PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ

PSEB 8th Class Science Guide ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਜੀਵਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਿਉਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ? ਸਮਝਾਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ-ਇਹ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਰਗੇ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਜਣਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਜੈਵਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉਤਰਜੀਵਤਾ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਅਣੂਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ-ਪਤਾਲੂ, ਨਰ ਯੁਗਮਕ, ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪਤਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਚਾਹੇ ਬਹੁਤ ਸੂਖ਼ਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਹਰੇਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਰ, ਮੱਧ ਭਾਗ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੂੰਛ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਜਣਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਚਰਨ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅਤੇ ਅੰਡਾਣੂ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਹੈ। ਨਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੁ ਮਾਦਾ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਪੁਛ ਦੁਆਰਾ ਅੰਡਾਣੂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਅੰਡਵਾਹਿਨੀ ਵਿੱਚ ਤੈਰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਅੰਡਾਣੁ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅੰਡਾਣੂ ਨਾਲ ਸੰਯੋਜਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਯੁਗਮਜ (Zygote) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਯੁਗਮਜ ਨਵੇਂ ਜੀਵ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 1
ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਚਿੱਤਰ-ਯੁਗਮਜ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਨਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਤੋਂ ਅੰਡਾਣੂ ਦਾ ਯੁਗਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸੰਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਲੱਛਣ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਲੱਛਣ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕਥਨ ਸਹੀ ਹੈ
(ਉ) ਅੰਦਰੂਨੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(i) ਮਾਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ
(ii) ਮਾਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ
(iii) ਨਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ
(iv) ਨਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ।

(ਅ) ਇਕ ਟੈਡਪੋਲ (ਡੱਡੂ ਦਾ ਲਾਰਵਾ) ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੋੜ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ
(i) ਨਿਸ਼ੇਚਨ
(ii) ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ
(iii) ਠਹਿਰਨਾ
(iv) ਬਡਿੰਗ ।

(ਈ) ਇੱਕ ਯੂਜ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੇਂਦਰਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(i) ਕੋਈ ਨਹੀਂ
(ii) ਇੱਕ
(iii) ਦੋ
(iv) ਚਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) (i) ਮਾਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ,(✓)
(ਅ) (ii) ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ,(✓)
(ਇ) (ii) ਇੱਕ (✓) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨ ਠੀਕ (T) ਹਨ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ (F) ।
(ਉ) ਅੰਡੇ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਜੰਤੁ ਵਿਕਸਿਤ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
(ਅ) ਹਰੇਕ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਸੈੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਬ) ਡੱਡੂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਉਹ ਸੈੱਲ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਯੂਕ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
(ਹ) ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅੰਡਾ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਸੈੱਲ ਹੈ ।
(ਕ) ਅਮੀਬਾ ਬਡਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ਖ) ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਿਰਿਆ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
(ਗ) ਦੋ-ਖੰਡਨ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਹੈ ।
(ਘ) ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਯੁਗਮਜ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
(ਝ ਭਰੂਣ ਕੇਵਲ ਇਕ ਸੈੱਲ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) (F)
(ਅ (T)
(ਈ (T)
(ਸ) (F)
(ਹ) (T)
(ਕ) (F)
(ਖ (F)
(ਗ) (T)
(ਘ) (T)
(੩) (F).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਯੁਗਮ ਅਤੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਯੁਗਮ, ਅਤੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਦੋ ਭਿੰਨਤਾ –

ਵਾਂਯੁਗਮਜ (Zygote) ਗਰਭ(Foetus)
(1) ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅਤੇ ਅੰਡਾਣੂ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਯੁਗਮਜ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । (1) ਭਰੂਣ ਦੀ ਉਹ ਅਵਸਥਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਭਿੰਨ ਅੰਗ ਪਛਾਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(2) ਇਹ ਇਕ ਸੈੱਲੀ ਹੈ । (2) ਇਹ ਬਹੁ ਸੈੱਲੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ । ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਲਿੰਗੀ ਜਣਨ (Asexual Reproduction)-ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀ ਉਹ ਕਿਸਮ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਹੀ ਜੀਵ ਭਾਗ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਲਿੰਗੀ ਪੁਜਣਨ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ-
1. ਦੋ-ਖੰਡਨ (Binary fission)-ਦੋ ਖੰਡਨ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਦਾ ਸਰੀਰ ਲੰਬਵਤ ਅਨੂਪ੍ਰਸਥ ਖਾਂਚ ਵਿੱਚ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਭਾਗ ਜਨਕ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀ ਇਹ ਵਿਧੀ ਪ੍ਰੋਟੋਜੋਆ (ਅਮੀਬਾ, ਪੈਰਾਮੀਸ਼ੀਅਮ ਆਦਿ) ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਧੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੈੱਲ ਵਿਭਾਜਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੰਤਾਨ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਅਲਗਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਹੁਕੋਸ਼ੀ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ-ਸੀ ਐਨੀਮੋਨ ਵਿੱਚ ਲੰਬਵਤ ਵਿਖੰਡਨ ਅਤੇ ਪਲੇਨੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਅਨੁਪਸਥ ਖੰਡਨ । ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਵ ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਕੇਂਦਰਕ-
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 2

2. ਬਡਿੰਗ (Budding)-ਬਡਿੰਗ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਜੀਵ ਜੋ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਛੋਟੇ ਪੁੰਜ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਨਕ ਜੀਵ ਵਿੱਚ ਬਡਿੰਗ ਬਣਦਾ ਹੈ ! ਬੱਡ ਵੱਖਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਨਕ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-ਬਾਹਰੀ ਬਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਜਨਕ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਦਰੁਨੀ ਬਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਬਡਿੰਗ ਸਪੰਜ, ਸੀਲੇਟਰੇਟਾ (ਜਿਵੇਂ ਹਾਈਡਰਾ ਚਪਟੇ ਕਿਰਮੀ ਅਤੇ ਟਿਉਨੀਕੇਟ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁੱਝ ਸੀਲੇਂਟਰੇਟ ਵਰਗੇ ਓਬਲੀਆ ਪੋਲੀਪ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਮੈਡੂਊਸੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਾਦਾ ਦੇ ਕਿਸ ਜਣਨ ਅੰਗ ਵਿੱਚ ਭਰੂਣ ਠਹਿਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੱਚੇਦਾਨੀ (Uterus) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ (Metamorphosis)-ਲਾਰਵਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਤੀਬਰ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੋੜ ਜੰਤੂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਾਇਆਂਤਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 4
ਇਸ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਡੱਡੂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਰਨ ਹਨ । ਤਿੰਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਚਰਨ ਹਨ-

  • ਅੰਡਾ
  • ਟੈਡਪੋਲ ਲਾਰਵਾ
  • ਪੌੜ ।

ਡੱਡੂ ਜਾਂ ਟੈਡਮੋਲ ਪ੍ਰੋੜ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਡੱਡੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਲਫ਼ੜਿਆਂ ਦਾ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣਾ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਇਆਂਤਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਹਨ-ਡੱਡੂ, ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਅੰਦਰੁਨੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਦਰੂਨੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਅੰਦਰੂਨੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ (Internal Fertilization) ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ (External Fertilization)
(1) ਨਰ ਯੁਗਮਕ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮਕ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (1) ਨਰ ਯੁਗਮਕ (ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮ (ਅੰਡੇ)  ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(2) ਨਰ ਮਾਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦਾ ਉਤਸਰਜਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । (2) ਦੋਨੋਂ ਜੀਵ ਯੁਰਮਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ ।
(3) ਵਿਕਾਸ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । (3) ਵਿਸ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(4) ਉਦਾਹਰਨ-ਮਨੁੱਖ, ਪਸ਼ੂ, ਸਾਰਕ, ਪੰਛੀ । (4) ਉਦਾਹਰਨ-ਡੱਡੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸ਼ਬਦ ਪਹੇਲੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰੋ । ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਵੱਲ
1. ਜਿੱਥੇ ਅੰਡਾਣੂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਪਤਾਲੂ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :
3. ਭਾਈਡੂ ਦਾ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ .
1. ਇੱਕ ਮਾਦਾ ਯੁਨਾਮਕ ਹੈ ।
2. ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮਕ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ।
3. ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜੰਤੂ ।
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 5
ਉੱਤਰ-
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 6

PSEB Solutions for Class 8 Science ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ

1. ਇੱਕ ਹਾਈਡਰਾ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਲ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਾਈਡਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਡੰਗ .
(ਅ) ਦੋ-ਖੰਡਨ
(ਇ) ਕਾਇਕ ਪ੍ਰਜਣਨ
(ਸ) ਯੁਗਮਜ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਬਡਿੰਗ ॥

2. ਹੇਠਾਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਕਿਸ ਜੀਵ ਦਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 7
(ਉ) ਅਮੀਬਾ
(ਅ) ਪੈਰਾਮੀਸ਼ੀਅਮ
(ਇ) ਹਾਈਡਰਾ
(ਸ) ਡੱਡੂ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਾਈਡਰਾ ।

3. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਕਿਸ ਜੀਵ ਦਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 8
(ਉ) ਡੱਡੂ
(ਅ) ਮੱਛੀ
(ਈ) ਮੱਖੀ
(ਸ) ਰੇਸ਼ਮ ਦਾ ਕੀੜਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਡੱਡੂ ।

4. ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਅਮੀਬਾ ਦੇ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 9
(ਉ) ਬਡਿੰਗ
(ਅ) ਦੋ-ਖੰਡਨ
(ਇ) ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਦੋ-ਖੰਡਨ ।

5. ਮਾਦਾ ਨਰ ਯੁਗਮ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ
(ਅ) ਅੰਡਾਣੂ
(ਇ) ਯੁਗਮਜ
(ਸ) ਨਿਸ਼ੇਚਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਅੰਡਾਣੂ ।

6. ਇੱਕ ਅਮੀਬਾ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਲ ਦੋ ਅਮੀਬਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਬਡਿੰਗ
(ਅ) ਦੋ ਖੰਡਨ
(ਈ) ਯੂਰਜ
(ਸ) ਇਕ ਪ੍ਰਜਣਨ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਦੋ ਖੰਡਨ ।

7. ਅੰਦਰੂਨੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ੳ) ਮਾਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ
(ਅ) ਮਾਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ
(ਈ) ਨਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ
(ਸ) ਨਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਮਾਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ।

8. ਇਕ ਟੈਡਪੋਲ ਡੱਡੂ ਦਾ ਲਾਰਵਾ) ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੋੜ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ
(ਉ) ਨਿਸ਼ੇਚਨ
(ਅ) ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ
(ਈ) ਠਹਿਰਨਾ
(ਸ) ਬਡਿੰਗ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ ।

9. ਇਕ ਯੁਗਮ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੇਂਦਰਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ
(ਅ) ਇੱਕ
(ਈ) ਦੋ
(ਸ) ਚਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਇੱਕ ॥

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ……….. ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਜਾਤੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਜਣਨ

(ii) ਫੁੱਲ ਵਿੱਚ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮਕ ………… ਅਤੇ …….. ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਾਗਕਣ, ਬੀਜਾਂਡ

(iii) ……….. ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ, ਇਕ ਜੀਵ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਕ

(iv) ………. ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ……….. ਕੁੱਝ ਹੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦੇ, ਜੰਤੁ

(v) ਇੱਕ ਬਹੁਸੈੱਲੀ ਜੰਤੂ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਇੱਕ ……….. ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਯੁਗਮ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਤਰੀਕੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-ਦੋ
(ੳ) ਲਿੰਗੀ
(ਅ) ਅਲਿੰਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਜੀਵ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਸਜੀਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੈੱਲ ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੁਗਮਕ (gametes) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦੋ-ਖੰਡਨ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਅਮੀਬਾ
  • ਪੈਰਾਮੀਸ਼ੀਅਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਡ ਜਨਕ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਪੰਜ, ਕੋਰਲ (Coral) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਯੁਗਮਨ (Zygote) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੁਗਮਜ-ਯੁਗਮਜ, ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮਤਾਂ ਦੇ ਸੰਯੋਜਨ ਤੋਂ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਸੰਰਚਨਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਨਿਸ਼ੇਚਨ (Fertilization) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿਸ਼ੇਚਨ-ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮਤਾਂ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਦੋ ਦੋ ਲਿੰਗੀ ਜੰਤੂਆਂ (Hemaphrodite) ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਗੰਡੋਇਆ
  • ਜੋਕ (Leech)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ ਜਿਹੜੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-

  1. ਡੱਡੂ,
  2. ਮੱਛੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਹਾਈਡਰਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਡਿੰਗ (Budding) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕਲੋਨਿੰਗ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਨਿੰਗ-ਕਿਸੇ ਸਮਰੂਪ ਸੈੱਲ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜੀਵਤ ਭਾਗ ਜਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਜੀਵ ਨੂੰ ਬਣਾਵਟੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਕਿਸ ਜੰਤੂ ਦੀ ਸਫਲਤਾਪੂਵਕ ਕਲੋਨਿੰਗ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈਯਾਨ ਵਿਲਮਟ ਨੇ ਐਡੀਨਵਰਗ, ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੇ ਰੋਜ਼ਨਿਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਡੋਲੀ ਭੇੜ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
IVF ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਨਵਿਟਰੋ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਪਰਖਨਲੀ ਬੱਚੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਭਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਲਾਰਵਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਤੀਬਰ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੋੜ ਜੰਤੁ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਾਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ (Gonads) ਕੀ ਹੈ ? ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ-ਜੋ ਅੰਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੈੱਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਮਨੁੱਖੀ ਨਰ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ-ਪਤਾਲੁ ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ-ਅੰਡਕੋਸ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਦਾ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ-ਡੱਡੂ ।
  • ਅੰਦਰੂਨੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ-ਮਨੁੱਖ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹਾਈਮਨ (Hymen) ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਈਮਨ-ਯੋਨੀ (Vagina) ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਤਲੀ ਝਿੱਲੀ ਦਾ ਡਾਇਆਫਰਾਮ ਹਾਈਮਨ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮਾਹਵਾਰੀ ਦੇ ਲਈ ਛੇਦ ਯੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ਜੋ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿਧੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੀਵ ਦਾ ਨਾਮ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ
1. ਹਾਈਡਰਾ
(ਉ) ਬਡਿੰਗ
(ਅ) ਪੁਨਰਜਣਨ
2. ਖਮੀਰ
(ਈ) ਬਡਿੰਗ
(ਸ) ਬੀਜਾਣੂ ਬਣਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
‘ਦੋਲਿੰਗੀ ਜੀਵ ਕੀ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਜੀਵ ਜੋ ਦੋਨੋਂ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮਕ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਦੋਲਿੰਗੀ (Bisexual) ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉਦਾਹਰਨ-

  1. ਗੰਡੋਇਆ
  2. ਹਾਈਡਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇੱਕ ਊਤਕ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਧਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਧਣਾ । ਇੱਕ ਊਤਕ ਦੇ ਵੱਧਣ ਨਾਲ-

  • ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ।
  • ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਦੋ-ਖੰਡਨ ਪ੍ਰਕਰਮ ਬਡਿੰਗ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ-ਖੰਡਨ ਅਤੇ ਬਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਦੋ-ਖੰਡਨ (Binary Fission) ਬਡਿੰਗ (Budding)
(1) ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਨਵੇਂ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । (1) ਬਹੁਤ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਬਡ ਜਾਂ ਮੁਕੁਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਮੁਕੁਲ ਜਾਂ ਬਡ ਨਵਾਂ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
(2) ਉਦਾਹਰਨ-ਅਮੀਬਾ, ਯੁਗਲੀਨਾ ॥ (2) ਉਦਾਹਰਨ-ਸਪੰਜ, ਹਾਈਡਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਅੰਡੋਤਸਰਗ (Ovulation) ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਡੋਤਸਰਗ-ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਅੰਡਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅੰਡੋਤਸਰ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਅੰਡਾ 28 ਦਿਨ ਵਾਲੇ ਆਵਰਤ ਚੱਕਰ ਤੋਂ 14ਵੇਂ ਦਿਨ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮਨੁੱਖੀ ਨਰ ਦੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਤੰਤਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਨਰ ਪ੍ਰਜਣਨ ਤੰਤਰ ਦੇ ਅੰਗ-

  1. ਇਕ ਜੋੜੀ ਪਤਾਲੂ (Testes)
  2. ਇਕ ਜੋੜੀ ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ (Vas deferens)
  3. ਮੁਤਰ ਵਾਹਿਨੀ (Urethra)
  4. ਨਰ-ਇੰਦਰੀ (Penis)
  5. ਨਰ ਪ੍ਰਜਣਨ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ (Coupers and prostate glands)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਤੰਤਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਤੰਤਰ ਦੇ ਅੰਗ-

  • ਇਹ ਜੋੜੀ ਅੰਡਕੋਸ਼ (Ovaries)
  • ਇੱਕ ਜੋੜੀ ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਾਲੀ (Fallopian tubes)
  • ਬੱਚੇਦਾਨੀ (Uterus)
  • ਯੋਨੀ (Vagina
  • ਭਗ (Vulva) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ ਅਤੇ ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਲਿਕਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ ਅਤੇ ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਲਿਕਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ (Vas deferens) ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਲਿਕਾ (Fallopian tube)
(1) ਇਹ ਨਰ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੈ । (1) ਇਹ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਦਾ ਇਕ ਭਾਗ ਹੈ ।
(2) ਇਹ ਪਤਾਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੁ ਤਰਵਾਹਿਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ । (2) ਇਹ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਤੋਂ ਅੰਡਾਣੂ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਤੱਕ ਨੂੰ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ : ਭਰੂਣ ਅਤੇ ਗਰਭ ॥
ਉੱਤਰ-
ਭਰੂਣ ਅਤੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਗਰਭ  (Embryo) ਗਰਭ (Foetus)
(1) ਨਿਸ਼ੇਚਿਤ ਅੰਡੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਤੋਂ ਭਰੂਣ ਬਣਦਾ ਹੈ । (1) ਥਣਧਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਭ ਉਹ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਅੰਗ ਪਛਾਣ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
(2) ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਚਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (2) ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਰੂਣ ਗਰਭ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਡੱਡੂ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡੱਡੂ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ੇਚਨ- ਡੱਡੂ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਮਾਦਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਬਸੰਤ ਜਾਂ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਡੱਡੂ ਅਤੇ ਟੋਡ ਤਲਾਵਾਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਅੰਡੇ ਛੱਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਨਰ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਆਪਣੀ ਲੰਬੀ ਪੂਛ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਤੈਰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਡੱਡੂ ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ਸੈਂਕੜੇ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੁਰਗੀ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਹੀ ਅੰਡਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਡੱਡੂ ਸੈਂਕੜੇ ਅੰਡੇ ਅਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਛੱਡਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਰ ਅੰਡਾ ਨਿਸ਼ੇਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਡੇ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਜਲ ਦੀ ਗਤੀ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਜਲੀ ਜੰਤੁ ਅੰਡੇ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈਂ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਅੰਡੇ ਛੱਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਅੰਡਜਨਕ ਅਤੇ ਜਗਯੁਜ ਜੰਤੂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਡਜਨਕ (Oviparous organismsਉਹ ਜੀਵ ਜੋ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਡੱਡੂ, ਤਿੱਤਲੀ, ਮੁਰਗੀ, ਕਾਂ ਆਦਿ । ਜਗਾਯੂਜ ਜੰਤੂ (Viviparous organisms)-ਉਹ ਜੀਵ ਜੋ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਮਨੁੱਖ, ਕੁੱਤਾ, ਗਾਂ, ਬਿੱਲੀ ਆਦਿ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲਿੰਗ ਅਤੇ ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਿੰਗੀ ਅਤੇ ਲਿੰਗੀ ਪੁਜਣਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਲਿੰਗੀ ਪੁਜਣਨ (Sexual Reproduction) ਲਿੰਗੀ ਪੁਜਣਨ (Asexual Reproduction)
(1) ਨਵੇਂ ਜੀਵ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਲਈ ਦੋਨੋਂ ਨਰ ਅਤੇ ਦਾ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। (1) ਨਵੇਂ ਜੀਵ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੀ ਜੀਵ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(2) ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । (2) ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਵਿਕਸਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।
(3) ਅਰਧਮਤਰੀ ਵਿਭਾਜਨ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਚਰਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । (3) ਇਸ ਵਿਚ ਅਰਧ ਸੁਤਰੀ ਵਿਭਾਜਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
(4) ਯੁਗਮਤਾਂ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (4) ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੋਜਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
(5) ਨਵਾਂ ਜੀਵ ਯਰਾਮਕਾਂ ਤੇ ਸੰਯੋਜਨ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (5) ਨਵਾਂ ਜੀਵ ਇਕ ਸੈੱਲ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(6) ਨਵਾਂ ਜੀਵ ਅਕਸਰ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (6) ਨਵਾਂ ਜੀਵ ਜਨਕ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(7) ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । (7) ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕੀ ਹੈ ? ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ-ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਦੇ ਸੰਯੋਜਨ ਤੋਂ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੋਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ-ਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜੀਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਜਣਨ ਸੈੱਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਮਾਦਾ ਅੰਡਾ ਅਤੇ ਨਰ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਅੰਡਾਣੂ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅੰਡਾਣੂ ਨਾਲ ਸੰਯੋਜਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਨਿਸ਼ੇਚਿਤ ਅੰਡਾ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਰੂਣ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭਰੂਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰੋੜ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਯੂਰਾਮਕ (Gamete) ਕੀ ਹੈ ? ਇਕ ਲਿੰਗੀ ਅਤੇ ਦੋਲਿੰਗੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੂਰਾਮਕ (Gamete) -ਜਣਨ ਸੈੱਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਯੁਗਮਕ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਯੁਗਮਤ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ । ਯੁਰਮਕਾਂ ਦੇ ਸੰਯੋਜਨ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਲਿੰਗੀ ਜੀਵ-ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਹੋਣ, ਨਰ ਜਾਂ ਮਾਦਾ । ਦੋਲਿੰਗੀ ਜੀਵ-ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ-ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਹੋਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨੇ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਲਿੰਗੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ –

  1. ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਜੀਵ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ।
  2. ਸਾਰੇ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਤਰੀ ਵਿਭਾਜਨ ॥
  3. ਜਨਕ ਦੇ ਸਮਰੂਪੀ ਨਵੇਂ ਜੀਵ ।
  4. ਜਨਕ ਇਕਾਈ ਜੀਵ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਗ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ । ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅਤੇ ਅੰਡਾਣੂ
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਅਤੇ ਅੰਡਾਣੂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ (Sperm) ਅੰਡਾਣੂ (Ovum)
(1) ਇਹ ਚੁਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (1) ਇਹ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(2) ਇਹ ਚਲਣ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ । (2) ਇਹ ਗਤੀਹੀਨ ਜਾਂ ਸਥਿਰ ਹੈ ।
(3) ਇਸਦੀ ਪੂਛ ਹੈ, ਜੋ ਚਲਣ ਦਾ ਅੰਗ ਹੈ । (3) ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਚਲਣ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
(4) ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਹੈ । (4) ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਯੋਕ (Yolk) ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
‘ਪਰਖਨਲੀ ਸ਼ਿਸ਼ੂ’ ਤੇ ਇੱਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਖਨਲੀ ਸ਼ੂ-ਇਹ ਇੱਕ ਲੁਫਾ ਨਾਮ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਪਰਖ ਨਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ | ਕੁੱਝ ਮਾਦਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਡਵਾਹਿਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮਾਦਾ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ, ਅੰਡਾਣੂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪੁੱਜ ਸਕਦੇ । ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਡਾਣੂ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਕੁੱਝ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਇਨਟਰੋ ਨਿਸ਼ੇਚਨ (IUF) (ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਬਨਾਵਟੀ ਨਿਸ਼ੇਚਨ) ਹੋ ਸਕੇ । ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਦੇ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਯੁਗਮਜ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਦੇ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮਾਤਾ ਦੇ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਣ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਮ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਕੀ ਹਨ ? ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਨਰ ਦੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ (Gonads)-ਮੁੱਢਲੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਜੋ ਯੁਗਮਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਨਰ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾਲੂ (Testis) ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਡਕੋਸ਼ (Ovary) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਜਵਾਨੀ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ-
1. ਪਤਾਲੂ (Testis)-ਨਰ ਮਨੁੱਖ (ਪੁਰਸ਼) ਵਿੱਚ ਸੰਘਨਾਅਸਥੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਂਸਲ ਸੰਰਚਨਾ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੂਤਰਵਾਹਿਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਉਸਦੀ ਜੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮਾਂਸਲ ਥੈਲੀ ਪਤਾਲੂ ਕੋਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਡਾਕਾਰ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਪਤਾਲੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਤਾਲੂ ਨਰ ਯੁਗਮਕ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਵਿਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਸੰਰਚਨਾ ਸੁਕਰਾਣੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਚਿਪਚਿਪਾ ਪਦਾਰਥ ਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ (Vas deferens)-ਹਰ ਪਤਾਲੂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਾਹਿਨੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਵਾਹਿਨੀਆਂ ਪਤਾਲੂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀਰਜ਼ ਨੂੰ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 10

3. ਮੂਤਰਵਾਹਿਨੀ (Urethra)-ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ ਜਾਂ ਮੂਤਰ ਵਾਹਿਨੀ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ । ਚਿਪਚਿਪਾ ਪਦਾਰਥ ਵੀਰਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਇਕ ਸੰਕਰੀ ਨਲੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁਤਰਵਾਹਿਨੀ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਮਾਦਾ ਦੀ ਯੋਨੀ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਮੁਤਰ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਯੁਕਤ ਵੀਰਜ਼ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ।

4. ਉਪਗ੍ਰੰਥੀਆਂ (Accessory glands)-ਇਹ ਗੰਥੀਆਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂਆਂ ਦੇ ਆਹਾਰ ਦੇ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਕਾਂ ਦਾ ਰਿਸਾਵ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਹਨ-ਪ੍ਰੋਸਟੇਟ, ਕਾਊਪਸ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਵੀਰਜ਼ ਥੈਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ (Female reproductive organs)-ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਜਣਨ ਅੰਗ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-
1. ਅੰਡਕੋਸ਼ (Ovary-ਸ਼ੇਣੀ ਗੁਹਾ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਅੰਡਾਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਅੰਡੇ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੀ ਅੰਦਰ ਦੀ ਸਤਿਹ ਤੇ ਐਪਥੀਲੀਅਮ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਜਨਕ ਐਪੀਥੀਲੀਅਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੋ ਕੇ ਫੋਲੀਕਲ ਅਤੇ ਅੰਡਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੀ ਗੁਹਾ ਵਿੱਚ ਸੰਯੋਜੀ ਉੱਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਟਰੋਮਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਹਰ ਫੋਲੀਕਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਣਨ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਸਟੋਰਮਾ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਰਧ ਸੁਤਰੀ ਵਿਭਾਜਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਅੰਡੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਓਸਟਰੋਜਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਜਿਸਟਨਰਾਨ ਨਾਮਕ ਦੋ ਹਾਰਮੋਨ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਭਿੰਨ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

2. ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਲਿਕਾ (Fallopian tube)-ਇਹ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਨਲਿਕਾ ਵਰਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਦੂਸਰਾ ਸਿਰਾ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਕੋਲ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਝਾਲਰਦਾਰ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸਨੂੰ ਛਿੱਬਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਅੰਡਕੋਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਜਦੋਂ ਅੰਡਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਬਰੀ ਵੀ ਸੰਕਚਨ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕਾਰਨ ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਲਿਕਾ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਵੱਲ ਵੱਧਦਾ ਹੈ । ਅੰਡ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਲਿਕਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਅੰਡੇ ਦਾ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋ ਕੇ ਯੋਨੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਮਾਹਵਾਰੀ ਸਮੇਂ ਯੋਨੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ  ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 11
3. ਬੱਚੇਦਾਨੀ (Uterus-ਇਹ ਮੂਤਰਵਾਹਿਨੀ ਅਤੇ ਮਲਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਮਾਂਸਲ ਰਚਨਾ ਹੈ । ਫੈਲੋਪੀਅਨ ਨਾਲੀਆਂ ਇਸਦੋ ਦੋਨੋਂ ਪਾਸੇ ਉੱਪਰ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ । ਗਰਭਕੋਸ਼ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਸਿਰਾ ਘੱਟ ਚੌੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯੋਨੀ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ । ਗਰਭਕੋਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਐਂਡਰੋਮੀਟੀਅਮ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗਰਭਕੋਸ਼ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅੰਡੇ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਗਰਭ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗਰਭ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਕੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਨਾ ਲੈ ਸਕੇ, ਸਹਾਰਾ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ।

4. ਯੋਨੀ (Vagina)-ਇਹ ਮਾਂਸਲ ਨਲਿਕਾ ਵਰਗੀ ਰਚਨਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਪਿਛਲਾ ਭਾਗ ਗਰਭਕੋਸ਼ ਦੀ ਵਾ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ । ਮਾਦਾ ਵਿੱਚ ਮੂਤਰ ਨਿਸ਼ਕਾਸਨ ਲਈ ਵੱਖ ਛੇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਯੋਨੀ ਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ ।

5. ਭਗ (Vulva)-ਯੋਨੀ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਸੁਰਾਖ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਭਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਲੋਨਿੰਗ ਤੇ ਇੱਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਨਿੰਗ (Cloning-ਇਹ ਸਮਰੂਪ ਸੈੱਲ ਜਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ । ਡੱਲੀ, ਇੱਕ ਭੇੜ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਲੋਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਥਣਧਾਰੀ 1996 ਵਿੱਚ ਕਲੋਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
PSEB 8th Class Science Solutions Chapter 9 ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਣਨ 12
ਫਿਨ ਡਾਰਸੇਟ ਨਾਮਕ ਮਾਦਾ ਭੇੜ ਦੀ ਬਨ ਗੰਥੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਲਈ ਗਈ । ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਸਕਾਟਿਸ਼ ਬਲੈਕ ਫੇਸ ਈਵ ਤੋਂ ਇਕ ਅੰਡਕੋਸ਼ਿਕਾ ਲਈ ਗਈ । ਅੰਡਕੋਸ਼ਿਕਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰਕ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਡਾਰਸੇਟ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰਕ, ਦੁਸਰੀ ਕੇਂਦਰਕ ਵਿਘਨ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਦਾ ਅੰਡ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਨੂੰ ਸਕਾਟਿਸ਼ ਬਲੈਕ ਫੇਸ ਈਵ ਵਿੱਚ ਰੋਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ | ਅੰਡਕੋਸ਼ਿਕਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਧਾ ਆਮ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਾਲੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ।

ਜਦੋਂਕਿ ਸਕਾਟਿਸ਼ ਬਲੈਕਫੇਸ ਈਵ ਨੇ ਡਾਲੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ | ਪਰ ਡਾਲੀ ਫਿਨ ਡਾਰਸੇਟ ਦੇ ਸਮਰੂਪ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਂਦਰਕ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਡਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸਕਾਟਿਸ਼ ਦੀਵ ਦੇ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਦੇਖੇ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦਾ ਕੇਂਦਰਕ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਰੋਗ ਕਾਰਨ ਡਾਲੀ ਦੀ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ, 2003 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ | ਕਲੋਨ ਵਾਲੇ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕਈ ਵਿਗਾੜ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

Leave a Comment