PSEB 10th Class Science Important Questions Chapter 9 ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿਕਾਸ

Punjab State Board PSEB 10th Class Science Important Questions Chapter 9 ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿਕਾਸ Important Questions and Answers.

PSEB 10th Class Science Important Questions Chapter 9 ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵ ਵਿਕਾਸ

ਵੱਡੇ ਉੱਚਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੈਂਡਲ ਦੁਆਰਾ ਮਟਰ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੈਂਡਲ ਨੇ ਮਟਰ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਕਲਪੀ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਲੱਛਣਾਂ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਗੋਲ ਝੁਰੜੀਦਾਰ ਬੀਜ, ਲੰਬੇ/ਬੌਨੇ ਪੌਦੇ ਸਫੈਦਬੈਂਗਣੀ ਫੁੱਲ ਆਦਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਕਲਪੀ ਲੱਛਣਾਂ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੌਦੇ ਉਗਾਏ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੰਬੇ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਬੌਨੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਸੰਕਰਨ ਕਰਾ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੰਤਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਬੌਨੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ । ਪਹਿਲੀ ਸੰਤਾਨ ਜਾਂ ਸੰਤਤੀ ਜਾਂ F₁ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪੌਦਾ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਉਚਾਈ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਸਾਰੇ ਪੌਦੇ ਲੰਬੇ ਸਨ । ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਸੀ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਦੋ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਬਾ ਪੌਦਾ ਲੰਬਾ ਦਾ ਲੰਬਾ ਪੈਦਾ ਬੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਪਿੱਤਰੀ ਲੱਛਣ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਅਸਰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ । ਮੈਂਡਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪਿੱਤਰੀ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ F₁ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਪਰਾਗਣ ਦੁਆਰਾ ਉਗਾਇਆ । ਪਿਤਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਤਾਨਾਂ ਵੀ ਲੰਬੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਨ । ਪਰ F₁ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅਰਥਾਤ F₂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੌਦੇ ਲੰਬੇ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਸੰਤਾਨ ਜਾਂ ਸੰਤਤੀ ਬੌਨੇ ਪੌਦੇ ਸੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਿਆ ਕਿ F₁ ਪੌਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਬੌਨੇਪਨ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਲਪੀ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਵੰਸ਼ਾਨੁਗਤੀ ਹੋਈ । ਕੇਵਲ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲਾ ਵਿਕਲਪ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤ ਕਰ ਪਾਇਆ । ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੱਛਣ ਦੇ ਦੋ ਵਿਕਲਪ ਲਿੰਗੀ ਜਣਨ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੱਛਣ ਦੇ ਦੋ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵੰਸ਼ਾਨੁਗਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

‘TT’ ਅਤੇ ‘Tt’ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਲੰਬੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ‘tt’ ਬੌਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ‘T’ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਵਿਕਲਪ ਹੀ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੰਬਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੌਨੇਪਨ ਲਈ ‘t’ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਵਿਕਲਪ ‘t’ ਹੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ‘T’ ਵਰਗੇ ਵਿਕਲਪ ‘ਪ੍ਰਭਾਵੀ’ ਲੱਛਣ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੱਛਣ (trait) ‘t’ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ‘ਅਪ੍ਰਭਾਵੀ’ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਜੋ ਗੋਲ ਬੀਜ ਵਾਲੇ ਲੰਬੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਝੁਰੜੀਦਾਰ ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੇ ਬੰਨੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਕਰਨ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ F₁ ਪੀੜੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੌਦੇ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਗੋਲ ਬੀਜ ਵਾਲੇ ਹੋਣਗੇ । ਇਸ ਲਈ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਗੋਲ ਬੀਜ ‘ਪ੍ਰਭਾਵੀ’ ਲੱਛਣ ਹਨ । ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ F₁ ਸੰਤਤੀ ਜਾਂ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਸਵੈਪਰਾਗਣ ਤੋਂ F₂ ਪੀੜੀ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਜਾਂ ਸੰਤਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ F₂ ਸੰਤਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਪੌਦੇ ਨਵੇਂ ਸੰਯੋਜਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਗੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪੌਦੇ ਲੰਬੇ ਪਰ ਝੁਰੜੀਦਾਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਪੌਦੇ ਬੰਨੇ ਪਰ ਗੋਲ ਬੀਜ ਵਾਲੇ ਹੋਣਗੇ । ਇਸ ਲਈ ਲੰਬੇ/ਬੌਨੇ ਲੱਛਣ ਅਤੇ ਗੋਲ ਝੁਰੜੀਦਾਰ ਲੱਛਣ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੰਬਾਨੁਗਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਗੂਗਰ ਜਾਨ ਮੈਂਡਲ (1828-1884)- ਮੱਡਲ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗਿਰਜਾਘਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗਣਿਤ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਲਈ ਵਿਆਨਾ ਸਕੁਲ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੋਨੇਸਟਰੀ ਵਿਚ ਮਟਰ ਨੂੰ ਉਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਈ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਮਟਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ਾਗਤ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਮੈਂਡਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗਣਿਤਿਕ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਿਸ਼ਰਿਤ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਪੌਦੇ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੰਸ਼ਾਗਤ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਡਾਰਵਿਨ (Darwin) ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਰਲਸ ਰਾਬਰਟ ਡਾਰਵਿਨ ( 1809-1882) ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਐੱਚ. ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਬੀਗਲ ਨਾਮਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਘੁੰਮ-ਘੁੰਮ ਕੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੁਸਤਕ The origin of species) ਵਿੱਚ ਜੀਵ-ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਪਤੀਪਾਦਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਰਵਿਨਵਾਦ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਆਧਾਰਾਂ ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ-
(1) ਸੰਤਾਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਮਰੱਥਾ (Enormous fertility) – ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਸੰਤਾਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਾਧੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(2) ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ (Struggle for existence) – ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਜੀਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਲਈ ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਭੋਜਨ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਥਾਨ, ਤਾਪਮਾਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਵਧੇਰੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-ਅੰਦਰਜਾਤੀ, ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚ । ਅੰਤਰ-ਜਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅੰਤਰ-ਜਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਦਬਾਅ, ਤਾਪਮਾਨ ਆਦਿ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚਲਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਪਾਣੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਉਹ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜੀਵਨ-ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜੋ ਅਨੁਕੂਲਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਉਹ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਅਸਮਰਥ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

(3) ਨਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ (Origin of new species) – ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪੁਰਵ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਾਂ, ਔਗੁਣਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਪਯੋਗੀ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਵਧੀਆ ਗੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਚੱਲਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਨਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(4) ਯੋਗਤਮ ਦੀ ਉੱਤਰ ਜੀਵਤਾ (Survival of the fittest) – ਪਾਣੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਗਾਤਾਰ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਪਾਣੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਸਿੱਧ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਓਹੀ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਉਹ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਉਹੀ ਜੀਵਤ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਹੀ ਯੋਗਤਮ ਦੀ ਉੱਤਰਜੀਵਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਪੀੜੀ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਪੀੜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਪੁੱਜਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਪਿਛਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਾਲਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਪਤੀ ਅਨੁਕੂਲਨ ਨਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਝੇਲ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣਾ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਰਣ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਕਿਰਤਿਕ ਵਰਣ (Natural selection) ਜੀਵਨ ਭਰ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

(5) ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਅਨੁਕੂਲਨ (Adaptation to the environment) – ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਝੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸਰਦੀ-ਗਰਮੀ, ਸੁੱਕਾ-ਹੜ੍ਹ, ਭੂਚਾਲ, ਤੁਫ਼ਾਨ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਸੰਕਟਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਪਾਣੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਪ੍ਰਾਣੀ ਖੁਦ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਉਹ ਖੁਦ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

(6) ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ (Variations and heredity – ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸੰਤਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੋਈ ਵੀ ਦੋ ਪਾਣੀ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਨਾਲ ਇਕੋ ਵਰਗੇ ਨਹੀਂ ਹਨ । ਲਾਭਕਾਰੀ ਅੰਤਰ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਸਥਾਨਾਂਤਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਨੁਵੰਸ਼ਕੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ । ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿਚ ਮੈਂਡਲ ਦੇ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕੀ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਉਹ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਅਤੇ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਮੈਂਡਲ ਨੇ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ਾਖਾ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕੀ ਦਾ ਜਨਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਟਰ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਤੇ ਸੰਕਰਨ ਦੇ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ।

I ਪ੍ਰਭਾਵਿਤਾ ਦਾ ਨਿਯਮ (Law of dominance) – ਸੰਕਰਨ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਗੁਣ ਪ੍ਰਕਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਗੁਣ ਛਿਪ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(II) ਪ੍ਰਕਰਨ ਦਾ ਨਿਯਮ (Law of segregation) – ਯੁਗਮਕਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜੀਨਾਂ 6 ਜਾਂ ਕਾਰਕਾਂ (genes) ਦੇ ਜੋੜੇ ਦੇ ਕਾਰਕ ਜਾਂ ਜੀਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਯੂਰਾਮਕ ਦੇ ਕੋਲ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ । ਦੋਨੋਂ ਕਾਰਕ ਜਾਂ ਜੀਨ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਨਾਲੋਂ ਨਾਲ ਯੁਗਮਕ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ।

(III) ਅਪਵਿਉਹਨ ਦਾ ਨਿਯਮ (Law of independent assortment) – ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਕ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉਨਮੁਕਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਯੁਗਮਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਟ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਲਈ, ਦੋਹਰੇ ਸੰਕਰ ਕਰਾਸ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਸੰਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪਹਿਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਗੁਣ ਹੀ ਪ੍ਰਕਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਰੀਆਂ ਸਪੀਸ਼ੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਦੀ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਵਨਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰੀਆਂ ਸਪੀਸ਼ੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਦੀ ਸਮਾਨ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਆਧਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲਾਭ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੇ ਵੱਧ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਣੁਆਂ ਦੇ ਵੱਧ ਗਰਮੀ ਵਿਚ ਬਚੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਨ ਉੱਤਮ ਪਰਿਵਰਤਨ (Variants) ਦਾ ਜੀਵ-ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਵੰਸ਼ਾਗਤੀ ਕਿਸ ਗੱਲ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਵੰਸ਼ਾਗਤੀ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਕਿ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੋਨੋਂ ਆਪਣੀ ਸੰਤਾਨ ਵਿਚ ਸਮਾਨ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਸਥਾਨਾਂਤਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਸੰਤਾਨ ਦਾ ਹਰ ਲੱਛਣ ਪਿਤਾ ਜਾਂ ਮਾਤਾ ਦੇ DNA ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
F₁ ਪੀੜੀ ਜਾਂ ਸੰਤਾਨ ਅਤੇ F₂ ਪੀੜੀ ਜਾਂ ਸੰਤਾਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਹਿਲੀ ਸੰਤਾਨ ਜਾਂ ਸੰਤਤੀ F₁ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਦੋ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ ਪਿੱਤਰੀ ਲੱਛਣ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਿੱਤਰੀ ਲੱਛਣ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਵੈ-ਪਰਾਗਣ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ F₂ ਸੰਤਾਨ ਜਾਂ ਸੰਤਤੀ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਲਪੀ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੀਨ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, DNA ਦੇ ਜਿਹੜੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਲਈ ਸੂਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਜੀਨ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਇਸ ਹਾਰਮੋਨ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹਾਰਮੋਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਉਸ ਪ੍ਰਮ ਦੀ ਦਕਸ਼ਤਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਉਤਪਾਦਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਾਰਜ ਕਰੇਗੀ ਤਾਂ ਹਾਰਮੋਨ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਦਕਸ਼ਤਾ ਤੇ ਕੁੱਝ ਭਿੰਨ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਘੱਟ ਦਕਸ਼ਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹਾਰਮੋਨ ਘੱਟ ਹੋਵੇਗਾ । ਜੀਨ ਹੀ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੀਵ-ਵਿਵਿਧਤਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਵ ਵਿਵਿਧਤਾ – ਜੀਵ-ਵਿਵਿਧਤਾ ਜਾਂ ਜੀਵ ਭਿੰਨਤਾ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਆਵਾਸ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੇੜ-ਪੌਦੇ, ਸੂਖ਼ਮ-ਜੀਵ, ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜੀਵ-ਵਿਵਿਧਤਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਧਰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਵ ਵਿਵਿਧਤਾ ਦੇ ਪੱਧਰ-

1. ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਵਿਵਿਧਤਾ (Genetic diversity)
2. ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਵਿਵਿਧਤਾ (Species diversity)
3. ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਵਿਵਿਧਤਾ (Ecosystem diversity)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਵਿਵਿਧਤਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੀਨਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਵਿਵਿਧਤਾ ਨੂੰ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਵਿਵਿਧਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਵਿਧਤਾ ਮੰਗੋਲ, ਨੀਗਰੋ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਡਾਇਨੋਸੋਰ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾਇਨੋਸੋਰ ਰੀਂਗਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਥਰਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਛਾਪ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਸਾਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਉੱਡ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਨੇ ਪੰਖਾਂ ਨਾਲ ਉੱਡਣਾ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਡਾਇਨੋਸੋਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ – ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਧਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਲੱਛਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਗੁਣ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਜੀਵ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਜੀਵ ਵਿਚ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਲਿੰਗ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਿੰਗ ਗੁਣ-ਸੂਤਰ – ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਕੁੱਲ 23 ਜੋੜੇ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਤੇਈਵਾਂ (23ਵਾਂ) ਜੋੜਾ ਲਿੰਗ-ਗੁਣ ਸੂਤਰ (Sex chromosome) ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਮਾਨਵ ਨਰ ਜਾਂ ਮਾਦਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਨਰ ਵਿਚ ‘XY’ ਲਿੰਗ ਗੁਣ-ਸੁਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮਾਦਾ ਵਿਚ ‘XX’ ਲਿੰਗ ਗੁਣ-ਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ (homologous organs) ਨੂੰ ਉਦਾਹਰਨ ਸਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ – ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਉਹ ਅੰਗ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਮੂਲ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਸਮੇਂ, ਹਾਲਤ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਉਦਾਹਰਨ – ਪੰਛੀ ਦੇ ਪੰਖ, ਡੱਡ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ, ਸੀਲ ਦੇ ਫਲੀਪਰ, ਚਮਗਿੱਦੜ ਦੇ ਪੰਖ, ਘੋੜੇ ਦੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬਾਜੂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਸੰਰਚਨਾ ਸਮਾਨ ਹੈ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੈ । ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਦੇ ਸਾਡੇ ਪੂਰਵਜ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਸਨ | ਹਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀਤੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸਮਰੂਪ ਅੰਗ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨ ਸਹਿਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਰੂਪ ਅੰਗ – ਸਮਰੂਪ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਮੂਲ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕੀੜੇ, ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਚਮਗਿੱਦੜ ਸਾਰੇ ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉੱਡਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸਮਰੂਪ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-

ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ	ਸਮਰੂਪ ਅੰਗ
(1) ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਮੂਲ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਉਤਪੱਤੀ ਇਕ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।	(1) ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗ ਦੀ ਮੂਲ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਉਤਪੱਤੀ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
(2) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਸਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-1. ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਪੰਖ ਅਤੇ ਡੱਡੂ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪੈਰ ।2. ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਦੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ।	(2) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-1. ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਚਮਗਿੱਦੜ ਦੇ ਪੰਖ ।2. ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਪੰਖ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਮੈਂਡਲ ਦੇ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਦੇ ਨਿਯਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੈਂਡਲ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਦਾ ਨਿਯਮ – ਜਦੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਲੱਛਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਕਰਨ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਜਾਂ ਸੰਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਲੱਛਣ ਹੀ ‘ਪ੍ਰਭਾਵੀ’ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਪਰੀਤ ਲੱਛਣ ‘ਅਪ੍ਰਭਾਵੀਂ’ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਲੱਛਣ ਸੰਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਪ੍ਰਭਾਵੀ ਲੱਛਣ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ।

ਮੈਂਡਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਟਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਪੌਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਲੰਬੇ ਸਨ ਪਰ ਦੂਸਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸ਼ੁੱਧ ਲੰਬਾ ਪੌਦਾ, ਦੋ ਸੰਕਰੇ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਬੌਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਮੈਂਡਲ ਦੇ ਮਟਰ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਕੀ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਂਡਲ ਦੇ ਮਟਰ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਰਿਣਾਮ ਨਿਕਲੇ-

1. ਪੌਦਿਆਂ ਵਿਚ ਲੱਛਣ ਕੁਝ ਇਕਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਲੱਛਣ ਦੇ ਲਈ ਯੁਗਮਕ ਵਿਚ ਇੱਕ ਕਾਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ-ਲੰਬਾਈ, ਫੁੱਲ ਦਾ ਰੰਗ ।
2. ਇੱਕ ਲੱਛਣ ਨੂੰ ਦੋ ਕਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ TT ਜਾਂ tt.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਯੁਗਮਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਨਿਯਮ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਤੇ ਜੀਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੋੜੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ TT ਜਾਂ tt । ਯੁਗਮ ਵਿਚ ਇਹ ਜੀਨ ਇਕ ਗੁਣ ਦੇ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ੁੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਯੁਗਮਕ ਸੰਯੋਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਯੁਗਮਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਨ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਅਤੇ ਇਕ ਜੀਨ ਮਾਤਾ ਤੋਂ ਇਕ ਹੀ ਗੁਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਨ ਜੀਨ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜੀਨ ਇੱਕ ਲੱਛਣ ਦੇ ਲਈ ਉੱਤਰਦਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਯੁਗਮਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਨਿਯਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਜੀਨ ਕਿੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਨ ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਨਿਉਕਲਿਓਟਾਈਡਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਕੂਮ ਇਸਦੀ ਕਿਰਿਆਤਮਕ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜੀਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਐਂਜ਼ਾਈਮ ਨਾਲ ਕੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜੀਵ ਦੇ ਜੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਲਿੰਗੀ ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅਲਿੰਗੀ ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

ਲਿੰਗੀ ਗੁਣ ਸੂਤਰ	ਅਲਿੰਗੀ ਗੁਣ ਸੂਤਰ
(1) ਇਹ ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(1) ਇਹ ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।
(2) ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਲਿੰਗ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ‘X’ ਅਤੇ ‘Y’ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(2) ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ 44 ਅਲਿੰਗੀ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(3) ਮਨੁੱਖੀ ਨਰ ਵਿਚ ‘XY’ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਦਾ ਵਿਚ ‘XX’ ਲਿੰਗ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(3) ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ 1 ਤੋਂ 22 ਤੱਕ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸਪੀਸਿਜ਼ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਿਵੇਂ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਭਕਾਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਸ ਸਪੀਸਿਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Very Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਾਨਵ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਜੋੜੇ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
23 ਜੋੜੇ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਸਤਰੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਲਿੰਗ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
‘XX’ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਲਿੰਗ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
‘XY’ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੱਚੇ ਦੇ ਲਿੰਗ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਿਸਦੇ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਿਤਾ ਦੇ ‘Y’ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਕਿਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਪਰਿਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਣ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵ-ਵਿਕਾਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਥਰਾਟ (Fossil) ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਥਰਾਟ-ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਚੱਟਾਨ ਵਿਚ ਪਰਿਖਿਅਤ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਪਥਰਾਟ (Fossils) ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਨ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਜਾਤੀ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਸੰਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗ-ਰੂਪ, ਬੁੱਧੀਮਤਾ ਕੱਦ ਆਦਿ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸਨੂੰ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਕਿੰਨੇ ਜੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
30000 ਤੋਂ 40000 ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜੀਨ ਕਿੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਨ ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਤੇ ਨਿਸਚਿਤ ਸਥਾਨ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
‘AIDS’ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਣੂ HIV ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਟਰੋ ਵਾਇਰਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੀਨ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ, ਨਿਯੰਤਰਨ ਅਤੇ ਵਹਿਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
DNA ਅਤੇ RNA ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
DNA – ਡੀ-ਆਕਸੀਰਿਬੋ ਨਿਊਕਲੀਕ ਐਸਿਡ ।
RNA – ਰਿਬੋ ਨਿਊਕਲਿਕ ਐਸਿਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਆਟੋਮਸ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ 23 ਜੋੜੇ ਗੁਣ ਸੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਲਿੰਗ ਗੁਣ ਸੂਤਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ 23ਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਾਕੀ 22 ਜੋੜੇ ਆਟੋਸੋਮਸ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ-ਉਹ ਅੰਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਮੂਲ ਰਚਨਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਭਿੰਨ ਹੋਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਸਮਰੂਪ ਅੰਗ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਅੰਗ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਮੁਲ ਰਚਨਾ ਭਿੰਨ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ੀ ਅੰਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਨ ਪਾਲੀ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ, ਕ੍ਰਿਮੀ ਰੂਪ ਪਰਿਸ਼ੇਸ਼ਿਕਾ, ਪੂੰਛ ਕਸ਼ੇਰੁਕ, ਨਿਮੇਸ਼ਕ ਪੱਟਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਬਾਇਓਜੈਨੇਟਿਕ ਨਿਯਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੀਵ-ਜੰਤੁ ਭਰੁਣ-ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਵਜਾਂ ਦੇ ਜਾਤੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਉਤਰੋਤਰ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਟ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ‘ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਤ ਵਿਚ ਜਾਤੀਵਿੱਤ ਦੀ ਪੁਨਰਵਿਤੀ’ (Ontogeny repeats phylogeny) ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19,
ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
DNA ਜਾਂ ਜੀਨ ਦੇ ਇੱਕ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਜੀਵਧਾਰੀ ਦੇ DNA ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਐਂਜ਼ਾਈਮ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
‘ਫਾਸਿਲ ਡੇਟਿੰਗ’ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਥਰਾਟ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਤੱਤ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸਮਸਥਾਨਿਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਪਥਰਾਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸਨੂੰ ਫਾਂਸਿਲ ਡੇਟਿੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਲੱਛਣ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਲੱਛਣ – ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਉਹ ਲੱਛਣ ਜੋ ਵਿਖ਼ਮ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਲੱਛਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਸਰਾਏ ਗਏ ਅੰਗ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ? (ਮਾਂਡਲ ਪੇਪਰ)

ਉੱਤਰ-
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵ-ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਸਮਰੂਪ ਅੰਗ ਹਨ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ ਪਰ ਉਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਮੂਲ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ
(ੳ) ਅਤੇ
(ਅ) ਦਾ ਲਿੰਗ ਦੱਸੋ ।

ਉੱਤਰ-
(ਉ)-ਮਾਦਾ
(ਅ)-ਨਰ ।

ਵਸਤੁਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Objective Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੈਂਡਲ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਮਟਰ ਦੇ ਪੌਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੈਂਗਣੀ ਫੁੱਲ ਸਨ, ਦਾ ਸੰਕਰਣ ਬੌਣੇ ਪੌਦਿਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਫੈਦ ਫੁੱਲ ਸਨ, ਨਾਲ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਬੈਂਗਣੀ ਰੰਗ ਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲਗਭਗ ਅੱਧੇ ਬੌਣੇ ਸਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਲੰਬੇ ਜਨਕ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਰਚਨਾ ਨਿਮਨ ਸੀ-
(a) TTWW
(b) TTww
(c) TtWW
(4) TtWw
ਉੱਤਰ-
(c) TtWW.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ :
(a) ਸਾਡਾ ਹੱਥ ਅਤੇ ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਅਗਲਾ ਪੈਰ
(b) ਸਾਡੇ ਦੰਦ ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਦੰਦ
(c) ਆਲੂ ਅਤੇ ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਤਿੜਾਂ
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਿਕਾਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਕਿਸ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ-
(a) ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ
(b) ਚਿਮਪੈਂਜੀ
(c) ਮੱਕੜੀ
(d) ਬੈਕਟੀਰੀਆ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
‘AB’ ਖੂਨ ਵਰਗ ਅਤੇ ‘O’ ਖੂਨ ਵਰਗ ਵਾਲੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
(a) ‘A’ ਖੂਨ ਵਰਗ ਵਾਲੀ
(b) ‘O’ ਖੁਨ ਵਰਗ ਵਾਲੀ
(c) ‘AB’ ਖੂਨ ਵਰਗ ਵਾਲੀ
(d) ‘A’ ਜਾਂ ‘B’ ਖ਼ੂਨ ਵਰਗ ਵਾਲੀ ।
ਉੱਤਰ-
(d) ‘A’ ਜਾਂ ‘B’ ਖੂਨ ਵਰਗ ਵਾਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅਵਸ਼ੇਸ਼ੀ ਅੰਗ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ-
(a) ਕੀਵੀ ਦੇ ਪੱਖ
(b) ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰਦਨਕ ਦੰਦ
(c) ਵੇਲ਼ ਦੇ ਪਾਦ
(d) ਸੱਪ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਮੇਖਲਾ ।
ਉੱਤਰ-
(c) ਵੇਲ਼ ਦੇ ਪਾਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਮਜਾਤ ਅੰਗ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ-
(a) ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਹੁੰ ਅਤੇ ਬਿੱਲੀ ਦੇ ਪੰਜੇ
(b) ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹੱਥ ਅਤੇ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪੈਰ
(c) ਚਿੜੀ ਅਤੇ ਚਮਗਿੱਦੜ ਦੇ ਪੰਖ
(d) ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਦੰਦ ।
ਉੱਤਰ-
(c) ਚਿੜੀ ਅਤੇ ਚਮਗਿੱਦੜ ਦੇ ਪੰਖ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜਾ ਇੱਕ ਟੈਸਟ ਕਾਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(a) TT × TT
(b) Tt × tt
(c) tt × tt
(d) Tt × Tt.
ਉੱਤਰ-
(b) Tt × tt.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੋਈ ਲੜਕੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਕਿਸ ਗੁਣਸੂਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(a) X
(b) Y
(c) XY
(d) O.
ਉੱਤਰ-
(a) X.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕੋਈ ਲੜਕਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਕਿਸ ਗੁਣਸੂਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(a) X
(b) Y
(c) XY
(d) O.
ਉੱਤਰ-
(b) Y.

ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਦੋ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਮਾਨ ਪਰੰਤੂ ਕੰਮ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ……………… ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਜਾਤ

(ii) ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ……………… ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੀਨ

(iii) ਹਾਵੀ ਗੁਣ ਨੂੰ ……………… ਅਤੇ ਦੱਬੂ ਗੁਣ ਨੂੰ ……………… ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਭਾਵੀ, ਅਪ੍ਰਭਾਵੀ

(iv) ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਲਿੰਗ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ……………… ਦੇ ਗੁਣਸੂਤਰ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਿਤਾ

(v) ਮੈਂਡਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੱਠ ਦੇ ਬਗੀਚੇ ਵਿੱਚ ਮਟਰ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੇ ਲਗਭਗ ……………… ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ।
ਉੱਤਰ-
10,000.