Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 13 ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) Textbook Exercise Questions and Answers.
PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 13 ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) (1st Language)
Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) Textbook Questions and Answers
ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ
1. ਦੱਸ :
(ੳ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਝੋਨਾ, ਚੜ੍ਹੀ, ਮੱਕੀ, ਕਪਾਹ, ਜਾਮਣਾਂ, ਅਨਾਰ ਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
(ਅ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਕੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵੰਝਾਂ – ਚੁੜੀਆਂ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਰੰਗਲੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
(ੲ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪਕਵਾਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਮੀਰਾਂ ਚਿੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਪੂੜੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਗੱਭਰੂ ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਰੁੱਤ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਿਵੇਂ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।
(ਹ) ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ‘ਚ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਲਸਰੂਪ ਗਰਮੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਰੁੱਖ ਹਰੇ ਭਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਛੱਪੜ, ਟੋਭੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਧਾਨ, ਚਰੀ, ਮੱਕੀ ਤੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਜਾਮਣਾਂ ਰਸ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਨਾਰ ਮਿੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਲਹਿਰ – ਬਹਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡੰਗਰ ਚਰਨ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ :
(ੳ) ਸਾਉਣ ਮਾਹ ਝੜੀਆਂ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਸੁੱਟੀ,
ਧਰਤੀ ਪੁੰਗਰੀ ਟਹਿਕੀਆਂ ਡਾਲੀਆਂ ਨੇ।
(ਅ) ਜੰਮੂ ਰਸੇ, ਅਨਾਰ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸ਼ੀਰੀਂ,
ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿੱਠ-ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀਆਂ ਝੜੀਆਂ ਨਾਲ ਗਰਮੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਰਿਆਵਲ ਛਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ਆ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਮੀਹਾਂ ਨਾਲ ਜਾਮਣਾਂ ਤੇ ਅਨਾਰ ਪੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਾਲੀ – ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ। ਜੋਤਰੇ – ਹੱਲ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਬਦ ਜੋਤਣੇ ਹਾਲੀਆਂ – ਹਲ ਵਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ।
3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਦੱਸੋ
- ਮਾਹ : ਮਹੀਨਾ
- ਪੁੰਗਰੀ : ਫੁੱਟਦੀ, ਉੱਗਦੀ
- ਜੂਰ : ਘਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ, ਹੱਦ, ਸੀਮਾ
- ਹੰਘਾਲੀਆ : ਪਾਣੀ ਫੇਰ ਕੇ ਕੱਢਣਾ
- ਧਾਈਂ : ਜੀਰੀ, ਝੋਨਾ
- ਸ਼ੀਰੀਂ : ਮਿਠਾਸ
- ਤਿੜਾਂ : ਖੱਬਲ ਜਾਂ ਘਾਹ ਦਾ ਲੰਮਾ ਤੀਲਾ, ਕੱਖ
- ਪਾਲੀ : ਪਸੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ
- ਜੋਤਰੇ : ਜੋੜੇ ਹੋਏ ਪਸੂ
- ਦਿਹਾਰ : ਤਿਉਹਾਰ, ਵਿਆਹੀ ਕੁੜੀ ਲਈ ਦਿਨ-ਦਿਹਾਰ ’ਤੇ ਭੇਜੀ ਗਈ ਵਸਤੂ
- ਡੰਝ ਲਾਹੀ : ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨਾ, ਭੁੱਖ ਲਾਹੁਣੀ
- ਸੌਂਚੀ : ਕਬੱਡੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ
- ਛਿੰਝ ਪਾਉਣਾ : ਕੁਸ਼ਤੀ, ਅਖਾੜਾ
- ਖੀਵੇ : ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣਾ
- ਪਿੜ : ਅਖਾੜਾ, ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਜਾਂ ਖੇਡਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਸੋਹਲੇ : ਗੀਤ, ਗੁਣ-ਗਾਣ
4. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ :
(ਉ) ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
(ਅ) ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ ਜੂਹਾਂ ਹੰਗਾਲੀਆਂ ਨੇ।
(ਅ) ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ।
5. ਪੜੋ ਤੇ ਸਮਝੋ :
- ਸਾਉਣ : ਸੱਚੀ
- ਪਾਲੀ : ਵਰਖਾ
- ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ : ਪਸੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ
- ਗੱਭਰੂ : ਪੀਂਘਾਂ
ਉੱਤਰ :
- ਸਾਉਣ : ਵਰਖਾ
- ਪਾਲੀ : ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ
- ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ : ਪੀਂਘਾਂ
- ਗੱਭਰੂ : ਸੌਂਚੀ।
6. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਗਿੱਠ-ਗਿੱਠ ਲਾਲੀ ਚੜ੍ਹਨਾ, ਖੁਸ਼ੀ ‘ਚ ਖੀਵੇ ਹੋਣਾ, ਸੋਹਲੇ ਗਾਉਣਾ।
ਉੱਤਰ :
- ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀ ਚਨਾ (ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਿਚ ਹੋਣਾ) – ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਵਿਆਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ।
- ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਖੀਵੇ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ) – ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਖੀਵੀ ਹੋਈ ਫਿਰਦੀ ਹੈ।
- ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਉਣਾ (ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕਰਨੀਆਂ, ਗੁਣ ਗਾਉਣੇ) – ਲੋਕ ਤਾਂ ਉਸੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਣਗੇ, ਜਿਹੜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੇਗੀ।
ਵਿਆਕਰਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੇ ।
ਖੀਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ, ਪੂੜਿਆਂ ਡੰਝ ਲਾਹੀ,
ਕੁੜੀਆਂ , ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਘਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ,
ਗਿੱਧੇ ਵੱਜਦੇ, ਕਿਲਕਿਲੀ ਮੱਚਦੀ ਏ,
ਘਟਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਛਾਈਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਖੀਰਾਂ, ਪੂੜਿਆਂ, ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ, ਪੀਂਘਾਂ, ਗਿੱਧੇ, ਕਿਲਕਲੀ, ਘਟਾਂ।
ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ :
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖੋ :
ਗਰਮੀ, ਸਰਦੀ, ਪਤਝੜ, ਬਸੰਤ
ਉੱਤਰ :
ਗਰਮੀ – ਗਰਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੁੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਅੱਧ ਅਪਰੈਲ ਤੋਂ ਅੱਧ ਜੂਨ ਤਕ ਪੂਰੇ ਜੋਬਨ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਤਪਦੇ ਹਨ। ਪੱਖੀਆਂ, ਪੱਖਿਆਂ ਤੇ ਕੁਲਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਧੁੱਪ ਤੇ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸ਼ਰਬਤ, ਸ਼ਕੰਜਵੀ ਤੇ ਸ਼ਰਦਾਈ ਆਦਿ ਪੀਂਦੇ ਹਨ।
ਸਰਦੀ – ਸਰਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੁੱਤ ਹੈ ਅੱਧ ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ ਅੱਧ ਫ਼ਰਵਰੀ ਤਕ ਸਰਦੀ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਜੋਬਨ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਘੱਟ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ! ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਧੁੰਦ ਪਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਦੇ – ਕਦੇ ਮੀਂਹ ਵੀ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਵਾ ਦੇ ਚਲਣ ਨਾਲ ਸਰਦੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਧੂਣੀਆਂ ਸੇਕ ਕੇ, ਧੁੱਪੇ ਬਹਿ ਕੇ ਜਾਂ ਹੀਟਰ ਲਾ ਕੇ ਤੇ ਗਰਮ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਬਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਗਰਮ – ਗਰਮ ਖਾਣੇ ਖਾਣ ਤੇ ਚਾਹ ਪੀਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਆਮ ਕਰਕੇ ਜੁਕਾਮ ਤੇ ਖੰਘ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪਤਝੜ – ਪਤਝੜ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੁੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਰਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਅੱਧ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਝੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਰਦੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਹਰਿਆਵਲ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਚਾਰੇ ਦੀ ਕਮੀ ਆਉਣ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਪਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਦਿਨੇ ਧੁੱਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਬੱਦਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਮੌਸਮ ਖੁਸ਼ਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਬਸੰਤ – ਬਸੰਤ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੁੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਰੁੱਤ ਅੱਧ ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਅੱਧ ਅਪਰੈਲ ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਪਾਲੇ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੁੱਤ ਨਿੱਘੀ ਤੇ ਸੁਹਾਵਣੀ ਹੋਣ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸਰੋਂ ਦੇ ਬਸੰਤੀ ਫੁੱਲ ਖਿੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਪੱਤੇ ਤੇ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੰਛੀ ਚਹਿਚਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅੰਬਾਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਇਲ ਕੂਕਦੀ ਹੈ ਬਸੰਤ ਦੇ ਆਰੰਭਿਕ ਦਿਨ ਨੂੰ ਇਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
PSEB 7th Class Punjabi Guide ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) Important Questions and Answers
1. ਕਾਵਿ – ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ :
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਸਾਉਣ ਮਾਹ, ਝੜੀਆਂ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਸੁੱਟੀ,
ਧਰਤੀ ਪੁੰਗਰੀ ਟਹਿਕੀਆਂ ਡਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ ਜੂਹਾਂ ਹੰਘਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਧਾਈਂ ਉੱਸਰੇ, ਨਿੱਸਰੀ ਚਰੀ, ਮੱਕੀ,
ਤੇ ਕਪਾਹੀਂ ਨਾ ਜਾਣ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਜਮੂੰ ਰਸੇ, ਅਨਾਰ ਵਿਚ ਆਈ ਸ਼ੀਰੀਂ,
ਚੜੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀਆਂ ਝੜੀਆਂ ਨੇ ਰੁੱਤ ਦੀ ਸਾਰੀ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੁੱਖ – ਬੂਟੇ ਪੁੰਗਰ ਪਏ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਟਹਿਕ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਛੱਪੜ ਤੇ ਟੋਭੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜੂਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਝੋਨਾ ਵੱਡਾ – ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਚੜੀ ਤੇ ਮੱਕੀ ਨਿੱਸਰ ਪਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਪਾਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਸੰਭਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਹੀ। ਜਾਮਣੁ ਰਸ ਗਏ ਹਨ, ਅਨਾਰ ਮਿੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵ ਫ਼ਸਲਾਂ ਬਹੁਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸਾਉਣ – ਇਕ ਦੇਸੀ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਨਾਂ, ਜੋ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਅਗਸਤ ਦੇ ਅੱਧ ਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਹ – ਮਹੀਨਾ। ਜੂਹਾਂ – ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੀਮਾ, ਨੀਵੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਹੰਘਾਲੀਆਂ – ਧੋ – ਦੇਣਾ। ਧਾਈਂ – ਝੋਨਾ। ਨਿੱਸਰੀ – ਫਲ ਪੈਣ ਲੱਗਾ। ਸ਼ੀਰੀਂ – ਮਿਠਾਸ॥
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਤਿੜਾਂ ਤਿੜਕੀਆਂ, ਪੱਠਿਆਂ ਲਹਿਰ ਲਾਈ,
ਡੰਗਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਖੁਲੇ ਪਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਵੱਟਾਂ ਬੱਧੀਆਂ, ਜੋਤਰੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ,
ਛਾਵੇਂ ਮੰਜੀਆਂ ਡਾਹੀਆਂ ਹਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਪੇਕੀਂ ਬੈਠੀਆਂ ਤਾਈਂ ਦਿਹਾਰ ਆਏ,
ਤੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਾਏ ਸਹੁਰੀਂ ਆਈਆਂ ਨੇ।
ਵੰਗਾਂ, ਚੂੜੀਆਂ ਪਹਿਨੀਆਂ ਕੁਆਰੀਆਂ ਨੇ,
ਰੰਗ ਚੁੰਨੀਆਂ ਮਹਿੰਦੀਆਂ ਲਾਈਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਵਿਚ ਖੱਬਲ ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਤਿੜਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਅਤੇ ਚਰਵਾਹਿਆਂ ਨੇ ਪਸ਼ੂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਚੁਗਣ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਵੱਟਾਂ ਬਣਾ ਲਈਆਂ ਹਨ, ਜੋਤਰੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਛਾਵੇਂ ਮੰਜੀਆਂ ਡਾਹ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ ਹਨ ਪੇਕੀਂ ਬੈਠੀਆਂ ਵਿਆਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿਹਾਰ (ਕੱਪੜੇ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਬੈਠੀਆਂ ਨੇ ਹਾਰ – ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਾਏ ਹਨ। ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵੰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਚੂੜੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਹਨ, ਚੁੰਨੀਆਂ ਰੰਗਾ ਕੇ ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਲਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਉੱਪਰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਈ ਹੈ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਾਲੀ – ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ। ਜੋਤਰੇ – ਹੱਲ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਬਲਦ ਜੋਤਣੇ। ਹਾਲੀਆਂ – ਹਲ ਵਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਇ ਮੀਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ, ਪੂੜਿਆਂ ਡੰਝ ਲਾਹੀ,
ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ।
ਗਿੱਧੇ ਵੱਜਦੇ , ਕਿਲਕਿਲੀ ਮੱਚਦੀ ਏ,
ਘਟਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਛਾਈਆਂ ਨੇ।
ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ।
ਲੋਕੀਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅੰਦਰ ਖੀਵੇ ਹੋਏ ਚਾਤਿਕ,
ਸਾਉਣ ਮਾਹ ਦੇ ਸੋਹਲੇ ਗਾਉਂਦੇ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਘਰ – ਘਰ ਵਿਚ ਮੀਰਾਂ ਗਿੱਝੀਆਂ ਹਨ ਪੁੜੇ ਰੱਜ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਧੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਹੋਏ ਦੇਖ ਕੇ ਗਿੱਧੇ ਮਚ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿੱਕਲੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮਸਤ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਡੰਝ ਲਾਹੀ – ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣਾ। ਸੌਂਚੀ – ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਡ। ਖੀਵੇ ਹੋਏ – ਮਸਤ। ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਉਂਦੇ – ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੇ।
2. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ – ਕਿਹੜੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਝੋਨਾ, ਚਰੀ, ਮੱਕੀ, ਕਪਾਹ, ਜਾਮਣਾਂ, ਅਨਾਰ ਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਕੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵੰਡਾਂ – ਚੁੜੀਆਂ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਰੰਗਲੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਖ਼ਾਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ, ਪੂੜਿਆਂ ਡੰਝ ਲਾਹੀ,
ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ।
ਗਿੱਧੇ ਵੱਜਦੇ , ਕਿਲਕਿਲੀ ਮੱਚਦੀ ਏ,
ਘਟਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਛਾਈਆਂ ਨੇ।
ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ।
ਲੋਕੀਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅੰਦਰ ਖੀਵੇ ਹੋਏ ਚਾਤ੍ਰਿਕ,
ਸਾਉਣ ਮਾਹ ਦੇ ਸੋਹਲੇ ਗਾਉਂਦੇ ਨੇ॥
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਘਰ – ਘਰ ਵਿਚ ਖੀਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ ਹਨ ਪੁੜੇ ਰੱਜ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਧੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਹਨ ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਹੋਏ ਦੇਖ ਕੇ ਗਿੱਧੇ ਮਚ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿੱਕਲੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮਸਤ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਝ ਲਾਹੀ – ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣਾ। ਸੌਂਚੀ – ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਡ। ਖੀਵੇ ਹੋਏ – ਮਸਤ। ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਉਂਦੇ – ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੇ।
3. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕਿਹੜੇ – ਕਿਹੜੇ ਪਕਵਾਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਮੀਰਾਂ ਰਿੰਨ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਪੂੜੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਗੱਭਰੂ ਸਾਉਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਦਾ ਆਨੰਦ ਕਿਵੇਂ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ? ਉੱਤਰ : ਸਾਉਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਕੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਲਸਰੂਪ ਗਰਮੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਰੁੱਖ ਹਰੇ ਭਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਛੱਪੜ, ਟੋਭੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਧਾਨ, ਚਰੀ, ਮੱਕੀ ਤੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ।
ਜਾਮਣਾਂ ਰਸ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਨਾਰ ਮਿੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਲਹਿਰ – ਬਹਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡੰਗਰ ਚਰਨ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਵਿਆਕਰਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘ਸਾਉਣ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਮਾਹ, ਝੜੀਆਂ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਸੁੱਟੀ,
ਧਰਤੀ ਪੁੰਗਰੀ ਟਹਿਕੀਆਂ ਡਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ ਜੂਹਾਂ ਹੰਘਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਧਾਈਂ ਉੱਸਰੇ, ਨਿੱਸਰੀ ਚਰੀ, ਮੱਕੀ,
ਤੇ ਕਪਾਹੀਂ ਨਾ ਜਾਣ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਜਮੂੰ ਰਸੇ, ਅਨਾਰ ਵਿਚ ਆਈ ਸ਼ੀਰੀਂ,
ਚੜੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਨੇ।