PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 11 ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 11 ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 11 ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ

PSEB 7th Class Science Guide ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 128)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਬਜ਼ ਦਰ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਬਜ਼ ਦੀ ਦਰ-ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਨਬਜ਼ ਧੱਕ-ਧੱਕ ਕਰੇ, ਉਹ ਉਸਦੀ ਨਬਜ਼ ਦਰ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਸੀਂ ਨਬਜ਼ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਗਰਦਨ ‘ਤੇ, ਗੋਡੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਗਿੱਟੇ ਦੇ ਜੋੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਬਜ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 131)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾਕਟਰ, ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਿਲ ਅਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣਨ ਲਈ ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਚੈਸਟ ਪੀਸ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਈਅਰ ਪੀਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਪੀਸ ਰਬੜ ਦੀ ਨਲੀ ਦੁਆਰਾ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਅਤੇ ਨਬਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਬਜ਼ ਦਰ ਅਤੇ ਦਿਲ ਧੜਕਨ ਦੀ ਦਰ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਦਿਲ ਦਾ ਸੁੰਗੜਨਾ ਧਮਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਪਤਾ ਨਬਜ਼ ਦੀ ਧੱਕ-ਧੱਕ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਨਬਜ਼ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸਿੱਧੀ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਦਰ ਦਾ ਮਾਪ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 133)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਸਰਣ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਾਸਰਣ-ਇਹ ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘੋਲਕ ਇੱਕ ਅਰਧ-ਪਾਰਗਾਮੀ ਝੱਲੀ ਰਾਹੀਂ ਘੱਟ ਸੰਘਣਤਾ ਵਾਲੇ ਘੋਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਘਣਤਾ ਵਾਲੇ ਘੋਲ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਿੱਲੀ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸੇ ਦੇ ਘੋਲਾਂ ਦੀ ਸੰਘਣਤਾ ਬਰਾਬਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਰਧ-ਪਾਰਗਾਮੀ ਝੱਲੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਰਧ-ਪਾਰਗਾਮੀ ਝੱਲੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਜਾਂ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ, ਪਾਲੀਮਰ ਤੋਂ ਬਣੀ ਝਿੱਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਪਰਾਸਰਣ ਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਕੁੱਝ ਅਣੂ ਜਾਂ ਆਇਨ ਚਾਰਜਿਤ ਕਣ ਲੰਘ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਆਲੂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਰਧ ਪਾਰਗਾਮੀ ਖਿੱਲੀ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

PSEB 7th Class Science Guide ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ……………… ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੜਾਂ,

(ii) ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਡਾਕਟਰ ………….. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ,

(iii) ਪਸੀਨੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ …………….. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੂਣ,

(iv) ਖ਼ੂਨ ਦੀਆਂ ਨਲੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਮੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ……….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਮਨੀ,

(v) ਦਿਲ ਦੀ ਲੈਅਬੱਧ ਸੁੰਗੜਨ ਅਤੇ ਫੈਲਣ ਨੂੰ …………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਧੜਕਨ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਦੱਸੋ

(i) ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਲੋਇਮ ਵਹਿਣੀਆਂ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨੰਤਰਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਆਕਸੀਜਨ ਰਹਿਤ ਖ਼ੂਨ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਾਪਸ ਦਿਲ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਮੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਖੂਨ ਦਾ ਠੋਸ ਭਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਖੂਨ ਦਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਕਾਲਮ ‘ੴ’ ਅਤੇ ‘ਅ’ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਪਾਣੀ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ	(ਉ) ਸਟੋਮੈਟਾ
(ii) ਹੇ ਲਾਲ ਰੰਗ	(ਅ) ਜ਼ਾਇਲਮ
(iii) ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਵਟਾਂਦਰਾ	(ਇ) ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ
(iv) ਖੂਨ ਦਾ ਥੱਕਾ	(ਸ) ਫਲੋਇਮ
(v) ਭੋਜਨ ਦਾ ਸਥਾਨੰਤਰਣ	(ਹ) ਪਲੇਟਲੈਟਸ ।

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਪਾਣੀ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ	(ਅ) ਜ਼ਾਇਲਮ
(ii) ਲਾਲ ਰੰਗ	(ਇ) ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ
(iii) ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਵਟਾਂਦਰਾ	(ਉ) ਸਟੋਮੈਟਾ
(iv) ਖੂਨ ਦਾ ਥੱਕਾ	(ਹ) ਪਲੇਟਲੈਟਸ
(v) ਭੋਜਨ ਦਾ ਸਥਾਨੰਤਰਣ	(ਸ) ਫਲੋਇਮ ॥

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

(i) ਖੂਨ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਜੰਮਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਪਲਾਜ਼ਮਾ
(ਅ) ਸਫ਼ੈਦ ਲਹੁ ਸੈੱਲ
(ਇ) ਲਾਲ ਲਹੂ ਸੈੱਲ
(ਸ) ਪਲੇਟਲੈਟਸ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਪਲੇਟਲੈਟਸ ।

(ii) ਦਿਲ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਦੋ ਖਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ :
(ੳ) ਆਰੀਕਲ
(ਅ) ਵਾਲਵ
(ਇ) ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ।
(ਸ) ਵੈਂਟਰੀਕਲ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਵੈਂਟਰੀਕਲ ॥

(iii) ਮਲ ਨਿਕਾਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਗੁਰਦੇ
(ਅ) ਮਸਾਨਾ ।
(ੲ) ਮੂਤਰ-ਦੁਆਰ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

(iv) ਉਹ ਪੇਸ਼ੀਦਾਰ ਅੰਗ ਜੋ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਪ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਧੜਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਧਮਣੀਆਂ
(ਅ) ਗੁਰਦੇ
(ਇ) ਦਿਲ
(ਸ) ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਦਿਲ ।

(v) ਖ਼ੂਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ਉ) ਪਲਾਜ਼ਮਾ
(ਅ) ਲਾਲ ਲਹੁ ਸੈੱਲ
(ਈ) ਸਫ਼ੈਦ ਲਹੂ ਸੈੱਲ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਲਹੂ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਹੂ ਦਾ ਲਾਲ ਰੰਗ-ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਕ ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੈ । ਇਹ ਲੋਹੇ ਦੇ ਅਣੂਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਜਟਿਲ ਯੌਗਿਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਧੇਰੀ ਮਾਤਰਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਲਾਲ ਰੰਗ ਨੂੰ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲਹੂ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸਥਾਨੰਤਰਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਥਾਨੰਤਰਣ-ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਥਾਨੰਤਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਡਾਇਆਲਿਸਿਸ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾਇਆਲਿਸਿਸ-ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਗੁਰਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਲਹੂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਠੋਸ ਅਤੇ ਤਰਲ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸਦੇ ਲਹੁ ਨੂੰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਬਣਾਉਟੀ ਗੁਰਦੇ ਦੁਆਰਾ ਫਿਲਟਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਕਿਸੇ ਮਸ਼ੀਨ ਬਣਾਉਟੀ ਗੁਰਦੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਖੂਨ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਡਾਇਆਸਿਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਲਹੂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਹੂ ਦੇ ਕੰਮ

1. ਲਹੂ-ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨੰਤਰਣ ਫੇਫੜਿਆਂ ਅਤੇ ਟਿਸ਼ੂਆਂ ਤੱਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਹੂ ਅਪਸ਼ਿਸ਼ਟ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਿਗਰ ਤਕ ਲਿਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਲਹੂ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਐਂਟੀਬਾਡੀਜ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਲਹੂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਲਵ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਲਵ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹੈ ਕਿ ਖੂਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਕਿਉਂ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ..

ਭੋਜਨ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ-ਪੌਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਹਰ ਭਾਗ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪਰਿਵਹਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਟਿਸ਼ੂ ਨੂੰ ਫਲੋਇਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਲੋਇਮ, ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਗੁਲੂਕੋਜ਼ ਨੂੰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਥਾਨੰਤਰਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

PSEB Solutions for Class 7 Science ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

(i) ਦਿਲ ਤੋਂ ਖੂਨ ਦਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ ………. ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਮਨੀਆਂ,

(ii) ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ……………. ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ ਰਕਤ,

(iii) ਧਮਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ………. ਦੇ ਜਾਲ ਦੁਆਰਾ ਜੁੜੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੇਸ਼ਿਕਾਵਾਂ,

(iv) ਦਿਲ ਦਾ ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ ਫੈਲਾਅ ਅਤੇ ਸੁੰਗੜਨਾਂ ………… ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ,

(v) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮਲ ਉਪਜ ………… ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੂਤਰ ।

2. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਲਮ ‘ਅ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ਅ’
(i) ਸਟੋਮੈਟਾ	(ਉ) ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੋਖਣ
(ii) ਜ਼ਾਈਲਮ	(ਅ) ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ
(iii) ਜੜ੍ਹ ਰੋਮ	(ੲ) ਭੋਜਨ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ
(iv) ਫਲੋਇਮ	(ਸ) ਪਾਣੀ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ।

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਸਟੋਮੈਟਾ	(ਅ) ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ
(ii) ਜ਼ਾਈਲਮ	(ਸ) ਪਾਣੀ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ
(iii) ਜੜ੍ਹ ਰੋਮ	(ਉ) ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੋਖਣ
(iv) ਫਲੋਇਮ	(ਇ) ਭੋਜਨ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ।

3. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ਮਨੁੱਖੀ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਖਾਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਇੱਕ
(ਅ) ਦੋ
(ਈ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਚਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਚਾਰ ॥

(ii) ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਮਾਪਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ
(ਅ) ਹਾਰੋਸਕੋਪ
(ਇ) ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ
(ਸ) ਟੈਲੀਸਕੋਪ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ ।

(iii) ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਉਤਸਰਜਨ ਅੰਗ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਫੇਫੜੇ
(ਆ) ਗੁਰਦਾ
(ਇ) ਮਿਹਦਾ ।
(ਸ) ਦਿਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਗੁਰਦਾ ।

(iv) ਖੂਨ ਦੇ ਘਟਕ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਲਾਲ ਲਹੂ ਸੈੱਲ
(ਅ) ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਸੈੱਲ
(ਇ) ਪਲੇਟਲੈਟਸ ,
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

(v) ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਦੀ ਦਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੰਟ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
(ਉ) 72-80 ਵਾਰ
(ਅ) 52-60 ਵਾਰ
(ਇ) 92-100 ਵਾਰ ।
(ਸ) 62-70 ਵਾਰ
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 72-80 ਵਾਰ ।

(vi) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਤਸਰਜਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਗੁਰਦਾ ‘
(ਅ) ਫੇਫੜਾ
(ਇ) ਮੂਤਰ ਥੈਲੀ
(ਸ) ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਫੇਫੜਾ ।

4. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨ ਦੱਸੋ

(i) ਸਪਾਇਰੋਗਾਇਰਾ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ, ਪਰਾਸਰਨ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਖੂਨ ਦਾ ਥੱਕਾ ਬਣਨ ਲਈ ਪਲੇਟਲੈਟਸ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii), ਹਾਈਡਰਾ ਵਿੱਚ ਉਤਸਰਜਨ ਵਿਸਰਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਜ਼ਾਈਲਮ ਅਤੇ ਫਲੋਇਸ ਵਾਹਿਨੀ ਟਿਸ਼ੂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਪਰਿਵਹਨ ਉੱਤਕ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ ਉੱਤਕ ਜ਼ਾਈਲਮ ਅਤੇ ਫਲੋਇਮ ਹਨ । ਦਬਾਅ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਰਥਾਤ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖੂਨ ਇੱਕ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਵਾਲਵ ਗੁਰੂਤਾਆਕਸ਼ਣ ਦੇ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਖ਼ੂਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦਿਲ ਤੱਕ ਵਹਿਣ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਾਲਵਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਾਲਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਹੂ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ਇਕ ਹੀ ਮਾਰਗ ਜਾਂ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਨਾਵਟੀ ਗੁਰਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਕਾਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾਇਆਲੈਸਿਸ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੂਤਰ ਵਹਿਣੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮੂਤਰ ਕਿੱਥੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੂਤਰ ਥੈਲੀ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੂਤਰ ਥੈਲੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੀ ਥੈਲੇ ਵਰਗੀ ਸੰਰਚਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੂਤਰ ਅਸਥਾਈ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਹੜਾ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਡਾਇਆਲੈਸਿਸ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾਇਆਲੈਸਿਸ (Dialysis)-ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਨਾਵਟੀ ਗੁਰਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਛਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਇਆਲੈਸਿਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ (Transpiration)-ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸੜਾ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਾਸ਼ਪਿਤ ਹੋਣਾ, ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ਹੈ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਵਰਣਕ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ (Haemoglobin) ॥

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ ? ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ-ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਰੀਕ ਅਤੇ ਪਤਲੀਆਂ ਨਲੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਧਮਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਅਖਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਗੈਸਾਂ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਾਰਮੋਨਾਂ ਦਾ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਨੁੱਖੀ ਹੂ ਗੇੜ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਲਹੂ ਗੇੜ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਗ :

1. ਦਿਲ-ਪੰਪ ।
2. ਲਹੂ-ਵ ਟਿਸ਼ੂ ।
3. ਧਮਨੀਆਂ-ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਹਿਣੀਆਂ ।
4. ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ-ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਅਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵਹਿਣੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਅਤੇ ਨਬਜ਼ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ (Heart beat)-ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਲੈਅਬੱਧ ਸੁੰਗੜਨ ਅਤੇ ਲੈਅਬੱਧ ਫੈਲਾਅ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਟੈਥੋਸਕੋਪ ਦੁਆਰਾ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਰਾਮ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ 72 ਵਾਰ/ਮਿੰਟ ਹੈ । ਨਬਜ਼-ਧਮਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਦੇ ਵਹਿਣ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਧੜਕਨ (ਧੱਕ-ਧੱਕ) ਨੂੰ ਨਬਜ਼ ਧੜਕਨ ਜਾਂ ਨਬਜ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ :
(i) ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਲਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਧਮਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖਿੱਤੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕਿਉਂ ਹਨ ?
(iii) ਸੱਜੀ ਟਰੀਕਲ ਤੋਂ ਲਹੂ ਫੁਸਫੁਸ ਧਮਨੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਧਮਨੀ ਤੋਂ ਵਾਪਿਸ ਲੈਂਟਰੀਕਲ (Ventricle) ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾ ਪਾਉਂਦਾ |
(iv) ਖੱਬਾ ਐਂਟਰੀਕਲ (Antricle) ਆਕਸੀਜਨ ਭਰਪੂਰ ਲਹੂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।
(v) ਲਾਲ ਲਹੂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ।
(vi) ਫੁਸਫੁਸ ਧਮਨੀ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(vii) ਐਂਟਰੀਆ ਵਿੱਚ ਕਿੱਤੀ ਪਤਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(viii) ਸੱਜਾ ਵੈਂਟਰੀਕਲ, ਖੱਬੇ ਕੈਂਟਰੀਕਲ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਮੋਟੀ ਕਿੱਤੀ ਵਾਲਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਪਤਲੀ ਛਿੱਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁੰਗੜਨਸ਼ੀਲ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੁ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਲਹੁ ਨੂੰ ਉਲਟੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਹਿਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਲਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

(ii) ਵੈਂਟਰੀਕਲ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਲਹੂ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਿੱਤੀ ਮੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੋਟੀ ਕਿੱਤੀ ਤੋਂ ਲਹੂ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਬਾਅ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

(iii) ਸੱਜੇ ਕੈਂਟਰੀਕਲ ਅਤੇ ਫੇਫੜਾ ਧਮਨੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਵਾਲਵ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਲਹੂ ਨੂੰ ਵੈਂਟਰੀਕਲ ਤੋਂ ਧਮਨੀ ਤਕ ਜਾਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ | ਪਰੰਤੁ ਧਮਨੀ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਕੈਂਟਰੀਕਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੰਦਾ ।

(iv) ਸੱਜੇ ਐਟਰੀਆ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਭਰਪੂਰ ਜਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (v) ਲਾਲ ਲਹੁ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਊਕਲੀਅਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਵੰਡੀਆਂ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ।

(v) ਸੱਜੇ ਵੈਟਰੀਕਲ ਤੋਂ ਅਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਫੁਸਫੁਸ ਧਮਨੀ ਦੁਆਰਾ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਭਰਪੂਰ ਹੋਣ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(vii) ਐਂਟਰੀਆ ਲਹੂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਖੁੱਤੀ ਪਤਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਇਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

(vii) ਸੱਜੇ ਕੈਂਟਰੀਕਲ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਪੰਪ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮੋਟੀ ਕਿੱਤੀ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗ-

• ਗੁਰਦੇ
• ਮੁਤਰ ਵਹਿਣੀਆਂ
• ਮੂਤਰ ਬਲੈਡਰ ਜਾਂ ਮੂਤਰ ਥੈਲੀ
• ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ ।
• ਮੂਤਰ ਰੰਧਰ ਜਾਂ ਸੁਰਾਖ਼ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦੇ ਦੇ ਹਰੇਕ ਭਾਗ ਨੂੰ ਭੋਜਨ-ਉਰਜਾ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭੋਜਨ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਲੂਣ ਜੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੋਖਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪੌਦਿਆਂ ਜਾਂ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ? ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ-ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਉਰਜਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਉਰਜਾ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਾਣੀ, ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਪੌਦਿਆਂ ਜਾਂ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਹਨ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਪਲੇਟਲੈਟਸ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਪਲੇਟਲੈਟਸ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਲਹੁ ਦਾ ਗਲਾ ਥੱਕਾ ਨਹੀਂ ਬਣੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੂਨ ਦੇ ਅੰਸ਼-

• ਸਫ਼ੈਦ ਖੂਨ ਸੈੱਲ (W.B.C.)
• ਲਾਲ ਖੂਨ ਸੈੱਲ (R.B.C.)
• ਪਲੇਟਲੈਟਸ (Platelets)
• ਪਲਾਜਮਾ (Plasma) |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੂਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ-

1. ਇਹ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਪਰਿਵਹਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਇਹ ਗਤਲਾ (ਥੱਕਾ ਜਮਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਇਹ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ, ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥਾਂ, ਹਾਰਮੋਨਾਂ, ਐਨਜ਼ਾਈਮਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਹਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਹ ਉਤਸਰਜਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਖੂਨ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਕਿਉਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੂਨ ਲਾਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਲ ਖੂਨ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਵਰਣਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਦਿਲ ਦੇ ਕਾਰਜ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਿਲ ਦੇ ਕਾਰਜ-

• ਦਿਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਲਹੂ ਨੂੰ ਪੰਪ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਹ ਅਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਨੂੰ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਦਿਲ ਦੇ ਪੰਪ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਸਰੀਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਅਰਥ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ-ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਈ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਜਮਾਂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਜ਼ਹਿਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਉਤਸਰਜਨ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਅਤੇ ਨਬਜ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਅਤੇ ਨਬਜ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ (Heart beat)	ਨਬਜ਼ (Pulse Rate)
(i) ਇਹ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਲੈਅਬੱਧ ਸੁੰਗੜਨ ਅਤੇ ਲੈਅਬੱਧ ਫੈਲਾਅ ਹੈ ।	(i) ਇਹ ਮਹਾਂਧਮਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਮਨੀਆਂ ਦਾ ਸੁੰਗੜਨ ਅਤੇ ਫੈਲਾਅ ਹੈ ।
(ii) ਇਕ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ 0.8 ਸੈਕਿੰਡ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।	(ii) ਨਬਜ਼ ਇੱਕ ਲੈਅਬੱਧ ਸੁੰਗੜਨ ਅਤੇ ਫੈਲਾਅ ਦਾ ਝਟਕਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਦੀ ਦਰ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ਅਤੇ ਪਸੀਨਾ ਆਉਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ਅਤੇ ਪਸੀਨਾ ਆਉਣ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ :

ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ (Transpiration)	ਪਸੀਨਾ ਆਉਣਾ (Perspiration)
(i) ਇਹ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	(i) ਇਹ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਜਲ ਵਾਸ਼ਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	(ii) ਪਸੀਨਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯੂਰੀਆ, ਯੂਰਿਕ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਲੂਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਵਾਸ਼ਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(iii) ਇਹ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਤਣਿਆਂ ਦੇ ਸਟੋਮੈਟਾ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	(iii) ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਰੰਥੀਆਂ ਦੇ ਛੇਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਗ
(i) ਗੁਰਦੇ,
(ii) ਮੂਤਰ ਵਹਿਣੀਆਂ,
(iii) ਮੂਤਰ ਥੈਲੀ,
(iv) ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ ।

(i) ਗੁਰਦੇ-ਗੁਰਦੇ ਦੋ ਲਾਲ ਅਤੇ ਰਾਜਮਾਂਹ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ‘ਤੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੋਮਲ ਅੰਗ ਹਨ ।

(ii) ਮੁਤਰ ਵਹਿਣੀਆਂ-ਇਹ ਦੋ ਨਲੀਆਂ 30 ਸਮ. ਲੰਬੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਗੁਰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਮੂਤਰ ਬਲੈਡਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

(iii) ਮੂਤਰ ਥੈਲੀ-ਇਹ ਮੂਤਰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੀ ਅੰਗ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਆਇਤਨ 500ml ਹੈ ।

(iv) ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ-ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ ਇੱਕ ਨਲੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਮਾਦਾ ਅਤੇ ਨਰ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਨਰ ਵਿੱਚ ਮੂਤਰ ਮਾਰਗ 20 ਸਮ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।