰਗਾ-ਰੰਗ ਦੇ ।
ਕੁੜਤੇ ਤੇ ਚਾਦਰੇ ਨੇ ਕਈ ਢੰਗ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਮੇਲਾ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਮੇਲਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ?
(iii) ਮੇਲੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(v) “ਲੋਰ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਹਨ ?
(vi) ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਗੱਭਰੂ ਦੋਸਤ ਟੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮ ਰਹੇ । ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਵਜ ਰਹੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਤੇ ਸੀਟੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਮੇਲਾ ਵੇਖ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਤੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ।
(ii) ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ।
(iii) ਬੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ।
(iv) ਸੀਟੀਆਂ ਅਤੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੇ ।
(v) ਮਸਤੀ ।
(vi) ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਢੰਗਾਂ ਦੇ ।

(ੲ) ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਿਤੇ ‘ਵਾਰ’ ਢਾਡੀਆਂ ।
ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਾਡੀਆਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ।
ਕਿਧਰੇ ਪੰਘੂੜੇ ਤੇ ਚੰਡੋਲ ਕਿਧਰੇ ।
ਸੁਣਦੇ ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕਿਧਰੇ ।
ਆਥਣੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਢੋਲ ਵੱਜਦੇ ।
ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮੱਲ ਨੇ ਅਖਾੜੀ ਗੱਜਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਬ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਢਾਡੀ ਕੀ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ?
(iii) ਢਾਡੀ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਹਨ ?
(iv) ਪੰਘੂੜੇ ਤੇ ਚੰਡੋਲ ਕਿੱਥੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ?
(v) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ?
(vi) ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(vii) ਮੱਲ ਕਿੱਥੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਜ ਰਹੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਢਾਡੀ ਵਾਰਾਂ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਹੈ । ਕਿਧਰੇ ਲੋਕ ਪੰਘੂੜੇ ਤੇ ਚੰਡੋਲ ਝੂਟ ਰਹੇ ਹਨ । ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਢੋਲ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਪਹਿਲਵਾਨ ਅਖਾੜਿਆਂ ਵਿਚ ਆ ਨਿੱਤਰੇ ਹਨ ।
(ii) ਵਾਰ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ।
(iii) ਸਾਡੀਆਂ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ।
(iv) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ।
(v) ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ ਦੇ ।
(vi) ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਢੋਲ ਵੱਜਣ ਲੱਗੇ ਹਨ ।
(vii) ਮੱਲ ਅਖਾੜਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਗੱਜ ਰਹੇ ਹਨ ।

(ਸ) ਐਨਾ ਮੁਲਖੱਈਆ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਚੁੱਕਿਆ ।
ਲੱਭਦਾ ਨਹੀਂ ਬੰਦਾ ਸਾਥ ਨਾਲੋਂ ਉੱਕਿਆ ।
ਭੀੜ ਹੋਵੇ ਐਨੀ ਵਿਚ ਬੱਸਾਂ, ਲਾਰੀਆਂ ।
‘ਤੋਬਾ-ਤੋਬਾ’ ਕਹਿਣ ਚੜ ਕੇ ਸਵਾਰੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਮੁਲਖੱਈਆ’ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
(iii) ਮੁਲਖੱਈਆ ਕਿੱਥੇ ਇਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(iv) ਸਾਥ ਨਾਲੋਂ ਉੱਕਿਆ ਵਿਛੜਿਆ ਬੰਦਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ ?
(v) ਸਵਾਰੀਆਂ ‘ਤੋਬਾ-ਤੋਬਾ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਐਨੀ ਭੀੜ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰੀ ਸਾਥ ਨਾਲੋਂ ਖੁੰਝਿਆ ਬੰਦਾ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ । ਬੱਸਾਂ ਤੇ ਲਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਤੂੜੀਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਲੋਕ ਤੌਬਾ-ਤੋਬਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ।
(ii) ਇਧਰ-ਉੱਧਰ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ।
(iii) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ।
(iv) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੀੜ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ।
(v) ਬੱਸਾਂ ਤੇ ਲਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੀੜ ਦੇਖ ਕੇ ।

(ਹ) ਧੁੱਪ, ਧੂੜ, ਧੱਕੇ ਜਿਹੜੇ ਜਰ ਸਕਦੇ ।
ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸੈਰ ਸੋਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਲ ਸੋਭਦੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ।
ਮੇਲਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਮੇਲੇ ਰੰਗਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕੌਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਫੁੱਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣੇ ਫੁੱਲ ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੰਗਲੇ ਹਨ ?
(v) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੇਲੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਘੁੰਮਣ ਦਾ ਸਵਾਦ ਉਹੋ ਹੀ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਧੂੜ, ਧੁੱਪ ਤੇ ਧੱਕੇ ਸਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਉਂਞ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੇਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣੇ ਤੇ ਰੰਗਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਜਿਹੜਾ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਧੂੜ, ਧੁੱਪ ਤੇ ਧੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ ।
(iii) ਗੁਲਾਬ ਦੇ ।
(iv) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ।
(v) ਰੰਗਲੇ ।

ਕਾਵਿ-ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

(ੳ) ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲਾ ਮੇਲਾ ਭਰਿਆ ।
ਜਾਏ ਨਾ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ॥
ਕਿੰਝ ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ਪਾਈਆਂ ਹੱਟੀਆਂ ।
ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਕਰਦੇ ਸਵਾਈਆਂ ਖੱਟੀਆਂ ।
ਲੱਡੂਆਂ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੇ ਭਰੇ ਥਾਲੁ ਨੇ ।
ਖਾਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਖੜੇ ਬੰਨ੍ਹ ਪਾਲ ਨੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਧਰਿਆ-ਰੱਖਿਆ । ਹਟਵਾਣੀਆਂ-ਹੱਟੀਆਂ ਵਾਲੇ । ਸਵਾਈਆਂਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ । ਪਾਲ-ਕਤਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਇਸ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ?
(iii) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਭੀੜ ਹੈ ?
(iv) ਹੱਟੀਆਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਈਆਂ ਹਨ ?
(v) ਹੱਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਕਮਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ?
(vi) ਥਾਲ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ?
(vii) ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਮਠਿਆਈ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਮੇਲਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇੰਨੀ ਭੀੜ ਹੈ ਕਿ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ । ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ਹੱਟੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ! ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਹਲਵਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲੱਡੂਆਂ, ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੇ ਥਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਦੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਕਤਾਰਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਹੱਟੀਆਂ ਅੱਗੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ ।
(ii) ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ।
(iii) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ।
(iv) ਹਟਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ।
(v) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ।
(vi) ਲੱਡੂਆਂ ਤੇ ਜਲੇਬੀਆਂ ਨਾਲ ।
(vi) ਲੱਡੂ ਤੇ ਜਲੇਬੀਆਂ ।

(ਅ) ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਮੇਲੀਆਂ ।
ਸੋਭਦੇ ਨੇ ਮੇਲੇ ਸਦਾ ਨਾਲ ਬੇਲੀਆਂ ।
ਸੀਟੀਆਂ, ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਸ਼ੋਰ ਹੈ ।
ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਲੋਰ ਹੈ ।
ਕੱਪੜੇ ਨੇ ਪਾਏ ਲੋਕਾਂ ਰੰਗਾ-ਰੰਗ ਦੇ ।
ਕੁੜਤੇ ਤੇ ਚਾਦਰੇ ਨੇ ਕਈ ਢੰਗ ਦੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਮੇਲੀਆਂ-ਮੇਲਾ ਵੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ । ਬੇਲੀਆਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ, ਯਾਰਾਂ । ਲੋਰ-ਮਸਤੀ । ਰੰਗਾ-ਰੰਗ-ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ । ਚਾਦਰੇ-ਧੋਤੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਮੇਲਾ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਮੇਲਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ?
(iii) ਮੇਲੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(v) “ਲੋਰ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਹਨ ?
(vi) ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਦੇ ਸ਼ਕੀਨ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹਨ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਮੇਲੇ ਦਾ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸੋਹਣੇ ਲਗਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਸੀਟੀਆਂ ਤੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਰੌਲੇ ਨਾਲ ਸਭ ਨੂੰ ਮਸਤੀ ਚੜ੍ਹ ਰਹੀ ਹੈ । ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁੜਤੇ ਤੇ ਚਾਦਰੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਹਨ ।
(ii) ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ॥
(iii) ਬੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ।
(iv) ਸੀਟੀਆਂ ਅਤੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੇ ।
(v) ਮਸਤੀ ।
(vi) ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਢੰਗਾਂ ਦੇ ।

(ਇ) ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸ਼ਰੂ ਕਿਤੇ ‘ਵਾਰ ਢਾਡੀਆਂ ।
ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਾਡੀਆਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ।
ਕਿਧਰੇ ਪੰਘੂੜੇ ਤੇ ਚੰਡੋਲ ਕਿਧਰੇ ।
ਸੁਣਦੇ ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕਿਧਰੇ ॥
ਆਥਣੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਢੋਲ ਵੱਜਦੇ ।
ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮੱਲ ਨੇ ਅਖਾੜੀ ਗੱਜਦੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਵਾਰ-ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ । ਚੰਡੋਲ-ਪੰਘੂੜੇ । ਕਵੀਸ਼ਰ-ਕਵੀ । ਆਥਣੇ-ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ । ਅਖਾੜੇ-ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੁਲਣ ਦੀ ਥਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਢਾਡੀ ਕੀ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ?
(iii) ਢਾਡੀ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਹਨ ?
(iv) ਪੰਘੂੜੇ ਤੇ ਚੰਡੋਲ ਕਿੱਥੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ?
(v) ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ?
(vi) ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(vii) ਮੱਲ ਕਿੱਥੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਜ ਰਹੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਢਾਡੀਆਂ ਨੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਵਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਕਿਧਰੇ ਪੰਘੂੜੇ ਤੇ ਚੰਡੋਲ ਘੁੰਮਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਧਰੇ ਕਵੀਸ਼ਰ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਢੋਲ ਵੱਜਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਤੇ ਉੱਥੇ ਘੁਲਣ ਲਈ ਆਏ ਪਹਿਲਵਾਨ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਗੱਜ ਰਹੇ ਹਨ ।
(ii) ਵਾਰ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ।
(iii) ਸਾਡੀਆਂ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ।
(iv) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ?
(v) ਕਵੀਸ਼ਰਾਂ ਦੇ ।
(vi) ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਢੋਲ ਵੱਜਣ ਲੱਗੇ ਹਨ ।
(vi) ਮੱਲ ਅਖਾੜਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਗੱਜ ਰਹੇ ਹਨ ।

(ਸ) ਐਨਾ ਮੁਲਖੱਈਆ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਚੁੱਕਿਆ ।
ਲੱਭਦਾ ਨਹੀਂ ਬੰਦਾ ਸਾਥ ਨਾਲੋਂ ਉੱਕਿਆ ।
ਭੀੜ ਹੋਵੇ ਐਨੀ ਵਿਚ ਬੱਸਾਂ, ਲਾਰੀਆਂ ।
‘ਤੋਬਾ-ਤੋਬਾ’ ਕਹਿਣ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਸਵਾਰੀਆਂ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਮੁਲਖੱਈਆ-ਦੁਨੀਆ, ਲੋਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4,
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ‘ਮੁਲਖੱਈਆ’ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
(iii) ਮੁਲਖੱਈਆ ਕਿੱਥੇ ਇਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(iv) ਸਾਥ ਨਾਲੋਂ ਉੱਕਿਆ (ਵਿਛੜਿਆ) ਬੰਦਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ ?
(v) ਸਵਾਰੀਆਂ ਤੋਬਾ-ਤੋਬਾ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਲੋਕ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਇੰਨੀ ਭੀੜ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਆਪਣੇ ਸਾਥ ਨਾਲੋਂ ਵਿਛੜ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਲੱਭਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ! ਬੱਸਾਂ ਤੇ ਲਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਭੀੜ ਹੋਈ ਪਈ ਹੈ ਕਿ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ‘ਤੋਬਾ-ਤੋਬਾ’ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ।
(ii) ਇਧਰ-ਉੱਧਰ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ।
(iii) ਮੇਲੇ ਵਿਚ ।
(iv) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੀੜ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ।
(v) ਬੱਸਾਂ ਤੇ ਲਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੀੜ ਦੇਖ ਕੇ ।

(ਹ) ਧੁੱਪ, ਧੂੜ, ਧੱਕੇ ਜਿਹੜੇ ਜਰ ਸਕਦੇ ।
ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸੈਰ ਸੋਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਲ ਸੋਭਦੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ।
ਮੇਲਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਮੇਲੇ ਰੰਗਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਜਰ-ਸਹਿ । ਸੋਈ-ਉਹੋ ਹੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕੌਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਫੁੱਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣੇ ਫੁੱਲ ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੰਗਲੇ ਹਨ ?
(v) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੇਲੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸੈਰ ਉਹੋ ਲੋਕ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਧੁੱਪ, ਧੂੜ ਤੇ ਧੱਕੇ ਸਹਿ ਸਕਦੇ ਹੋਣ । ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣੇ ਫੁੱਲ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਰੰਗਲੇ ਮੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਜਿਹੜਾ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਧੂੜ, ਧੁੱਪ ਤੇ ਧੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ ।
(iii) ਗੁਲਾਬ ਦੇ !
(iv) ਪੰਜਾਬ ਦੇ !
(v) ਰੰਗਲੇ ।