PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 10 ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 10 ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 10 ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ

PSEB 8th Class Science Guide ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅੰਤਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਸੇ ਗਏ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਰਮੋਨ (Harmones) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ (Adolescence)-ਜੀਵਨਕਾਲ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਅੰਤਰਾਲ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਵਸਥਾ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ 18 ਜਾਂ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਟੀਨਏਜਰਜ਼ (Teenagers) ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਲੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੱਖਵੱਖ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਕੀ ਹੈ ? ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ (Menstrual Cycle)-ਲੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਕਰਕੇ ਹਰ 28 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਜੀਵਨ (ਗਰਭ ਧਾਰਨ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਿਤ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਚੱਕਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਤੋਂ ਲਹੁ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਜਾਂ ਮਾਹਵਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਅੰਡੇ ਦੇ ਚਿਪਕਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਗਰਭ ਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਦੀਵਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਡਿਸਚਾਰਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮਾਹਵਾਰੀ ਆਮ ਕਰਕੇ 10 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ 45-50 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੋੜ ਅਵਸਥਾ ਸਮੇਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਰੀਰਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੋੜ ਅਵਸਥਾ ਆਰੰਭ ਦੀ ਅਵਧੀ 11 ਤੋਂ 19 ਸਾਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹ ਅਵਸਥਾ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਲੜਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ-

• ਅਚਾਨਕ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਣਾ | ਬਾਜੂ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲੜਕਾ ਲੰਬਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਮੋਢੇ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਚੌੜੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਆਵਾਜ਼ ਭਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਐਡਮਜ਼ ਐਪਲ, ਸਾਫ਼ ਉਭਰਿਆ ਭਾਗ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਆਵਾਜ਼ ਭਾਰੀ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।
• ਪਸੀਨਾ ਅਤੇ ਸਵੇਦ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੇ ਰਿਸਾਓ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਫਿਸੀਆਂ ਤੇ ਮੁਹਾਸੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਨਰ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹ ਅਵਸਥਾ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪਤਾਲੂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਲੜਕਿਆਂ ਦੇ ਸੀਨੇ, ਬਗਲ ਅਤੇ ਜਾਂਘ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰੋੜ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ-

1. ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਕਮਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਚੌੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਆਵਾਜ਼ ਯੰਤਰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ । ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਤਿੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
4. ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਮੁਹਾਸੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
5. ਅੰਡਕੋਸ਼ ਵੱਡੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਡਾਣੂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ।
6. ਸੜਨ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
7. ਬਗਲ ਅਤੇ ਜਾਂਘਾਂ ਤੇ ਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦੋ ਕਾਲਮਾਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸਾਰਣੀ ਬਣਾਓ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਸੇ ਛੱਡੇ ਉਤਸਰਜਿਤ ਹਾਰਮੋਨ ਦੇ ਨਾਂ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹੋਣ ।
ਉੱਤਰ-
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਨੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਿਸੇ (ਛੱਡੇ) ਉਤਸਰਜਿਤ ਹਾਰਮੋਨ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ-

ਅੰਦਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀ (Endocrine glands)	ਹਾਰਮੋਨ  (Harmones)
(1) ਪਿਚੂਟਰੀ ਗ੍ਰੰਥੀ (Pituitary gland)	(1) ਵਾਧਾ ਹਾਰਮੋਨ (Growth Harmones)
(2) ਥਾਇਰਾਈਡ (Thyroid)	(2) ਥਾਇਰਾਕਸਿਨ ਹਾਰਮੋਨ (Thyroxin harmones)
(3) ਐਡਰੀਨਲ (Adrenal)	(3) ਐਡਰੀਨਾਲਿਨ (Adrenalin)
(4) ਪੈਂਕਰੀਆਸ (Pancreas)	(4) ਇਨਸੁਲੀਨ (Insuline)
(5) ਪਤਾਲੂ (Testis)	(5) ਟੈਸਟੋਸਟੇਰਾਨ (Testosteron)
(6) ਅੰਡਕੋਸ਼ (Ovaries)	(6) ਐਸਟਰੋਜਨ (Estrogen)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਲਿੰਗੀ ਹਾਰਮੋਨ ਕੀ ਹੈ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨ-ਨਰ ਵਿੱਚ ਪਤਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਰਿਸਾਵੀ ਹਾਰਮੋਨ ਲਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਲਿੰਗ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਨਰ ਲਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨ ਟੇਸਟੋਸਟੀਰਾਨ ਪਤਾਲੂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਲੜਕੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । | ਮਾਦਾ ਲਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨ (ਐਸਟਰੋਜਨ) ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਮਾਦੇ ਵਿੱਚ ਦੂਸਰੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਲੱਛਣ ਜਿਵੇਂ ਸਤਨਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗਰਭ ਧਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕਥਨ ਸਹੀ ਹੈ
(ਉ) ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ

• ਉੱਚਿਤ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਤੀਬਰ ਗਤੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਧੀ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਭੁੱਖ ਲੱਗਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
• ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਆਦ ਗੰਥੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ਅ) ਇਸਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਉਮਰ ਦਾ ਅਰੰਭ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ

• ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਛਾਤੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਸਰੀਰਕ ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਧੀ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ।

(ਇ) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਭੋਜਨ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਿਤ ਹੈ ?

• ਚਿਪਸ, ਨੂਡਲਜ਼, ਕੋਕ
• ਰੋਟੀ, ਦਾਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ
• ਚਾਵਲ, ਨੂਡਲਜ਼, ਬਰਗਰ

(iv) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਟਿੱਕੀ, ਚਿਪਸ ਅਤੇ ਲੈਮਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) (ii) ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਆਹਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ਅ) (i) ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਇ) (ii) ਰੋਟੀ, ਦਾਲ, ਸਬਜ਼ੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
(i) ਐਡਮਜ਼ ਐਪਲ ਕੰਠ ਪਟਾਰੀ)
(ii) ਸੈਕੰਡਰੀ ਲਿੰਗੀ ਲੱਛਣ
(iii) ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਦਾ ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਐਡਮਜ਼ ਐਪਲ (Adm’s Apple) ਕੰਠ ਪਟਾਰੀ)-ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਲੜਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ ਯੰਤਰ ਦੇ ਵੱਧਣ ਨਾਲ ਜੋ ਅੰਗ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਉੱਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਐਡਮਜ਼ ਐਪਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

(ii) ਸੈਕੰਡਰੀ ਲਿੰਗੀ ਲੱਛਣ (Secondary Sexual Characters)-ਪਤਾਲੂ ਅਤੇ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਹਨ । ਇਹ ਯੁਗਮਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅਤੇ ਅੰਡਾਣੂ/ਲੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਤਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੜਕਿਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਦਾੜੀ, ਮੁੱਛ ਆਉਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਲੱਛਣ ਲੜਕੀ ਅਤੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਲਿੰਗੀ ਲੱਛਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਲਕਿਆਂ ਦੇ ਸੀਨੇ ਤੇ ਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਦੋਨਾਂ ਲੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕਿਆਂ ਦੇ ਬਗਲਾਂ ਅਤੇ ਜਾਂਘਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰੀ ਭਾਗ ਅਰਥਾਤ ਪਿਉਬਿਕ ਖੇਤਰ ਤੇ ਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

(iii) ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਦਾ ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ-ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਿੰਗ ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਨਰ ਵਿੱਚ ਇਕ ਜੋੜੀ ਨਰ (XY) ਗੁਣਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ (XX) ਗੁਣਸੂਤਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਫ ਹੈ ਕਿ ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ Y ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਰ ਮਾਦਾ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਤੋਂ ਸੰਤਾਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਾਦਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਨਰ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਨਰ ਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ XY ਗੁਣਸੂਤਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਜੇ ਪੁਰਸ਼ ਦਾ x ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰ ਇਸਤਰੀ ਦੇ x ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ XX ਜੋੜਾ ਬਣੇਗਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤਾਨ ਲੜਕੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗੀ | ਪਰ ਜਦੋਂ ਪੁਰਸ਼ ਦਾ Y ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰ ਇਸਤਰੀ ਦੇ X ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ XY ਬਣੇਗਾ । ਇਸ ਨਾਲ ਲੜਕੇ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਵੇਗਾ | ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਲੜਕੇ ਜਾਂ ਲੜਕੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਗੁਣਸੂਤਰ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ Y ਗੁਣਸੂਤਰ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਪੁਰਸ਼ ਕੋਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਚਿੱਤਰ ਪਹੇਲੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕਰੋ ।
ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਵੱਲ
3. ਐਕ੍ਰੀਨਲ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸਰਜਿਤ ਹਾਰਮੋਨ ॥
4. ਡੱਡ ਵਿੱਚ ਲਾਰਵੇ ਤੋਂ ਪੋੜ ਤੱਕ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ।
5. ਅੰਤਰ ਰਿਸਾਵੀ ਗੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਸਰਜਿਤ ਪਦਾਰਥ ।

ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ
1. ਅੰਦਰ ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਂ ।
2. ਸਵਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅੰਗ ।
3. ਇਸਤਰੀ ਹਾਰਮੋਨ ॥

ਉੱਤਰ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਵਿਧੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਲੜਕਿਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਅਨੁਮਾਨਿਤ (ਅੰਦਾਜ਼ਨ) ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ । ਲੜਕਿਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਉਮਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਹੀ ਗਾਫ ਪੇਪਰ ਤੇ ਗ੍ਰਾਫ ਖਿੱਚੋ । ਇਸ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢ ਸਕਦੇ ਹੋ ?

ਉੱਤਰ-ਉਪਰੋਕਤ ਦਿੱਤੇ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੜਕਿਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਲਗਪਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵਾਧਾ ਪਹਿਲਾਂ 8 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਅਤੇ ਫਿਰ 20 ਸਾਲ ਤੱਕ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 8 Science ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ Important Questions and Answers

(A) ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ

1. ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਲਗਭਗ …………. ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) 9
(ਅ) 11
(ਇ) 13
(ਸ) 15.
ਉੱਤਰ-
(ਅ) 11.

2. ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ………… ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) 19
(ਅ) 22
(ਇ) 25
(ਸ) 27.
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 19.

3. ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਦਾ ਵਿਚ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) 20 ਦਿਨ
(ਅ) 22 ਦਿਨ
(ੲ) 18 ਦਿਨ
(ਸ) 28 ਦਿਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) 28 ਦਿਨ ।

4. ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਦੇ ਰੁੱਕ ਜਾਣ ਨੂੰ ………. ਆਖਦੇ ਹਨ ।
(ੳ) ਰਜੋਦਰਸ਼ਨ
(ਅ) ਰਜੋਨਿਕ੍ਰਿਤੀ
(ਈ) ਕਾਯਾਂਤਰਣ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਰਜੋਨਿਤੀ ।

5. ਮਾਦਾ ਹਾਰਮੋਨ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ :
(ਉ) ਐਸਟਰੋਜਨ
(ਅ) ਟੇਸਟੋਸਟੀਨ
(ਈ ਐਡਰੀਨੇਲਿਨ
(ਸ) ਥਾਇਰਾਕਸਿਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਐਸਟਰੋਜਨ ।

6. ਨਰ ਲਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ
(ਉ) ਐਸਟਰੋਜਨ
(ਅ ਐਡਰੀਨੇਲਿਨ
(ੲ) ਟੇਸਟੋਸਟੀਨ
(ਸ) ਥਾਇਰਾਕਸਿਨ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਟੇਸਟੋਸਟੀਰਾਂਨ । ‘

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅੰਤਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਪੀਯੂਸ਼
• ਥਾਇਰਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਹੜੀ ਅੰਤਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀ ਵਾਧੇ ਵਾਲਾ ਹਾਰਮੋਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੀਯੂਸ਼ ਗ੍ਰੰਥੀ (Pituitary gland)|

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਡਾ (ova) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਥਾਇਰਾਕਸਿਨ ਹਾਰਮੋਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਇਓਡੀਨ (lodine) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜੀ ਗ੍ਰੰਥੀ ਨਾਲ ਐਡਰੀਨੇਲਿਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਐਡਰੀਨਲ ਗ੍ਰੰਥੀ (Adrenal gland) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਹਾਰਮੋਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟੇਸਟੋਸਟੀਨ (Testoteron) ਅਤੇ (Estrogen) ਐਸਟਰੋਜਨ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰਾਂ (Sex chromosomes) ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰ (Sex chromosomes)-ਉਹ ਗੁਣ-ਸੂਤਰ ਜੋ ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ XX ਅਤੇ ਨਰ ਵਿੱਚ XY ਗੁਣਸੂਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਨੁੱਖੀ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਗੁਣਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
46 (44 ਆਮ ਗੁਣ-ਸੂਤਰ ਅਤੇ ਇਕ ਜੋੜੀ ਲਿੰਗ ਗੁਣਸੂਤਰ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ 11 ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 18 ਜਾਂ 19 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਜੋ ਆਪਣਾ ਰਿਸਾਵ ਸਿੱਧਾ ਲਹੂ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿੱਚ ਛੱਡਦੀਆਂ ਹਨ…… ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਤਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ (Endocrine glands) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮਾਦਾ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਿੰਨਾਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਦਾ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਪ੍ਰਕਰਮ 10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 45-50 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਰਜੋਦਰਸ਼ਨ (Menarche) ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਜੋਦਰਸ਼ਨ-ਜੋਬਨ ਆਰੰਭ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਜੋਦਰਸ਼ਨ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਰਜੋਨਿਕ੍ਰਿਤੀ (Menopause) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਜੋਨਿਵਿਤੀ-ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਦਾ ਰੁਕ ਜਾਣਾ ਰਜੋਨਿੜੀ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਦੇ ਲਿੰਗੀ ਗੁਣਸੂਤਰ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਦੋ X-ਗੁਣਸੂਤਰ (XX) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ X ਗੁਣਸੂਤਰ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ Y ਗੁਣਸੂਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (XY) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਪੀਯੂਸ਼ ਗ੍ਰੰਥੀ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਨਿਚਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਡੱਡੂ ਦੇ ਕਾਇਆਂਤਰਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਹਾਰਮੋਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੀਟ ਹਾਰਮੋਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
AIDS ਦਾ ਵਿਸਤਰਿਤ ਰੂਪ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
AIDS : ਐਕਵਾਇਰਡ ਇਮਿਊਨੋ ਡੈਫੀਸੈਂਸੀ ਸਿੰਡੋਮ (Acquired Immuno Deficiency Syndrome) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਦੀ ਉਮਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੜਕੀ ਦੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ-18 ਸਾਲ ॥ ਲੜਕੇ ਦੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ-21 ਸਾਲ |

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲੜਕੀ ਦੇ 10-15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
10-15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀ ਤੇ ਸਤਨ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਤੰਬ ਗੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਲੜਕੇ ਦੇ 10-15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਕੀ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੜਕੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹਾਰਮੋਨ ਦਾ ਅਸਰ-

• ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਭਾਰੀ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਹਿਰੀ ਵੀ ।
• ਚੇਹਰੇ ਅਤੇ ਸੀਨੇ ਤੇ ਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਪਤਾਲੂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
(i) ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ
(ii) ਰਜੋਨਿਵਤੀ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ-ਭਰੂਣ ਦੀ ਮਿਊਕਸ ਝਿੱਲੀ ਦਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਰਕਤ ਰਿਸਾਓ ਹੋਣਾ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਰਮ ਮਾਨਵ ਅਤੇ ਥਨਧਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਰਜੋਨਿਵਿਤੀ-ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਦਾ ਰੁੱਕਣਾ ਰਜੋਨਿਵਿਤੀ ਹੈ । ਇਹ 45-55 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪ੍ਰਜਣਨ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਜਨਨ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਹਤ (Reproductive health)-ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਜਣਨ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਹਤ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਿਹਤ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹੈ । ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਸੈਕਸੁਲੀ ਟਰਾਂਸਮਿਟਡ ਰੋਗ (S.T.D.) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
AIDS ਫੈਲਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
AIDS (Acquired Immuno Deficiency Syndrome) ਫੈਲਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ-ਸੰਮਿਤ ਲਹੂ ਦੇਣ ਨਾਲ, ਸੰਮਿਤ ਸੂਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ, ਬਨਾਵਟੀ ਗਰਭ ਰੋਧਨ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸੰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਲਿੰਗੀ ਸੰਪਰਕ ਰੱਖਣ ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰਜੋਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਜੋਨਿਵਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਜੋਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਜੋਨਿਵਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਰਜੋਦਰਸ਼ਨ(Menarche)	ਰਜੋਨਿਵਤੀ (Menopause)
(1) ਜੋਬਨ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ।	(2) 1-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ।
(1) ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਦਾ ਰੁਕਣਾ ।	(2) 45-55 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅੰਦਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਲਿਕਾ ਰਹਿਤ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਰਮੋਨ ਦਾ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਨਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅੰਤਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਲਿਕਾ ਰਹਿਤ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਸ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦਾ ਰਿਸਾਵ ਪੀਯੂਸ਼ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਰਿਸਾਵ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਥਾਇਰਾਈਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦਾ ਰਿਸਾਵ ਥਾਇਰਾਕਸਿਨ ਦੀ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਪੀਯੂਸ਼ ਗੰਥੀ ਦੇ ਰਿਸਾਵ ਹਾਰਮੋਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਐਡਰੀਨੇਲਿਨ ਰਿਸਾਵ ਡਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਉਤੇਜਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਰ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਉਤੇਜਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਐਡਰੀਨੇਲਿਨ ਰਿਸਾਵ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਐਡਰੀਨੇਲਿਨ ਰਿਸਾਵ ਉਤੇਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਵਰਣਨ ਕਰੋ ਕਿ ਲਿੰਗੀ ਹਾਰਮੋਨ ਪੀਯੂਸ਼ ਗ੍ਰੰਥੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਿੰਗੀ ਹਾਰਮੋਨ ਪੀਯੂਸ਼ ਗੰਥੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪੀਯੂਸ਼ ਗੰਥੀ ਕਈ ਹਾਰਮੋਨ ਸਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਾਰਮੋਨ FSH ਹੈ । ਇਹ ਅੰਡਾਣੂ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਨੂੰ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਅਤੇ ਪਤਾਲੂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਪੀਯੂਸ਼ ਗੰਥੀ ਤੋਂ ਸਾਵਿਤ ਹਾਰਮੋਨ ਟੇਸਟੋਸਟਰਾਨ ਅਤੇਐਸਟਰੋਜਨ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹਾਰਮੋਨ ਸਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਲਕਸ਼ ਸਥਲ ਤੇ ਪੁੱਜਦੇ ਹਨ | ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋਬਨ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜੋਬਨ ਆਰੰਭ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੋਬਨ ਆਰੰਭ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲੜਕਿਆਂ ਦਾ ਸਵਰਯੰਤਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਬਾਹਰ ਵਲ ਉੱਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸਵਰਯੰਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰੀ ਜਾਂ ਫੱਟੀ ਜਿਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਸਵਯੰਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਅੰਤਰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ । ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਸਵਯੰਤਰ ਦੇ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਤਲੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪੀਯੂਸ਼ ਗ੍ਰੰਥੀ (Pituitary gland) ਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਥੀ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਨਿਚਲੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤ ਹਾਰਮੋਨਾਂ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਉੱਤਕਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗ੍ਰੰਥੀ ਅਜਿਹੇ ਹਾਰਮੋਨ ਸਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਗੰਥੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਗ੍ਰੰਥੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਕ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਅੰਦਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦਰਸਾਓ ।
ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੀਯੂਸ਼ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਕਾਰਜ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀਯੂਸ਼ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਕਾਰਜ

• ਵਾਧੇ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਨ
• ਥਾਇਰਾਈਡ, ਐਡਰੀਨਲ ਅਤੇ ਲਿੰਗੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਜਲਚਰ ਅਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ “ਨਾ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਮਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਧੇਰੇ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਾਇਆ ਤਰੀਕਾ ਅਰਥਾਤ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਆਰਾਮ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਆਦਿ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਅਪਨਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ | ਜੇ ਕਿਸੇ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਦਵਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਲਓ । ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਨਸ਼ਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਭੁਲੇਖੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਭੁਲੇਖੇ ਜਾਂ ਗਲਤ ਫਹਿਮੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-

• ਲੜਕੀ ਜੇ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਲੜਕਿਆਂ ਵਲ ਵੇਖੋ ਤਾਂ ਗਰਭ ਧਾਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਵੀਰਜ ਦੀ ਇਕ ਬੂੰਦ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਦਾ ਅਰਥ ਲਹੂ ਦੀਆਂ 10 ਬੂੰਦਾਂ ਦਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੜਕੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਮਾਤਾ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਦੇ ਲਿੰਗ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਮਾਹਵਾਰੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹਾਰਮੋਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਾਰਮੋਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਹਨ-

• ਹਾਰਮੋਨ ਅੰਦਰ-ਰਿਸਾਵੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਕੰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ।
• ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਲੜਕੇ-ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਘੱਟ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੱਟ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਮਾਂ ਬਣਨ ਦਾ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਸਹਿ ਸਕਦੇ । ਇਹ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਜੇ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਹੋ ਹੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਜੋੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਯੁਵਾ ਤਨਾਅ ਵਿੱਚ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਉਮਰ 18 ਸਾਲ ਅਤੇ ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਵਿੱਚ HIV-AIDS ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਸੰਭਾਵਨਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸ਼ੋਰ ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪਾਉਣ ਲਈ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ (ਡਰੱਗਸ) ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । HIV ਦੀ ਸੰਦੂਸ਼ਿਤ ਇੰਜੇਕਸ਼ਨ ਦੀ ਸੂਈ ਨਾਲ ਡਰੱਗਸ ਲੈਣ ਤੇ ਇਹ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਹੋਰ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਣੁ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦਾ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਲਿੰਗੀ ਸੰਪਰਕ ਵੀ ਹੈ । ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਪੀੜਤ ਰੋਗੀ) ਮਾਂ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ HIV ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਵੱਸਥ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਕ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ ?
(i) ਪਾਚਨ ਸੰਬੰਧੀ-ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਆਹਾਰ ਨਿਯਮਿਤ ਅਤੇ ਸੁਚਾਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ, ਵਸਾ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਉੱਚਿਤ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਭਾਰਤੀ ਭੋਜਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੋਟੀ, ਚਾਵਲ, ਦਾਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਦੁੱਧ, ਫ਼ਲ ਹੋਣਾ ਇਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਹੈ । ਚਿਪਸ ਅਤੇ ਡੱਬਾਬੰਦ ਨਾਸ਼ਤੇ ਸਵਾਦਿਸ਼ਟ ਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਨਿਯਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੇਵਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(ii) ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਫ਼ਾਈ-ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਇਸ਼ਨਾਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੇਲੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੇ ਰਿਸਾਵ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਬਦਬੂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਫ਼ਾਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਸਫ਼ਾਈ ਤੇ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੀਵਾਣੂ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਸਿਕ ਚੱਕਰ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
(iii) ਕਸਰਤ-ਟਹਿਲਣਾ ਅਤੇ ਖੇਡਣਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਟਹਿਲਣਾ, ਕਸਰਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਖੇਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।