Punjab State Board PSEB 11th Class Environmental Education Important Questions Chapter 9 ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਮੁੱਦੇ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਸੁਧਾਰ Important Questions and Answers.
PSEB 11th Class Environmental Education Important Questions Chapter 9 ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਮੁੱਦੇ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਸੁਧਾਰ
(ਓ) ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਲੋਰੀਨ ਦੇ ਇਕ ਅਣੂ ਨਾਲ ਓਜ਼ੋਨ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਅਣੂ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਲੱਖ ਅਣੂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੁੱਖ ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ ਗੈਸਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
CO2, N2O, CH4, CFCs.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
CFC’s ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨਜ਼ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ ਗੈਸਾਂ ਨਾਲ 2100 ਤਕ ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਕਿੰਨਾ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
1.400 ਤੋਂ 5.8°C ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਿਕੀਰਣਾਂ (Radiations) ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ –
- ਆਇਤ ਵਿਕੀਰਣਾਂ (Ionising Radiations)
- ਅਣਿਆਇਤ ਵਿਕੀਰਣਾਂ (Non-ionising Radiations) |
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਿਨੀਮਾਤਾ ਰੋਗ (Minimata Disease) ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਮਰਕਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਮਰਕਰੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮੱਛੀਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੈਨਜੀਨ (Benzene) ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਿਊਕੀਮੀਆ (ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੈਂਸਰ)।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਪ੍ਰੋਟੋਕਾਲ ਸੰਧੀ (Montreal Protocol Agreement) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਸੰਧੀ 1987 ਵਿਚ ਓਜ਼ੋਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਸਤਾਖਰਿਤ ਹੋਈ ਸੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨਜ਼ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
CFCs ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨਰ, ਫਰਿੱਜ਼ਾਂ, ਏਰੋਸੋਲ ਕੈਨ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮੀਥੇਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਲਦਲੀ ਭੂਮੀ, ਚਾਵਲ ਦੇ ਖੇਤ, ਜੁਗਾਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਵਿਅਰਥ ਆਦਿ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
PM ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਏਕਾਸ਼ਿਤ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ ਪਬੰਧ (Integrated Pest Control) |
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਤ ਭਾਗ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
19.27%.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਵਣ ਜੀਵਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਨਿਯਮ ਕਦੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
1972 ਵਿਚ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਪਹਿਲੀ ਧਰਤੀ ਸ਼ਿਖਰ ਵਾਰਤਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਹਿਲੀ ਧਰਤੀ ਸ਼ਿਖਰ ਵਾਰਤਾ ਰਿਓ-ਡੀ-ਜਨੇਰੀਓ, ਬਾਜ਼ੀਲ ਵਿਖੇ 1992 ਵਿਚ ਹੋਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਪਰਤ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੋਸਫੀਅਰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੌਰ ‘ ਤੇ ਓਜ਼ੋਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਓਜ਼ੋਨ, ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਇਕ ਅਪਰੁਪ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
CO2 ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਸ੍ਰੀਨ ਹਾਊਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
CH4 ਮੀਥੇਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਜੈਵਿਕ/ਜੈਵ ਖਾਦ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲੀ-ਹਰੀ ਕਾਈ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪੌਸ਼ਟਿਕਤਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ/ਜੀਵ ਖਾਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਜਲ ਪੱਧਰ ਵਧਣ ਨਾਲ ਡੁੱਬ ਜਾਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਝੱਲ ਰਹੇ ਕੁੱਝ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੈਂਕਾਕ, ਢਾਕਾ, ਵੀਨਸ, ਸਾਨ-ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ, ਸਿਡਨੀ ਆਦਿ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਭਾਰਤ ਵਿਚਲੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਥਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿਹੜੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਲ-ਪੱਧਰ ਵਧਣ ਨਾਲ ਡੁੱਬ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਕਸ਼ਦੀਪ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ. 21.
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨ ਕਦੋਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
1978 ਤੋਂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਬਨਸਪਤੀ ਖਾਦ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਰਾਇਤੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ, ਕਾਗਜ਼, ਭੋਜਨ ਦਾ ਬਚਿਆ ਹਿੱਸਾ, ਸੁੱਕੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ, ਟਾਹਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਗੋਹੇ ਨਾਲ ਬਨਸਪਤੀ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਮਾਂਟੀਅਲ ਟੋਕਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ‘ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਕੀਤੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ 175 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਅਧਿਨਿਯਮ ਕਦੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
1968 ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਧਿਨਿਯਮ ਕਦੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
1972 ਵਿੱਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਜੀਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਧਿਨਿਯਮ ਕਦੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
2003 ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਾਲੀ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਐਕਸੋਸਫੀਅਰ (Exosphere)|
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਕਿਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਓਜ਼ੋਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਸੂਤਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਓਜ਼ੋਨ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਐਟਮ (Atoms) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੂਤਰ , ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਸੀ. ਐੱਫ. ਸੀ. (CFCS) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਤੇ ਕਦੋਂ ਰੋਕ ਲਗਾਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੀ. ਐੱਫ. ਸੀ. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਸੰਨ 1978 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 31.
ਵਿਸ਼ਵਤਾਪਨ (Global Warming) ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਲਵਾਯੂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ, ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਝਾੜ ਦੀ ਕਮੀ, ਵਰਖਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ।
(ਅ) ਛੋਟ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Type I)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਹਿਲੀ ਧਰਤੀ ਸ਼ਿਖਰ (First Earth Summit) ਵਾਰਤਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ-
ਰਿਓ-ਡੀ-ਜਨੇਰੀਓ, ਬਾਜ਼ੀਲ ਵਿਚ 1992 ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਧਰਤੀ ਸ਼ਿਖਰ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ, ਜੈਵਿਕ ਵਿਵਿਧਤਾ ਦਾ ਗ਼ੈਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਤਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਾਤਾਵਰਣ ਜਾਗਰੂਕਤਾ (Environmental Awareness) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਤਾਵਰਣ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਹਰ ਵਰਗ ਵਿਚ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਾਤਾਵਰਣ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ, ਕਲੱਬ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਰਬਨਿਕ ਜਾਂ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਕੰਟਰੋਲ (Pesticide Control) ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਜਾਂ, ਜੈਵਿਕ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਕੰਟਰੋਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟਾਂਸਜੈਨਿਕ ਫ਼ਸਲਾਂ (Transgenic Crops) ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿਚ ਜੀਵਾਣੂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਆਦਿ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਅਣੂਵੰਸ਼ਿਕੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੁਆਰਾ, ਉਸ ਵਿਚ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤਿਰੋਧ ਦਾ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ, ਸੋਕਾ ਪ੍ਰਤਿਰੋਧਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਾਂਸਜੈਨਿਕ ਫ਼ਸਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੋਮੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਥਰਾਟ ਬਾਲਣ, ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨਰ, ਫਰਿੱਜ਼ਾ, ਹੇਅਰ ਸਪੇ, ਨਰਮ ਭੂਮੀ, ਚਾਵਲ ਦੇ ਖੇਤ, ਕੋਲਾ ਤੇ ਤੇਲ ਆਦਿ ਸਭ ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹਨ ।
(ੲ) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (One)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤਕਨੀਕੀ ਉੱਨਤੀ (Technological Upgradation) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉੱਨਤ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ; ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ –
- ਸਥਿਰ ਬਿਜਲਈ ਨਾਲ ਵਰਖਾ ਤੇ ਹਵਾ ਫਿਲਟਰ ਕਰਨਾ।
- ਗਿੱਲੇ ਸਕਰਬਰ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਪੰਨ ਗੈਸੀ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਨਿਲੰਬਤ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੋਸਫੀਅਰ (Troposphere) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੋਸਫੀਅਰ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਪਰਤ ਹੈ। ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਪੁੰਜ ਦਾ 80% ਭਾਗ ਧੂਲ ਕਣਾਂ, ਪਰਾਗ ਕਣ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ, ਹਵਾ ਦੀ ਹਲਚਲ, ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਬਣਨਾ, ਮੌਸਮ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਓਜ਼ੋਨ ਗੈਸ ਕਿੱਥੇ ਬਣਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਓਜ਼ੋਨ ਗੈਸ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਸਟਰੈਟੋਸਫੀਅਰ ਪਰਤ (Stratosphere) ਵਿਚ 0, ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਣੂਆਂ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਜੀ ਰੋਸ਼ਨੀ 203 ਸਟਰੈਟੋਸਫੀਅਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ, ਓਜ਼ੋਨ ਮੰਡਲ ਕਾਰਨ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਤ, ਪੋਸਫੀਅਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ 35 – 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਓਜ਼ੋਨ ਛੇਦ (Ozone hole) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਅਤੇ ਸੰਘਣਤਾ ਵਿਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਛੇਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1985 ਵਿਚ ਅੰਟਾਰਕਟਿਕਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨਜ਼ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਸੂਰਜੀ ਤਾਪ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਆਉਣ ‘ਤੇ CO2, ਦੀ ਪਰਤ ਵਿਚ ਸਮਾ ਜਾਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਧਾਰ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਧਾਰ ਰਣਨੀਤੀਆਂ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ –
- ਵਿਅਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ
- ਕਾਰਬਨਿਕ ਖੇਤੀ
- ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਨਿਯੰਤਰਨ
- ਦਰੱਖ਼ਤ ਲਗਾਉਣਾ
- ਤਕਨੀਕੀ ਉੱਨਤੀ
- ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ
- ਵਾਤਾਵਰਣ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ।
(ਸ) ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਅਣ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਅਸੰਤੁਲਨ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਅਤੇ ਅਜੈਵਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਣ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਜਾਗਰੁਕਤਾ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ, ਦਰੱਖ਼ਤ ਲਗਾਉਣਾ ਆਦਿ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਿਰਮਾਣ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਭਾਵਾਂ, ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੁਆਰਾ ਜੂਨ 1972 ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਹਿਲਾ ਸੰਮੇਲਨ ਗੰਭੀਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ।