PSEB 7th Class Social Science Solutions Chapter 12 ਸਮਾਰਕ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ

Punjab State Board PSEB 7th Class Social Science Book Solutions History Chapter 12 ਸਮਾਰਕ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Social Science History Chapter 12 ਸਮਾਰਕ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ

Social Science Guide for Class 7 PSEB ਸਮਾਰਕ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ Textbook Questions and Answers

(ਉ) ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲਿਖੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਕਿਹੜੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
800 ਤੋਂ 1200 ਈ: ਤਕ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਮੰਦਰ ਬਣੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਨ-ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਮੰਦਰ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਲਿੰਗਰਾਜ ਮੰਦਰ, ਕੋਣਾਰਕ ਦਾ ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਮਾਊਂਟ ਆਬੂ ਦਾ ਤੇਜਪਾਲ ਮੰਦਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤੀ-ਮੁਸਲਿਮ ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤੀ-ਮੁਸਲਿਮ ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੇਠ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ

1. ਇਹ ਸ਼ੈਲੀ ਤੁਰਕ, ਅਫ਼ਗਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਸੀ ।
2. ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ ਅਧੀਨ ਅਨੇਕ ਮਸਜਿਦਾਂ ਅਤੇ ਮਕਬਰੇ ਬਣਾਏ ਗਏ । ਨੁਕੀਲੇ ਮਹਿਰਾਬ, ਮੀਨਾਰ ਅਤੇ ਗੁੰਬਦ ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ ।
3. ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਵਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁਰਾਨ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ।
4. ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿਚ ਬਣੇ ਇਲਾਹੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।
5. ਕਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਸਤੰਭਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਰ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਚੋਲ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਰਾਜਰਾਜੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ।
• ਰਾਜਿੰਦਰ ਪਹਿਲੇ ਚੋਲ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਗੰਗਈਕੋਂਡ ਚੋਲ ਪੁਰਮ ਦਾ ਮੰਦਰ ।
• ਐਲੋਰਾ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਕੈਲਾਸ਼ ਮੰਦਰ ।
• ਤੰਜੌਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਬ੍ਰਦੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਮੰਦਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਕਾਲ ਵਿਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕ ਸਮਾਰਕ ਬਣਵਾਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੁੱਖ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ –
1. ਦਾਸ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣੇ ਸਮਾਰਕ-ਕੁਤੁਬਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਕੁਵੱਤ-ਅਲ-ਇਸਲਾਮ ਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਮਸਜਿਦ ਬਣਵਾਈ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਕੁਰਾਨ ਦੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਆਇਤਾਂ ਅੰਕਿਤ ਹਨ । ਉਸ ਨੇ ਅਜਮੇਰ ਵਿਚ ਢਾਈ ਦਿਨ ਕਾ ਝੌਪੜਾ ਨਾਂ ਦੀ ਮਸਜਿਦ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ । ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਹਿਰੌਲੀ ਵਿਚ ਕੁਤੁਬਮੀਨਾਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ | ਪਰੰਤੂ ਉਸਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ | ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੇ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ । 70 ਮੀਟਰ ਉੱਚੀ ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਹਨ ।

2. ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿਚ ਬਣੇ ਸਮਾਰਕ-ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਦੇ ਰਾਜ-ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ । ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚੋਂ “ਅਲਾਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ । ਇਹ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।
ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰ ਸਤੰਭਾਂ ਵਾਲਾ ਮਹੱਲ, ਇਕ ਹਉਜ਼-ਏ-ਖ਼ਾਸ ਅਤੇ ਜ਼ਮਾਇਤ-ਖਾਨਾ ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਵੀ ਬਣਵਾਈਆਂ ਸਨ ।

3. ਤੁਗਲਕ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣੇ ਸਮਾਰਕ

• ਗਿਆਸਉਦੀਨ ਤੁਗ਼ਲਕ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਤੁਗ਼ਲਕਾਵਾਦ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਨਗਰ ਬਣਵਾਇਆ !
• ਮੁਹੰਮਦ-ਬਿਨਤੁਗ਼ਲਕ ਨੇ ਜਹਾਂਪਨਾਹ ਇਕ ਨਵੇਂ ਨਗਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਾਇਆ |
• ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਤੁਗ਼ਲਕ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਨਵੇਂ ਨਗਰ ਬਣਾਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਾਬਾਦ, ਹਿਸਾਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਾ ਅਤੇ ਜੌਨਪੁਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ । ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਸਜਿਦਾਂ, ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਪੁਲ ਵੀ ਬਣਵਾਏ ।

4. ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਸੱਯਦ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣੇ ਭਵਨ- ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਸੱਯਦ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਨੇ ਮੁਬਾਰਕਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਬਣਵਾਏ । ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਬਾੜਾ ਗੁੰਬਦ ਆਦਿ ਸਮਾਰਕ ਲੋਧੀ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੂੰ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੂੰ ਭਵਨ ਬਣਵਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ । ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਸਾਰੇ ਭਵਨ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।ਉਸਨੇ ਆਗਰਾ ਵਿਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਮਹੱਲ, ਰਾਣੀ ਜੋਧਾਬਾਈ ਦਾ ਮਹੱਲ, ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ ਅਤੇ ਤਾਜਮਹੱਲ ਆਦਿ ਬਣਵਾਏ । ਤਾਜਮਹੱਲ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਭ ਸੁੰਦਰ ਭਵਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ । ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਯਮੁਨਾ ਤੱਟ ‘ਤੇ ਉਸਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ । ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਆਮ, ਦੀਵਾਨਏ-ਖ਼ਾਸ, ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਭਵਨ ਬਣਵਾਏ । ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਹੀਰੇ-ਮੋਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇਕ ਸਿੰਘਾਸਨ ਬਣਵਾਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਖ਼ਤੇ-ਤਾਊਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਭਵਨਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
……………. ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਦੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤੰਜੌਰ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
……………. ਦੁਆਰਾ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਤਬਉਦੀਨ ਐਬਕ-ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੇ ……….. ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ !
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਤਹਿਪੁਰ ਸੀਕਰੀ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਾ …………… ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਤਹਿਪੁਰ ਸੀਕਰੀ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਾਜ ਮਹੱਲ …………… ਦੁਆਰਾ …………… ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ, ਆਪਣੀ ਬੇਗਮ ਮੁਮਤਾਜ਼,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
…………… ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਕੰਦਰਾ ਵਿਚ ਅਕਬਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ।

(ਈ) ਸਹੀ (✓) ਜਾਂ ਗਲਤ (✗) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਓ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤੁਰਕਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਨਮੂਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ।
ਉੱਤਰ-
(✓)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੰਦੇਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖੁਜਰਾਹੋ ਵਿਖੇ ਮੰਦਰ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ।
ਉੱਤਰ-
(✓)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਸੀਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
(✗)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੁਹੰਮਦ ਤੁਗਲਕ ਨੇ ਤੁਗ਼ਲਕਾਬਾਦ ਨਗਰ ਵਸਾਇਆ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
(✗)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੋਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੇ ਦਰਾਵਿੜ ਸ਼ੈਲੀ ਨਮੂਨਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
(✓)

(ਸ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ –
ਨੋਟ-ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਹੀ ਮਿਲਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ-ਬਹੁਤ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ।

(ਉ)	(ਅ)
1. ਲਿੰਗਰਾਜ ਮੰਦਰ	1. ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ
2. ਬ੍ਰਦੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ	2. ਦਿੱਲੀ
3. ਢਾਈ ਦਿਨ ਕਾ ਝੌਪੜਾ	3. ਦਿੱਲੀ
4. ਅਦੀਨਾ ਮਸਜਿਦ	4. ਆਗਰਾ
5. ਹੁਮਾਯੂ ਦਾ ਮਕਬਰਾ	5. ਮਾਲਦਾ
6. ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ	6. ਆਗਰਾ
7. ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ	7. ਤੰਜੌਰ
8. ਤਾਜ ਮਹੱਲ	8. ਦਿੱਲੀ

ਉੱਤਰ –

1. ਲਿੰਗਰਾਜ ਮੰਦਰ	ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ
2. ਬ੍ਰਦੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ	ਤੰਜੌਰ
3. ਢਾਈ ਦਿਨ ਕਾ ਝੌਪੜਾ	ਅਜਮੇਰ
4. ਅਦੀਨਾ ਮਸਜਿਦ	ਮਾਲਦਾ
5. ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ	ਦਿੱਲੀ
6. ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ	ਆਗਰਾ
7. ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ	ਦਿੱਲੀ
8. ਤਾਜ ਮਹੱਲ	ਅਜਮੇਰ

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੂਰਤੀ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਰਨਾਟਕ ਵਿਚ ਸ਼ਰਵਰਣਬੇਲ ਗੋਲਾ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਗੁਮੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
800-1200 ਈ: ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਣੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਮੰਦਰ,
2. ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਲਿੰਗਰਾਜ ਮੰਦਰ,
3. ਕੋਨਾਰਕ ਦਾ ਸੂਰਜ ਮੰਦਰ ਅਤੇ
4. ਮਾਊਂਟ ਆਬੂ ਦਾ ਤੇਜ਼ਪਾਲ ਮੰਦਰ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੰਜੌਰ ਦੇ ਬਿਹਦੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤੰਜੌਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਬ੍ਰਦੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਮੰਦਰ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੰਦਰ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਮੂਨਾ ਹੈ । ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇਹ ਮੰਦਰ ਰਾਜਰਾਜਾ ਪਹਿਲੇ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ਨੂੰ ਗੋਪੁਰਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਲਗਪਗ 94 ਮੀਟਰ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਐਲੋਰਾ ਦੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਮੰਦਰ ‘ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਲੋਰਾ ਦਾ ਕੈਲਾਸ਼ ਮੰਦਰ ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦਾ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਨਮੂਨਾ ਹੈ । ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟ ਰਾਜਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਹਿਲੇ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਚੱਟਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਮੰਦਰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ-ਕਲਾ ਅਜੂਬਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਦੋ ਭਵਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰਾ ਵਿਚ ਅਕਬਰ ਦਾ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਵਿਚ ਇਤਮਾਦ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਲਈ ਪ੍ਰਾਦੇਸ਼ਿਕ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਿਕ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿਚ ਬਾਹਮਨੀ ਅਤੇ ਵਿਜੈਨਗਰ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ

1. ਬਾਹਮਨੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਚਾਰ ਮੀਨਾਰ, ਮਹਿਮੂਦ ਗਵਾ ਦਾ ਮਦਰੱਸਾ ਆਦਿ ਭਵਨ ਬਣਵਾਏ । ਗੁਲਬਰਗਾ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਨਮੂਨਾ ਹੈ ।
2. ਵਿਜੈਨਗਰ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਹਜਾਰਾ ਰਾਮ ਅਤੇ ਵਿੱਠਲ ਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ ਬਣਵਾਏ ਸਨ ।
3. ਬਾਹਮਨੀ ਅਤੇ ਵਿਜੈਨਗਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੌਨਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਰਕ ਬਣਵਾਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣੀ ਅਦੀਨਾ ਮਸਜਿਦ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ‘ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ –
(ਉ) ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਮਾਰਕ ਭਵਨ) ਨੂੰ
(ਅ) ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ । ਇ ਤਾਜ ਮਹੱਲ
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਮਾਰਕ (ਭਵਨ)-ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਲੇ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਣਵਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਪੰਚ ਮਹੱਲ, ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਖ਼ਾਸ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨਏ-ਆਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ | ਅਕਬਰ ਨੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਕ ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬਣਵਾਇਆ । ਉਸਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਹਨ ।

(ਅ) ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨੋਟ-ਇਸਦੇ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੰ: 3 ਪੜੋ । |ਇ ਤਾਜ ਮਹੱਲ-ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਮੁਗ਼ਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਈ ਗਈ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਹੈ । ਇਹ ਆਗਰਾ ਵਿਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਤੱਟ ‘ਤੇ ਬਣੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਬੇਗ਼ਮ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ । ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਪਗ 20,000 ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੇ 22 ਸਾਲ ਤਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖ਼ਰਚ ਹੋਏ ਸਨ । ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਅਨੇਕ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ । ਇਹ ਸਫ਼ੈਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ ਲਗਪਗ 20 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀ ਗਣਨਾ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੱਤ ਅਜੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਤਾਜਮਹੱਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਭਵਨ ਬਣਵਾਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਤਾਜਮਹੱਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭਵਨ ਬਣਵਾਏ –

1. ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ-ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ 1639 ਈ: ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ, ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ । ਇਹ ਲਾਲ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਰੰਗ ਮਹੱਲ, ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਆਮ, ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਖ਼ਾਸ, ਸ਼ਾਹ ਬੁਰਜ, ਖ਼ਵਾਬ ਗਾਹ ਆਦਿ ਕਈ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਇਸ ਨੂੰ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰਾਂ, ਹੀਰਿਆਂ, ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
2. ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ-ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਗਰਾ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਬਣਵਾਈ ਗਈ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਲਗਪਗ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਹ ਮਸਜਿਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ।
3. ਮੁਸ਼ਾਮਨ ਬੁਰਜ਼-ਇਹ ਬੁਰਜ਼ ਵੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਦੋ ਭਵਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰਾ ਵਿਚ ਅਕਬਰ ਦਾ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਵਿਚ ਇਤਮਾਦ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਲਈ ਪ੍ਰਾਦੇਸ਼ਿਕ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਿਕ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿਚ ਬਾਹਮਨੀ ਅਤੇ ਵਿਜੈਨਗਰ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ-

1. ਬਾਹਮਨੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਚਾਰ ਮੀਨਾਰ, ਮਹਿਮੂਦ ਗਵਾ ਦਾ ਮਦਰੱਸਾ ਆਦਿ ਭਵਨ ਬਣਵਾਏ । ਗੁਲਬਰਗਾ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਕਬਰਾ ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਨਮੂਨਾ ਹੈ ।
2. ਵਿਜੈਨਗਰ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਹਜਾਰਾ ਰਾਮ ਅਤੇ ਵਿੱਠਲ ਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ ਬਣਵਾਏ ਸਨ ।
3. ਬਾਹਮਨੀ ਅਤੇ ਵਿਜੈਨਗਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੌਨਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਰਕ ਬਣਵਾਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣੀ ਅਦੀਨਾ ਮਸਜਿਦ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ‘ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਮਾਰਕ (ਭਵਨ) ।
(ਅ) ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
(ਈ) ਤਾਜ ਮਹੱਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਮਾਰਕ ਭਵਨ-ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਣਵਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਪੰਚ ਮਹੱਲ, ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਖ਼ਾਸ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨਏ-ਆਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ । ਅਕਬਰ ਨੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਕ ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬਣਵਾਇਆ । ਉਸਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਹਨ ।

(ਅ) ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂਨੋਟ-ਇਸਦੇ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੰ: 3 ਪੜ੍ਹੋ ! |ਇ ਤਾਜ ਮਹੱਲ-ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਈ ਗਈ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਹੈ । ਇਹ ਆਗਰਾ ਵਿਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਤੱਟ ‘ਤੇ ਬਣੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਬੇਗਮ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ । ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਪਗ 20,000 ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੇ 22 ਸਾਲ ਤਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖ਼ਰਚ ਹੋਏ ਸਨ । ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਅਨੇਕ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾਟਾਂ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ । ਇਹ ਸਫ਼ੈਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ ਲਗਪਗ 20 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀ ਗਣਨਾ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੱਤ ਅਜੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਤਾਜਮਹੱਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਭਵਨ ਬਣਵਾਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਤਾਜਮਹੱਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭਵਨ ਬਣਵਾਏ –

1. ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ-ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ 1639 ਈ: ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ, ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ | ਇਹ ਲਾਲ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਰੰਗ ਮਹੱਲ, ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਆਮ, ਦੀਵਾਨ-ਏ-ਖ਼ਾਸ, ਸ਼ਾਹ ਬੁਰਜ, ਖ਼ਵਾਬ ਗਾਹ ਆਦਿ ਕਈ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਇਸ ਨੂੰ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰਾਂ, ਹੀਰਿਆਂ, ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
2. ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ-ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਗਰਾ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਬਣਵਾਈ ਗਈ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਲਗਪਗ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਹ ਮਸਜਿਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ।
3. ਮੁਸਾਮਨ ਬੁਰਜ਼-ਇਹ ਬੁਰਜ਼ ਵੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਸ਼ਾਹਜਹਾਂਬਾਦ-1639 ਈ: ਵਿਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂਬਾਦ ਨਾਂ ਦੇ ਨਗਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ । ਇਸ ਨਗਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਕੁਸ਼ਲ ਕਾਰੀਗਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਬੁਲਾਏ ਗਏ ਸਨ ।
5. ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ-ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਲਗਪਗ 10 ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ।
6. ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ-ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮਕਬਰਾ ਸ਼ਾਹਦਰਾ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
7. ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦਾ ਮੋਰ-ਮੁਕਟ-ਇਹ ਦੀਵਾਨੇ-ਏ-ਖ਼ਾਸ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਤਖਤੇ-ਤਾਊਸ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।

ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸੱਤ ਸਾਲ ਲੱਗੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਇਕ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖ਼ਰਚ ਹੋਏ ਸਨ । 1739 ਈ: ਵਿਚ ਨਾਦਿਰਸ਼ਾਹ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਈਰਾਨ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ । ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਬਾਗ਼ ਲਗਵਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਰੁਚੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਗ਼ ਲਗਵਾਏ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ਼ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਬਾਗ਼ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਬਾਗ਼ ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਅਤੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵੀ ਲਗਵਾਏ ਗਏ ਸਨ ।

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗੋਮੇਤੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੂਰਤੀ ਵਣ ਬੇਲਗੋਲਾ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਦੱਸੋ ਇਹ ਕਿਹੜੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਹੈ ?
(i) ਕਰਨਾਟਕ .
(ii) ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ
(iii) ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼।”
ਉੱਤਰ-
(i) ਕਰਨਾਟਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਜ਼ਾਰ ਰਾਮ ਅਤੇ ਵਿੱਠਲ ਸਵਾਮੀ ਮੰਦਿਰ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਬਣਵਾਏ ?
(i) ਵਿਜੈਨਗਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ
(ii) ਚੋਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ
(iii) ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਵਿਜੈਨਗਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਫਤਹਿਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਇਕ ਮੰਦਿਰ ਭਵਨ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ ? ਇਹ ਕਿਸ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ?

(i) ਚਾਰਮੀਨਾਰ
(ii) ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ
(iii) ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਾ
ਉੱਤਰ-
(iii) ਬੁਲੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਾ।