Class 7

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 6 ਯਾਤਰਾ : ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 6 ਯਾਤਰਾ : ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਮਕੁੰਟ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਦੱਸੋ । ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰ ਸਕਦਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਹੇਮਕੁੰਟ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ‘ਬਰਫ਼ ਦਾ ਸਰੋਵਰ’ । ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 15000 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਠਹਿਰ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਬਰਫ਼ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਬੜਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਕੈਂਪਸ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਰੁਕੇ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੋਸ਼ੀ ਮਠ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਜੋਸ਼ੀ ਮੱਠ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਵਲੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਚਾਰ ਮੱਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ । ਇਹ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਕਈ ਮੰਦਰ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਤੋਂ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਵਿਖੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਲਕ ਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਅਲਕ ਨੰਦਾ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਗਦੀ ਹੈ । ਨਦੀ ਦੇ ਵਹਾਓ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਦਾ ਹੈ । ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਰਿਆਵਲ ਹੈ । ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਤਕ 13-14 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਰਸਤਾ ਪੈਦਲ ਤੈ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਲੋਕਇਹ ਸਫ਼ਰ ਘੋੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਰਸਤਾ ਉਬੜ-ਖਾਬੜ ਹੈ । ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਯਾਤਰੀ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਠੰਢ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਤੋਂ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ 6-7 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੈ । ਇਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸਿੱਧੀ ਹੈ । ਰਸਤਾ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਹੈ ਪਰ ਰਸਤੇ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਹਨ । ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਪਹਾੜ ਦਿਸਦੇ ਹਨ । ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਪੈਣ ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਸੋਨੇ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦੀ ਹੈ । ਰਾਹ ਵਿਚ ਦੋ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਹਨ । ਇੱਥੋਂ ਅੱਗੇ ਯਾਤਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ ਇਕ ਪੱਧਰੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਨਾਲ ਹੀ ਸਰੋਵਰ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ ਉੱਤੇ ਪੱਧਰੇ ਸਥਾਨ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਸਰੋਵਰ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਸੱਤ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸਪਤਸ਼ਿੰਗ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ਉ) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਅੱਗੇ (✓) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾਓ

(i) ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਕਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ
(ਅ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ।
(ਇ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ । ✓

(ii) ਹੇਮਕੁੰਟ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
(ਉ) ਬਰਫ਼ ਦਾ ਸਰੋਵਰ
(ਅ) ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਰੋਵਰ
(ਇ ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਰੋਵਰ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਬਰਫ਼ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ✓

(iii) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿੱਥੇ ਰੁਕੇ ਸਨ ?
(ਉ ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ ਵਿਖੇ
(ਅ) ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਵਿਖੇ
(ੲ) ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ ।
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਖੇ । ✓

(iv) ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਹੈ ।
(ਉ) 9000 ਫੁੱਟ ‘ਤੇ
(ਅ) 10,000, ਫੁੱਟ ‘ਤੇ
(ਈ) 10,500, ਛੁੱਟ ‘ਤੇ !
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 10,500, ਛੁੱਟ ‘ਤੇ ! ✓

(v) ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਵਿਖੇ ਕਿਸ ਗੈਸ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਗੈਸ
(ਅ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਇਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ
(ਈ) ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ । ✓

(ਆਂ) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
‘ਹੇਮ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਬਰਫ਼’ ਅਤੇ ‘ਕੁੰਟ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸਰੋਵਰ’ । ਇਸ ਕਰਕੇ “ਹੇਮਕੁੰਟ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਬਰਫ਼ ਦਾ ਸਰੋਵਰ’ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਸਤਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬੜਾ ਬਿਖੜਾ, ਉਬੜ-ਖਾਬੜ ਅਤੇ ਸਿੱਧੀ ਚੜਾਈ ਵਾਲਾ ਹੈ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਿਹੜੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ।

(ਈ) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਉੱਤਰ-ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਯਾਤਰੀ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਇੱਥੇ ਕਰ ਕੇ ਅੱਗੋਂ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ-ਸਥਾਨ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਜੋਸ਼ੀ ਮੱਠ ਹਿੰਦੁਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ-ਸਥਾਨ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸ੍ਰੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਚਾਰ .. ਮਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਬਰਫ਼ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਬੜਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਕੈਂਪਸ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਰੁਕੇ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਚੁਗਿਰਦੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ ਉੱਤੇ ਪੱਧਰੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਸੱਤ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢੱਕੀਆਂ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਨਾਲ ਚਮਕਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਪਤਸ਼ਿੰਗ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਲਗਪਗ ਢਾਈ ਵਰਗਮੀਲ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।

(ਸ) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ
ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਰਿਹਾਇਸ਼, ਪੜਾਅ, ਸਿਲਸਿਲਾ, ਉਤਸ਼ਾਹ, ਤਪੱਸਿਆ, ਤੈਅ, ਵੇਗ, ਵਹਾਅ, ਅਨਮੋਲ, ਤਾਂਘ, ਅਦੁੱਤੀ, ਉਬੜ-ਖਾਬੜ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਸ਼ਰਧਾਲੂ (ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ) – ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਮੱਥੇ ਟੇਕ ਰਹੇ ਹਨ ।
2. ਰਿਹਾਇਸ਼ (ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ) – ਹੇਮਕੁੰਟ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ।
3. ਪੜਾਅ (ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਰੁਕਣ ਤੇ ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ) – ਹੇਮਕੁੰਟ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਯਾਤਰੀ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
4. ਸਿਲਸਿਲਾ (ਲੜੀ) – ਕੁੱਲੂ ਤੋਂ ਰੋਹਤਾਂਗ ਤਕ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਉੱਚੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
5. ਉਤਸ਼ਾਹ (ਜੋਸ਼, ਕੁੱਝ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ) – ਲੰਮੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਕੰਮ ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।
6. ਤਪੱਸਿਆ (ਕਠਿਨ ਭਗਤੀ, ਸਾਧਨਾ) – ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੂਰਬਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਹੇਮਕੁੰਟ ਪਰਬਤ ਵਿਖੇ ਕਠਿਨ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ?
7. ਤੈਅ (ਮਿੱਥਿਆ) – ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਟਿਕਾਣੇ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ।
8. ਵੇਗ/ਵਹਾਅ (ਰੋਕੂ) – ਪਹਾੜੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵੇਗ/ਵਹਾਅ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
9. ਅਨਮੋਲ (ਜਿਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ) – ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਅਨਮੋਲ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
10. ਤਾਂਘ (ਤੀਬਰਤਾ ਭਰੀ ਇੱਛਾ) – ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਹੈ । ਦੇਖੋ, ਕਦੋਂ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
11. ਅਦੁੱਤੀ (ਲਾਸਾਨੀ) – ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਦੁੱਤੀ ਕਾਵਿ-ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ ।
12. ਊਬੜ-ਖਾਬੜ (ਉੱਚਾ-ਨੀਵਾਂ) – ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਊਬੜਖਾਬੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋਤੀਰਥ-ਸਥਾਨ, ਬਰਫ਼, ਯਾਤਰਾ, ਸਿੱਧ, ਆਕਸੀਜਨ
1. ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ………….. ਹੈ ?
2. ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ………… ਜੰਮੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਹੇਮਕੁੰਟ ਦੀ ………… ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਹੈ ।
4. ਜੋਸ਼ੀ ਮਠ ਹਿੰਦੁਆਂ ਦਾ ………… ਤੀਰਥ-ਸਥਾਨ ਹੈ ।
5. ਇੱਥੇ ……….. ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ-ਸਥਾਨ ਹੈ ।
2. ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਜੰਮੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਹੇਮਕੁੰਟ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਹੈ ।
4. ਜੋਸ਼ੀ ਮਠੇ ਹਿੰਦੁਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ-ਸਥਾਨ ਹੈ ।
5. ਇੱਥੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਮਾਸੀ ਸ਼ਬਦ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁਤੰਤਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸਮਾਸੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-
ਲਗ-ਪਗ, ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ, ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ, ਤੀਰਥ-ਸਥਾਨ, ਚਾਰ-ਚੁਫ਼ੇਰਾ, ਊਬੜ-ਖਾਬੜ, ਚਹਿਲ-ਪਹਿਲ, ਆਸੇ-ਪਾਸੇ, ਦੁਖ-ਦਰਦ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਪਣੇ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦਸ ਸਮਾਸੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
ਭਾਈ-ਭਾਈ, ਵੱਖ-ਵੱਖ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਡੁੱਲ੍ਹੇ, ਵਣ-ਮਹਾਂਉਤਸਵ, ਵਾਯੂ-ਮੰਡਲ, ਜੜ੍ਹੀਆਂਬੂਟੀਆਂ, ਰੰਗ-ਬਰੰਗ, ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ, ਜਨ-ਸੰਖਿਆ, ਮੈਦਾਨੇ-ਜੰਗ, ਦੋ-ਚਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
ਬਫ਼, ਦ੍ਰਿਸ਼, ਯਾਤਰਾ, ਪਰਬਤ, ਉੱਚਾ, ਪੁੱਜਣਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਬਰਫ਼ – बर्फ – Ice
ਦਿਸ਼ – ਫੁਝਾ -Scene
ਯਾਤਰਾ – यात्रा – Travel
ਪਰਬਤ – पर्वत – Mountain
ਉੱਚਾ – ऊँचा – High
ਪੁੱਜਣਾ – पहुँचना · Arrive

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ-
ਸੋਹਣਾ, ਸਵੇਰ, ਦਿਨ, ਤਾਜ਼ਾ, ਉੱਚਾ, ਚੜ੍ਹਨਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਸੋਹਣਾ : ਕੁਸੋਹਣਾ
ਸਵੇਰ : ਸ਼ਾਮ
ਦਿਨ : ਰਾਤ
ਤਾਜ਼ਾ : ਬੇਹਾ
ਉੱਚਾ : ਨੀਵਾਂ
ਚਨਾ : ਉਤਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠਾਂ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
श्रद्धालु, पर्वत, तपस्या, बर्फ, मात्रा, दर्शन, दृश्य, ऊँचा, यात्रा, स्थित, तीर्थ, पड़ाव, दर्द, ऋषिकेश ।
ਉੱਤਰ :
श्रद्धालु – ਸ਼ਰਧਾਲੂ
पर्वत – ਪਰਬਤ
तपस्या – ਤਪੱਸਿਆ
बर्फ – ਬਰਫ਼
मात्रा – ਮਾਤਰਾ
दर्शन – ਦਰਸ਼ਨ
दृश्य – ਦਿਸ਼
ऊँचा – ਉੱਰਾ
यात्रा – ਯਾਤਰਾ
स्थित – ਸਥਿਤ
तीर्थ – ਤੀਰਥ
पड़ाव – ਪੜਾਅ
दर्द – ਦਰਦ
ऋषिकेश – ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ-
किनारा, अद्भुत, समान, फिसल, पहुंचा, इर्द-गिर्द, तमन्ना,इच्छा ।
ਉੱਤਰ :
किनारा – ਕੰਢਾ
अद्भुत – ਅਦੁੱਤੀ
समान – ਵਾਂਗ
फिसल – ਤਿਲਕਣ
पहुंचा – ਪੁੱਜਾ
इर्द-गिर्द – ਗਾਰ ਰੁਫੇਗ
तमन्ना – ਲੋਗ
इच्छा – ਤਾਂਘ

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਤਪੱਸਿਆ-ਕਠਿਨ ਭਗਤੀ । ਤਪ-ਕਠਿਨ ਭਗਤੀ । ਪਾਂਡਵਪਾਂਡੂ ਪੁੱਤਰ ਪੰਜ ਭਰਾ-ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ, ਅਰਜੁਨ, ਭੀਮ, ਨਕੁਲ ਤੇ ਸਹਿਦੇਵ । ਬਖਾਨੋ-ਦੱਸਦਾ ਹਾਂ । ਤਪ ਸਾਧਤ-ਤਪੱਸਿਆ ਕਰ ਕੇ । ਮੋਹਿ-ਮੈਂ । ਸਪਤਸ਼ਿੰਗ-ਸੱਤ ਚੋਟੀਆਂ । ਪੰਡੂ ਰਾਜ-ਪੰਜ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾ । ਜੋਗ ਕਮਾਵਾ-ਭਗਤੀ ਕੀਤੀ । ਕਾਲ-ਕਾਲੀ ਦੇਵੀ । ਐੱਮ. ਬੀ. ਡੀ. ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਈਡ (ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ) ਆਰਾਧੀ-ਸਿਮਰੀ । ਤੈਅ ਕੀਤਾ-ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ । ਬਿਖੜਾ-ਔਖਾ । ਚਿੰਤਾਵਾਂ-ਫ਼ਿਕਰ । ਅਨਮੋਲ-ਬਹੁਮੁੱਲੀ । ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ-ਬਰਫ਼ ਦਾ ਤੋਦਾ ।ਊਬੜਖਾਬੜ-ਉੱਚਾ-ਨੀਵਾਂ । ਚਹਿਲਪਹਿਲ-ਰੌਣਕ । ਸੁਹਾਣੇ-ਸੋਹਣੇ ।

ਯਾਤਰਾ : ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ Summary

ਯਾਤਰਾ : ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਸ੍ਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ-ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ । ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਤਪ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਇਸ ਸਥਾਨ ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ।

ਹੇਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, ‘ਬਰਫ਼’ ਅਤੇ ਕੁੰਟ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, “ਸਰੋਵਰ’ । ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਟ ਤੋਂ 15000 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਹੈ ਤੇ ਇੱਥੇ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਬਰਫ਼ ਜੰਮੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ‘ਸਰੋਵਰ’ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਵੀ ਤਰਦੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ “ਹੇਮਕੁੰਟ’ ਜਾਂ ‘ਬਰਫ਼ ਦਾ ਸਰੋਵਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬੜਾ ਸੋਹਣਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ । ਹੇਮਕੁੰਟ ਤਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਰਸਤਾ ਅਜਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੇਵਲ ਪੈਦਲ ਜਾਂ ਘੋੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਤੈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਕੇਵਲ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਬਰਫ਼ ਬਹੁਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਜੂਨ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤਕ ਜਦੋਂ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੀ ਯਾਤਰਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਵਿਖੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ । ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਯਾਤਰੀ , ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਇੱਥੇ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੋਂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਯਾਤਰੀ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਾਰਾ ਰਸਤਾ ਪਹਾੜੀ ਹੈ । ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੋਂ ਅੰਗਲਾ ਪੜਾਅ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਸੀਨਗਰ ਤਕ 108 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਬੜਾ ਕਠਿਨ ਹੈ । ਇਕ ਪਾਸੇ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖੱਡਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈ ।

ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਯਾਤਰੀ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬੜਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਕੈਂਪਸ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਥੇ ਠਹਿਰੇ ਸਨ । ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਂਝ ਅਨੇਕਾਂ ਸਰਾਵਾਂ ਤੇ ਹੋਟਲ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। । ਨਗਰ ਰਾਤ ਰਹਿ ਕੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਲਗਾਤਾਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ । ਹੇਠਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖੱਡਾਂ ਵਿਚ ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਤੋਂ 22 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਥਾਨ ਜੋਸ਼ੀ ਮੱਠ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਸ੍ਰੀ ਸ਼ੰਕਰਚਾਰੀਆ ਵਲੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਚਾਰ ਮਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ । ਜੋਸ਼ੀ ਮਠ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਲਕ ਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਅਲਕ ਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਵਹਾਓ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਰਿਆਵਲ ਹੀ ਹਰਿਆਵਲ ਹੈ । ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੇ ਲੰਗਰ ਦਾ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ ।

ਇੱਥੋਂ ਅੱਗੇ ਯਾਤਰਾ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਯਾਤਰੀ ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਤੋਂ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਤਕ ਦਾ 13-14 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਰਸਤਾ ਪੈਦਲ ਤੈ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਇਹ ਸਫਰ ਘੋੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਾਰਾ ਰਸਤਾ ਚੜ੍ਹਾਈ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਪਰ ਮਨ ਵਿਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਯਾਤਰੀ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਪਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਭਰੇ ਮਨ ਨਾਲ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ 10500 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਵੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੇ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਤੋਂ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ 6-7 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਵਿੱਥ ਉੱਤੇ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਚੜਾਈ ਲਗ-ਪਗ ਸਿੱਧੀ ਹੈ । ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਪਹਾੜ ਦਿਸਦੇ ਹਨ । ਸੁਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਪੈਣ ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਸੋਨੇ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦੀ ਹੈ ।

ਰਾਹ ਵਿਚ ਦੋ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਅਖ਼ੀਰ ਯਾਤਰੀ ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ ਉੱਤੇ ਪੱਧਰੇ ਸਥਾਨ ਵਿਚ ਸਰੋਵਰ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਦੁੱਤੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸੱਤ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਪਤਸ਼ਿੰਗ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਯਾਤਰੀ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਆਕਸੀਜਨ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੇਵਾਦਾਰ ਇੱਥੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਠਹਿਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। । ਯਾਤਰੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਹੁਣ ਰਸਤਾ ਉਤਰਾਈ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਤਿਲ੍ਹਕਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਸਾਵਧਾਨੀ ਰੱਖਦਿਆਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਯਾਤਰੀ ਵਾਪਸ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਫਿਰ ਉਹ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ ਤੋਂ ਗੋਬਿੰਦਘਾਟ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 5 ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 5 ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ

(ਉ) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ : ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਅੱਗੇ (✓) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾਓ

(i) ਮਿੰਨੀ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੱਤ ਸਾਲ
(ਅ) ਪੰਜ ਸਾਲ
(ਇ) ਨੌਂ ਸਾਲ ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੰਜ ਸਾਲ ✓

(ii) ਰਹਿਮਤ ਨੇ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੀ ਲਟਕਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਅੰਗੁਰਾਂ ਦੀ ਟੋਕਰੀ
(ਅ) ਕੱਪੜੇ
(ਈ) ਮੇਵਿਆਂ ਦੀ ਬੋਰੀ ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਮੇਵਿਆਂ ਦੀ ਬੋਰੀ । ✓

(iii) ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਂਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ-ਘਰ ਕਿਉਂ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਪੈਸੇ ਉਗਰਾਹੁਣ ਲਈ
(ਅ) ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ
(ਇ) ਸੁਗਾਤਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੈਸੇ ਉਗਰਾਹੁਣ ਲਈ ✓

(iv) ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਸੌਂ ਰਿਹਾ ਸੀ
(ਅ) ਹਿਸਾਬ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਸੀ
(ਇ) ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਹਿਸਾਬ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ✓

(v) ਰਹਿਮਤ ਕਿਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ ?
(ੳ) ਮਿੰਨੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਆਪਣੀ ਬੱਚੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ
(ਇ) ਪਤਨੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਆਪਣੀ ਬੱਚੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ✓

(ਆ) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਹਿਮਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਿੰਨੀ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਘਰ ਕਰ ਗਈ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਬੱਚੇ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਉਸਦੀ ਬੋਰੀ ਖੋਲ੍ਹੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਦੋ-ਚਾਰ ਬੱਚੇ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਿੰਨੀ ਦੀ ਮਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਉਂ ਡਾਂਟ ਰਹੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਮਝ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਤੋਂ ਅਠਿਆਨੀ ਲਈ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਉੱਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਛਾਪ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਦੋ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਹਿਮਤ ਭੁੱਜੇ ਕਿਉਂ ਬੈਠ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਵਾਲੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਵਿਚ ਦੇਖ ਕੇ ਰਹਿਮਤ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਧੀ ਵੀ ਹੁਣ ਜਵਾਨ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬੀਤੇ ਅੱਠਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨਾਲ ਕੀ ਬੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

(ਈ) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਮਿੰਨੀ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਡਰਦੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਮਿੰਨੀ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਤੋਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਡਰਦੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਸਮਝਦੀ ਸੀ । ਉਸਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਸਦੀ ਬੋਰੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਦੋ-ਚਾਰ ਬੱਚੇ ਨਿਕਲ ਆਉਣਗੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਕਲਕੱਤੇ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ, ਬਦਾਮ, ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼, ਅੰਗੂਰ ਤੇ ਚਾਦਰਾਂ ਆਦਿ ਵੇਚਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵਰਗੀ ਹੀ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਧੀ ਸੀ । ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਮਿੰਨੀ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿੰਨਾ ਮੇਵਾ ਲਿਆਉਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਹੱਸ-ਖੇਡ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਆਹ ਵਾਲੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਵਿਚ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਰਹਿਮਤ ਨੇ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਵਾਲੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਵਿਚ ਦੇਖ ਕੇ ਰਹਿਮਤ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਿਸ ਮਿੰਨੀ ਵਰਗੀ ਨਿੱਕੀ ਧੀ ਨੂੰ ਅੱਠ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਹੁਣ ਜਵਾਨ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇੰਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਕੀ ਬੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਨੇ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਵੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ।

(ਸ) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋਅਚਾਨਕ, ਧੀਮੀ, ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਝਿਜਕ, ਪੁਸ਼ਾਕ, ਚਿਹਰਾ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਅਚਾਨਕ (ਬਿਨਾਂ ਅਗਾਊਂ ਸੂਚਨਾ ਤੋਂ, ਇਕਦਮ) – ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਝਾੜੀ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸ਼ੇਰ ਉੱਤੇ ਪੈ ਗਿਆ ।
2. ਧੀਮੀ (ਹੌਲੀ) – ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਜ਼ਰਾ ਧੀਮੀ ਕਰ ਦਿਓ ।
3. ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਧੀਮੀ, ਘੱਟ ਚਾਲ ਨਾਲ)-ਅਸੀਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤੁਰਦੇ ਅੰਤ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ।
4. ਝਿਜਕ ਹਿਚਕਚਾਹਟ)-ਤੁਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਝਿਜਕ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸੱਚੋ ਸੱਚ ਦੱਸ ਦਿਓ ।
5. ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਹਿਰਾਵਾ)-ਸਲਵਾਰ ਕਮੀਜ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਹੈ ।
6. ਚਿਹਰਾ ਮੂੰਹ-ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ
1. ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ …………. ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
2. ਡਰ ਨਾਲ ਉਹ ਮੇਰੀਆਂ …………. ਨਾਲ ਚਿੰਬੜ ਗਈ ।
3. ਮਿੰਨੀ ਦੀ ਝੋਲੀ …………. ਅਤੇ …………. ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ ।
4. ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ …………. ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ।
5. ਮਿੰਨੀ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹਉਕਾ ਭਰ ਕੇ …………. ਭੁੱਜੇ ਹੀ ਬੈਠ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਧੀਮੀ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
2. ਡਰ ਨਾਲ ਉਹ ਮੇਰੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜ ਗਈ ।
3. ਮਿੰਨੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ਬਦਾਮਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ ।
4. ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ।
5. ਮਿੰਨੀਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹਉਕਾ ਭਰ ਕੇ ਰਹਿਮਤ ਭੇਜੇ ਹੀ ਬੈਠ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
ਖਿੜਕੀ, ਜਾਣ-ਪਛਾਣ, ਹਰ ਰੋਜ਼, ਟੁਕੜਾ, ਚਿਹਰਾ ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
1. ਖਿੜਕੀ – खिड़की – Window
2. ਜਾਣ-ਪਛਾਣ – परिचय – Introduction
3. ਹਰ ਰੋਜ਼ – प्रतिदिन – Daily
4. ਟੁਕੜਾ – खंड – Piece
5. ਚਿਹਰਾ – चेहरा – Face.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ
1. ਜਰੂਰੀ – ……………..
2. ਸੌਹਰਾ – ……………..
3. ਮਿਲਣ – ……………..
4. ਚੇਹਰਾ – ……………..
5. ਕੁਜ – ……………..
6. ਸੋਦਾ – ……………..
ਉੱਤਰ :
1. ਜਰੂਰੀ – ਜ਼ਰੂਰੀ
2. ਸੌਹਰਾ – ਸਹੁਰਾ
3. ਮਿਲਣ – ਮਿਲਣ
4. ਚੇਹਰਾ – ਚਿਹਰਾ
5. ਕੁਜ – ਕੁੱਝ
6. ਸੋਦਾ – ਸੌਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਪੰਜ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਸੋਮਪੋਤੀ ਸੋਪੋਰੋ
2. ਘਰੇ-ਬਾਰੇ
3. ਜੋਗ-ਅਯੋਗ
4. ਸੋਸ਼ਰ ਕੋਬਿਤਾ
5. ਗੋਰਾ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ-
ਰਹਿਮਤ ਹੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿੰਦਾ, “ਹਾਥੀ ।” ਫਿਰ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦਾ, “ਤੂੰ ਸਹੁਰੇ ਕਦੋਂ ਜਾਵੇਗੀ ?” ਉਲਟਾ ਮਿੰਨੀ ਰਹਿਮਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੀ, ‘ਤੂੰ ਸਹੁਰੇ ਕਦੋਂ ਜਾਵੇਗਾ ?”

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਪਲ ਭਰ-ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ | ਦਰਬਾਨ-ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਉੱਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ | ਕਾਗ-ਕਾਂ । ਮੇਵਿਆਂ-ਸੁੱਕੇ ਫਲਾਂ, ਬਦਾਮ, ਅਖਰੋਟ, ਸੌਗੀ, ਨਿਊਜ਼ੇ ਆਦਿ । ਸਲਾਮ-ਨਮਸਕਾਰ | ਪਟਾਕ ਪਟਾਕ-ਖੁੱਲ ਕੇ, ਬਿਨਾਂ ਝਿਜਕ ਤੋਂ । ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼-ਸੌਗੀ । ਅਠਿਆਨੀ-ਪੁਰਾਣੇ ਸਿੱਕੇ ਦਾ ਨਾਂ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ 50 ਪੈਸਿਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਡਾਂਟ ਰਹੀ-ਝਿੜਕ ਰਹੀ, ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਰਹੀ । ਉਗਰਾਹੁਣ-ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲੈਣਾ | ਸ਼ੋਰ-ਰੌਲਾ । ਖਿੜ ਗਿਆ-ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ । ਅਪਰਾਧ-ਦੋਸ਼, ਕਸੂਰ । ਗਹੁ ਨਾਲ-ਧਿਆਨ ਨਾਲ । ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ-ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੋਣਾ | ਪੁਕਾਰਦੀ-ਬੁਲਾਉਂਦੀ । ਕਲਕੱਤੇ-ਕੋਲਕਾਤੇ । ਸੌਦਾ-ਨਿੱਤ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਸਮਾਨ । ਪੁਸ਼ਾਕ-ਪਹਿਰਾਵਾ, ਕੱਪੜੇ | ਬਾਅਦ-ਪਿੱਛੋਂ 1 ਚਿਹਰਾ-ਮੂੰਹ ਮਤਲਬਅਰਥ, ਭਾਵ । ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ-ਗੁਆਚ ਗਿਆ ।

ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ Summary

ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਲੇਖਕ ਦੀ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਬੇਟੀ ਮਿੰਨੀ ਪਲ ਭਰ ਲਈ ਵੀ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦੀ ਤੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਗੱਲ ਛੇੜੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਅਚਾਨਕ ਖੇਡ ਛੱਡ ਕੇ ਖਿੜਕੀ ਵਲ ਦੌੜ ਗਈ ਅਤੇ “ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗੀ । ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਮੇਵਿਆਂ ਦੀ ਬੋਰੀ ਲਟਕਾਈ ਤੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਅੰਗੁਰਾਂ ਦੀ ਟੋਕਰੀ ਫੜੀ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਸੀ । ਜਿਉਂ ਹੀ ਉਹ ਲੇਖਕ ਦੇ ਘਰ ਵਲ ਮੁੜਿਆ, ਤਾਂ ਮਿੰਨੀ ਡਰ ਕੇ ਅੰਦਰ ਦੌੜ ਗਈ । ਉਹ ਸਮਝਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਬੱਚੇ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕੀਤੀ | ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸੌਦਾ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਤੇ ਉਸ ਵਲੋਂ ਮਿੰਨੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਉਸਨੇ ਉਸ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ | ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਬੋਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਦਾਮ, ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼ ਕੱਢ ਕੇ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਮਿੰਨੀ ਨੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਲਿਆ ਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜ ਗਈ । ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ ਜਦੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਕਿਸੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਲਈ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਮਿੰਨੀ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨਾਲ ਪਟਾਕ-ਪਟਾਕ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਬਦਾਮ ਤੇ ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼ ਪਏ ਸਨ । ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਇਕ ਅਠਿਆਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਾ ਦੇਵੇ ।

ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਉਹੋ ਅਠਿਆਨੀ ਮਿੰਨੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਗਿਆ । ਜਦੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਘਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮਿੰਨੀ ਦੀ ਮਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਤੋਂ ਅਠਿਆਨੀ ਲੈਣ ਬਾਰੇ ਡੱਟ ਰਹੀ ਸੀ ।

ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਉਂਦਾ । ਉਸਦਾ ਨਾਂ ਰਹਿਮਤ ਸੀ ।ਉਸਨੇ ਬਦਾਮ-ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਮਿੰਨੀ ਦੇ ਦਿਲ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ । ਮਿੰਨੀ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛਦੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਬੋਰੀ ਵਿਚ ਕੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ, “ਹਾਥੀ” ਫਿਰ ਉਹ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦਾ ਕਿ ਉਹ ਸਹੁਰੇ ਕਦੋਂ ਜਾਵੇਗੀ ? ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮਿੰਨੀ ਉਸਨੂੰ ਉਲਟਾ ਪੁੱਛਦੀ ਕਿ ਉਹ ਸਹਰੇ ਕਦ ਜਾਵੇਗਾ ? ਰਹਿਮਤ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਸਹੁਰੇ ਨੂੰ ਮਾਰੇਗਾ । ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮਿੰਨੀ ਹੱਸਦੀ ।

ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ । ਇਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਬਾਹਰ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਰੌਲਾ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਰਹਿਮਤ ਨੂੰ ਦੋ ਸਿਪਾਹੀ ਬੰਨ ਕੇ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ।ਉਸਦੇ ਕੁੜਤੇ ਉੱਤੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਦਾਗ ਸਨ ਤੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲਹੂ-ਲਿਬੜਿਆ ਛੁਰਾ ਸੀ । ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਰਹਿਮਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਉਸ ਤੋਂ ਖ਼ਰੀਦੀ ਚਾਦਰ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨੇ ਉਸਦੇ ਛੁਰਾ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ।

ਮਿੰਨੀ ‘‘ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ-ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ’ ਕਹਿੰਦੀ ਹੋਈ ਬਾਹਰ ਆਈ । ਉਹ ਕਾਬਲੀਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਸਹੁਰੇ ਜਾਵੇਗਾ | ਰਹਿਮਤ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਸਨੇ ਹੋਰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਹੁਰੇ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਛੁਰਾ ਮਾਰਨ ਦੇ ਅਪਰਾਧ ਵਿਚ ਰਹਿਮਤ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ । ਕਈ ਸਾਲ ਬੀਤ ਗਏ ।

ਹੁਣ ਮਿੰਨੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਦਿਨ ਆ ਗਿਆ । ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਰਹਿਮਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ । ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਾਮ ਹੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਛੁੱਟ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ । ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਉਹ ਰੁਝੇਵੇਂ ਵਿਚ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਆਵੇ ।

ਰਹਿਮਤ ਉਦਾਸ ਹੋ ਕੇ ਮੁੜਨ ਲੱਗਾ, ਪਰੰਤੁ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੋਂ ਫਿਰ ਮੁੜ ਆਇਆ । ਉਸਨੇ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ । ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿੰਨੀ ਨਿੱਕੀ ਹੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ । ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਘਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਹੈ । ਉਹ ਅੱਜ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੇਗਾ |

ਰਹਿਮਤ ਉਦਾਸ ਹੋਇਆ ਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰ ਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ । ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਮੁੜ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੀ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਮੇਵਾ ਲਿਆਇਆ ਹੈ । ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਚਾਹੇ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਨਾ ਲਏ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਤੁਹਾਡੀ ਬੱਚੀ ਵਰਗੀ ਮੇਰੀ ਵੀ ਇੱਕ ਬੱਚੀ ਹੈ । ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਬੱਚੀ ਲਈ ਥੋੜਾ ਜਿੰਨਾ ਮੇਵਾ ਲਿਆਇਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ, ਸੌਦਾ ਵੇਚਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ ਕਰਦਾ ।

ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਵਿਚੋਂ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਾ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਕੱਢਿਆ ।ਉਸ ਉੱਤੇ ਦੋ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਛਾਪ ਸੀ । ਇਹ ਹੱਥਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਲਖ਼ ਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਏ ਹੋਏ ਸਨ ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਬੱਚੀ ਦੀ ਯਾਦ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਰਹਿਮਤ ਹਰ ਸਾਲ ਕਲਕੱਤੇ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਸੌਦਾ ਵੇਚਣ ਆਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।

ਇਹ ਦੇਖ ਦੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ ।ਉਸਨੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਭੁੱਲ ਕੇ ਮਿੰਨੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਬੁਲਾਇਆ । ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਦੀ ਪੂਰੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਾਈ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜੀ ਮਿੰਨੀ ਉਸ ਕੋਲ ਆ ਗਈ । ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਰਹਿਮਤ ਹੱਕਾ-ਬੱਕਾ ਰਹਿ ਗਿਆ । ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਹ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ । ਫਿਰ ਹੱਸ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ‘‘ਝੱਲੀ ! ਸੱਸ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਰਹੀ ਏਂ ?” ਮਿੰਨੀ ਹੁਣ ਸੱਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਮਝ ਰਹੀ ਸੀ । ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸੰਗ ਨਾਲ ਲਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਮਿੰਨੀ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਹਿਮਤ ਹਉਕਾ ਭਰ ਕੇ ਭੇਜੇ ਹੀ ਬਹਿ ਗਿਆ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਬੱਚੀ ਵੀ ਇੰਨਾ ਚਿਰ ਵਿਚ ਮਿੰਨੀ ਜਿੱਡੀ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ । ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ । ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਕੁੱਝ ਰੁਪਏ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਜਾਹ ਰਹਿਮਤ ! ਸੁਣ ਤੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਬੱਚੀ ਕੋਲ, ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਚਲਾ ਜਾ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 4 ਲਾਇਬਰੇਰੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 4 ਲਾਇਬਰੇਰੀ

(ਉ) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਅੱਗੇ (✓) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾਓ

(i) ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਤੋਂ
(ਅ) ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਤੋਂ
(ੲ) ਜਮਾਤ ਦੇ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਤੋਂ ✓

(ii) ਅਗਿਆਨਤਾ ਕਿਵੇਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਖੇਡ ਕੇ
(ਅ) ਘੁੰਮ-ਫਿਰ ਕੇ
(ੲ) ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ।
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ । ✓

(iii) ਚੰਗੀ ਸੋਚ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਿੱਖ ਕੇ
(ਅ) ਵਿਹਲੇ ਰਹਿ ਕੇ
(ੲ) ਖਾ-ਪੀ ਕੇ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਿੱਖ ਕੇ ✓

(iv) ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਮਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਕਿਉਂ ਲਗਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਾਰਨ
(ਅ) ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਕਾਰਨ
(ੲ) ਫ਼ਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਟ ਕਾਰਨ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਾਰਨ ✓

(v) ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ
(ਆ) ਗਿਆਨ
(ਈ) ਵਰਦੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ :
(ਆ) ਗਿਆਨ ✓

(ਅ) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਗਿਆਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵਿਹਲ ਕਿਸ ਕੋਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਪੈ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗਿਆਨ ਦੀ ਢੇਰੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ।

(ੲ) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ
1. …………… ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ,
ਜਿੱਥੇ ਲੱਗੀ ……………..।
2. ਪੁਸਤਕਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ………….
…………… ਵਾਲੀ ਰੋਕਣ ਨੇਰੀ ।

3. ……………….. ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹੇ,
ਛੋਟੀ ਹੋਵੇ ਭਾਵੇਂ …………… !
ਉੱਤਰ :
1. ਸਕੂਲ ਮੇਰੇ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ,
ਜਿੱਥੇ ਲੱਗੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਢੇਰੀ ।

2. ਪੁਸਤਕਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਚਾਨਣ ਸਾਨੂੰ,
ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਾਲੀ ਰੋਕਣ ‘ਨੇਰੀ ।

3. ਹਰ ਰਚਨਾ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹੇ,
। ਛੋਟੀ ਹੋਵੇ ਭਾਵੇਂ ਲੰਮੇਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਇੱਕੋ-ਜਿਹੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ
ਢੇਰੀ, – ਦੇਰੀ – ‘ਨੇਰੀ
ਲਮੇਰੀ – ਬਥੇਰੀ – ਫੇਰੀ
ਲਹਿੰਦਾ – ਕਹਿੰਦਾ – …………
ਆਵਣ – ……….. – …………..
ਚੜ੍ਹਦਾ – ……….. – …………..
ਜਲ – ……….. – …………..
ਉੱਤਰ :
ਢੇਰੀ – ਦੇਰੀ – ਨੇਰੀ
ਲਮੇਰੀ – ਬਥੇਰੀ – ਫੇਰੀ
ਲਹਿੰਦਾ – ਕਹਿੰਦਾ – ਵਹਿੰਦਾ
ਆਵਣ – ਜਾਵਣ – ਖਾਵਣ
ਚੜ੍ਹਦਾ – ਫੜਦਾ – ਵੜਦਾ
ਜਲ – ਥਲ – ਫਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋਕਵੀਤਾ, ਵੇਹਲ, ਸ਼ੌਕ, ਨਮੀਆਂ-ਨਮੀਆਂ
ਉੱਤਰ :
ਕਵੀਤਾ – ਕਵਿਤਾ
ਵੇਹਲ – ਵਿਹਲ
ਛੌਕ -ਸ਼ੌਕ
ਨਮੀਆਂ-ਨਮੀਆਂ – ਨਵੀਆਂ-ਨਵੀਆਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਧਿਆਪਕ ਦੁਆਰਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸਕੂਲ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇਹ ਭੂਤਕਾਲ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਥਾਹ ਭੰਡਾਰ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਵਕਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ । ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਚਲੀਆਂ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟੀ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ।

ਇੱਥੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਸਟੀਲ ਦੀਆਂ 30 ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲਗਪਗ 10,000 ਪੁਸਤਕਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ-ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ-ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ-ਸਾਹਿਤ, ਕਵਿਤਾ, ਡਰਾਮਾ, ਨਾਵਲ, ਕਹਾਣੀ, ਜੀਵਨੀਆਂ, ਸ਼ੈ-ਜੀਵਨੀਆਂ, ਇਤਿਹਾਸ, ਸਾਇੰਸ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਜਿਉਗਰਾਫ਼ੀ, ਆਮ-ਗਿਆਨ, ਦਿਲ ਪਰਚਾਵਾ, ਧਰਮ, ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼, ਡਿਕਸ਼ਨਰੀਆਂ, ਸਰੀਰ-ਵਿਗਿਆਨ, ਅਰਥ-ਵਿਗਿਆਨ, ਬਨਸਪਤੀ-ਵਿਗਿਆਨ, ਰਾਜਨੀਤੀ-ਸ਼ਾਸਤਰ, ਧਰਮ, ਫਿਲਾਸਫ਼ੀ, ਵਣਜ-ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ ਆਦਿ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ।

ਇਹ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਪੰਨ, ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਤੇ ਯੋਗ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੇਜ਼ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੱਦਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੋਈ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਮਰਜ਼ੀ ਚਾਹੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਇਕ ਖੁੱਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਜਿਹੜੀ ਵੀ ਪੁਸਤਕ ਚਾਹੋ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਚੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੇਜ਼ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਉਸੇ ਥਾਂ ਟਿਕਾ ਕੇ ਜਾਓ, ਜਿੱਥੋਂ ਤੁਸੀਂ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ।

ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸਾਇੰਸ ਵਿਚ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇਕ ਸਮਝਦਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਤੇ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਮੱਦਦ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੇਜ਼ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਪੰਦਰਾਂ-ਵੀਹ ਕੁਰਸੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਤੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਪਏ ਹਨ । ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਖਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਾਲੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਹਨ । ਇਸ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਘਰ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਹੈ । ਛੋਟੀ ਕਲਾਸ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕੇਵਲ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਹੀ ਘਰ ਲਿਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵੱਡੀ ਕਲਾਸ ਵਾਲਾਂ ਦੋ ।

ਕੋਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋਂ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੁਪਇਆ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਤਾਬਾਂ ਗੁਆਚਣ ਜਾਂ ਪਾਟਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਅਦਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਇਹ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਹਾਇਕ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿਚ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਕਈ ਮਾਪੇ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਇੱਥੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਚੇਟਕ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਵੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਚੰਗਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤੇ ਚੰਗਾ ਨਾਗਰਿਕ ਵੀ । ਸਾਡੇ ਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਚ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰੱਖਣ ਦੇ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਉਪਯੋਗੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਕਾਵਿ ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

(ਉ) ਸਕੂਲ ਮੇਰੇ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ,
ਜਿੱਥੇ ਲੱਗੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਢੇਰੀ ।
ਨਵੀਆਂ-ਨਵੀਆਂ ਪੜ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ।
ਪੜਨ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਰਾਂ ਨਾ ਦੇਰੀ ।
ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮੈਂ ਅਕਸਰ,
ਚਾਈਂ-ਚਾਈਂ ਲਾਉਂਦਾ ਫੇਰੀ ।
ਸਕੂਲ ਮੇਰੇ ਦੀ ………….. !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਮੇਰੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਢੇਰੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਬਿਨਾਂ ਦੇਰ ਕੀਤਿਆਂ ਨਵੀਆਂ-ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹਾਂ । ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਫੇਰਾ ਮਾਰਨ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਨਵੀਆਂ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕਾਂ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਅਕਸਰ-ਆਮ ਕਰ ਕੇ । ਚਾਈਂ-ਚਾਈਂ-ਚਾਅ ਨਾਲ ।

(ਅ) ਚੰਗੀਆਂ-ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਿੱਖ ਕੇ,
ਸੋਚ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੋਰ ਚੰਗੇਰੀ ।
ਹਰ ਰਚਨਾ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹੇ,
ਛੋਟੀ ਹੋਵੇ ਭਾਵੇਂ ਲਮੇਰੀ ।
ਸਕੂਲ ਮੇਰੇ ਦੀ …………

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਚੰਗੀਆਂ-ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਿੱਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ । ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹਰ ਇਕ ਰਚਨਾ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਛੋਟੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਲੰਮੇਰੀ, ਉਹ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ । ਮੇਰਾ ਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੜਾਂ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਮੋਹ-ਖਿੱਚੇ ।

(ਈ) ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੌਕ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਪੈ ਜਾਏ,
ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਵਿਹਲੇ ਬਥੇਰੀ ।
ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਿੰਦੀਆਂ ਚਾਨਣ ਸਾਨੂੰ,
ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਾਲੀ ਰੋਕਣ ਰੀ ॥
ਸਕੂਲ ਮੇਰੇ ਦੀ ……….. !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਮੇਰੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਬਥੇਰੀ ਵਿਹਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਾਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਚਾਨਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਹਨੇਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਗਿਆਨਵਾਨ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਅਗਿਆਨਤਾ-ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾ ਹੋਣਾ ।

(ਸ) ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਤੱਕ ਪੁਸਤਕਾਂ,
ਮਨ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ।
ਸਕੂਲ ਮੇਰੇ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ,
ਜਿੱਥੇ ਲੱਗੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਢੇਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ । ਮੇਰੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਢੇਰੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 3 ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 3 ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ

(ਉ) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜੇ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਨੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਟਿਕ ਕੇ ਨਾ ਬੈਠਣ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਨਿੱਘਰਦੀ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕੰਬ ਉੱਠਿਆ । ਪਟਿਆਲੇ ਨਾਲ ਇਕ ਤਾਂ ਪੇਕਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਾਰਨ ਮੋਹ, ਦੁਸਰਾ ਕੌਮ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਤੇ ਤੀਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਭੈਣ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਟਿਕ ਕੇ ਨਾ ਬੈਠਣ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਕੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਕੇ ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਅਮੀਰਾਂ-ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤਾ ਤੇ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਸਾਰੀ ਹਾਲਤ ਦੱਸ ਕੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈ ਲਈ । ਹਰ ਮਹਿਕਮੇ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵੱਢੀ-ਖੋਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕਠਿਨ ਮਿਹਨਤ ਪਿੱਛੋਂ ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਅਕਲਮੰਦੀ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਲਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕੀ ਕੁੱਝ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਲਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਨ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਾਨੂੰ ਮੱਲ ਵਜ਼ੀਰ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਕਾਰਨ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਉਹ ਪਟਿਆਲੇ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾ ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਿਚ ਤਾਰਨਾ ਪਵੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਜੂਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਲਈ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦਾ ਵਕਤੇ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਦਿਨ ਭਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਸਿਰ ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾ ਕੇ ਲੜੀਆਂ, ਤਾਂ ਸੰਝ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਲੜਾਈ ਮੱਠੀ ਪੈ ਗਈ । ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੈਰੀ ਥੱਕੇ-ਟੁੱਟੇ ਹਨ । ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੰਬੂਆਂ ਵਿਚ ਬੇਸੁਰਤ ਪਏ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਬੋਲਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਨਾ ਨੱਸ ਸਕਣਗੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਲੜ ਸਕਣਗੇ । ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਰਾਣੀ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਕੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਚਨਚੇਤ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਉੱਪਰ ਭਿਆਨਕ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ । ਇਕ ਘੰਟੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਪਿੱਛੋਂ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰ ਉੱਖੜ ਗਏ ਤੇ ਉਹ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਦੌੜ ਗਏ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਣੀ ਨੇ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਾਠ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਬਹਾਦਰ ਇਸਤਰੀ ਸੀ । ਉਹ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਉਸ ਦਾ ਸੱਤਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਜਿਸ ਵਜ਼ੀਰ ਨੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗ-ਡੋਰ ਸੰਭਾਲੀ, ਉਹ ਚਲਾਕ, ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਤੇ ਲੂਣ-ਹਰਾਮੀ ਨਿਕਲਿਆ । ਫਲਸਰੂਪ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨਿੱਘਰਦੀ ਗਈ ।

ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਜਦੋਂ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕੰਬ ਗਿਆ । ਉਹ ਪਟਿਆਲੇ ਨਾਲ ਪੇਕਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਾਰਨ, ਕੌਮ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਤੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਾਰਨ ਟਿਕ ਕੇ ਨਾ ਬੈਠ ਸਕੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਗਈ ।

ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗ-ਡੋਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਲੈ ਲਈ ਤੇ ਵੱਢੀਖੋਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਕੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਨੀਂ-ਦਿਨੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਟਾਮਸਨ ਨੇ ਜੀਂਦ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਉੱਪਰ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ । ਨੀਂਦ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਟਿਕ ਨਾ ਸਕੀ । ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਆਪ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਕੇ ਉੱਥੇ ਪੁੱਜੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਟਾਮਸਨ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ।

1794 ਵਿਚ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਹਰਕਾਰੇ ਰਾਹੀਂ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਮਰਹੱਟਾ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਪਟਿਆਲੇ ਉੱਪਰ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਰਾਣੀ ਨੇ ਇਕ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਲਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਡਟ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਉਸ ਦੇ ਭਾਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਭ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਜੰਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ । ਮਰਦਾਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਤੇ ਲਛਮਣ ਰਾਓ 30,000 ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਏ ਤੇ ਰਾਣੀ ਵੀ ਸੱਤ ਕੁ ਹਜ਼ਾਰ ਸੂਰਮੇ ਲੈ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆ ਗਈ ।

ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਣੀ ਨੇ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਟਿਆਲਾ ਇਕ ਸਿੱਖ ਰਿਆਸਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤੇ ਤੇ ਕੌਮੀ ਅਣਖ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ-ਪੁੱਟਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣ । ਉਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਜਾਣ ਜਾਂ ਜੰਗ ਵਿਚ ਦੋ-ਹੱਥ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ।

ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਿਆਨਕੇ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ । ਬਹੁਤ ਮਾਰ-ਵੱਢ ਹੋਈ । ਅੰਤ ਸ਼ਾਮ ਪੈਣ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਮੱਠੀ ਪੈ ਗਈ । ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਰਾਤੀਂ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਵੈਰੀਆਂ ਉੱਪਰ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਬੋਲਣ । ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ । ਇਕ ਘੰਟੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਪਿੱਛੋਂ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਜੜ ਪੈ ਗਈ ਤੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਫ਼ਤਹਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦਾ ਨਾਂ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਦੀਆਂ ਬਹਾਦਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ
कांपना, मायका, अहम्, रिश्वतखोर, नमक-हराम, शर्म (इज्जत), आक्रमण ।
ਉੱਤਰ :
कांपना – ਕੰਬਣਾ
मायका – ਪੇਕੇ
अहम् – ਅਣਖ
रिश्वतखोर – ਵੱਢੀਖੇਰ
नमक-हराम – ਲੈਣ ਗਰਮ
शर्म (इज्जत) – ਲਾਮ
आक्रमण – ਚੱਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠਾਂ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
उबलना, बागडोर, बिगुल, शाम ।
ਉੱਤਰ :
उबलना – ਉਬਲਣਾ
बागडोर – ਵਾਗਡੋਰ
बिगुल – ਬਿਗਲ
शाम (पी:09) ਸੰਝ

(ਅ) ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਅੱਗੇ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾਓ

(i) ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਕਿੱਥੇ ਆ ਗਏ ?
(ਉ) ਜੀਂਦ
(ਅ) ਪਟਿਆਲਾ
(ਈ) ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪਟਿਆਲਾ ✓

(ii) ਟਾਮਸਨ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਰਿਆਸਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ?
(ਉ) ਪਟਿਆਲਾ
(ਅ) ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ
(ਈ) ਨੀਂਦ ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਨੀਂਦ । ✓

(iii) ਮਰਹੱਟੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਕਿੰਨੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਤੀਹ ਹਜ਼ਾਰ
(ਅ) ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ
(ਇ) ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਤੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ✓

(iv) ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਅਤੇ ਮਰਹੱਟੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਯੁੱਧ ਕਿਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਜੀਂਦ
(ਅ) ਪਟਿਆਲਾ
(ਇ) ਮਰਦਾਂਪੁਰ ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਮਰਦਾਂਪੁਰ । ✓

(v) ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਗਿਣਤੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ
(ਅ) ਤੀਹ ਹਜ਼ਾਰ
(ਇ) ਅਠਾਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ✓

(ਇ) ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਕੌਣ ਬੈਠਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਕਿੱਥੇ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਵਲ ਕੌਣ ਵਧਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਮਰਹੱਟਾ ਅਤੇ ਲਛਮਣ ਰਾਓ ਮਰਹੱਟਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਰਦਾਂਪੁਰ ਵਿਖੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਰਦਾਂਪੁਰ ਵਿਖੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਮਰਹੱਟੇ ਅਤੇ ਲਛਮਣ ਰਾਓ ਮਰਹੱਟੇ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਹਰਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠਲੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਹਰਾਇਆ ।

(ਸ) ਸਖੇਪ ਉਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜੇ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਨੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਟਿਕ ਕੇ ਨਾ ਬੈਠਣ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਨਿੱਘਰਦੀ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕੰਬ ਉੱਠਿਆ । ਪਟਿਆਲੇ ਨਾਲ ਇਕ ਤਾਂ ਪੇਕਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਾਰਨ ਮੋਹ, ਦੁਸਰਾ ਕੌਮ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਤੇ ਤੀਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਭੈਣ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਟਿਕ ਕੇ ਨਾ ਬੈਠਣ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਕੇ ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਅਮੀਰਾਂ-ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤਾ ਤੇ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਸਾਰੀ ਹਾਲਤ ਦੱਸ ਕੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈ ਲਈ । ਹਰ ਮਹਿਕਮੇ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵੱਢੀ-ਖੋਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕਠਿਨ ਮਿਹਨਤ ਪਿੱਛੋਂ ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਅਕਲਮੰਦੀ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਲਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹਰਕਾਰੇ ਨੇ ਕੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਹਰਕਾਰੇ ਨੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਮਰਹੱਟੇ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਪਟਿਆਲੇ ਉੱਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲੇ ਵਲ ਵਧਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪ ਭਾਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕੀ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਲਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਨ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਾਨੂੰ ਮੱਲ ਵਜ਼ੀਰ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਕਾਰਨ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਉਹ ਪਟਿਆਲੇ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾ ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਿਚ ਤਾਰਨਾ ਪਵੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਜੂਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਲਈ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦਾ ਵਕਤੇ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਕੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਤੇ ਇਸ ਕੌਮ ਦੇ ਕੇਵਲ ਮਰਦ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ । ਉਹ ਵੀ ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ਹ) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋਪ੍ਰਬੰਧਕ, ਨਿਗਰਾਨੀ, ਅਚਨਚੇਤ, ਸਲਾਹ, ਬਹਾਦਰੀ, ਭਗਦੜ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਪ੍ਰਬੰਧਕ (ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) – ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਨਲਾਇਕੀ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਸਫ਼ਲ ਨਾ ਹੋਇਆ ।
2. ਨਿਗਰਾਨੀ (ਦੇਖ-ਰੇਖ) – ਯਤੀਮ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਪਲ ਰਹੇ ਹਨ ।
3. ਅਚਨਚੇਤ (ਅਚਾਨਕ, ਬਿਨਾਂ ਅਗਾਊਂ ਸੂਚਨਾ ਤੋਂ) – ਕਲ੍ਹ ਅਚਨਚੇਤ ਹੀ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ।
4. ਸਲਾਹ (ਖ਼ਿਆਲ, ਇੱਛਾ) – ਤੂੰ ਦੱਸ, ਹੁਣ ਤੇਰੀ ਕੀ ਸਲਾਹ ਹੈ ?
5. ਬਹਾਦਰੀ (ਦਲੇਰੀ) – ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦਾ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ।
6. ਭਗਦੜ (ਜਿਧਰ ਮੂੰਹ ਆਏ ਭੱਜਣਾ) – ਬੰਬ ਹੋਣ ਦੀ ਅਫਵਾਹ ਸੁਣ ਕੇ ਭਰੇ ਬਜ਼ਾਰ ‘ ਵਿਚ ਭਗਦੜ ਮਚ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ-
1. ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ …………. ਦੇ ਸਰਦਾਰ …………. ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ‘ ਸੀ ।
2. ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ …………. ਆ ਗਈ ।
3. ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦਾ …………. ਉਬਾਲੇ ਖਾਣ ਲੱਗਾ ।
4. ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ …………. ਦੀ …………. ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ।
5. ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘਣੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ …………. ਬਚਾ ਲਈ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ।
2. ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਗਈ ।
3. ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਉਬਾਲੇ ਖਾਣ ਲੱਗਾ ।
4. ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਸਿਰ-ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ।
5. ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘਣੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
ਬਹਾਦਰ, ਖ਼ਬਰ, ਖੂਨ, ਲੋਥ, ਫ਼ੌਜ ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
1. ਬਹਾਦਰ – साहसी – Brave
2. ਖ਼ਬਰ – समाचार – News
3. ਖੂਨ – खून – Blood
4. ਲੋਥ ਬਾਕ – रक्त लाश – Corpse
5. ਫ਼ੌਜ – सेना – Army.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ
1. ਪ੍ਰਬੰਧਕ – ………………
2. ਫਤੇਹਗੜ੍ਹ – ………………
3. ਮੈਹਕਮਾ – ………………
4. ਬੈਰੀ – ………………
5. ਤੂਫਾਨ – ………………
ਉੱਤਰ :
1. ਪਰਬੰਧਕ – ਪ੍ਰਬੰਧਕ
2. ਫਤੇਹਗੜ੍ਹ – ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ
3. ਮੈਹਕਮਾ – ਮਹਿਕਮਾ
4. ਬੈਰੀ – ਵੈਰੀ
5. ਤੂਫਾਨ – ਤੂਫ਼ਾਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਜਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਮਹਾਨ ਔਰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ-ਦੇਖੋ ਪਾਠ 15 ਵਿਚ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ ।
ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦਾ ਲੰਮਾ ਭਾਸ਼ਨ ਸੁਣ ਕੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ । ਦੇਸ਼ਪਿਆਰ ਦੇ ਵਲਵਲੇ ਜਾਗ ਉੱਠੇ ਤੇ ਸਭ ਜੰਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਨਿੱਘਰਦੀ ਗਈ-ਗਿਰਾਵਟ ਵਲ ਗਈ, ਖ਼ਰਾਬ ਹੁੰਦੀ ਗਈ । ਖੁੱਸ ਜਾਣਾ-ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਣਾ । ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ-ਜੋਸ਼ ਆ ਗਿਆ, ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ । ਲਸ਼ਕਰ-ਫ਼ੌਜ । ਹਰਕਾਰਾ-ਚਿੱਠੀ ਪੁਚਾਉਣ ਵਾਲਾ । ਖੂਨ ਉਬਾਲੇ ਖਾਣ ਲੱਗਾ-ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ । ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਹੂ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ-ਲਾਲਚ ਪੈ ਜਾਣਾ । ਪਾਣੀ ਭਰ ਆਇਆ-ਲਲਚਾ ਗਿਆ । ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਸੂਰਜ-ਹਰ ਰੋਜ਼ । ਅਣਖ-ਗ੍ਰੈਮਾਨ । ਦਿਲ ਟੁੱਟਦਾ-ਹੋਂਸਲਾ ਹਾਰਦਾ ! ਖੇਮਿਆਂ-ਤੰਬੂਆਂ । ਭਗਦੜ ਮਚ ਗਈ-ਭਾਜੜ ਪੈ ਗਈ ।

ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ Summary

ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਉਹ ਬਹਾਦਰ ਇਸਤਰੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਹੱਥੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਤਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸਪੁੱਤਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਵਾਗ-ਡੋਰ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਜਿਸ ਵੀ ਵਜ਼ੀਰ ਨੇ ਸੰਭਾਲੀ, ਉਹ ਚਲਾਕ, ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਤੇ ਲੂਣ-ਹਰਾਮੀ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਨਿੱਘਰਦੀ ਗਈ ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿਘ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੇਕਿਆਂ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਾਲ ਸੁਣਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕੰਬ ਉੱਠਿਆ । ਪਟਿਆਲੇ ਨਾਲ ਇਕ ਤਾਂ ਪੇਕਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਾਰਨ ਮੋਹ, ਦੂਸਰਾ ਕੌਮ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਤੇ ਤੀਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਭੈਣ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਟਿਕ ਕੇ ਨਾ ਬੈਠਣ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਸਰਦਾਰ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਗਈ ।

ਪਟਿਆਲੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਅਮੀਰਾਂ-ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈ ਲਈ ਤੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕਠਿਨ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਅਕਲਮੰਦੀ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਠੀਕ ਕਰ ਲਏ ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੀਂਦ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਉੱਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਟਾਮਸਨ ਨੇ ਹੱਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਜੀਂਦ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੀਤਾ ਪਰ ਟਾਮਸਨ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਹੋਈ ਵੀ ਸੀ । ਬੀਬੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਰਿਆਸਤ ਜੀਂਦ ਦੇ ਖੁੱਸ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ । ਉਹ ਭਾਰੀ ਲਸ਼ਕਰ ਲੈ ਕੇ ਆਪ ਜੀਂਦ ਪਹੁੰਚੀ ।ਟਾਮਸਨ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਜਾਨ ਤੋੜ ਕੇ ਲੜੀ ਪਰ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ ।

1794 ਦੇ ਸਿਆਲ ਵਿਚ ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਦਿਨ ਹਰਕਾਰੇ ਨੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਮਰਹੱਟਾ ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲਾ ਵਲ ਵਧਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਅਚਨਚੇਤ ਹਮਲਾ ਕਰੇਗਾ । ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਇਕ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਲਾਇਆ ਤੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਤੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਨਾਨੂੰ ਮੱਲ ਵਜ਼ੀਰ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਕਾਰਨ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਹੁ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ । ਉਹ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਸੂਰਜ ਪਟਿਆਲੇ ਵਲ ਵਧਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਇੱਥੋਂ ਦਾ

ਸਾਰਾ ਮਾਲ-ਅਸਬਾਬ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਵਿਚ ਜਕੜਨ ਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾਉਣੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਸਾਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਲਈ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਜੂਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਭ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦਾ ਵਕਤ ਹੈ । ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਉਹ ਜੰਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ।

ਮਰਦਾਨਪੁਰ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਤੇ ਲਛਮਣ ਲਾਓ ਮਰਹੱਟੇ ਸਰਦਾਰ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਏ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਸੱਤ , ਹਜ਼ਾਰ ਦੇਸ਼-ਭਗਤ ਸਿਰ ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖ ਮੈਦਾਨਿ-ਜੰਗ ਵਿਚ ਆ ਡਟੇ । । ਲੜਾਈ ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਮਰਹੱਟੇ ਸਰਦਾਰ ਵਲ ਹਰਕਾਰਾ ਭੇਜ ਕੇ ਇਕ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਟਿਆਲਾ ਇਕ ਸਿੱਖ ਰਿਆਸਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਅਣਖ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਨਾਹੱਕ ਲੁੱਟਿਆ-ਪੁੱਟਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਚਾਪ-ਚੁੱਪ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣ ।ਇਸ ਵਕਤ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਦੋ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਹਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਵਾਪਸ ਲੈ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਨਿੱਤਰ ਕੇ ਦੋ ਹੱਥ ਦਿਖਾਵੇ ।

। ਹਰਕਾਰੇ ਨੇ ਚਿੱਠੀ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪੜ ਕੇ ਲਛਮਣ ਰਾਓ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਨਾਨੂੰ ਮੱਲ ਦੇ ਦਿਵਾਏ ਭਰੋਸਿਆਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਯਕੀਨ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਆਖ਼ਰ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਇਕ ਇਸਤਰੀ ਹੀ ਹੈ । ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੰਨੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗੀ । ਅੰਤ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ । ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ ਤਕ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਭਿਆਨਕ ਹੋ ਗਈ ਸੀ । ਦਿਨ ਢਲਣ ਵੇਲੇ ਅੰਟਾ ਰਾਓ ਨੇ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੱਲਾ-ਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀ । ਮਰਦਾਨਪੁਰ ਦੀ ਭੂਮੀ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪਰਲੋ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਬਣ ਗਈ ।

ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਸਿਰ-ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਆਖ਼ਰ ਸੰਝ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਲੜਾਈ ਮੱਠੀ ਪੈ ਗਈ । ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਨੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਵੈਰੀ ਥੱਕੇ-ਟੁੱਟੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਤੰਬੂਆਂ ਵਿਚ ਬੇਸੁਰਤ ਪਏ ਹਨ, ਜੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾ ਨੱਸਣ ਜੋਗਾ ਰਹੇਗਾ ਤੇ ਨਾ ਖੜ੍ਹਨ ਜੋਗਾ । ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਸਿਰ-ਮੱਥੇ ‘ਤੇ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਉੱਪਰ ਟੁੱਟ ਪਏ । ਇਸ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲੇ ਕਾਰਨ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਵਿਚ ਭਗਦੜ ਮਚ ਗਈ । ਇਕ ਘੰਟੇ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਲੜਾਈ ਪਿੱਛੋਂ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰ ਉੱਖੜ ਗਏ ਤੇ ਉਹ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਨੱਸ ਗਏ । ਦਿਨ ਚੜੇ ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਰਣਜੀਤ ਨਗਾਰਾ ਵਜਾਉਂਦੇ ਪਟਿਆਲੇ. ਪਹੁੰਚੇ ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘਣੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾ ਲਈ । ਰਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਦਾ ਨਾਂ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਰਾਜ ਘਰਾਣੇ ਦੀਆਂ ਬਹਾਦਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 2 ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਲਾਭ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 2 ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਲਾਭ

(ਓ) ਬਵਿਕਲਪੀ ਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਠੀਕ ਉੱਤਰ ਅੱਗੇ (✓) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾਓ-

(i) ਕਿਸੇ ਦੇਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਕੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਧਨ-ਦੌਲਤ
(ਅ) ਤੇ ਜੰਗਲ
(ਈ) ਜਨ-ਸੰਖਿਆ ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤੇ ਜੰਗਲ ✓

(ii) ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਰਿਵਾਜ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਰੁੱਖ ਲਾਉਣ ਦਾ
(ਅ) ਕੋਠੀਆਂ ਪਾਉਣ ਦਾ
(ਈ)ਕਾਰਾਂ ਖ਼ਰੀਦਣ ਦਾ ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰੁੱਖ ਲਾਉਣ ਦਾ ✓

(iii) ਪਹਾੜੀਆਂ ਨੰਗੀਆਂ ਕਿਉਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ?
(ਉ) ਹਨੇਰੀ ਨਾਲ
(ਅ) ਦਰੱਖ਼ਤ ਕੱਟਣ ਨਾਲ
(ਈ) ਆਪਣੇ-ਆਪ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਦਰੱਖ਼ਤ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ✓

(iv) ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਕਿੱਥੇ ਉੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ
(ਈ) ਗਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ✓

(ਅ) ਛੋਟ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੰਗਲ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਜੰਗਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸੰਭਵ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅੰਨ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਜੰਗਲਾਂ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਅੰਨ ਦੇ ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ ਕੁੱਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਵਾਹੀ ਹੇਠ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੰਗਲ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚ ਵਰਖਾ ਘੱਟ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਾਰੂਥਲ ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਾਂਗ ਠੰਢੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਸਗੋਂ ਗਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੋਂ ਬੱਦਲ ਬਿਨਾਂ ਵਰੇ ਹੀ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇੱਥੇ ਵਰਖਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਲੱਕੜ ਕਿਹੜੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਲੱਕੜ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਮਕਾਨ, ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ, ਜਹਾਜ਼, ਗੱਡੇ-ਰੇੜੇ ਬਣਾਉਣ ਤੇ ਬਾਲਣ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਕਿੱਕਰਾਂ, ਬੇਰੀਆਂ, ਪਿੱਪਲਾਂ ਤੇ ਬੋਹੜਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਹਨ ।

(ਈ) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵੱਡੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਲੋਕ ਕੀ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਵੱਡੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕਈ ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਐਡੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਟੋਟੇ ਵਿਅਰਥ ਪਏ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਉਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਉਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਡੁੱਲ੍ਹੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲੋਹੇ, ਇੱਟਾਂ ਤੇ ਸੀਮਿੰਟ ਦੇ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਦਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਡਿਗਦੀ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਮੀਂਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਉਂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਅਸੂਲ ਹੈ ਕਿ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਬੜਾ ਸੀਤਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਬੱਦਲ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਦੇ ਗਰਮ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਉੱਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੀਂਹ ਪਾਏ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੰਗਲਾਂ ਉੱਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉੱਥੋਂ ਦਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਠੰਢਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਠੰਢੇ ਹੋ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਵਰੁ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਪਰਬਤਾਂ ਉੱਤੇ ਮੀਂਹ ਬਹੁਤ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੁ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਕੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਇੱਕੋ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਾ ਚੱਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢਣਾ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁੱਖ ਉਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਤਦ ਹੀ ਅਸੀਂ ਹੜਾਂ ਤੇ ਸੋਕੇ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
‘‘ਜੰਗਲ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਸਪਤਾਲ ਹਨ ।’ ਦੱਸੋ ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਤੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਉਗਾ ਰੱਖੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਇੰਨੀਆਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਨ ਕਿ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀਆਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਆਣੇ ਮਨੁੱਖ ਸਾਲਾਂ ਬੱਧੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਪੜਤਾਲਾਂ ਕਰ-ਕਰ ਕੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਲਿਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹਸਪਤਾਲ ਹਨ । ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਦੀ ਜੰਗਲ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹਨ ।

(ਸ) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋ- . ਕੁਦਰਤ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਤਜਰਬਾ, ਰਿਵਾਜ, ਮਹੱਤਤਾ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਪੜਤਾਲ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਕੁਦਰਤ (ਧਰਤੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਆਲੇ) – ਦੁਆਲੇ ਬਨਸਪਤੀ, ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਹਿਮੰਡ ਦਾ ਪਸਾਰਾ, ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ-ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ।
2. ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ (ਸੁਖਾਂ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ) – ਵਿਗਿਆਨ ਕਾਢਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਤਜਰਬਾ (ਪ੍ਰਯੋਗ) – ਵਿਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਤਜਰਬੇ ਕਰਦੇ ਹਨ !
4. ਰਿਵਾਜ (ਰੀਤ) – ਦੁਆਬੇ ਵਿਚ ਲੋਹੜੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰੀਨਿਆਂ ਦੇ ਰਸ ਦੀ ਖੀਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ, ਜੋ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਖਾਧੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਮਹੱਤਤਾ/ਮਹੱਤਵ (ਅਹਿਮ) – ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਪਿਆਰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
6. ਰੁਜ਼ਗਾਰ (ਕਾਰੋਬਾਰ, ਪੇਸ਼ਾ) – ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਪੜ੍ਹਿਆਂ-ਲਿਖਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
7. ਪੜਤਾਲ (ਜਾਂਚ) – ਪੁਲਿਸ ਇਸ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚ ਹੋਏ ਕਤਲ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ
1. ਜੰਗਲ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ …………… ਹਨ ।
2. ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ . ………….. ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਬਿਰਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ …………… ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
4. ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ …………… ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
5. ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ …………… ਤੇ ….. ਦਾ ਯੁਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਜੰਗਲ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਦਾਤ ਹਨ ।
2. ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਬਿਰਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਪੋਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
4. ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪਾਪ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
5. ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਤੇ ਕੋਲੇ ਦਾ ਯੁਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
ਬਿਰਖ, ਕਵੀ, ਕੁਦਰਤ, ਤਬਦੀਲੀ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
1. ਬਿਰਖੁ – वृक्ष – Tree
2. ਕਵੀ – कवि – Poet
3. ਕੁਦਰਤ – प्रकृति – Nature
4. ਤਬਦੀਲੀ – परिवर्तन – Change
5. ਖੇਤੀਬਾੜੀ – कृषि – Agriculture.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ
1. ਸੇਹਤ – ………..
2. ਸ਼ੈਹਰ – ………..
3. ਵਾਯੂਮੰਡਲ – ………..
4. ਲਾਬ – ………..
5. ਜੁੱਗ – ………..
ਉੱਤਰ :
1. ਸੇਹਤ – ਸਿਹਤ
2. ਸ਼ੈਹਰ – ਸ਼ਹਿਰ
3. ਵਾਜੂਮੰਡਲ – ਵਾਯੂਮੰਡਲ
4. ਲਾਬ – ਲਾਭ
5. ਜੁੱਗ – ਯੁਗ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਮਨਾਏ ਗਏ ਵਣ-ਮਹਾਂਉਤਸਵ ਸਮਾਗਮ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬੀਤੀ 24 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਵਣ-ਮਹਾਂਉਤਸਵ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਧਰਤੀ ਉੱਤਲੇ ਸਮੁੱਚੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਉਤਸਵ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਟੂਸਟ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ: ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੈਕਟਰੀ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸੁਨੀਤਾ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼-ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਕ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ । ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਸਟ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਹਿਬ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸੁਨੀਤਾ ਗੁਪਤਾ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਆਪਕ ਬੈਠ ਗਏ ।

ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਆਰੰਭ “ਦੇਹ ਸ਼ਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਗਾਇਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਵਣ-ਮਹਾਂਉਤਸਵ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ, ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਤਾਂ ਦੀ ਅੰਨੇਵਾਹ ਵਰਤੋਂ, ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੇ ਧਰਤੀ ਉਤਲੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸਭ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਉੱਪਰਲਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਗਰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮੌਸਮ ਬਦਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਸੋਕਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਤੇ ਹੜ੍ਹ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਪਿਘਲ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਘਟ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹੀ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਰੱਖਦੇ ਤੇ ਮੀਂਹ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਪਸ਼ੂਆਂ-ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ: ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਤੇ ਨਵੇਂ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਖਿਲਵਾੜ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੇ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਾਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਪਵਣ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਧਰਤੁ ਮਹਤ` ਰਾਹੀਂ ਸਾਨੂੰ ਧਰਤੀ, ਹਵਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੀਆਂ ਲਈ ਇੰਨੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਵਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ ਅੱਜ ਸਾਡਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹਵਾ-ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਾਲ ਵਿਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਪੰਜ ਰੁੱਖ ਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਟ ਵਲੋਂ ਸਾਰੇ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋਂ-ਦੋ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਮੁਫ਼ਤ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਕੁੱਝ ਲੜਕਿਆਂ ਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਸਮੂਹ ਗਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਰੁੱਖ’ ਦਾ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਅਤੇ ਵਸਟ ਦੀ ਸੈਕਟਰੀ ਨੇ ਵਣ-ਮਹਾਂਉਤਸਵ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੌਦੇ ਲਾਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਿੱਤਾ । ਸਕੂਲ ਵਲੋਂ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੇ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਤੋਂ ਸਕੂਲ ਤਕ ਆਉਂਦੇ ਰਸਤੇ ਉੱਪਰ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣ ਲਈ 100 ਟੋਏ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੁਟਾ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਛੋਟੇ ਅਕਾਰ ਦੇ ਕੋਈ 500 ਪੌਦੇ ਲਿਆ। ਰੱਖੇ ਸਨ । ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਪੌਦੇ ਲਏ ਤੇ ਵੱਖਵੱਖ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਏ । ਪਿੱਛੋਂ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੰਮੀ ਪਾਈਪ ਲਾ ਕੇ ਤੇ ਕੁੱਝ ਨੇ ਬਾਲਟੀਆਂ ਭਰ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਿੱਤਾ । ਅੰਤ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ-ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੇ ਗਲੀ-ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿਚ ਲਾਉਣ ਲਈ ਪੌਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਵਣ-ਮਹਾਂਉਸਤਵ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ
ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲਾਭ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਿਰਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਪੋਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬਾਰਸ਼ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਚੂਸ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

ਦਾਤ-ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ । ਵਿਅਰਥ-ਬੇਮਤਲਬ ! ਆਤਮਾ-ਰੂਹ । ਨਜ਼ਾਰੇ-ਦਿਸ਼ । ਤ੍ਰਿਪਤ-ਸੰਤੁਸ਼ਟ । ਸਦੀਵੀ-ਸਦੀ ਦੀ, ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ । ਮਹਾਂਪੁਰਖ-ਵੱਡਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮਨੁੱਖ । ਸੰਦੇਹ-ਸ਼ੱਕ । ਸੰਕਟ-ਤੰਗੀ, ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹਲ ਹੇਠਵਾਹੀ ਹੇਠ, ਖੇਤੀ ਹੇਠ । ਸੀਤਲ-ਠੰਢਾ । ਮਾਰੂਥਲ-ਰੇਗਸਤਾਨ । ਉਪਜਾਊ-ਬਹੁਤੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇਣ ਵਾਲੀ । ਲਾਗਲੀਆਂ-ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ । ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਰਬਤ-ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਹਾੜ । ਲੀਲ੍ਹਾ-ਖੇਡ । ਪੜਤਾਲਾਂ-ਜਾਂਚ-ਪੜਤਾਲ, ਪਰਖਾਂ ਕਰਦੇ । ਸੰਜੀਵਨੀ ਬੁਟੀ-ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਬੁਟੀ ! ਰੁਜ਼ਗਾਰ-ਰੋਜ਼ੀ । ਦੀਆ ਸਲਾਈ-ਤੀਲਾਂ ਦੀ ਡੱਬੀ ।

ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਲਾਭ Summary

ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਲਾਭ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ

ਜੰਗਲ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਦਾਤ ਹਨ । ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਤੇ ਸੁਖ ਲਈ ਜੰਗਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਜੇ ਜੰਗਲ ਨਾ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਹ ਘੁੱਟਿਆ ਜਾਵੇ । ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਜ਼ਾਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਜੁਗਾਂ-ਜੁਗਾਂ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਪਤ ਕਰਦੇ ਆਏ ਹਨ । ਪਿਛਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਰਿਸ਼ੀ ਲੋਕ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਸ਼ੁਰੂ-ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਜੰਗਲ ਹੀ ਸੀ । ਹੁਣ ਵੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਬਾਗ਼ ਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜੰਗਲਾਂ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਦੀਵੀ ਤਾਂਘ ਲੁਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਬਹੁਤ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਡੁਲੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਡਿਗਦੀ ਗਈ ਹੈ ।

ਅੰਨ ਸੰਕਟ ਕਾਰਨ ਕੁੱਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੰਗਲ ਕੱਟ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਵਾਹੀ ਹੇਠ ਲੈ ਆਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਗਈ ਹੈ । ਜਦ ਬੱਦਲ ਸਮੁੰਦਰ ਵਲੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਜਦੋਂ ਜੰਗਲਾਂ ਉੱਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਠੰਢਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਮੀਂਹ ਵਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵਲ ਉਚੇਂਚਾ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹਰ ਸਾਲ ਵਣ-ਮਹਾਂਉਤਸਵ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਰੁੱਖ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਤੋਂ ਮਕਾਨ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਕੁਰਸੀਆਂ, ਮੇਜ਼, ਮੰਜੇ, ਪੀੜੀਆਂ ਵੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਦਾਤ ਹਨ । ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਡੇ ਚੁੱਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਅੱਗ ਬਲਦੀ ਹੈ । ਲੱਕੜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ, ਨਿੱਕੇ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ ਗੱਡੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ । ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਬਿਰਛਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਪੋਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਉਹ ਬਾਰਸ਼ ਦਾ ਪਾਣੀ ਚੂਸ ਲੈਂਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਜੰਗਲ ਨਾ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਵਸੇ ਮੀਹਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਰੁੜ ਕੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚ ਆ ਡਿਗੇ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਦੇਵੇ ।

ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਈ ਬਿਰਛਾਂ ਨੂੰ ਪੂਜਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਬਿਰਛ ਦੀ ਇਸ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬਿਰਛ ਲਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਘਟ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲਾਗਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੋਂ ਲੱਕੜੀ ਮੰਗਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ਫਲਸਰੂਪ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ।

ਜੰਗਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਇਹ ਆਪਣੀ ਠੰਢੀ ਛਾਂ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੋਲੀ ਕੀਤੀ ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਜੰਗਲ ਨਾ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਜੀਵਨ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਜੰਗਲਾਂ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਇਕ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲੱਖਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਉਗਾ ਰੱਖੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਵਧ ਫੁਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਜੰਗਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਕਰੋੜਾਂ ਆਦਮੀ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਦੀਆਸਲਾਈ ਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਚਲਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੂੰਦ, ਲਾਖ, ਸ਼ਹਿਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਕੁਦਰਤ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਉੱਪਰ ਆਪ ਹੀ ਕਾਬੂ ਰੱਖਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਜੰਗਲ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੈਲ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਜੰਗਲੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਸਾੜ ਕੇ ਘਟਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਤੇਜ਼ ਝੱਖੜਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਹੇਠ ਦੱਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਫਿਰ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਇਹ ਦੱਬੇ ਹੋਏ ਜੰਗਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਗੁੱਝੀ ਅੱਗ ਨਾਲ ਸੜ ਕੇ ਕੋਲੇ ਦੀ ਖਾਣ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਅੱਜ ਕੋਲਾ ਇਕ ਵੱਡੀ ਮਨੁੱਖੀ ਲੋੜ ਹੈ । ‘ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਹੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਕਿੱਕਰਾਂ, ਬੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੱਪਲਾਂ, ਬੋਹੜਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਏ ਹਨ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 1 ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 1 ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿੰਨੇ ਦਰਿਆ ਵਗਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੋਰਸ ਦਾ ਯੁੱਧ ਕਿਸ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੋਰਸ ਦਾ ਯੁੱਧ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਹਮਲਾਵਰ ਰਾਜੇ ਸਿਕੰਦਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
“ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4,
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਂਬਲੀ ਰਾਜਾ ਕੌਣ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
“ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ-
ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ, ਸ਼ਹੀਦ ਉਧਮ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੁ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਤੋਲ-ਤੁਕਾਂਤ ਮਿਲਾਓ
ਪੰਜਾਬ – ……………….
ਹੋਇਆ – ……………….
ਭਾਈ – ……………….
ਰਿਝਾਏ – ……………….
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬ – ਗੁਲਾਬ
ਹੋਇਆ – ਖਲੋਇਆ
ਭਾਈ – ਪਾਈ
ਰਿਝਾਏ – ਅਖਵਾਏ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ
ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ……………………
ਛੱਡ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਮੋਹ ਸਿਕੰਦਰ ……………………
ਇਸ ਧਰਤੀ ਦਾ ਜਾਇਆ । ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸੀ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਵਾਰੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ……………।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ, ਖਿੜਿਆ ਫੁੱਲ ਗੁਲਾਬ ।
ਛੱਡ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਮੋਹ ਸਿਕੰਦਰ, ਦੇਸ ਨੂੰ ਭੱਜ ਖਲੋਇਆ ।
“ਮਹਾਂਬਲੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਇਸ ਧਰਤੀ ਦਾ ਜਾਇਆ |
ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸੀ ਰਹਿੰਦੇ, ਬਣ ਕੇ ਭਾਈ-ਭਾਈ,
ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਵਾਰੀਆਂ ਜਾਨਾਂ, ਹੋ ਕੇ ਬੜੇ ਬੇਤਾਬ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ/ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋ-
ਕਰੋਖਿੜਿਆ, ਬੇਹਿਸਾਬ, ਵਿਤਕਰੇ, ਫੁੱਟ ਪਾਉਣਾ, ਬੇਤਾਬ, ਲਾੜੀ ।
ਉੱਤਰ :
1. ਖਿੜਿਆ ਪੂਰੇ ਅਕਾਰ ਦਾ ਫੁੱਲ)-ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਖਿੜਿਆ ਫੁੱਲ ਮਹਿਕਾਂ ਵੰਡ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
2. ਬੇਹਿਸਾਬ (ਬੇਅੰਤ)-ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਬੇਹਿਸਾਬ ਤਾਰੇ ਹਨ ।
3. ਵਿਤਕਰੇ (ਭਿੰਨ-ਭੇਦ, ਫ਼ਰਕ-ਸਾਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
4. ਫੁੱਟ ਪਾਉਣਾ (ਏਕਤਾ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦੇਣੀ)-ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਫੁੱਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
5. ਬੇਤਾਬ (ਉਤਾਵਲਾ)-ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਵਿਛੜੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਬੇਤਾਬ ਸੀ ।
6. ਲਾੜੀ (ਦੁਲਹਨ)-ਲਾੜੇ ਤੇ ਲਾੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਲਾਵਾਂ ਦੀ ਰਸਮ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ-

ਮਿੱਠੀ – ……………….
ਆਪਣੇ – ……………….
ਫੁੱਟ – ……………….
ਅਜ਼ਾਦੀ – ……………….
ਮੌਤ – ……………….
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਮਿੱਠੀ-
ਮਿੱਠੀ – ਕੌੜੀ
ਆਪਣੇ – ਪਰਾਏ
ਫੁੱਟ – ਏਕਾ
ਅਜ਼ਾਦੀ – ਗੁਲਾਮੀ
ਮੌਤ – ਜ਼ਿੰਦਗੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
ਮੇਰਾ, ਪਿਆਰੀ , ਧਰਤੀ, ਲੋਕ, ਦੇਸ, ਕਿਤਾਬ ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
1. ਮੇਰਾ – मेरा – My
2. ਪਿਆਰੀ – प्यारी – Dear
3. ਧਰਤੀ – धरती – Earth
4. ਲੋਕ – लोग – People
5. ਦੇਸ – देश – Country
6. ਕਿਤਾਬ – पुस्तक – Book.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
“ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਧਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਕਹਾਈ ॥
ਮਿੱਠੀ ਪਿਆਰੀ ਬੋਲੀ ਇਸ ਦੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਵਾਈ ।
ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਰਿਗਵੇਦ ਦੀ ਦਿੱਤੀ, ਪਹਿਲੀ ਏਸ ਕਿਤਾਬ ।
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ਬੇਲੀਓ, ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ।

ਕਵਿ-ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

(ੳ) ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ਬੇਲੀਓ, ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ,
ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ, ਖਿੜਿਆ ਫੁੱਲ ਗੁਲਾਬ ।
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ……………..।
ਪੰਜ ਪਾਣੀਆਂ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਧਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਕਹਾਈ,
ਮਿੱਠੀ, ਪਿਆਰੀ ਬੋਲੀ ਇਸ ਦੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਵਾਈ ।
ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ “ਰਿਗਵੇਦ ਦੀ ਦਿੱਤੀ, ਪਹਿਲੀ ਏਸ ਕਿਤਾਬ,
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਥੀਓ ! ਇਹ ਮੇਰਾ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਹੈ । ਇਹ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹੈ । ਇਹ ਖਿੜੇ ਹੋਏ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਰਗੀ ਸੁੰਦਰ ਹੈ । ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆਸਤਲੁਜ, ਬਿਆਸ, ਰਾਵੀ, ਚਨਾਬ ਅਤੇ ਜਿਹਲਮ-ਵਗਦੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਕਹਾਈ ।ਇਸ ਦੀ ਮਿੱਠੀ, ਪਿਆਰੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਰਿਗਵੇਦ’ ਦਿੱਤੀ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਬੇਲੀਓ-ਸਾਥੀਓ, ਦੋਸਤੋ ! ਪੰਜ ਪਾਣੀਆਂ-ਪੰਜ ਦਰਿਆ । ਕਹਾਈ-ਅਖਵਾਈ । ਰਿਗਵੇਦ-ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ਗ੍ਰੰਥ ।

(ਅ) ਪੋਰਸ ਅਤੇ ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਯੁੱਧ, ਇਸ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਹੋਇਆ,
ਛੱਡ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਮੋਹ ਸਿਕੰਦਰ, ਦੇਸ ਨੂੰ ਭੱਜ ਖਲੋਇਆ ।
ਤੱਕੀਆਂ ਉਸ ਨੇ ਪੋਰਸ ਦੇ ਵਿੱਚ, ਅਣਖਾਂ ਬੇਹਿਸਾਬ,
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਸਾਥੀਓ ! ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਮਲਾਵਰ ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਪੋਰਸ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਇਸੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸਿਕੰਦਰ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਮਾਰ ਪਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਸਦਾ ਮੋਹ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਯੂਨਾਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੱਜ ਗਿਆ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਪੋਰਸ ਵਿਚ ਬੇਹਿਸਾਬ ਅਣਖਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਅੱਗੇ ਵੱਧਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਈ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਪੋਰਸ ਅਤੇ ਸਿਕੰਦਰ-ਪੋਰਸ ਜਿਹਲਮ ਦੇ ਕੰਢੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ‘ ਰਾਜਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ 327 ਈ: ਪੂ: ਵਿਚ ਯੂਨਾਨ ਤੋਂ ਆਏ ਹਮਲਾਵਰ ਸਿਕੰਦਰ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਸੀ । ਇਸ ਵਿਚ ਪੋਰਸ ਦੀ ਭਾਵੇਂ ਹਾਰ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਕਰਾਰੀ ਟੱਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਅੱਗੇ ਵੱਧਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਹੀ . ਨਾ ਪਿਆ ਤੇ ਉਹ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਹੀ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਗਿਆ ਸੀ । ਭੱਜ ਖਲੋਇਆ-ਦੌੜ ਗਿਆ | ਅਣਖ-ਸ਼ੈ-ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਇੱਛਾ । ਬੇਹਿਸਾਬ-ਬੇਅੰਤ ।

(ਇ) ਬੁੱਲ੍ਹੇ, ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਇੱਥੇ, ਆਪਣੇ ਪੀਰ ਰਿਝਾਏ,
ਨਾਨਕ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਗੁਰੂ, ਪੀਰ ਅਖਵਾਏ ।
ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਛੇੜੀ, ਰੱਬੀ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਰਬਾਬ,
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ……………………. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ ;
ਹੇ ਸਾਥੀਓ ! ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਹੀ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ ਤੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਜਿਹੇ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੀਰ-ਮੁਰਸ਼ਦਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਨਿਹਾਲ ਕੀਤਾ । ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਭ ਹਿੰਦੂਆਂ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਗੁਰੂ-ਪੀਰ ਅਖਵਾਏ । ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਾਥੀ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਬੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਰਬਾਬ ਵਜਾਈ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ-ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰ । ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ-16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰ । ਪੀਰ-ਗੁਰੂ, ਮੁਰਸ਼ਦ । ਰਿਝਾਏ-ਖ਼ੁਸ਼ ਕੀਤੇ, ਨਿਹਾਲ ਕੀਤੇ । ਪੀਰ-ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਬਜ਼ੁਰਗ, ਧਰਮ-ਗੁਰੂ, ਮੁਰਸ਼ਦ | ਰਬਾਬ-ਇਕ ਸੰਗੀਤ-ਸਾਜ਼ ।

(ਸ) “ਮਹਾਂਬਲੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ’ ਸੀ, ਇਸ ਧਰਤੀ ਦਾ ਜਾਇਆ,
ਬਿਨਾਂ ਵਿਤਕਰੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਉਸ, ਰੱਜ ਕੇ ਰਾਜ ਕਮਾਇਆ ।
ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਕੀਤੇ, ਉਸ ਨੇ ਕੁੱਲ ਖੁਆਬ, .
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ …………….. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਸਾਥੀਓ ! ਮਹਾਂਬਲੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਸੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਪਾਏ ਬਿਨਾਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਰੱਜ ਕੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਧਰਮਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸ ਦੇ ਹਲੀਮੀ ਰਾਜ ਨੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਕੀਤਾ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਮਹਾਂਬਲੀ-ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ । ਜਾਇਆ-ਪੁੱਤਰ । ਵਿਤਕਰੇ- ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ । ਖ਼ੁਆਬ-ਸੁਪਨੇ ।

(ਹ) ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸੀ ਰਹਿੰਦੇ, ਬਣ ਕੇ ਭਾਈ-ਭਾਈ,
ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਫੁੱਟ ਪਾਈ ॥
ਸੰਤਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ, ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਚਨਾਬ,
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ …………………. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਸਾਥੀਓ ! ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਦੇ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵੈਰ-ਵਿਰੋਧ ਤੋਂ ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਂਗ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ “ਪਾੜੋ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਉੱਤੇ ਚਲਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰਕੂ ਫੁੱਟ ਪਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ 1947 ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦਿਨ ਆਉਣ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੰਡ ਹੋ ਗਈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਭਾਈ ਭਾਈ-ਭਰਾ-ਭਰਾ ਬਣ ਕੇ 1 ਫੁੱਟ-ਦੋ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚ ਏਕਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਸੋਂ ਧਾੜ ਪਈ ਹੋਣੀ । ਸੰਤਾਲੀ-ਸੰਨ 1947, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ।

(ਕ) ਊਧਮ ਸਿੰਘ, ਕਰਤਾਰ ਸਰਾਭੇ; ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਈ,
ਰਾਜਗੁਰੂ, ਸੁਖਦੇਵ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਲਾੜੀ ਮੌਤ ਵਿਆਹੀ ॥
ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਵਾਰੀਆਂ ਜਾਨਾਂ, ਹੋ ਕੇ ਬੜੇ ਬੇਤਾਬ,
ਇਹ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ ………………… ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਓ ! ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਸ: ਉਧਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ: ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਵੀ ਨਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੇ ਲਾੜੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਲਿਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :
ਉਧਮ ਸਿੰਘ-ਸ: ਉਧਮ ਸਿੰਘ ਸੁਨਾਮ, ਜਿਸ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਖੂਨੀ ਕਾਂਡ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸ: ਮਾਈਕਲ ਉਡਵਾਇਰ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਹੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਫਾਂਸੀ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ । ਕਰਤਾਰ ਸਰਾਭੇ-ਸ: ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਬਣੀ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਤੇ ਕੇਵਲ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੱਸਦਾ ਹੋਇਆ। ਫਾਂਸੀ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ । ਰਾਜਗੁਰੂ, ਸੁਖਦੇਵ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ-ਸ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕਾਰਨ ਇਕੱਠਿਆਂ ਫਾਂਸੀ ਲਾਈ ਗਈ ਸੀ | ਲਾੜੀ-ਦੁਲਹਨ 1 ਵਾਰੀਆਂ-ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀਆਂ । ਬੇਤਾਬ-ਬੇਚੈਨ, ਵਿਆਕੁਲ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class English Book Solutions Chapter 3 The Giving Tree Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 English Chapter 3 The Giving Tree

Activity 1.

Look up the following words in a dictionary. You should seek the following information about the words and put them in your WORDS notebook.
1. Meaning of the word as used in the lesson (Adjective/Noun/Verb, etc.)
2. Pronunciation (The teacher may refer to the dictionary or the mobile phone for correct pronunciation.)
3. Spellings

Swing (verb)	trunk	branches
business	sail	resource

Vocabulary Expansion

Activity 2.

Read the following phrases. Find out their meaning by reading the story again. Write two meaningful sentences using each phrase.

1. climb up
(a) He climbed up a tall tree.
(b) We climbed up a hill.

2. Cut off
(a) Our village was cut off from the city during rains.
(b) I cut off the spoiled part of the mango.

3. cut down
(a) He cut down the old neem tree.
(b) Many trees were cut down by the villagers

4. Stay away
(a) stay away from the bad people.
(b) I stay away from the crowd of people.

5. Take away
(a) Drinking took away his life.
(b) The thief took away my purse.

Learning to Read and Comprehend

Activity 3.

Read the story carefully and answer the following questions in “Yes”/“No’. For example :

Question : Did the boy love the tree when he was a child ?
Answer : Yes, he did.

Question 1.
Did the tree love the little boy ?
Answer:
Yes, she did.

Question 2.
Did the tree have money to give the boy ?
Answer:
No, she didn’t.

Question 3.
Did the boy want to go to a nearby village ?
Answer:
No, he didn’t.

Question 4.
Did the boy get married ?
Answer:
Yes, he did.

Question 5.
Did the tree allow the boy to sit down on the stump ?
Answer:
Yes, she did.

Activity 4.

Answer the following questions.

Question 1.
Who would come and play with the tree ?.
वृक्ष के साथ कौन आकर खेलता था ?
Answer:
A little boy would come and play with the tree.

Question 2.
Who was too big to climb and play ?
कौन इतना बड़ा था कि ऊपर चढ़ कर खेल नहीं सकता था ?
Answer:
The boy was too big to climb up the tree and play.

Question 3.
Why did the boy want a boat ?
लड़के को नाव क्यों चाहिए थी ?
Answer:
The boy wanted a boat to sail him away to another city.

Question 4.
Why did the boy want to go to another city ?
लड़का किसी दूसरे शहर क्यों जाना चाहता था ?
Answer:
The boy wanted to go to another city for business.

Question 5.
What did the tree say in the end ?
अंत में वृक्ष ने क्या कहा ?
Answer:
In the end the tree asked the boy to sit on her stump and rest.

Activity 5.

Fill in the blanks with the words given below. You can use each word twice, if necessary.
sailed, tree, stump, grew, happy, climb up, swing, house, tired, apples

1. Once there was a boy and a ……………….
2. The boy played with the ……………………
3. The tree asked the boy to …………………… and ………………….. from her branches.
4. The boy ………………….. older.
5. The tree asked the boy to sell-off …………………… to get money.
6. The boy cut off the branches to make a …….
7. The boy made a boat from the trunk of the tree and …………………. away.
8. The tree was not ……………
9. The boy came back to the tree. He said that he was
10. The boy sat on the ………………….. to rest.
Answer:
1. tree
2. tree
3. climb up, swing
4. grew
5. apples
6. house
7. sailed
8. happy
9. tired
10. stump.

Activity 6.

Give opposites of the given words in the given space.

Word — Opposite
1. happy — sad
2. give — take
3. sell — buy
4. come — go
5. quiet — noisy
6. climb up — climb down

Activity 7.

Add ‘ed to the following words and write a meaningful sentence.
Example: Stay: I stayed in Jammu for a week.

Answer:
1. want – He wanted to take rest.
2. climb – He climbed up a hill.
3. play – We played football,
4. sail – The ship sailed away to U.S.A.
5. rest – We rested under a tree.

Learning Language

Pronoun

A pronoun is a word used in place of a noun.
Noun (संज्ञा) के स्थान पर प्रयोग होने वाला शब्द Pronoun (सर्वनाम) कहलाता है|
The words ‘they’ ; ‘she’; ‘her’; ‘he’; ‘it are used in place of nouns.
We call them Pronouns. There are three main kinds of pronouns :
Pronouns मुख्य रूप से तीन प्रकार के होते हैं —
1. Personal Pronoun
2. Demonstrative pronoun
3. Interrogative pronoun

1. Personal Pronoun :
Pronouns which are used in place of proper nouns to avoid repetition are called personal pronouns. ये Pronouns वाक्य में Proper Noun की बारम्बारता से बचने के लिए प्रयोग में लाये जाते हैं।
For example :
My mother is very tired because my mother has been working the whole day.
My mother is very tired because she has been working for the whole day.

There are three kinds of personal pronouns.

1. Pronouns of the First Person
Singular — Plural
I, my, mine, me, myself — We, our, ours, us, ourselves

2. Pronouns of the Second Person
Singular — Plural
you, yours, yourselves, your — you, yours, yourself, your

3. Pronouns of the Third Person
Singular — Plural
he, she, it, him, her — them, their, theirs

Activity 8.

Fill in the blanks using personal pronouns.

Question 1.
……………. often reads until late at night.
(a) he
(b) Aman
(c) Meena
(d) they
Answer:
(a) he

Question 2.
…………….. is running up and down the stairs.
(a) the cat
(b) she
(c) my brother
(d) you
Answer:
(b) she

Question 3.
……………….. is from Mumbai.
(a) Rosy
(b) my friend
(c) he
(d) this statue
Answer:
(c) he

Question 4.
Have ……………….. got a dog, Meena ?
(a) anyone
(b) they
(c) someone
(d) it
Answer:
(b) they

Question 5.
We enjoy the roses so much. ………………. really make the garden beautiful.
(a) they
(b) its
(c) someone
(d) flowers
Answer:
(a) they

Question 6.
Aman isn’t an architect. ……………. . is an engineer
(a) he
(b) they
(c) it
(d) she
Answer:
(a) he

Question 7.
Are …………. friends or not ?
(a) he
(b) she
(c) we
(d) it
Answer:
(c) we

Question 8.
My doctor was born in London. …. ………….. teaches language lessons in his spare time.
(a) they
(b) it
(c) she
(d) he
Answer:
(d) he

Question 9.
All my teachers are from Europe. …………….. come from all over the continent.
(a) she
(b) we
(c) they
(d) them
Answer:
(c) they

Question 10.
Our friends are athletes. All of ………………. are either strong, fast, or both.
(a) we
(b) they
(c) them
(d) you
Answer:
(c) them

2. Demonstrative Pronoun

A demonstrative pronoun is a pronoun that is used to point to something within a sentence. These pronouns can indicate items in space or time and they can be either singular or plural.
TE Pronoun aice À force on ha ca as forgeim H GIRT GIGI ITE Singular Haal Plural fti
नीचे दिए गए वाक्यों में italicized शब्द Demonstrative Pronouns हैं : This was my mother’s purse. That looks like the car I used to drive. These are nice shoes, but they look uncomfortable. Those look like riper than the apples on my tree.

Activity 9.

Fill in the blanks using demonstrative pronouns. Choose the best answer to complete each sentence.

Question 1.
……………… was such an interesting experience.
(a) that
(b) these
(c) those
(d) such
Answer:
(a) that

Question 2.
Are ……………. your shoes ?
(a) that
(b) them
(c) those
(d) this
Answer:
(c) those

Question 3.
You’ll have to get your own pen. ……… is mine.
(a) that
(b) those
(c) such
(d) this
Answer:
(d) this

Question 4.
There is no end to ……..
(a) such
(b) those
(c) this
(d) none
Answer:
(c) this

Question 5.
Because of their bad behaviour, ……….. ……… of the children were given allowances.
(a) none
(b) that
(c) those
(d) them
Answer:
(a) none

Question 6.
………………. of them had seen it before.
(a) those
(b) neither
(c) such
(d) this
Answer:
(b) neither

Question 7.
Is …………… yours ?
(a) this
(b) those
(c) these
(d) such
Answer:
(a) this

Question 8.
Everyone ate early. When we arrived ……………… was left.
(a) that
(b) such
(c) none
(d) neither
Answer:
(c) none

Question 9.
Please give me one of .
(a) that
(b) those
(c) this
(d) such
Answer:
(b) those

Question 10.
……………….. are nice looking.
(a) this
(b) that
(c) these
(d) such.
Answer:
(c) these

3. Interrogative (प्रशनवाचक) Pronoun

An interrogative pronoun is used to make asking questions easy. There are just five interrogative pronouns. ये Pronoun प्रश्न पूछने के लिए प्रयोग किए जाते हैं और प्रायः प्रश्नवाचक शब्द से आरंभ होते हैं।

The five interrogative pronouns are what, which, who, whom, and whose.
— What is used to ask questions about people or objects.
(लोगों तथा वस्तुओं के बारे में प्रश्न)
What do you want for dinner ?
What is your name ?

— Which is used to ask questions about people or objects.
Which seat would you like?
Which of these ice cream flavours is you favourite ?

— Who is used to ask questions about people.
(व्यकतियों के बारे में प्रशन)
Who is that man over there ?
Who is the strongest in the class ?

— Whom is used to ask questions about people.
With whom did you go to the class ?

— Whose is used to ask questions about people or objects, always related to possession.
Whose sweater is this?
I wonder whose dog is digging our lawn ?

Activity 10.

Fill in the blanks with an interrogative pronoun.

Question 1.
……………….. threw the football ?
(a) who
(b) what
(c) which
(d) whose
Answer:
(a) who

Question 2.
…… Would you prefer, coffee or tea ?
(a) who
(b) whom
(c) which
(d) whose
Answer:
(c) which

Question 3.
………………. time do we need to be at the station?
(a) which
(b) what
(c) whose
(d) whom
Answer:
(b) what

Question 4.
…………….. bike is that ?
(a) whom
(b) whose
(c) what
(d) who
Answer:
(b) whose

Question 5.
……………. is your brother’s name?
(a) who
(b) whom
(c) what
(d) whose
Answer:
(c) what

Question 6.
……………. did you tell ?
(a) whom
(b) what
(c) whose
(d) which
Answer:
(b) what

Question 7.
……………. of these books have you read ?
(a) what
(b) whom
(c) whose
(d) which
Answer:
(d) which

Question 8.
…………….. wants ice-cream ?
(a) what
(b) whom
(c) who
(d) whose
Answer:
(c) who

Learning to Write

Activity 11.

Did you like the story ? Talk to your partner and discuss two things you liked and one thing you did not like in the story. After discussion, add another paragraph to change the ending of the story.
Answer:
The boy sat there thinking. He thought of trees who give something to man all through their lives. They gift their all happily and become a stump. They give the message : “Real happiness lies in giving’. But it is a pity that man cuts down trees unwisely. He has no regard for their usefulness and selflessness.

Learning to Use Language

Activity 12.

Write a letter to your friend inviting him for the birthday party.

Kailash Colony
…………. City
March 12, 20…
My dear Vinod
You will be glad to know that my birthday falls on March 20. I am planning to celebrate it at home. There will be a programme of dance and music. A dinner will also be served. All our friends are coming to the party. I hope you will also join us. I am sure you will enjoy yourself.
Yours sincerely
Prem

Learning to Listen

Activity 13.

The teacher will read the story to the students again. Listen to the story carefully. Write whether the statements are ‘True’ or ‘False’ in the given space.

1. The tree loved the little boy. — (True)
2. The tree liked the boy to swing from the branches of the tree. — (True)
3. The tree became sad whenever the boy came back. — (False)
4. The tree gave the boy a lot of money. — (False)
5. The tree asked the boy to cut off her branches and make a house. — (True)
6. The boy wanted a ship to go to another city. — (False)
7. The tree allowed the boy to cut down her trunk. — (True)
8. At last, the boy wanted a quiet place to sit and rest. — (True)
9. The tree refused the boy from sitting on her old stump. — (False)
10. The story shows that the boy is selfish. — (True)

Learning to Speak.

Activity 13 (Role Play)

The children will work in pairs.
Practise speaking the following sentences with your partner. One of you will become the tree and one will become the boy. After practice, all the pairs will speak in front of the class.
1. The tree: Come, boy, come. Climb up my trunk, swing from my branches, eat apples and be happy.
2. The boy: I am too big to climb and play. I want some money to buy things and have fun. Can you give me some money ?
3. The tree: I have no money but you can take my apples and sell them in the city. Then you will have some money and you will be happy.
4. The tree: Come, boy, come. Climb up my trunk, swing. from my branches, eat apples and be happy.
5. The boy: I am too busy to climb trees. I want to get married. I need a house. Can you give me a house ?
6. The trees : You may cut off my branches. Build a house and be happy.

Comprehension Of Passages

Read the given passages and answer the questions that follow each.

(1) Once there was a tree and she loved a little boy. Every day the boy would come, eat applies and play with her. He would swing from her branches and eat apples. The boy loved the tree very much. And the tree was very happy.

The time went by. The boy grew older. The tree was often alone. One day the boy came to the tree. The tree said, “Come, boy, come. Climb up my trunk, swing from my branches, eat apples and be happy.” “I am too big to climb and play,” said the boy. “I want some money to buy things and have fun. Can you give me some money ?” The tree said, “I have no money but you can take my apples and sell them in the city. Then you will have some money and you will be happy.” The boy did so and went away. The tree was happy.

(i) What made the tree very happy ?
वृक्ष को क्या बात बहुत अधिक खुशी देती थी ?

(ii) Why did the tree give the boy her apples ?
वृक्ष ने लड़के को अपने सेब क्यों दिए ?

(iii) Choose true or false statements.
(a) The boy grew younger.
(b) The boy wanted money to buy things for fun.

(iv) Complete the following sentences according to the meaning of the passage.
(a) The tree was often ————
(b) The tree loved ————
Or
Match the words with their meanings :

(a) alone	go down
(b) climb	lonely
	go up

Answer:
(i) The boy’s love for her made the tree very happy.
(ii) She gave the boy her apples to sell and get money.
(iii)
(a) False
(b) True
(iv)
(a) The tree was often alone.
(b) The tree loved a little boy.
Or
(a) alone – lonely
(b) climb – go up

(2) The boy again stayed away for a long time. One day he came back. The tree was very happy and said, “Come, boy, come. Climb up my trunk, swing from my branches, eat apples and be happy.” The boy said, “I am too sad to play. I want to go to another city for business.

Can you give me a boat that will take me away to another city.” The tree said, “Cut down my trunk and make a boat. Then you can sail away and be happy. The boy did so and sailed away. The tree was very happy, but not really.

After a long time, the boy who was now an old man came back again. “I am sorry, boy. I have nothing to give you,” said the tree. I wish I could give you something. I am just an old stump.” “I don’t need anything now. I just want a quiet place to sit and rest.

I am very tired,” said the boy. “Well, an old stump is good for sitting and resting. Come, boy, sit down and rest.” The boy sat on the stump to rest. And the tree was very happy.

(i) Why was the boy sad ?
लड़का क्यों उदास था ?

(ii) What was the only thing that the boy wanted in the end ?
अंत में लड़का कौन-सी एक मात्र चीज़ चाहता था ?

(iii) Choose true or false statements and write them in your answer book :
(a) The boy had grown old.
(b) He was too sad to play.

(iv) Complete the following sentences according to the meaning of the passage.
(a) Cut down my trunk and ……………..
(b) An old stump is good for ……………
Or
Match the words with their meanings :

(a) business	calm
(b) quiet	trade
	sad

Answer:
(i) The boy was sad because he wanted to go to another city for business, but he had no boat.
(ii) In the end, he just wanted a quiet place to sit and rest.
(iii)
(a) True
(b) True
(iv)
(a) Cut down my trunk and make a boat.
(b) An old stump is good for sitting and resting.
Or
(a) business – trade
(b) quiet – calm

Use Of Words/Phrases In Sentences

1. Swing (Verb)(move to and fro on a swing) –
The girls are swinging in the park.
लड़कियां पार्क में झूला झूल रही हैं।

2. Branches (off-shoots) –
A big tree has many branches.
बड़े वृक्ष की कई शाखाएं होती हैं।

3. Business (trade) –
He has gone out for a business.
वह व्यापार के लिए बाहर गया हुआ है।

4. Climb (go up) –
I can’t climb this wall,
मैं इस दीवार पर नहीं चढ़ सकता।

5. Stump (remaining part of a chopped tree) –
The stump of tree was very hard.
वृक्ष का ढूंठ बहुत ही कठोर था।

6. Another (one more). –
Please give me another pen.
कृपया मुझे एक और पेन दीजिए।

7. Build (make, construct) –
We are building a new house.
हम एक नया मकान बना रहे हैं। .

8. Carry away (take away) –
Carry away your books from here.
अपनी पुस्तकें यहां से ले जाओ।

Word Meanings

The Giving Tree Summary in Hindi

Once there was ……………. tree was happy.

एक बार एक मादा वृक्ष था और वह एक छोटे से बच्चे को प्यार/दुलार करता था। बच्चा प्रतिदिन आता था, सेब खाता था और उसके साथ खेलता था। वह उसकी टहनियों पर झूलता था और सेब खाता था। बच्चा वृक्ष को बहुत प्यार करता था। इसलिए वृक्ष खुश था।

समय बीतता गया। बच्चा बड़ा हो गया। वृक्ष प्रायः अकेला रहता था। एक दिन बच्चा वृक्ष के पास आया। वृक्ष ने कहा, “आओ, बच्चे, आओ। मेरे तने पर चढ़ जाओ, मेरी टहनियों पर झूलो, सेब खाओ और खुश रहो।” बच्चे ने कहा, “मैं इतना बड़ा हो गया हूँ कि मैं चढ और खेल नहीं सकता।

मुझे मनोरंजन के लिए कुछ चीजें खरीदने के लिए कुछ पैसे चाहिएं। क्या तुम मुझे कुछ पैसे दे सकते हो ?” वृक्ष ने कहा, “मेरे पास पैसे नहीं है परन्तु तुम मेरे सेब ले सकते हो और उन्हें ले जाकर शहर में बेच सकते हो तब तुम्हारे पास कुछ पैसा आ जायेगा और तुम खुश रहोगे।”

बच्चे ने वैसा ही किया और चला गया। वृक्ष खुश था। बच्चा लम्बे समय तक वापिस नहीं आया। वृक्ष उदास था। एक दिन बच्चा वापिस आया। वृक्ष ने खुशी से कहा, “आओ, बच्चे, आओ। मेरे तने पर चढ़ जाओ, मेरी टहनियों पर झूलो, सेब खाओ और खुश रहो।” बच्चे ने कहा, “मैं इतना व्यस्त हूँ कि मैं वृक्षों पर नहीं चढ़ सकता।

मैं शादी करना चाहता हूँ। मुझे एक घर चाहिए। क्या तुम मुझे एक घर दे सकते हो ?” वृक्ष ने कहा, “तुम मेरी शाखाओं को काट . सकते हो। घर बना लो और खुश रहो। “बच्चे ने उसकी शाखाओं को काटा और ले जाकर अपना घर बना लिया। वृक्ष खुश था।

The boy again ……… was very happy.

बच्चा फिर से एक लम्बे समय तक दूर रहा। एक दिन वह वापिस आया। वृक्ष बहुत खुश हुआ और कहा, “आओ, बच्चे, आओ। मेरे तने पर चढ़ जाओ, मेरी टहनियों पर झूलो, सेब खाओ और खुश रहो।” बच्चे ने कहा, “मैं इतना उदास हूँ कि मैं खेल नहीं सकता। मैं व्यापार के लिए दूसरे शहर जाना चाहता हूँ।

क्या तुम मुझे एक नाव दे सकते हो जो मुझे दूसरे शहर ले जाये ?” वृक्ष ने कहा, “मेरा तना काट लो और नाव बना लो। तब तुम नाव चला कर दूर जा सकते हो और खुश रह सकते हो।” बच्चे ने वही किया और नाव पर चला गया। वृक्ष खुश हो गया परन्तु वास्तव में वह खुश नहीं था।

बहुत समय बाद वह बच्चा जो अब बूढ़ा आदमी बन चुका था वापिस लौट आया। वृक्ष ने कहा, “बच्चे, मुझे खेद है, मेरे पास तुम्हें देने के लिए कुछ नहीं है। काश! मैं तुम्हें कुछ दे पाता। मैं केवल एक पुराना ढूंठ हूँ।” बालक (बूढ़ा आदमी) ने कहा, “मुझे अब कुछ नहीं चाहिए।

मैं तो केवल बैठने और आराम करने के लिए एक शांत जगह चाहता हूँ। मैं बहुत थक चुका हूँ।” “अच्छा, एक पुराना लूंठ बैठने और आराम करने के लिए अच्छी जगह है। आओ, बच्चे बैठ जाओ और आराम करो।” बालक आराम करने के लिए ढूंठ पर बैठ गया। इससे वृक्ष बहुत ही खुश हो गया।

Retranslation Of Isolated Sentences

1. She loved a little boy.
वह एक छोटे से बालक से प्रेम करती थी।

2. The boy grew older.
लड़का बड़ा हो गया।

3. The tree was often alone.
वृक्ष प्राय: अकेला रहता था।

4. I am too big to climb and play.
मैं इतना बड़ा हो गया हूं कि चढ़ (ऊपर) और खेल नहीं सकता।

5. The tree was happy.
वृक्ष खुश था।

6. The boy did not come back for a long time.
लड़का लम्बे समय तक वापिस नहीं आया।

7. I want to get married.
मैं शादी करना चाहता हूँ।

8. You may cut off my branches.
तुम मेरी शाखाएं काट सकते हो।

9. I want to go to another city for business.
मैं व्यापार के लिए किसी दूसरे शहर जाना चाहता

10. Cut down my trunk and make a boat.
मेरा तना काट कर नाव बना लो।

11. I wish I could give you something.
काश! मैं तुम्हें कुछ दें पाती/पाता।

12. I just want a quiet place to sit and rest.
मुझे केवल बैठने और आराम करने के लिए एक शांत जगह चाहिए।

Punjab State Board PSEB 6th Class English Book Solutions Chapter 2 The Lake of the Moon Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 English Chapter 2 The Lake of the Moon

Activity 1.

Look up the following words in a dictionary. You should seek the following information about the words and put them in your WORDS notebook. :
1. Meaning of the word as used in the lesson (Adjective, Noun, Verb. etc.)
2. Pronunciation (The teacher may refer to the dictionary or the mobile phone for correct pronunciation.)
3. Spellings

majestic	tusker	severe	drought	prevent
messenger	reflect	protection	disturb	to and fro

Vocabulary Expansion

Some animals live or move together. The group of animals have different names. Elephants move in herds, rabbits live in colonies and birds flock together. ‘Herds’ and ‘colonies’ are collective nouns. Collective nouns are names for a ‘collection’ or a ‘number’ of people or things.

कुछ पशु एक साथ समूह में रहते हैं। पशुओं या वस्तुओं के समूह को विभिन्न नाम दिए जाते हैं, जैसे – Herd of elephants (हाथियों का झुंड), Colony of rabbits (खरगोशों की बस्ती), flock of birds (पक्षियों का समूह) Collective Nouns कहलाते हैं।

Let us look at some more collective nouns.

1. Collection of horses – team of horses
2. group of ants – army of ants
3. group of vultures – wake of vultures
4. group of cards – pack of cards
5. group of ladies – bevy of ladies

Activity 2.

Match the following things with their group name :

Answer:

Learning to Read and Comprehend

Activity 3.

Choose the correct option and put a tick :

Question 1.
What happened in the area where the elephants lived ?
(a) there were floods
(b) there was no water
(c) there was fire in the jungle.
Answer:
(b) there was no water.

Question 2.
The elephant king told the elephant to go to :
(a) different lakes
(b) the moon
(c) different directions
Answer:
(c) different directions

Question 3.
What was close to the lake ?
(a) a big forest
(b) a colony of rabbits
(c) the moon
Answer:
(b) a colony of rabbits.

Question 4.
Why did rabbits panic ?
(a) thousands of rabbits died
(b) elephants would drink all the water in the lake
(c) the moon would get angry
Answer:
(a) thousands of rabbits died.

Question 5.
What did the king of rabbits want other rabbits to find?
(a) water
(b) another place to go
(c) solution
Answer:
(c) solution

Question 6.
What did one little rabbit say?
(a) fight the elephants
(b) hide till the elephants go away
(c) make him a messenger to the elephant king
Answer:
(c) make him a messenger to the elephant king

Question 7.
What did the little rabbit climb?
(a) a mountain
(b) a huge rock
(c) on the back of the elephant king
Answer:
(b) a huge rock

Question 8.
What did the little rabbit say to the Elephant King ?
(a) that he was the messenger of the Moon
(b) he ordered the king to leave their area
(c) that the elephants should be ready for a fight
Answer:
(a) that he was the messenger of the Moon

Question 9.
What message does he give to the King?
(a) that the elephant herd had soiled the water of the holy lake
(b) rabbits, were under the special protection of the moon
(c) both ‘a’ and ‘b’
Answer:
(c) both ‘a’ and ‘b’.

Question 10.
Where does the rabbit take the elephant king ?
(a) a lake
(b) another forest
(c) none of the above
Answer:
(a) a lake.

Activity 4.

Answer the following questions :

Question 1.
What happened to the place where the herd of elephants lived ?
उस स्थान को क्या हुआ जहां हाथियों का झुंड रहता था ?
Answer:
There was a severe drought (भीषण सुखा) and there was no water.

Question 2.
Where was the water found ?
पानी कहां मिला था ?
Answer:
The water was found in a lake in another jungle.

Question 3.
Who became the messenger ?
संदेशवाहक कौन बना?
Answer:
A little rabbit became the messenger.

Question 4.
Why did the water move to and fro ?
पानी इधर-उधर क्यों हिलने लगा ?
Answer:
The water moved to and fro because it was disturbed.

Question 5.
Why did the elephant king believe that the Moon had become angrier ?
राजा हाथी को इस बात का विश्वास क्यों हुआ कि चांद और अधिक क्रोधित हो उठा है ?
Answer:
It was so because the Moon had started moving to and fro.

Learning Language

Noun : Gender

Gender is a type of noun. There are four types of Genders.

1. Masculine Gender : The names of all male persons or animals (सभी नर व्यक्तियों या पशुओं के नाम) are of Masculine Gender. Example : man, uncle, lion, prince, master, etc.

2. Feminine Gender :
The names of all female persons or animals (सभी मादा व्यक्तियों या पशुओं के नाम) are of Feminine Gender. Example : woman, daughter, queen, lioness, etc.

3. Neuter Gender :
Things that do not have life (सभी निर्जीव वस्तुएं) are neither male or female. They belong to the Neuter Gender. Example : knife, computer, tree, chair, table, cycle, etc.

4. Common Gender :
Names that can be used for both males and females (वे नाम जिनका प्रयोग नर तथा मादा दोनों के लिए किया जा सकता है) are of Common Gender. Example : child, teacher, student, parent, leader, etc.

Change of Gender

Activity 5.

Sometimes the word is slightly changed and-ess is added. Some examples are given in the table.
Complete the ones that have been left blank in the table. (teacher must help] :

Activity 6.

Many nouns have different words for the Masculine and the Feminine. Some examples are done for you. Complete the ones that have been left blank in the table. [teacher must help] :

Activity 7.

Sometimes half the word that shows gender gets changed. Some examples are done for you. Complete the ones that have been left blank in the table. [teacher must help] :
Masculine milkman

Activity 8.

Some words change but their patterns are different. Some examples are done for you. Complete the ones that have been left blank in the table. [teacher must help] :

नोट :-Magician वास्तव में Common gender है।

Activity 9.

Some words are common to both genders. These words can be used for both males and females. Such words are called Common Gender. Some examples are done for you. Complete the ones that have been left blanks in the table, [teacher must help]:

pilot	friend
bird	parent
baby	teacher
doctor	member
child	candidate
president	shopkeeper
artist	enemy
pupil	player

Activity 10.

Some words have no gender. Such words are called Neuter gender. Some examples are done for you. Complete the ones that have been left blank in the table, [teacher must help]:

Neuter Gender
chair	mountain
paper	fan
book	computer
school	camera
pencil	photo
map	table
scooter	rickshaw

Activity 11.

Fill in the blanks using the correct option:
aunt, cow, queen, uncle, pilot, man, lady, hen, cock, duck
1. A ………………. wears a crown.
2. A …………… flies an aeroplane.
3. My grandmother is an old ……………
4. My father is a very kind and caring ……….
5. A ………….. gives us milk.
6. A ………….. lays eggs.
7. My father’s brother is my ………….
8. My mother’s sister is my
9. A ……………. quacks all day long in the pond.
0. A ………… says cock-a-doodle-doo.
Answer:
1. queen
2. pilot
3. lady
4. man
5. cow
6. hen
7. uncle
8. aunt
9. duck
10. cock

Activity 12

Write the opposite gender.
1. husband — wife
2. master — mistress
3. milkmaid — milkman
4. Peahen — peacock
5. nephew — niece
6. washer man — washer woman
7. president — president
8. queen — king
9. goose — gander
10. princess — prince

Reading a short passage

Activity 13

Read the story and do as directed :

The king was very angry. He ordered his guards to put his minister in prison. The minister had argued with the king on some law and order issue. The minister was put in prison. One day, the emperor went to the prison to see his minister. The king told him. “I will set you free on one condition. You must bring me a horse that is neither white nor black nor brown nor grey”.

The minister was surprised at this demand. However, he agreed to this condition. A week later, the minister came to the palace. “Have you found a horse ?” the King asked. “Yes, my lord”, the minister replied. “But I will show him to you only on a religious day.

The king agreed. Let me know the next religious day. The minister replied, “I will show you the horse on any day other than Sunday, Monday, Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday or Saturday.”

The king started laughing. He was cleverly outsmarted by his minister. The minister was set free and promoted to the next higher position.

A. Write the meanings of :
(a) outsmart – outwit,पछाड़ देना
(b) issue – matter,मामला

B. Answer the following:

(a) Why was the King angry ?
Answer:
The King was angry because his minister had argued with him on some law and order issue.

(b) Why was the minister surprised at King’s demand ?
Answer:
The minister was surprised because there was no horse of the colour the king wanted.

Choose the right option.

Question 1.
The argument between the king and the minister was about
(a) law and order issue
(b) religious issue
(c) war issue.
Answer:
(a) law and order issue.

Question 2.
The king ordered his guards to put his minister in prison because the minister had
(a) failed to reach the palace on time.
(b) not obeyed the king’s orders.
(c) argued with him on law and order issue.
Answer:
(c) argued with him on law and order issue.

Question 3.
The minister was surprised at the king’s demand because
(a) all horses are either black or brown or grey or white.
(b) there were no horses in the kingdom.
(c) there was no time to find a horse that the king wanted.
Answer:
(a) all horses are either black or brown or grey or white.

Activity 14(Pairwork):

Write as many words as you can think of that rhyme with the following words. One rhyming word is given for each word. And practise speaking them with your partner.

नोट :- विद्यार्थी इन्हें बोलने का अभ्यास करें।

Learning to Write

Letter Writing (Informal)

Writing a letter is an art. It has a set format that must be followed. Given ahead is the format.
Answer:

नोट-विद्यार्थी पत्र लिखते समय इस Format का प्रयोग करें।

Activity 15

Write a letter to your uncle thanking him for the beautiful gift he has sent to you.
Answer:
28 Moti Nagar
Ludhiana
March 29, 20….
My dear Uncle,
Last Monday was my birthday. I received many other gifts too. But your gift was the best one. The watch had a silver dial and a golden chain. All praised this beautiful watch. I felt proud of you. The watch will be very useful to me. It will make my life regular and punctual. I shall never be late for school now. I shall keep this watch with great care. After all, this is a token of your love for me. I celebrated it at home. A big cake was cut. Most of our near and dear ones were present. But you were absent. I missed you very much. However, you did not forget the day. You have sent me a gift.
With regards
Yours lovingly
Ravi
Address :
Shri Manohar Lal
Prem Street
Joginder Nagar
Rohtak.

Comprehension Of Passages

Read the given passages and answer the questions that follow each :

(1) A severe drought hit the area. There was no rain for some years. All the rivers and ponds dried up. Birds and animals started dying of thirst. The wild elephants suffered too due to lack of water. The king of elephants understood that many of them would die of thirst if they did not get water soon. He had to find water for his herd as quick as possible. He told the elephants to go in different directions to look for water.

One of them found a large lake full of water in another jungle far away. The king was happy. He ordered all the elephants to start moving towards the lake. It was a beautiful lake. However close to the lake was a colony of rabbits. The elephants had to pass through that colony. Thousands of rabbits were crushed to death and thousands more were injured. The rabbits were in a state of panic.

(i) What was the effect of drought on birds and animals ?
पशु-पक्षियों पर सूखे का क्या प्रभाव पड़ा ?

(ii) Who found water ? Where was it ?
पानी किसे मिला ? यह कहां था?

(iii) Choose true or false statements and write them in your answer book :
(a) Close to the lake was a colony of rabbits.
(b) The elephants had to pass through the lake.

(iv) Complete the following sentences according to the meaning of the passage.
(a) Thousands of rabbits were crushed ……….
(b) The …………. were in a panic.
Or
Match the words with the meanings :

(a) panic	wounded
(b) injured	great fear
	captured

Answer:
(i) The birds and animals started dying of thirst.
(ii) One of the elephants found water. It was in a large lake in another jungle far away.
(iii)
(a) True
(b) False.
(iv)
(a) Thousands of rabbits were crushed to death.
(b) The rabbits were in a panic.
Or
(a) panic — great fear
(b) injured — wounded.

(2) The rabbits thought and thought. How could they stop the elephants ? One little rabbit stoop up. “Your Majesty,” he said, “if you send me as your messenger to the king of the elephants, I may be able to find a solution.” “Who said these words is not mentioned.”

The little rabbit hurried to the spot where elephants lived. He saw a group elephants returning from the lake. Right in the middle was the king of elephants. To get near him was impossible. “I will be crushed to death,” thought the rabbit. So he climbed up a huge rock.

“O king of the elephants,” he shouted, “Hear me, please.” The king heard his voice and turned towards him.“Who are you ?” he asked. “I am a messenger.” replied the rabbit. “A messenger ? From whom ?” “I am a messenger from the mighty Moon.”

(i) Why did the rabbit not go near the king of elephants ?
खरगोश हथियों के राजा के निकट क्यों न गया ?

(ii) What did he do instead ?
इसकी बजाय उसने क्या किया ?

(iii) Choose true. or false statements and write them in your answer book :
(a) The king did not hear the rabbit.
(b) The king of the elephants was in the middle of the group.

(iv) Complete the following sentences according to the meaning of the passage.
(a) The king heard his voice and ……..
(b) I am a messenger from ………..
Or
Match the words with the meanings :

(a) spot	place/site
(b) huge	far away
	very big

Answer:
(i) The rabbit did not go near the king of elephants lest he should be crushed to death.
(ii) He climbed up a huge rock.
(iii)
(a) False
(b) True.
(iv)
(a) The king heard his voice and turned towards him.
(b) I am a messenger from the mighty Moon.
or
(a) spot — place/site
(b) huge – very big.

(3) “Sir, the Moon says,” said the little rabbit, “You, the king of the elephants, have brought your herd to my holy lake. You and your herd have soiled its water. You and your herd have killed thousands of rabbits on your way to the lake.

You must know that rabbits are under my special protection. Everyone knows that the king of the rabbits lives with me. I ask you not to kill any more rabbits. If you do not agree, something bad will happen to you and your herd.” The king of the elephants was shocked.

He looked at the little rabbit. “You are right,” he said. “We may have killed many rabbits on our way to the lake. I shall see that you do not suffer anymore. I shall request the Moon to forgive me for my sins. Please tell me what I should do.”

(i) What was the Moon’s message to the king of elephants ?
हाथियों के राजा के नाम चांद का क्या संदेश था ?

(ii) Who wanted the Moon to foregive him and for what ?
चांद से माफ़ी कौन चाहता था और किस बात के लिए ?

(iii) Choose true or false statements and write them in your answer book :
(a) The elephants had killed thousands of rabbits.
(b) The king of the elephants was happy.

(iv) Complete the following sentences according to the meaning of the passage.
(a) If you do not agree something bad will happen to ………..
(b) I shall see that ……
Or
Match the words with their meanings :

(a) protection	punishment
(b) sins	defence
	bad deeds

Answer:
(i) The Moon’s message was not to kill any more rabbits.
(ii) The king of elephants wanted the Moon to forgive him for his sins.
(iii)
(a) True
(b) False
(iv)
(a) If you do not agree something bad will happen to you and your herd.
(b) I shall see that you do not suffer anymore.
Or
(a) protection – defence
(b) sins – bad deeds.

Use Of Words/Phrases In Sentences

1. Huge (very big) —
A palace is a huge building.
महल एक बहुत बड़ा भवन होता है। I

2. Due to (because of —
could not attend the meeting due to illness.
बीमारी के कारण मैं मीटिंग में न जा सका।

3. Look for (search) —
We are looking for our lost bal.
हम अपनी गुम हुई गेंद ढूंढ रहे हैं।

4. Disturb (interrupt) —
Don’t disturb me. I am doing my homework.
मेरे काम में बाधा मत डालो। मैं घर का काम कर रहा हूँ।

5. Severe (acute) —
I have severe pain in my body.
मेरे शरीर में बहुत अधिक दर्द है।

6. To and fro (here and there) —
The swing was moving to and fro.
झूला इधर-उधर आ जा रहा था।

7. Majestic (grand) —
The Taj Mahal is a majestic building.
ताजमहल एक शानदार इमारत है।

8. Prevent (stop) —
I could not prevent him to soil his clothes.
मैं उसे अपने कपड़े गंदे करने से न रोक सका।

9. Reflect (cast back/give back) —
Water reflects light.
पानी प्रकाश को परावर्तित करता है

10. Injured (wounded) —
Many people were injured in the accident.
दुर्घटना में कई लोग घायल हो गए।

11. Occur to (strike one’s mind) —
It did not occur to me that I was running into danger.
मैं यह न समझ सका कि मैं खतरे में पड़ रहा हूं।

Word Meanings 

The Lake of the Moon Summary in Hindi

Once upon a time …………………………. state of panic.

एक समय की बात है, जंगल में हाथियों का एक बहुत बड़ा झुंड रहता था। उनका राजा एक बहुत बड़ा राजसी हाथी था जो अपने झुंड से बहुत प्यार करता था। उस क्षेत्र में भयंकर सूखा पड़ा। कुछ वर्षों से वहाँ वर्षा नहीं हुई थी। सभी नदियां तथा तालाब सूख गए। पक्षी और जानवर प्यास से मरने लगे।

जंगली हाथियों को भी पानी की कमी के कारण मुसीबत का सामना करना पड़ा। हाथियों का राजा समझ गया यदि उन्हें शीघ्र ही पानी नहीं मिला तो उनमें से बहुत से मर जाएंगे। उसे जल्दी से जल्दी अपने झुंड के लिए पानी की तलाश करनी होगी। उसने हाथियों को अलग-अलग दिशा में जाकर पानी ढूंढने के लिए कहा।

उनमें से एक को दूर किसी दूसरे जंगल में पानी से भरी एक बड़ी झील मिली। राजा खुश हुआ। उसने सभी हाथियों को उस झील की ओर चलने का आदेश दिया।झील सुन्दर थी। परन्तु झील के निकट खरगोशों की एक बस्ती थी। हाथियों को उस बस्ती में से होकर जाना पड़ता था। हजारों खरगोश मारे जाते थे और उससे भी कई हजार अधिक खरगोश घायल हो जाते थे। खरगोश आतंकित थे।

Thinking …………..not mentioned.

उनके राजा ने एक सभा बुलाई। उसने कहा, “जंगली हाथियों का एक झुंड हमारी बस्ती में से निकलता है। उन्होंने हमें हजारों की संख्या में पहले ही मार डाला है और कई हजार घायल हो गए हैं। हमें शीघ्र ही जरूरी कदम उठा कर और अधिक मौतों को रोकना होगा। मैं चाहता हूँ कि तुम सब अपनी जाति की सुरक्षा के लिए किसी तरीके पर विचार करो” खरगोशों ने बार-बार सोचा। हाथियों को कैसे रोका जाए? एक छोटा सा खरगोश उठ खड़ा हुआ। उसने कहा, “महाराज, यदि आप मुझे हाथियों के राजा के पास अपना दूत बनाकर भेजे तो मैं कोई समाधान निकाल पाऊँगा।”

The little Rabbit ………………………. I should do.”

छोटा खरगोश तेज़ी से उस स्थान की ओर गया जहाँ हाथी रहते थे। उसने हाथियों के एक समूह को झील से वापिस आते देखा। उनके बिल्कुल बीच हाथियों का राजा था। उसके पास पहुँचना असंभव था ( खरगोश ने सोचा, “मैं तो कुचलकर मारा जाऊँगा।” इसलिए वह एक बहुत बड़ी चट्टान पर चढ़ गया। वह चिल्लाया, ” ओ, हाथियों के राजा कृपया मेरी बात सुनें।” राजा ने आवाज़ सुनी और उसकी ओर मुड़ा। उसने कहा, “कौन हो तुम ?” खरगोश ने उत्तर दिया, “मैं एक दूत हूँ।” “एक दूत ? किसके यहाँ से ?” “मैं शक्तिशाली चंद्रमा का दूत हूँ।” “सच में ? तुम क्या चाहते हो? क्या मेरे लिए चंद्रमा का कोई संदेश है?”

“हाँ, हाँ महाराज, परन्तु तुम मुझसे क्रोधित मत होना। मैं तो केवल एक दूत हूँ। मैं तो केवल अपना कर्त्तव्य निभा रहा हूँ।” राजा हाथी ने कहा, “बिल्कुल ठीक, एक दूत को उसके कुछ भी कहने के लिए दण्डित नहीं किया जाता। तुम कहो जो भी कहने के लिए आए हो। मैं तुम्हें कोई हानि नहीं पहुँचाऊंगा। तुम तो केवल अपना कर्तव्य निभा रहे हो।” छोटे से खरगोश ने कहा, “श्री मानजी, चंद्रमा कहता है “हाथियों के राजा, तुम अपने झुंड को मेरी पवित्र झील पर लाए हो। तुमने और तुम्हारे झंड ने मेरे जल को गंदा कर दिया है। तुमने और तुम्हारे झंड ने झील की ओर जाते हुए हजारों खरगोशों को मार डाला है। तुम्हें पता होना चाहिए कि खरगोश मेरे विशेष संरक्षण में हैं। सभी जानते हैं कि खरगोशों का राजा मेरे साथ रहता है।

मैं तुम्हें कह रहा हूँ कि अव और खरगोशों को मत मारना। यदि तुम नहीं मानोगे तो तुम्हें और तुम्हारे झुंड के साथ कुछ बुरा होगा।” राजा को दुख पहुँचा। उसने छोटे से खरगोश की ओर देखा। “तुम ठीक कह रहे हो।” उसने कहा हो सकता है, “हमने झील के रास्ते में बहुत से खरगोशों को मार डाला हो। मैं इस बात का ध्यान रखूगा कि तुम्हें अब और अधिक कष्ट न उठाना पड़े। मैं चंद्रमा से निवेदन करूंगा कि वह मुझे मेरे पापों के लिए क्षमा कर दें। कृपया मुझे बताओ कि मुझे क्या करना चाहिए।”

“Come with me ………………….. fooled or befooled ?

खरगोश ने उत्तर दिया, “मेरे साथ अकेले आओ। आओ, मैं तुम्हें चंद्रमा के पास ले चलता हूँ।” छोटा खरगोश भारी भरकम हाथी को झील पर ले गया। वहाँ उन्होंने शांत (ठहरे हुए) जल में चांद का प्रतिबिंब (परछाईं) देखा। छोटे झील सुन्दर थी। परन्तु झील के निकट खरगोशों की एक बस्ती थी। हाथियों को उस बस्ती में से होकर जाना पड़ता था। हजारों खरगोश मारे जाते थे और उससे भी कई हजार अधिक खरगोश घायल हो जाते थे। खरगोश आतंकित थे।

Thinking …….. not mentioned.

उनके राजा ने एक सभा बुलाई। उसने कहा, “जंगली हाथियों का एक झुंड हमारी बस्ती में से निकलता है। उन्होंने हमें हजारों की संख्या में पहले ही मार डाला है और कई हजार घायल हो गए हैं। हमें शीघ्र ही जरूरी कदम उठा कर और अधिक मौतों को रोकना होगा। मैं चाहता हूँ कि तुम सब अपनी जाति की सुरक्षा के लिए किसी तरीके पर विचार करो” खरगोशों ने बार-बार सोचा। हाथियों को कैसे रोका जाए? एक छोटा सा खरगोश उठ खड़ा हुआ। उसने कहा, “महाराज, यदि आप मुझे हाथियों के राजा के पास अपना दूत बनाकर भेजे तो मैं कोई समाधान निकाल पाऊँगा।”

The little Rabbit …………. ……………. I should do.

” छोटा खरगोश तेज़ी से उस स्थान की ओर गया जहाँ हाथी रहते थे। उसने हाथियों के एक समूह को झील से वापिस आते देखा। उनके बिल्कुल बीच हाथियों का राजा था। उसके पास पहुँचना असंभव था ( खरगोश ने सोचा, “मैं तो कुचलकर मारा जाऊँगा।” इसलिए वह एक बहुत बड़ी चट्टान पर चढ़ गया।

वह चिल्लाया, ” ओ, हाथियों के राजा कृपया मेरी बात सुनें।” राजा ने आवाज़ सुनी और उसकी ओर मुड़ा। उसने कहा, “कौन हो तुम ?” खरगोश ने उत्तर दिया, “मैं एक दूत हूँ।” “एक दूत ? किसके यहाँ से ?” “मैं शक्तिशाली चंद्रमा का दूत हूँ।” “सच में ? तुम क्या चाहते हो? क्या मेरे लिए चंद्रमा का कोई संदेश है?”

“हाँ, हाँ महाराज, परन्तु तुम मुझसे क्रोधित मत होना। मैं तो केवल एक दूत हूँ। मैं तो केवल अपना कर्त्तव्य निभा रहा हूँ।” राजा हाथी ने कहा, “बिल्कुल ठीक, एक दूत को उसके कुछ भी कहने के लिए दण्डित नहीं किया जाता। तुम कहो जो भी कहने के लिए आए हो। मैं तुम्हें कोई हानि नहीं पहुँचाऊंगा। तुम तो केवल अपना कर्तव्य निभा रहे हो।

” छोटे से खरगोश ने कहा, “श्री मानजी, चंद्रमा कहता है “हाथियों के राजा, तुम अपने झुंड को मेरी पवित्र झील पर लाए हो। तुमने और तुम्हारे झंड ने मेरे जल को गंदा कर दिया है। तुमने और तुम्हारे झंड ने झील की ओर जाते हुए हजारों खरगोशों को मार डाला है। तुम्हें पता होना चाहिए कि खरगोश मेरे विशेष संरक्षण में हैं।

सभी जानते हैं कि खरगोशों का राजा मेरे साथ रहता है। मैं तुम्हें कह रहा हूँ कि अव और खरगोशों को मत मारना। यदि तुम नहीं मानोगे तो तुम्हें और तुम्हारे झुंड के साथ कुछ बुरा होगा।” राजा को दुख पहुँचा। उसने छोटे से खरगोश की ओर देखा। “तुम ठीक कह रहे हो।” उसने कहा हो सकता है, “हमने झील के रास्ते में बहुत से खरगोशों को मार डाला हो। मैं इस बात का ध्यान रखूगा कि तुम्हें अब और अधिक कष्ट न उठाना पड़े। मैं चंद्रमा से निवेदन करूंगा कि वह मुझे मेरे पापों के लिए क्षमा कर दें। कृपया मुझे बताओ कि मुझे क्या करना चाहिए।”

“Come with me ………………….. fooled or befooled ?

खरगोश ने उत्तर दिया, “मेरे साथ अकेले आओ। आओ, मैं तुम्हें चंद्रमा के पास ले चलता हूँ।” छोटा खरगोश भारी भरकम हाथी को झील पर ले गया। वहाँ उन्होंने शांत (ठहरे हुए) जल में चांद का प्रतिबिंब (परछाईं) देखा। छोटे

खरगोश ने कहा, “महाराज, चांद से मिलें।” हाथी ने अपनी सूंड को जल में डुबोया और कहा, “कृपया मुझे चांद की पूजा करने दो।” जैसे ही पानी को छेड़ा गया पानी में चांद इधर-उधर हिलने लगा। खरगोश ने कहा, ” अब, चाँद पहले से भी अधिक क्रोधित है।” राजा हाथी ने पूछा, ” क्यों ? मैंने ऐसा क्या किया ?” खरगोश ने उत्तर दिया, “आपने झील के पवित्र जल को छुआ है।” हाथी ने अपना सिर झुका लिया।

“कृपया चंद्रमा से कहो मुझे माफ कर दें। हम आगे से कभी भी इस झील के पवित्र जल को नहीं छुएंगे न ही हम फिर कभी उन खरगोशों को हानि पहुँचाएंगे जो चांद के सबसे प्रिय हैं।” इस तरह राजा और उसका झुंड वहां से चले गए। शीघ्र ही वर्षा होने लगी और हाथी खुशी से रहने लगे। उन्हें यह कभी भी नहीं पता चला कि एक छोटे से खरगोश ने उन्हें मूर्ख बनाया है या चकमा दिया है।

Retranslation Of Isolated Sentences

1. Once upon a time, a large herd of elephants lived in a jungle. .
एक समय की बात है जंगल में हाथियों का एक बहुत बड़ा झुंड रहता था।

2. There was no rain for some years.
कुछ वर्षों से वर्षा नहीं हुई थी।

3. The wild elephants suffered too due to lack of water.
जंगली हाथियों को भी पानी की कमी के कारण मुसीबत का सामना करना पड़ा।

4. He had to find water for his herd as quickly as possible.
उसे जल्दी से जल्दी अपने झुंड के लिए पानी की तलाश करनी थी।

5. It was a beautiful lake.
झील सुंदर थी।

6. The rabbits were in a state of panic.
खरगोश आतंकित/भयभीत थे।

7. They have already killed thousands of us.
उन्होंने हमें हजारों की संख्या में पहले ही मार डाला है।

8. The rabbits thought and thought.
खरगोशों ने बार-बार सोचा।

9. Who said these words is not mentioned.
ये शब्द किसने कहे इसका कोई पता नहीं।

10. I will be crushed to death..
मैं तो कुचल (रौंद) कर मारा जाऊँगा।

11. I am a messenger from mighty moon.
मैं शक्तिशाली चंद्रमा का दूत हूँ।

12. You and your herd have soiled its water.
तुमने और तुम्हारे झुंड ने इसके जल को गंदा कर दिया है।

13. The king of the elephants was shocked.
हाथियों का राजा दुखी हो उठा।

14. Please ask the Moon to forgive me.
कृपया चद्रंमा से कहो कि वह मुझे माफ कर दें।

Punjab State Board PSEB 7th Class English Book Solutions Poem 4 There was a Naughty Boy Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 English Poem 4 There was a Naughty Boy

Activity 1.

Look up the following words in a dictionary. You should seek the following information about the words and put them in your WORDS notebook.
1. Meaning of the word as used in the poem (adjective/noun/verb, etc.)
2. Pronunciation (The teacher may refer to the dictionary or the mobile phone for correct pronunciation.)
3. Spellings

Scotland

ground

yard

weighty

fourscore

wondered

Vocabulary Expansion

Activity 2

The naughty boy ran away to Scotland from England to see the people there. There, he found that things in Scotland were just the same as in England. To show that things were similar, the poet uses the word “as’. Write about the things that are similar in the space given. One example is given.

1. The naughty boy found that the ground in Scotland was as hard as in England
2. The naughty boy found that the yard in Scotland was as long as in England.
3. The naughty boy found that the song in Scotland was as merry as in the England.
4. The naughty boy found that the cherry in Scotland was as red as in England.
5. The naughty boy found that as weighty as in England.
6. The naughty boy found that the fourscore in Scotland was as eighty as in England.
7. The naughty boy found that the door in Scotland was as wooden as in England.

Activity 3.

Read the following lines from the poem.

That a door
Was as wooden
The door in the poem was ‘wooden’. Let us see some other things which are made of wood. Select the things in the box below that are made of wood and underline them.

table	car	mobile phone	television
boat	laptop	bed	cupboard

Answer:
table, boat, bed, cupboard.

Activity 4.

Three words are given in each column. Fill in the blanks with the names of the material with which the things in each column are made of.

Answer:
stell, Wood, cloth, rubber.

Learning to Read and Comprehend

Activity 5.

Answer the following questions.

Question 1.
Where did the naughty boy run away from ?
शरारती लड़का कहाँ से भाग कर आया था ?
Answer:
The naughty boy ran away from England.

Question 2.
Where did the naughty boy go?
शरारती लड़का कहाँ गया ?
Answer:
He went to Scotland.

Question 3.
Why did he go there ?
वह वहाँ क्यों गया ?
Answer:
He went there to see the people living there.

Question 4.
What different things did the boy see in Scotland ?
लड़के को स्काटलैंड में कौन-सी भिन्न चीजें देखीं ?
Answer:
The boy saw nothing different in Scotland.

Question 5.
What did the boy wonder about ?
लड़के को किस बात की हैरानी हुई ?
Answer:
He wondered that everything in Scotland was the same as it was in England. Learning Language

Activity 6.

The poem “There was a Naughty Boy’ is very interesting. It describes many things. To describe the things, the poet uses many adjectives. The title of the poem “There was a Naughty Boy’ also has an adjective to describe the boy. Find some more adjectives from the grid given below.

Look at the following two sentences.
1. I am hungry.
2. I am starving.

What is the difference between ‘hungry’ and ‘starving’ here?
Here, sentence 2 tells the reader that ‘I am very hungry (starving). ‘Starving’ means “very hungry’. ‘Starving’, ‘therefore’, is the stronger adjective.

Activity 7.

Match the adjective in Column A with its stronger adjective in Column B. Column A

Column A Adjective	Column B Stronger Adjective
hungry	starving
tired	beautiful
pretty	enraged
nice	exhausted
intelligent	excellent
angry	brilliant
clean	spurious
bad	hygienic
fake	dreadful

Answer:
Hungry — starving, tired – exhausted, pretty – beautiful, nice – excellent, intelligent – brilliant, angry – enraged, clean – hygienic, bad – dreadful, fake – spurious.

Learning to Listen (Class Activity)

Activity 8.

The teacher will speak clearly and give instructions to the students. Students will close their books and listen to the instructions and follow them.
Now repeat the same activity. The teacher will ask a student to come to the front and read the instructions to other students.
Appendix

Learning to Speak (Pairwork)

Activity 9.

Read the following pairs of words aloud with proper stress.
1. hard, yard हाँअड्, याअड्)
2. long, song (लँग,साँग))
3. red, lead (रेड, लैड)
4. weighty, eighty (वेराटी, राअटी)
5. found, ground (फउंड, ग्राउंड)
नोट – विद्यार्थी स्वंय करें

Activity 10.

Discuss in your group what the naughty boy would like to see in Punjab if he came to India and what he would do here.
Some hints :
1. The Golden Temple
2. Vaisakhi Fair
3. Giddha
4. Bhangra
Answer:
Punjab is a land of ten great Sikh Gurus, Gurudwaras and temples. People here are very brave, hard-working and cheerful. The naughty boy, therefore, would see, a scene totally different from England. He would visit the Golden Temple, Jallianwalla Bagh and famous Durgyana Temple. If he came in April, he would visit the Vaisakhi Fair. He would enjoy Giddha and Bhangra, the classical dances of the Punjab. He would also like to see the green and golden fields of wheat crop. Moreover, he would do heavy shopping and take back with him a number of symbols of the Punjabi Culture.

Learning to Use Language (Group work)

Activity 11.

Discuss in your group which places would you like to see in London and why ? Here are some pictures.

Buckingham Palace where the Queen of United Kingdom lives

Westminster Abbey and the Big Ben Clock Tower

London Eye – a giant wheel, riding on which you can see the whole of London
Answer:
London, the capital of England is a beautiful city to visit. There are many places worth visiting. If I go to London. I would like to visit Buckingham Palace, the Westminster Abbey, the Big Ben Clock Tower and the London eye first.

The Buckingham Palace is a majestic building. It is the royal palace of the Queen of U.K. The Westminster Abbey is a huge royal church. It is situated in the centre of the city offering daily services for all. It is also – World Heritage cite.

The Big Ben Tower is another building worth visiting. Big Ben is the nickname of the striking clock of the tower. The clock is known for it accuracy. The London Eye is a giant wheel. It is thrilling to have a ride on it. The ride enables you to see the whole of London.

Stanzas For Comprehension

Read the following stanzas carefully and answers the questions that follow each :

(1) There was a naughty boy,
And a naughty boy was he
He ran away to Scotland
The people there to see.

1. Why did the naughty boy run to Scotland ?
शरारती लड़का स्कॉटलैंड क्यों भाग गया ?

2. Why does the poet repeat the word ‘naughty’.
कवि लडके के लिए ‘naughty’ शब्द को क्यों देहराता है|

3. Name the poem and the poet.
कविता और कवि का नाम लिखें।
Answers
1. The naughty boy ran to Scotland to see the people there.
2. The poet repeats the word ‘naughty’ to say that the boy was most mischievous or the naughties one.
3. The name of the poem is ‘There was a Naughty Boy’ and that of the poet is John Keats.

(2) Was as weighty,
That fourscore
Was as eighty,
That a door
Was as wooden,
As in England
So he stood in his shoes
And he wondered,
He wondered,
He stood in his shoes,
And he wondered.

1. What ‘similarity’ did he find about the ground, the door there ?
वहां धरती और दरवाजे के बारे में क्या (किस समानता का) पता चला ?

2. What wondered him ? What words show he surprise ?
उसे किस बात की हैरानी हुई ? कौन-से शब्द उसकी हैरानी को व्यक्त करते हैं ?

3. What is the central idea of the poem ? कविता का केन्द्रीय भाव क्या है ?
Answer.
1. He found that the ground was as hard and the door was as wooden as in England.
2. Similarity in everything in England and in the place where he was (Scotland) wondered him. The words ‘He stood in his shoes’ show his surprise.
3. The poem brings out that no places are different, no men are different in the world. Their way of life is the same. The things they use and the activities they are involved in are similar. :

Word Meanings

There was a Naughty Boy Summary in Hindi

एक शरारती लड़का (इंग्लैंड) का था। वह यह देखने के लिए स्कॉटलैंड भाग गया कि वहां के लोग कैसे हैं। वह देख कर हैरान रह गया कि वहाँ की धरती इंग्लैंड की धरती की तरह सख्त है। वहां के गज़ की लम्बाई भी उतनी है जितनी कि इंग्लैंड में। स्कॉटलैंड तथा इंग्लैंड के गीतों, फलों तथा धातुओं के गुणों में भी समानता थी।

उदाहरण के लिए गीत आनन्द भरे थे, चैरी लाल थी तथा सीसा भारी था। वहां की गणना का मानक कोड़ी (20 वस्तुएं) भी एक जैसा था। वास्तव में यह सब कुछ हैरान कर देने वाला था।

Punjab State Board PSEB 7th Class English Book Solutions Poem 3 An Earthquake Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 English Poem 3 An Earthquake

Activity 1.

Look up the following words/phrases in a dictionary. You should seek the following information about the words and put them in your WORDS notebook.
1. Meaning of the word as used in the poem (adjective/noun/verb. etc).
2. Pronunciation (The teacher may refer to the dictionary or the mobile phone for correct pronunciation
3. Spellings

trembling	confirmed	crashing down	stood tall	fragmented
crawls	rubble	debris	cosy	tombs

Vocabulary Expansion

Activity 2.

Write five pairs of rhyming words from the poem.

1. awake-shake
2. fake-quake
3. tall-crawl
4. debris-trees
5. found-ground
6. shake-fake
7. down-town

Activity 3.

Have you ever experienced an earthquake? It may result in a disaster if the earthquake is big. There are two types of disasters-natural and man-made. Study the image below.

Look at the picture and make a list of all the natural as well as man-made disasters.

Natural Disasters — Man-made Disasters

1. Cyclones — Terrorism
2. Drought — Bomb explosion
3. Landslides — Industrial incidents
4. Earthquakes — Pollution
5. Floods — Epidemics
6. Famine — War

Learning to Read and Comprehend

Activity 4.

Answer the following questions.

Question 1.
What is the poem about ?
कविता किसके बारे में है ?
Answer:
The poem is about an earthquake and disaster caused by it.

Question 2.
What happened as the poet lay awake ?
‘जिस समय कवि जाग कर लेटा हुआ था उस समय क्या हुआ ?
Answer:
His bed began to shake as there was an earthquake.

Question 3.
How did the poet come to know about the earthquake ?
कवि को भूकम्प का पता कैसे चला ?
Answer:
The trembling fan told him about the earthquake.

Question 4.
What confirmed the poet’s fear about the quake ?
भूकम्प के बारे में कवि के भ्रम की पुष्टि किस बात ने की ?
Answer:
The trembling fan confirmed his fear about the quake.

Question 5.
What happened after the quake ? Make a list.
भूचाल/भूकम्प के बाद क्या हुआ ? एक सूची बनाइए।
Answer:
(a) The houses crashed down.
(b) Houses, roads, parks-everything broke into pieces.
(c) There were heaps of debris on the ground.
(d) People came out of their homes crying.

Read and Understand

Activity 5

Explain the meaning of the following lines from the poem.

Question 1.
Kissing and talking to the ground.
Answer:
Everything lay flat on the ground.

Question 2.
Some of which have now become tombs.
Answer:
Some of them were now changed into tall heaps of debris.

Learning Language Prepositions

Read the following sentences.

1. Your pencils are in the box.
2. The woman sat on the bench.
3. The helicopter flew over the house.
4. The earthquake changed the houses into debris.
5. Simran felt the earth shaking beneath her feet.
इन वक्यो में in, on,over,into and beneath आदि शब्द दो nouns के बीच सम्बन्ध बताते है| इन्हें prepositions कहा जाता है।
इस प्रकार prepositions :
(a) nouns/pronouns का सम्बन्ध वाक्य में अन्य शब्दों से जोड़ती हैं।
(b) के बाद वाक्य में object का काम करने वाला कोई noun होता है।

Activity 6.

Choose suitable prepositions from the box to fill in the given blanks. The first one is done for you.

on	to	by	from	in front of
with	at	into	behind	for

1. There are trees in front of our house.
2. Look ………….. the blackboard.
3. Keep the bags ……………. the table.
4. The boy is looking ……………. an answer.
5. We went ……………. bus to Amritsar.
6. He travelled with me ………… Chandigarh to Patiala.
7. The girl stood …………….. the bench.
8. Look …………….. the bags for our papers.
9. Go …………… Sameer to the market.
10. Run …………….. call the man.

Answer:
2. at,
3. on
4. for
5. by
6. from
7. on
8. into
9. with
10. behind.

Activity 7.

Using the words followed by preposition, make sentences of your own. The first one is done for you.

interfere with	fit for	confident of	sorry for	mix with
make fun of	prays at	acted upon	bent on	superior to

1. I do not let my music lessons interfere with my studies.
2. This water in not fit for drinking.
3. I am confident of my success.
4. I am sorry for this mistake.
5. Don’t mix with bad boys.
6. Never make fun of the poor.
7. She prays at home these days.
8. He acted upon his father’s advice.
9. The boy is bent on making a mischief.
10. Your box is superior to mine.

Activity 8.

Practise the following poem with your partner.

Mynah
In a cold month
Under the cloudy sky
Near the dark forest
Beside the rumbling river
On the sandy bank
Under the green tree
Sat a twittering mynah. — Vandana Lunyal

Learning to Listen Dictation

Activity 9.

Listen to your teacher regarding an earthquake scene and fill in the blanks.

1. The ………………….. is creaking and rattling.
2. Books are ……………….. from the bookcase.
3. ………….. are swinging.
4. The bookcase …………………. on the floor.
5. The …………………. are rattling.
6. There are …………….. outside.
7. A car alarm ……………
8. Dogs are …………………..
9. A baby is ……………
10. …………….. are shouting.
11. The ……………… is making temple bells ring.
12. There are ………………. sounds from bricks falling to the ground.
13. Trees ………………….. are swaying.
14. Drop, take cover and …………………. on to an object.
15. Stay in the Drop, ………………… and Hold On position under your desk.

Answer:
1. building
2. falling
3. Fans
4. falls
5. windows
6. noises
7. sounds
8. barking
9. crying
10. People
11. shaking
12. crashing
13. outside
14. hold
15. Cover.

Learning to Speak (Pairwork)

Activity 10.

You have read a newspaper report on the Tsunami warning issued for Kanyakumari. Tell your partner about what you have read. Your partner will ask you questions on Tsunami. The given image will help you to understand what a Tsunami is.

Answer:
Manav : Ankit, do you know there is a Tsunami warning for Kanyakumari in the today’s paper ?
Ankit : Oh, no ! when is it expected ? What is Tsunami ?
Manav : It is expected any time between 10 a.m. to 12 a.m. today. A Tsunami is a huge sea wave rising about 25 feet high from the sea level. It is very dangerous as it brings a lot of death and destruction with it.
Ankit : How does it originate ?
Manav : It originates due to an earthquake in the sea-surface. Volcanic erruption under the sea also gives birth to a Tsunami.
Ankit : Are there any precautionary measures ?
Manav : People have been warned to go to land from the seashore. Fishermen have been warned against the danger. They are asked not to go for fishing for the day.
Ankit : What happens during Tsunami ?
Manav : It hits the sea-coast and washes away everything that comes in its way. It runs at a very high speed. Buildings crash down, electric poles and big trees are uprooted. Communication system is damaged. People and cattle near the sea-coast are washed
off. Nothing survives.

Learning to Write (Group work)

Activity 11.

India and the whole world suffered an attack of novel coronavirus due to which everyone had to stay at home. It was done to stay away from other people who might be infected with the virus. It is called ‘SOCIAL DISTANCING’. Make a list of Do’s and Don’ts that the Government and the TV channels were telling us.’

Do’s	Don’ts
1. Wash your hands for 20 seconds regularly many times a day. 2. Stay at home. 3. Cover your mouth and nose with a mask. 4. Keep social distancing. 5. Sanitise your hands if you touch something.	1. Don’t touch your mouth and nose time and again. 2. Never go out without a mask. 3. Don’t move on road without any purpose. 4. Don’t spit in the open. 5. Never use a used mask/mask used by anybody.

Learning to Use Language

Activity 12.

Study the following table and the picture. Take hints from the picture and write 5 points on how you saved yourself and your friend when an earthquake came when you were having lunch during your school break.

Your Location	Do	Don’t
Indoors	drop, take cover under a strong table or desk and hold on. stand near the inner wall or sit by strong furniture and cover your head and neck with your arms.	stay close to windows, fire places, appliances such as the fridge or TV. stay close to cupboards or furniture or any other object that may topple or fall.
Outdoors	stay in an open area, away from any walls or trees.	stay close to any walls or trees, electric poles, power lines, street lights, etc.

Answer:
Last year in the month of April, my friend and I were sitting alone in our classroom. It was break time and we were having lunch. Suddenly, I saw the fan in our class shaking. I realized it was an earthquake. We got scared. We heard children screaming. I quickly dropped myself down and took cover under a strong table. My friend tried to peep out of a window.

I asked my friend not to do this and cover his head and neck with his arms. Then we crawled out of the door. Now we came in the open. We kept ourselves away from the school walls and trees. But there was a power-pole near us. To avoid it we crawled to a place nothing heavy or dangerous near us. Soon the quake was over. We thanked God that we were safe.

Comprehension Of Stanzas

Read the following stanzas carefully and answer the questions that follow each :

(1) As I lay wide awake
My beds began to shake.
Was my fear real or fake ?
The trembling fan confirmed the quake.
The houses came crashing down
“Oh my God !” cried the whole town!

1. Name the poem and the poet.
कविता और कवि का नाम बताओ।

2. What confirmed that there was an earthquake?
भूचाल आने की पुष्टि किसने की ?

3. What happened to the houses?
मकानों को क्या हुआ?
Answers
1. The name of the poem is ‘An Earthquake and that of the poet is Vandana Lunyal.
2. The trembling fan confirmed that there was an earthquake.
3. The houses crashed down.

(2) A moment ago, the town stood tall
Now fragmented, on the ground, it crawls.
Turned to rubble, Changed into debris
Houses, roads, parks and trees.
Everywhere, everything is found
Kissing and talking to the ground.
People out of their cosy homes
Some of which have now become tombs.

1. What has changed the scene of the town? How does it look now?
शहर का दृश्य किसने बदल दिया है ? अब शहर कैसा लगता है?

2. What has happened to the cosy houses?
शहर के आरामदायक घरों को क्या हुआ है ?

3. What is the central idea of the poem?
कविता का केंद्रीय भाव क्या है ?
Answers
1. An earthquake has changed the scene of the town. The town that stood tall is lying in broken pieces on the ground.
2. The cosy houses of the people become tombs of debris.
3. The poem is based on the idea that an earthquake brings death and disaster with it. Tall buildings, roads and poles get badly cracked and turn into pieces. There are heaps of debris all around. Cries of people render every heart.

Word Meanings

An Earthquake Summary in Hindi

यह कविता एक भूकम्प और उससे होने वाले विनाश के बारे में है। कवि जाग गया था और अपने बिस्तर पर लेटा हुआ था। अचानक उसका पलंग हिलने लगा। उसके मन में भूचाल का डर पैदा हुआ। उसी समय उसका पंखा कांपने लगा और कवि जान गया कि यह वास्तव में ही भूचाल है।

सारे शहर में हाहाकार मच गया। लोग चीखते हुए अपने घरों से बाहर आ गये। ऊंचे-ऊंचे मकान नीचे आ गिरे। सड़कों, वृक्षों आदि के टुकड़े हो गए। सब कुछ सपाट हो गया। ऐसे लगता था कि पूरा शहर धरती पर लेट गया है। जगह-जगह मलबे के ऊँचे-ऊँचे ढेर लग गए। इस प्रकार भूचाल ने एक विनाशकारी दृश्य प्रस्तुत किया ।